Kapitał zagraniczny a wrażliwość banków na stosowane w Polsce instrumenty polityki pieniężnej
19
0
0
Pełen tekst
(2) Aleksandra Jurkowska. *). '#OVdèZc^VbdYZajZ`dcdbZignXocZ\d Badania polskiego sektora bankowego rozpoczęto w 1998 r., kiedy to miały miejsce zasadnicze zmiany instytucjonalne i prawne. Wynikały one z uchwalenia nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej2, a także nowej ustawy o Narodowym Banku Polskim3. Regulacje te zwiększyły niezależność banku centralnego w kształtowaniu polityki pieniężnej, natomiast podstawowym celem działalności NBP stało się utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to realizacji podstawowego celu banku centralnego4. Zgodnie z „Założeniami polityki pieniężnej na 1998 rok”, Rada Polityki Pieniężnej odeszła od wykorzystywania podaży pieniądza jako operacyjnego celu polityki pieniężnej i rozpoczęła5 realizację strategii bezpośredniego celu inflacyjnego (BCI). Oznaczało to koncentrację władz monetarnych na „utrzymaniu wybranej stopy procentowej rynku międzybankowego na poziomie zapewniającym osiąganie przyjętego celu inflacyjnego”6. Ze względu na sposób realizacji strategii BCI, badając wrażliwość wybranych grup banków na instrumenty polityki monetarnej, skupiono się na reakcjach oprocentowania aktywów i pasywów 15 banków o największym udziale w aktywach netto polskiego sektora bankowego7 na 1-miesięczny WIBOR. Do najważniejszych instrumentów polityki monetarnej należą: stopa procentowa, operacje otwartego rynku, operacje depozytowo-kredytowe i stopa rezerw obowiązkowych. W „Średniookresowej strategii polityki pieniężnej” określono, że podstawowymi stopami banku centralnego pozostaną stopa lombardowa i stopa redyskonta. W okresie objętym badaniem stopa lombardowa wyznaczała jednak górną granicę stóp rynku międzybankowego oraz ogólny kierunek zmian polityki monetarnej, natomiast stopa redyskontowa nie była czynnym instrumentem oddziaływania przez NBP na banki komercyjne8. Zgodnie ze „Średniookresową strategią…”, 2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. nr 78, poz. 483. Konstytucja weszła w życie 17 października 1997 r. 3 Ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r. o Narodowym Banku Polskim, Dz.U. 1992, nr 72, poz. 360 z późn. zm. Ustawa zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 1998 r. 4 Sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w 1998 r., Narodowy Bank Polski, Rada Polityki Pieniężnej, Warszawa 1999, s. 4. 5 Formalnie realizacja BCI rozpoczęła się w 1999 r. 6 Operacje otwartego rynku na tle nadpłynności sektora bankowego w 2001 r., www.nbp. pl/publikacje/index.html. 7 Suma aktywów netto banków objętych próbą stanowiła ok. 80% aktywów netto sektora bankowego w poszczególnych latach. 8 Z uwagi na ograniczone zastosowanie weksla w polskiej gospodarce i sezonowość wykorzystania kredytu redyskontowego: kredyt ten wykorzystywany jest głównie na skup płodów rolnych w sektorze cukrowniczym..
(3) Kapitał zagraniczny a wrażliwość banków…. **. podstawowym instrumentem oddziaływania przez NBP na system bankowy pozostawały operacje otwartego rynku, a funkcję stopy referencyjnej, wskazującej bieżący kierunek polityki pieniężnej, pełniła stopa wyznaczająca oprocentowanie operacji 28-dniowych. Przeprowadzenie badań wrażliwości banków bezpośrednio w oparciu o wspomnianą stopę mogłoby mieć wątpliwą wartość poznawczą, gdyż analizowane banki wielokrotnie zmieniały oprocentowanie depozytów i lokat w okresach poprzedzających zmiany stóp NBP. Stopa referencyjna wyznaczała jednak najniższy poziom oprocentowania dla jednomiesięcznych depozytów międzybankowych: wpływała na 1-miesięczny WIBOR, a za jego pośrednictwem na pozostałe stopy rynku międzybankowego i oprocentowanie lokat przyjmowanych od podmiotów niefinansowych i kredytów udzielanych tych podmiotom9. Analizy zakończono w połowie 2002 r., ponieważ pod koniec 2002 r. stopę referencyjną 28-dniową zastąpiono stopą 14-dniową10, a następnie – pod koniec 2004 r. – stopą 7-dniową11. Określenie reakcji banków w kolejnych okresach wymagałoby więc zbadania dodatkowych relacji i przyjęcia dodatkowych założeń. W rozważaniach zrezygnowano ze studiów nad skutecznością stosowania przez bank centralny takich narzędzi, jak: stopa rezerw obowiązkowych, operacje depozytowo-kredytowe i operacje otwartego rynku w zakresie ich oddziaływania na wartość płynnych rezerw w systemie bankowym, co ma następujące uzasadnienie: – obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej dotyczy wszystkich banków bez względu na strukturę własnościową, natomiast od 1999 r. znaczenie rezerwy jako instrumentu trwałej absorpcji płynności jest marginalne12; – struktura własności banku nie ma także znaczenia z punktu widzenia wpływu operacji otwartego rynku na wysokość płynnych rezerw banków komercyjnych. W operacjach otwartego rynku mogą uczestniczyć tylko banki dealerzy rynku pieniężnego, których listę ustala NBP, biorąc pod uwagę odpowiednie kryteria13; 9. Oprocentowanie kredytów i lokat o terminach wymagalności przekraczających odpowiednio 1 rok i 1 miesiąc częściej determinuje 3-miesięczna stopa WIBOR (zob. R. Kokoszczyński, T. Łyziak, M. Pawłowska, J. Przystupa, E. Wróbel, Mechanizm transmisji polityki pieniężnej – współczesne ramy teoretyczne, nowe wyniki empiryczne dla Polski, NBP, Materiały i Studia, z. 151, 2002, s. 34), jednak zaniechano badań reakcji oprocentowania depozytów i kredytów na zmiany pozostałych stóp rynkowych, gdyż w badanym okresie, współczynnik korelacji pomiędzy stopami rynkowymi 1-miesięcznymi i pozostałymi stopami rynku międzybankowego kształtował się na poziomie 0,9806 – 0,99976, co oznacza bardzo wysoką współzależność. 10 Uchwała Rady Polityki Pieniężnej z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie zasad prowadzenia operacji otwartego rynku, Dz.Urz. NBP z 2002, nr 20, poz. 52, §1. 11 Komunikat z posiedzenia Rady Polityki Pieniężnej w dniach 14–15 grudnia 2004 r. 12 Por. Uchwała Rady Polityki Pieniężnej z 20 września 2000 r. w sprawie ustalenia założeń polityki pieniężnej na rok 2001, MP z 2000 r. nr 31, poz. 652, § 2 pkt 2.3. 13 K. Dąbrowska, M. Gruszczyński, Kapitał zagraniczny w polskim sektorze bankowym a efektywność polityki pieniężnej, XXII Konferencja Naukowa NBP nt. „Reformy strukturalne a polityka pieniężna”, Falenty 2003..
(4) *+. Aleksandra Jurkowska. – operacje depozytowo-kredytowe służą łagodzeniu krótszych, jednodniowych stóp rynku międzybankowego i nie wydaje się, by odgrywały one istotną rolę w kształtowaniu się oprocentowania depozytów i kredytów czy też podaży kredytu w bankach komercyjnych. W badaniach pominięto te kanały transmisji, które nie wiążą się z bezpośrednim lub pośrednim oddziaływaniem NBP na banki komercyjne (kanał kursu walutowego i kanał oczekiwań inflacyjnych), natomiast rozważono przestudiowanie efektywności funkcjonowania kanału kredytowego, gdyż w Polsce spełniony jest podstawowy warunek jego funkcjonowania: banki wciąż pełnią rolę podstawowych pośredników finansowych. Ostatecznie zrezygnowano jednak z podobnych badań, o czym zadecydowały następujące czynniki: – strukturalna nadpłynność polskiego sektora bankowego14. T. Łyziak15 i analitycy ING Barrings16 (badania przeprowadzone odpowiednio dla okresu styczeń 1995 r. – czerwiec 1999 r. i grudzień 1995 r. – grudzień 1999 r.) wykazali, że z uwagi na wspomniane zjawisko, zaostrzenie polityki monetarnej (wzrost stóp procentowych) neutralizowane jest przez efekt poduszki płynnościowej (buffer-stock behaviour). Stanowi on przyczynę istotnych opóźnień w reakcjach podaży kredytów na impuls w postaci wzrostu stóp procentowych rynku międzybankowego. Opóźnienia te sprawiły, że trudne stało się określenie, w jakim stopniu reakcje banków można uzależnić od zmiany struktury własności; – potwierdzone badaniami zróżnicowane reakcje przedsiębiorstw i gospodarstw domowych oraz kredytów o różnych terminach wymagalności na impuls w postaci wzrostu stóp procentowych17. W tej sytuacji, wyniki analiz efektywności kanału kredytowego mogłaby determinować podmiotowa i przedmiotowa struktura portfela banków objętych próbą. Efektywność kanału stopy procentowej w bankach o różnej strukturze własności określono przez pryzmat wrażliwości na zmiany 1-miesięcznej stopy WIBOR takich produktów bankowych, jak: lokaty 1-miesięczne18, rachunki a vista, 14. Z badań przeprowadzonych przez NBP wynika, że w Polsce nadpłynność dotyczy stosunkowo małej liczby dużych banków, które w okresie restrykcyjnej polityki monetarnej w znacznie mniejszym stopniu redukują podaż kredytów (R. Kokoszczyński, T. Łyziak, M. Pawłowska, J. Przystupa, E. Wróbel, op. cit.). 15 T. Łyziak, Reakcja aktywów banków komercyjnych na instrumenty oddziaływania banku centralnego, „Bank i Kredyt”, marzec 2000. 16 ING Barrings, Capital and Money Market Report, April 2000, cyt. za: K. Rybiński, Wpływ polityki pieniężnej na proces dezinflacji w Polsce, „Bank i Kredyt” 2000, 7–8. 17 Wyniki badań znajdują się w artykule E. Wróbel, Mechanizm transmisji w Polsce w latach 1992–1999, mat. z konferencji organizowanej przez ING Barrings, Warszawa 1999, cyt. za: K. Rybiński, op. cit. 18 Ze względu na wysokie współczynniki korelacji pomiędzy stopą oprocentowania lokat 3-miesięcznych, 6-miesięcznych i 12-miesięcznych z oprocentowaniem lokat 1-miesięcznych.
(5) Kapitał zagraniczny a wrażliwość banków…. *,. rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe, kredyty gospodarcze, kredyty gotówkowe dla podmiotów indywidualnych, kredyty w ROR19. O wyborze produktów do analizy zadecydował powszechny dostęp do informacji w zakresie stóp oprocentowania: bazę stóp procentowych sporządzono, posługując się dziennymi kwotowaniami podawanymi przez „Gazetę Bankową”, „Rzeczpospolitą” i „Gazetę Wyborczą”. Starano się także, by nie były to produkty oferowane jednej grupie klientów, ale by dotyczyły zarówno podmiotów indywidualnych, jak i podmiotów gospodarczych. Zasadniczo przedmiotem przedstawionych rozważań pozostają stopy zmienne (z wyjątkiem przypadków, w których w trzech wspomnianych źródłach podano informację o kwotowaniu wyłącznie stałego oprocentowania). Stopy zmienne uzależnione są bowiem w większym stopniu od bieżącej sytuacji rynkowej niż stopy stałe, które związane są z oczekiwaniami co do kształtowania się poziomu stóp procentowych w przyszłości. W celu wyeliminowania czynników, które nie są związane z bieżącym kierunkiem polityki monetarnej, ale wynikają z zasad ogólnie stosowanych w bankach (uzależnienie marży odsetkowej od wkładu własnego kredytobiorcy, przedstawionych zabezpieczeń, okresu kredytowania czy uzależnienie stopy oprocentowania lokaty bankowej od wartości depozytu), badania przeprowadzono, posługując się najwyższym oprocentowaniem lokat i najniższym oprocentowaniem kredytów, możliwym do wynegocjowania w rozpatrywanym banku. Oprocentowanie każdorazowo potraktowano w kategoriach nominalnych, ponieważ w Polsce istnieje silny efekt tzw. iluzji pieniądza w odniesieniu do stóp procentowych, to znaczy, że nominalne zmiany stóp postrzegane są jako zmiany realne20. Szczegółowej analizie poddano w opracowaniu jedynie natychmiastowe reakcje banków na zmiany stopy rynkowej. Próbę określenia wrażliwości przy uwzględnieniu opóźnień jedno-, dwu- i trzyokresowych podjęto w szacunkach wstępnych, jednak bardzo niskie współczynniki determinacji zadecydowały o odrzuceniu modeli. Podejście polegające na zastosowaniu średnich opóźnień charakterystycznych dla całego sektora21 oznaczałoby natomiast przyjęcie założenia o funkcjonowaniu pewnego mechanizmu właściwego wszystkim bankom niezależnie od struktury własności, co stanowiłoby niekonsekwencję w stosunku do przedmiotu przyjęto, że oprocentowania lokat terminowych zachowują się podobnie do oprocentowania lokat 1-miesięcznych. 19 Współczynniki korelacji pomiędzy stopami oprocentowania poddanych analizie kredytów kształtowały się poziomie na tyle niskim (0,43–0,70), że zdecydowano się rozpatrzyć odrębnie każdy produkt kredytowy. Zbyt mała liczba dostępnych notowań skłoniła do pominięcia w badaniach pozostałych produktów. 20 K. Rybiński, op. cit. 21 R. Kokoszczyński, T. Łyziak, M. Pawłowska, J. Przystupa, E. Wróbel, op. cit..
(6) Aleksandra Jurkowska. *-. badań. Ponadto ewolucyjne zmiany form własności, do jakich dochodziło w większości badanych banków (od banku z dominującym udziałem Skarbu Państwa, do banku, w którym większość udziałów należy do zagranicznego inwestora strategicznego), uniemożliwiły określenie, w jakim stopniu reakcja stóp procentowych była efektem opóźnień, a w jakim bieżących dostosowań. (#@aVhnXocZbdYZaZgZ\gZh_^a^c^dlZ_ W celu określenia zróżnicowania reakcji banków na zmiany stopy rynkowej WIBOR 1M, na bazie obserwacji dziennych, dla każdego produktu wyznaczono średni miesięczny poziom stóp procentowych obowiązujących w określonym banku. W kolejnym etapie obserwacje dotyczące tak wyznaczonych średnich podzielono na cztery grupy, kierując się przeważającą w rozpatrywanym miesiącu strukturą własności22 (tabela 1). Tabela 1. Oznaczenia przyjęte dla struktur własności Struktura własności. a. Charakterystyka grupy. 1. Banki z dominującyma udziałem Skarbu Państwa. 2. Banki z dominującym udziałem kapitału krajowego, przy czym jest to kapitał rozproszony. 3. Banki z dominującym udziałem rozproszonego kapitału zagranicznego. 4. Banki z dominującym udziałem inwestora strategicznego. dominujący udział oznacza w opracowaniu udział równy 50% głosów na WZA + jedna akcja. Źródło: opracowanie własne.. Jako zmienną grupującą wykorzystano cechę, której wartościami były modalne typu własności, stąd cecha ta przyjmowała wartości od 1 do 4, następnie dla każdego spośród badanych produktów skonstruowano klasyczne modele regresji liniowej postaci: Y*t = αX*t + ξ*t, gdzie: Y*t = ∆Yt – miesięczny przyrost średniego oprocentowania wybranego produktu, X*t = ∆Xt – miesięczny przyrost średniego WIBOR 1M,. 22. Cechy grupujące starano się wyznaczyć z możliwie największą dokładnością, posługując się publikowanymi w raportach rocznych poszczególnych banków informacjami dotyczącymi zmiany struktury własności..
(7) Kapitał zagraniczny a wrażliwość banków…. *.. Tabela 2. Wyniki estymacji parametru α dla przyrostów średnich miesięcznych stóp procentowych badanych produktów A. B. C. D. Rachunki a vista Przypadek ogólny. 0,151468. 0,08992281. 0,000000. 1. 0,238866. 0,14829720. 0,000000. 2. 0,123212. 0,09772599. 0,000327. 3. 0,093068. 0,05977524. 0,007369. 4. 0,126854. 0,06334769. 0,000006. Lokaty 1M Przypadek ogólny. 0,395618. 0,31171423. 0,000000. 1. 0,408949. 0,28571169. 0,000000. 2. 0,362550. 0,27045290. 0,000000. 3. 0,302304. 0,25504191. 0,000000. 4. 0,438940. 0,37546028. 0,000000. Kredyty gospodarcze dyskontowe Przypadek ogólny. 0,614427. 0,47835478. 0,000000. 1. 0,411311. 0,23626123. 0,000000. 2. 0,630844. 0,36376025. 0,000000. 3. 0,613130. 0,61526361. 0,000000. 4. 0,717200. 0,67505369. 0,000000. Przypadek ogólny. 0,217691. 1 2. Kredyty w ROR 0,12543008. 0,000000. 0,236950. 0,21002770. 0,000000. 0,232534. 0,20627484. 0,003680. 3. 0,213151. 0,11440206. 0,001112. 4. 0,204882. 0,09107354. 0,000001. ROR Przypadek ogólny. 0,214453. 0,10104293. 0,000000. 1. 0,256460. 0,11228102. 0,000000. 2. 0,244365. 0,17625460. 0,000014. 3. 0,165947. 0,05654319. 0,021010. 0,186992. 0,08659095. 0,000000. 4. Kredyty gospodarcze podstawowe Przypadek ogólny. 0,735949. 0,55913974. 0,000000. 1. 0,567683. 0,34453691. 0,000000. 2. 0,689912. 0,44515978. 0,000000.
(8) Aleksandra Jurkowska. +%. cd. tabeli 2 A. B. C. D. 3. 0,757171. 0,59118554. 0,000000. 4. 0,856205. 0,77355467. 0,000000. Kredyty gotówkowe dla podmiotów indywidualnych Przypadek ogólny. 0,315197. 0,14416421. 0,000000. 1. 0,471209. 0,20938306. 0,000000. 2. 0,306772. 0,13455571. 0,000041. 3. 0,039300. 0,00429071. 0,510936. 4. 0,300867. 0,18064375. 0,000000. A – struktura własności, B – estymator parametru α, C – współczynnik determinacji R2, D – prawdopodobieństwo testowe γ dla parametru α Źródło: opracowanie własne na podstawie dziennych notowań „Gazety Bankowej”, „Gazety Wyborczej” i „Rzeczpospolitej”.. α – współczynnik regresji określający o ile punktów procentowych wzrośnie średnie oprocentowanie wybranego produktu w ramach danej struktury własności, jeżeli oprocentowanie WIBOR 1M wzrośnie o 1 punkt procentowy, ξ*t = ∆ξ t – miesięczny przyrost składnika losowego23. Do estymacji parametru α wykorzystano metodę najmniejszych kwadratów, natomiast do określenia dopuszczalności modelu posłużono się współczynnikiem determinacji R2. Współczynnik determinacji charakteryzowały stosunkowo niskie wartości (od 0,004 dla kredytów gotówkowych i struktury 3, do 0,77 dla kredytów gospodarczych podstawowych i struktury 4, w większości przypadków poniżej 0,4; por. tabela 2), jednak o wykorzystaniu współczynnika regresji α do dalszego wnioskowania zadecydowały następujące czynniki: – funkcjonująca w literaturze przedmiotu krytyka R2 jako zmiennej decyzyjnej przy dokonywaniu wyboru modelu24, 23 Przy szacowaniu współczynnika regresji wykorzystano przyrosty (metoda Cochrana i Orcutta lub różniczki zupełnej; zob. Z. Pawłowski, Modele ekonometryczne równań opisowych, PWN, Warszawa 1971, s. 219) w celu eliminacji autokorelacji składnika losowego, która wystąpiła w modelu bazującym na średnich miesięcznych stopach oprocentowania poszczególnych produktów i średnich miesięcznych stopach WIBOR 1M. Przyjęto przy tym najgorszą możliwą wartość p1 = 1, gdzie p1 określa współczynnik autokorelacji składników losowych pierwszego rzędu. 24 2 R jest czysto opisową statystyką. Aby można było stosować R2 jako statystykę testu do wyznaczania prawidłowej specyfikacji modelu ekonometrycznego, niezbędna jest możliwość wyznaczenia rozkładu z próby lub funkcji gęstości R2. Ponadto „Testy diagnostyczne, takie jak testy dopasowania […], dla których hipotezy alternatywne nie zostały sformułowane explicite, są bezużyteczne, ponieważ dla dostatecznie dużej wielkości próby dowolna hipoteza zerowa zostanie odrzucona”. (por. E.E. Leamer, Letʼs Take the Con out of Econometrics, „American Economic Review” 1983, 23, s. 39,.
(9) $ . # . " !
(10) . $. ". . . . . . $. " . ! . . $. " . ! . . $. ! . . . #!# #!# #!# #!# .
(11) . . " " " "
(12)
(13) . . ". . . . ". . . . . . " . ! . . . ! ! ! ! ! ! ! ! . . . . . . . . $ $ $ $ " !. Rys. 1. Krzywe średniego miesięcznego oprocentowania badanych produktów na tle średniej WIBOR 1M. Źródło: opracowanie własne na podstawie dziennych notowań „Gazety Bankowej”, „Gazety Wyborczej” i „Rzeczpospolitej”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . "
(14) . . . .
(15) #. . . "
(16) . . $.
(17) #. . . ". . . " . "
(18) . . . . . . . ! . . . . . . . . " .
(19) #. . . #. . ! #. "
(20) . . %. # $. " .
(21) #. . . $. . ! #. "
(22) .
(23). !
(24) . . . # $. " . . %. . ! # . . #. # $ . " . . . . ! # .
(25) . $. % . # . . $ . % . # $ . " .
(26)
(27) . . . . . . Kapitał zagraniczny a wrażliwość banków… +&.
(28)
(29)
(30)
(31).
(32) Aleksandra Jurkowska. +'. – okresowa „sztywność” stóp oprocentowania poszczególnych produktów, która sprawiła, że zmianie stopy rynkowej nie towarzyszyła żadna reakcja ze strony poszczególnych banków (opisywane zjawisko najsilniej zarysowało się w przypadku ROR i rachunków a vista, słabiej w przypadku kredytów gotówkowych i kredytów w ROR, najsłabiej w przypadku lokat 1M i kredytów gospodarczych, co tłumaczy odpowiednie wartości R2); – fakt, że konstruowany model nie jest modelem prognostycznym, a służy jedynie określeniu natężenia i stopnia zróżnicowania zjawiska, jakim jest związek pomiędzy stopami procentowymi stosowanymi przez banki, a rynkową stopą procentową. Następnie dla każdego produktu przeprowadzono badanie istotności układu współczynników25 oraz w szczególności zweryfikowano następującą hipotezę dotyczącą parametru kierunkowego funkcji regresji α26: H0: α = 0 , w stosunku do hipotezy alternatywnej: H1: α ≠ 0 . Uznanie H 0 za prawdziwą oznaczało brak zależności pomiędzy zmianą oprocentowania wybranego produktu od zmian stopy rynkowej w ramach danej struktury własności, natomiast odrzucenie H 0 i przyjęcie H1 świadczyło o istnieniu związku pomiędzy badanymi wielkościami. Wyniki estymacji i testów istotności zawiera tabela 2, natomiast kształty krzywych średniego miesięcznego oprocentowania badanych produktów na tle średniej miesięcznej stopy WIBOR 1M zilustrowano na rys. 1. )#Lc^dh`^oVcVa^o Wartości współczynników γ zawarte w tabeli 2 oznaczają brak wpływu stopy rynkowej na oprocentowanie kredytów gotówkowych w bankach, w których dominuje rozproszony kapitał zagraniczny (struktura własności 3). Współczynniki regresji wyznaczone dla pozostałych produktów i struktur własnościowych okazały się istotne i dość zróżnicowane. Na podstawie ich analizy uzupełnionej również w: Modelling Economic Series: Readings in Econometric Methodology, C.W.J. Granger (ed.), Oxford University Press, Oxford 1990). Na temat zawodności „skorygowanego” współczynnika determinacji jako kryterium wyboru modelu pisali m.in.: H. Theil, Principles of Econometrics, North-Holland, Amsterdam, 1971, s. 542–545 oraz W.W. Charemza, D.F. Deadman, Nowa ekonometria, PWE, Warszawa 1997, s. 25–27. 25 Na podstawie statystyki F-Snedecora. 26 Na podstawie statystyki t-Studenta..
(33) Kapitał zagraniczny a wrażliwość banków…. +(. o analizę kształtu krzywych ilustrujących zmiany średnich miesięcznych stóp procentowych w poszczególnych bankach i poszczególnych grupach banków (por. rys. 1)27 można stwierdzić, że: – zróżnicowanie stopnia reakcji na zmiany stopy rynkowej właściwe jest zarówno dla poszczególnych produktów jak i typów własności, jednak zróżnicowanie w obrębie produktów jest znacznie słabsze niż pomiędzy nimi; – najsilniejszy wpływ stopy rynkowej na średnie miesięczne oprocentowanie produktu zaobserwowano dla kredytu gospodarczego podstawowego, kredytu dyskontowego i lokat terminowych, nieco słabszy – dla kredytu gotówkowego dla podmiotów indywidualnych, natomiast najsłabszy – dla kredytu w ROR, ROR i rachunku a vista. Należy to wiązać z faktem, że oprocentowanie kredytów gospodarczych (podstawowych i dyskontowych) w większości banków kwotowane jest na bazie WIBOR, natomiast w przypadku lokat 1M stopa procentowa pozostaje głównym narzędziem konkurowania we wszystkich bankach; – w przypadku produktów charakteryzujących się największą wrażliwością na zmiany stopy rynkowej (lokaty i kredyty gospodarcze) najsilniej reagują banki, w których dominujący udział posiada zagraniczny inwestor strategiczny (struktura własności 4), najsłabiej – w ramach kredytów gospodarczych – banki z dominującym udziałem Skarbu Państwa (struktura własności 1), w ramach lokat – banki z dominacją rozproszonego kapitału zagranicznego (struktura własności 3); – w przypadku produktów charakteryzujących się umiarkowaną i najsłabszą wrażliwością na zmiany stopy rynkowej (kredyt gotówkowy, rachunek a vista, ROR, kredyt w ROR), zasadniczo najsilniej reagują banki z dominującym udziałem Skarbu Państwa lub krajowego kapitału rozproszonego (struktura własności 1 i 2), najsłabiej lub wcale – banki z dominacją kapitału zagranicznego (struktura własności 3 i 4). Ma to związek z zaobserwowanym w większości analizowanych podmiotów – z wyjątkiem BGKi BGŻ28 – „usztywnieniem” reakcji oprocentowania kredytów gotówkowych i kredytu w ROR 29 od II kw. 2001 r. W przypadku banków z dominującym udziałem Skarbu Państwa zaobserwowano w tym okresie także najniższe stopy oprocentowania kredytu gotówkowego, a od III kwartału 27 W trosce o czytelność toku rozumowania, w niniejszym opracowaniu zamieszczono jedynie wykresy ilustrujące grupowe reakcje banków w ramach struktur 1–4. W rzeczywistości wnioski sformułowano, wykorzystując także wykresy ilustrujące indywidualne reakcje największych banków polskich (por. A. Kaczor, Rola kapitału zagranicznego w procesie przemian polskiego sektora bankowego, tekst niepublikowany). 28 W BOŚ po okresowym „usztywnieniu” stóp kredytu gotówkowego powrócił trend spadkowy, w BPH zjawisko miało nieco mniejsze natężenie. 29 Obserwacje dla kredytu w ROR rozpoczynają się od 1999 r., jednak kształty krzywych pozwalają przypuszczać, że w 1998 r. reakcje oprocentowania tego produktu były podobne do reakcji oprocentowania kredytów gotówkowych..
(34) +). Aleksandra Jurkowska. 2001 r. – kredytu w ROR. Stosunkowo wysoką wartość współczynnika regresji dla rachunków a vista i struktury 1 uzasadnia największe dopasowanie krzywych ilustrujących średnie poziomy oprocentowania produktu w bankach „państwowych” i stopy rynkowej. Warto zaznaczyć, że w bankach z przewagą Skarbu Państwa utrzymywało się od października 1999 r. najwyższe średnie oprocentowanie rachunków a vista, którego najniższy poziom odnotowano w bankach z dominującym udziałem inwestora strategicznego. Podobne zjawisko wystąpiło w przypadku ROR od końca I kw. 2001 r., co pozwala przypuszczać, że w bankach „państwowych”, w całym okresie objętym badaniem, głównym narzędziem konkurowania w kategorii produktów związanych z prowadzeniem rachunków pozostawała stopa procentowa30; – wyraźną tendencję wzrostu zależności stopy oprocentowania analizowanego produktu od stopy rynkowej, zgodnie z ewolucją struktury własności i wzrostem zaangażowania kapitału zagranicznego można zaobserwować jedynie w przypadku kredytów gospodarczych (zwłaszcza podstawowych) i lokat terminowych. Systematyczny wzrost wartości współczynników regresji odpowiadający rosnącemu zaangażowaniu kapitału zagranicznego dla kredytów gospodarczych (podstawowych i dyskontowych) należy łączyć z ogólną tendencją zmian w sposobach kwotowania tego produktu przez banki31, związaną z adaptacją przez polskie banki określonych standardów rynkowych32. Niskie współczynniki regresji dla struktury 1 w ramach omawianej kategorii produktów mogły wynikać z obserwowanego w II kw. usztywnienia reakcji banków „państwowych”33 na zmiany stopy rynkowej, choć podobne osłabienie reakcji wystąpiło we wszystkich tych bankach, które w całym analizowanym okresie posługiwały się własnymi stawkami bazowymi34. Warto dodać, że banki o strukturze własności 1 charakteryzował najwyższy poziom stóp oprocentowania kredytu dyskontowego w całym okresie objętym badaniem.. 30 Prawdopodobnie pozostałe banki posługiwały się w tym zakresie innymi narzędziami (chodzi tu o wykorzystanie technologii informatycznej oraz usługi towarzyszące prowadzeniu rachunku). 31 W miarę upływu czasu coraz więcej banków przechodzących ewolucję struktur własności, posługiwało się w ramach tej kategorii produktów stawką bazową WIBOR. Od pewnego momentu zaczęły ją stosować także BGK i PKO, a więc banki z dominującym udziałem Skarbu Państwa. 32 W tym kontekście można mówić o pośrednim wpływie kapitału zagranicznego na wrażliwość polskich banków. 33 Głównie BGŻ i BOŚ, choć w I poł. 2002 r. usztywnienie reakcji zaobserwowano także w PKO, przy czym dotyczyło ono kredytu dyskontowego i nie wystąpiło w przypadku kredytu gospodarczego podstawowego. 34 Prócz BGŻ i BOŚ były to także BIG BG i PeKaO..
(35) Kapitał zagraniczny a wrażliwość banków…. +*. Interpretując reakcje banków z przewagą polskiego lub zagranicznego kapitału rozproszonego, należy wziąć pod uwagę fakt, że obydwie struktury pojawiły się wśród badanych banków jako formy przejściowe35. Wartości współczynników regresji i kształty krzywych ilustrujących zachowanie się stóp procentowych, pozostają więc w przypadkach tych dwóch typów własności dużym przybliżeniem ogólnych tendencji charakterystycznych dla rozpatrywanych struktur. Nie bez znaczenia dla wyników badań jest również fakt, że w okresie objętym badaniem nie wszystkie banki oferowały wszystkie produkty36. Brak wyraźnej, powtarzalnej dla każdego z produktów, tendencji wzrostu lub spadku współczynnika regresji w zależności od wzrostu udziału kapitału zagranicznego świadczy o tym, że struktura własności nie jest czynnikiem determinującym reakcje banków. O wrażliwości na zmiany stopy rynkowej decyduje rodzaj rozpatrywanego produktu, przy czym: – większą wrażliwość w grupie produktów oferowanych także lub wyłącznie podmiotom gospodarczym (kredyt gospodarczy podstawowy, kredyt dyskontowy i lokaty 1M) można zasadniczo zaobserwować w bankach z dominującym udziałem strategicznego inwestora zagranicznego (zależność ta nie dotyczy oprocentowania rachunków a vista, w przypadku których współczynnik regresji osiągnął największą wartość dla struktury 1, przy najsłabszej jednak wyjaśnialności modelu), – większą wrażliwość w grupie produktów oferowanych podmiotom indywidualnym – w bankach z dominującym udziałem kapitału krajowego. Taki stan rzeczy może wynikać z odmiennej strategii rynkowej banków krajowych i opanowanych przez kapitał zagraniczny. Analiza podmiotowej struktury depozytów i kredytów w badanym okresie wykazuje bowiem: – niewielki spadek udziału depozytów podmiotów gospodarczych oraz niewielki wzrost udziału depozytów podmiotów indywidualnych w depozytach ogółem w całym sektorze bankowym (rys. 2), – znaczący spadek udziału depozytów podmiotów gospodarczych oraz znaczący wzrost udziału depozytów podmiotów indywidualnych w depozytach ogółem w bankach z przewagą kapitału krajowego (rys. 3),. 35 Z tego względu, obserwacje dla struktury 3 od stycznia 2001 r. zostały ograniczone do dwóch powiązanych kapitałowo banków (BIGBG i BIG Bank), a od grudnia 2001 r. – tylko do jednego banku (BIG BG). Obserwacje dla struktury 2 zakończyły się w maju 2000 r. 36 W przytoczonych we wstępie pracy źródłach BRE Bank i Bank Handlowy nie zamieściły kwotowania stopy oprocentowania ROR i kredytu w ROR, BGK – kredytu dyskontowego, BRE Bank – gotówkowego, Bank Handlowy podawał kwotowanie kredytu gotówkowego, lokat i rachunku a vista do 31 października 2001 r., a obserwacje kwotowań ROR, kredytu w ROR i kredytu gotówkowego w przypadku Raiffeisen Bank Polska rozpoczynają się dopiero w 2001 r..
(36) Aleksandra Jurkowska. ++. . #%! #" &! &! $ !"!. . . . . .
(37). . . .
(38) . . .
(39) .
(40). . . . . . . . . .
(41). . . #" " &!"! ". . . #" " &! #". Rys. 2. Podmiotowa struktura depozytów w polskim sektorze bankowym w latach 1996–2002 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP.. . #%! #" &! &! $ !"!. . . . .
(42)
(43). . . .
(44) . .
(45) . . . . . . . .
(46). . . #" " &!"! ". . . . . . . . #" " &! #". Rys. 3. Struktura depozytów podmiotów niefinansowych w bankach z przewagą kapitału polskiego w latach 1996–2002 Źródło: jak do rys. 2.. – spadek udziału depozytów podmiotów gospodarczych oraz wzrost udziału depozytów podmiotów indywidualnych w depozytach ogółem w bankach kontrolowanych przez kapitał zagraniczny, z tendencją do stabilizacji udziałów w latach.
(47) Kapitał zagraniczny a wrażliwość banków…. . +,. . #%! #" &! &! $ !"!. .
(48)
(49) .
(50) . . . . .
(51) . .
(52) . . . . . . . . .
(53) . .
(54). . . . #" " &!"! ". . . . #" " &! #". Rys. 4. Struktura depozytów podmiotów niefinansowych w bankach z przewagą kapitału zagranicznego w latach 1996–2002 Źródło: jak do rys. 2.. .
(55) .
(56) .
(57) .
(58) . %&# !" $!'# #.
(59) . . . . . . . . . . . . . $!$ !'# $#" $. . . $!$ %. Rys. 5. Struktura kredytów dla podmiotów niefinansowych w polskim sektorze bankowym w latach 1998–2002 Źródło: opracowanie własne na podstawie sytuacji finansowej banków w latach 1998–2002 i danych GUS..
(60) Aleksandra Jurkowska. +-. 1999–2002; w bankach kontrolowanych przez kapitał zagraniczny, udział depozytów podmiotów gospodarczych utrzymywał się ponadto w całym analizowanym okresie na poziomie wyższym, a depozytów podmiotów indywidualnych na poziomie niższym, niż w bankach kontrolowanych przez kapitał polski (rys. 4), – systematyczny, równomierny spadek udziału kredytów dla podmiotów gospodarczych i wzrost kredytów dla podmiotów indywidualnych w odniesieniu do całego sektora bankowego (rys. 5), – spadek udziału kredytów dla podmiotów gospodarczych i wzrost udziału kredytów dla podmiotów indywidualnych w bankach kontrolowanych zarówno przez kapitał polski, jak i zagraniczny, przy czym udział kredytów gospodarczych w bankach kontrolowanych przez kapitał zagraniczny utrzymywał się na poziomie wyższym niż w kontrolowanych przez kapitał polski (rys. 6 i 7).. %&# !" $!'# #. .
(61) . . . .
(62). . . . . . . $!$ !'# $#" $. . . $!$ !'# %$. Rys. 6. Struktura kredytów dla podmiotów niefinansowych w bankach z przewagą kapitału krajowego w latach 1999–2001 Źródło: jak do rys. 5.. Wydaje się też, że szczególne zainteresowanie kredytowaniem przedsiębiorstw przez banki zagraniczne wpłynęło na usztywnienie reakcji tych banków w przypadku kredytów w ROR i kredytów gotówkowych dla podmiotów indywidualnych. Ze względu na przyjętą strategię, banki zagraniczne realizowały coraz większe straty na portfelu kredytów, a rekompensata strat wymagała usztywnienia stóp oprocentowania kredytów udzielanych podmiotom indywidualnym (rys. 8 i 9)..
(63) Kapitał zagraniczny a wrażliwość banków…. %&# !" $!'# #. . +.. . . .
(64) .
(65) . . . . . . . $!$ !'# $#" $. . $!$ !'# %$. Rys. 7. Struktura kredytów dla podmiotów niefinansowych w bankach z przewagą kapitału zagranicznego w latach 1999–2001. . Źródło: jak do rys. 5..
(66) .
(67). .
(68). . . . !& # $ " !& # $! "%"# %. Rys. 8. Udział należności zagrożonych w należnościach ogółem w poszczególnych grupach banków Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP..
(69) Aleksandra Jurkowska.
(70)
(71) . ,%. . . . !
(72) "! . . .
(73) "! " .
(74) #. Rys. 9. Podmiotowa struktura należności zagrożonych banków komercyjnych w okresie 1998–2002 Źródło: jak do rys. 8.. Na koniec warto podkreślić, że sformułowane powyżej wnioski mogą być obciążone błędem wynikającym z „przejściowego” charakteru struktur 2 i 3 oraz niepełnego zestawu danych: część banków nie podawała kwotowania niektórych produktów lub podawała je tylko w pewnych okresach. Najmniejsze prawdopodobieństwo popełnienia błędu estymacji dotyczyło banków z przeważającym udziałem Skarbu Państwa oraz banków z przeważającym udziałem strategicznego inwestora zagranicznego. A^iZgVijgV Charemza W.W., Deadman D.F., Nowa ekonometria, PWE, Warszawa 1997. Dages G., Goldberg L., Kinney D., Lending in Emerging Markets: Foreign and Domestic Bank Participation in Emerging Markets: Lessons from Mexico and Argentina, Economic Policy Review – Federal Reserve Bank of New York, (6), New York, September 2000. Dąbrowska K., Gruszczyński M., Kapitał zagraniczny w polskim sektorze bankowym a efektywność polityki pieniężnej, XXII Konferencja Naukowa NBP nt. „Reformy strukturalne a polityka pieniężna”, Falenty 2003. Demirguc-Kunt A., Levine R., Mine H.G., Opening to Foreign Banks: Issues of Stability, Efficiency and Growth [w:] The Implications of Globalization of World Financial Markets, L. Seongtae (ed.), Bank of Korea, Seoul 1998. Grubel H.G., A Theory of Multinational Banking, Banca Nazionale del Lavoro Quarterly Review, 123, December 1977..
(75) Kapitał zagraniczny a wrażliwość banków…. ,&. Hancock D., Wilcox J., The Credit Crunch and the Availability of Credit to Small Business, „Journal of Banking and Finance”, 22 (6–8), August 1998. Kondrat Z., Koczan G., Struktura własnościowa węgierskiego systemu bankowego a efektywność polityki pieniężnej, XXII Konferencja Naukowa nt. „Reformy strukturalne a polityka pieniężna”, Falenty 2002. Kokoszczyński R., Łyziak T., Pawłowska M., Przystupa J., Wróbel E., Mechanizm transmisji polityki pieniężnej – współczesne ramy teoretyczne, nowe wyniki empiryczne dla Polski, NBP, Materiały i Studia, z. 151, 2002. Leamer E.E., Letʼs Take the Con out of Econometrics, „American Economic Review” 1983, 23. Łyziak T., Reakcja aktywów banków komercyjnych na instrumenty oddziaływania banku centralnego, „Bank i Kredyt”, marzec 2000. Operacje otwartego rynku na tle nadpłynności sektora bankowego w 2001 r., www.nbp. pl/publikacje/index.html. Pawłowski Z., Modele ekonometryczne równań opisowych, PWN, Warszawa 1971. Peek J., Rosengren E., The International Transmission of Financial Shocks: The Case of Japan, „American Economic Review”, 87 (4), September 1997. Rybiński K., Wpływ polityki pieniężnej na proces dezinflacji w Polsce, „Bank i Kredyt” 2000, 7–8. Sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w 1998 r., Narodowy Bank Polski, Rada Polityki Pieniężnej, Warszawa 1999. Theil H., Principles of Econometrics, North-Holland, Amsterdam 1971. ;dgZ^\c8Ve^iVaVcYi]ZHZch^i^k^ind[7Vc`hidBdcZiVgnEda^Xn >chigjbZcih This article focuses on the sensitivity of Polish banks to monetary policy instruments given the take over of the banking sector by foreign capital. The research deals with the reaction of the interest rates of seven products in 15 banks with the highest share of net assets in the Polish banking sector from 1998 to the first half of 2002. The author uses classical linear regression models as well as observation of the curves illustrating changes in the average monthly interest rates of individual banks and groups of banks with similar ownership structures. Based on the obtained results, the author concludes that ownership structure is not a determining factor in the reaction of banks. The type of product in question determines the sensitivity to changes in the market interest rate. Whereas higher sensitivity in the group of products offered also or exclusively to businesses was observed in banks in which a strategic foreign investor held a dominant share, higher sensitivity in the group of products offered to individuals was noted in banks with a dominant share of domestic capital..
(76)
Powiązane dokumenty
Psychologowie są zdania, ż e człowiek musi przynależeć do jakiejś grupy społecznej, jednakże potrzeba ta jest w pełni zaspokojona tylko wówczas, gdy w danej
D zieje poszczególnych stronnictw politycznych oraz różnych organizacji polonijnych z tego okresu wykazują, iż - mimo nieraz głębokich różnic ideologicznych - odzyskanie
The paper presents information about common ragweed Ambrosia artemisiifolia L., the alien species recorded recently in Ojców National Park and its protective zone.. The
nie alczyka jest silnie związane z rozmieszczeniem zimnych wód oceanicznych niosących preferowa- ny przez niego wysokoenergetyczny pokarm (zoo- plankton arktyczny,
In relation to whole carbon content, the fulvic acid content is higher in Haplic Leptosol and Haplic Cambisol than in Rendzic Leptosols, which is connected with lower amounts of
zasługiwałoby na badania.. S tanow iło ono niew ątp liw ie m argines życia oświatowego czasów stanisła wow skich, jednakże tru d n o stw ierdzić, jak ie były
Oprócz ogólnych ocen bow iem i w zm ianek zaw ierają szczegółowy opis obrazu 13, którego dotąd n ie udało się odnaleźć.. K ochanow ski zarzuca artyście
Ogromny spadek wartości kursowej jest rezultatem braku ren towności. Akcjonarjusz zagraniczny przeważnie zatrzymuje w tych samych rękach, pod względem przynależności
