S³owa kluczowe: strategia p³ynnoœci finansowej, aktywa operacyjne, sta³e i okresowe aktywa obrotowe

Miros³aw Wasilewski

Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

STRATEGIA P£YNNOŒCI FINANSOWEJ W PRZEDSIÊBIORSTWACH AGROBIZNESU

FINANCIAL LIQUIDITY STRATEGY IN AGRIBUSINESS

ENTERPRISES

S³owa kluczowe: strategia p³ynnoœci finansowej, aktywa operacyjne, sta³e i okresowe aktywa obrotowe

Key words: financial liquidity strategy, operational assets, constant and periodic liquid assets

Synopsis. Zaproponowano koncepcjê strategii zachowania p³ynnoœci finansowej w ujêciu harmonizacji w przedsiêbiorstwie wytwarzaj¹cym nawozy mineralne oraz w wyspecjalizowanym gospodarstwie o typie rolni- czym „uprawy polowe”. Stwierdzono, ¿e sezonowoœæ produkcji kszta³tuje strategiê p³ynnoœci finansowej. W wyspecjalizowanym gospodarstwie o typie roœlinnym harmonizacja pozycji maj¹tkowych i Ÿróde³ ich finan- sowania jest trudniejsza, ni¿ w dzia³ach pozarolniczych, g³ównie z powodu braku mo¿liwoœci elastycznego roz³o¿enia produkcji w czasie.

Wstêp

Potrzeba zachowania p³ynnoœci finansowej w warunkach gospodarki rynkowej i rosn¹cej konkurencji ma znaczenie priorytetowe. Mo¿liwoœci zachowania p³ynnoœci s¹ uzale¿nione m.in.

od etapu rozwoju przedsiêbiorstwa, jego pozycji na rynku, umiejêtnoœci zarz¹dzaj¹cych, jak rów- nie¿ od bran¿y. Szczególnie w rolnictwie z powodu d³ugiego cyklu produkcji na zagadnienie p³ynnoœci finansowej nale¿y spojrzeæ w sposób nieco odmienny ni¿ w bran¿ach pozarolniczych.

Równie¿ w ramach samego agrobiznesu, np. zbiorowoœæ by³ych gospodarstw pañstwowych wyraŸnie ró¿nicuje siê pod wzglêdem podstawowych charakterystyk kapita³owo-maj¹tkowych [Kulawik 1995]. Nale¿y mieæ na uwadze równie¿ to, ¿e zapotrzebowanie na œrodki finansowe w przedsiêbiorstwie nie jest równomierne w ca³ym okresie jego funkcjonowania, zmieniaj¹ siê te¿

formy pozyskania kapita³u [Franc 2003]. W gospodarstwach indywidualnych wystêpuje nato- miast jednoœæ gospodarstwa rolniczego i domowego, przez co zagadnienie zachowania p³ynno-

œci jest kwesti¹ wyboru wa¿noœci relacji: rozwój gospodarstwa czy poprawa dobrobytu rodziny.

1 Opracowanie jest oparte w czêœci teoretycznej (koncepcyjnej) na rozwi¹zanych strategii p³ynnoœci finan- sowej w ujêciu harmonizacji zaproponowanych przez D.Wêdzkiego, g³ównie w pozycji pt. Strategie p³ynno-

œci finansowej przedsiêbiorstwa. Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003, s. 1-327. Autor niniejszego artyku³u podj¹³ próbê okreœlenia mo¿liwoœci zastosowania strategii p³ynnoœci w przedsiêbiorstwie produkuj¹cym nawozy mineralne oraz w gospodarstwie indywidualnym. Autor przedstawi³ propozycjê modyfikacji roz- wi¹zañ w tym zakresie w gospodarstwach indywidualnych o typie rolniczym „uprawy polowe”.

Celem opracowania jest przedstawienie koncepcji strategii zachowania p³ynnoœci finanso- wej w ujêciu harmonizacji w przedsiêbiorstwie wytwarzaj¹cym nawozy mineralne oraz w gospo- darstwie specjalistycznym o typie rolniczym „uprawy polowe”

. Do analizy przyjêto rok gospo- darczy, od 01.07. roku bie¿¹cego do 30.06. roku nastêpnego w ujêciu kwartalnym, z podzia³em odpowiednio na III, IV, I i II kwarta³.

Strategia p³ynnoœci finansowej w ujêciu harmonizacji tworzona jest w ten sposób, ¿e akty- wa, które potrzebne s¹ przedsiêbiorstwu, przez jakiœ czas powinny byæ finansowane z kapita-

³ów o analogicznym lub porównywalnym okresie zapadalnoœci. ród³a finansowania powinny byæ zatem dostêpne tylko przez okres, w jakim okreœlone aktywa s¹ niezbêdne do realizacji sprzeda¿y. Zgodnie z nazw¹ koncepcji maj¹tek przedsiêbiorstwa trzeba zharmonizowaæ (zsyn- chronizowaæ) z w³aœciwym mu kapita³em.

Strategie p³ynnoœci finansowej w ujêciu harmonizacji obejmuj¹ wytyczne do zarz¹dzania po- szczególnymi sk³adnikami aktywów oraz odpowiedniej struktury finansowej. W ramach koncep- cji harmonizacji istniej¹ trzy rodzaje strategii: tzw. doskona³a, konserwatywna i agresywna. Strate- gia doskona³a polega na idealnej harmonizacji zapotrzebowania na okreœlone aktywa z odpowiednim dla nich kapita³em. W niniejszym opracowaniu zostanie przedstawiona jedynie ta koncepcja, a pozosta³e bêd¹ przedmiotem dalszych analiz. Strategia konserwatywna ³¹czy bar- dziej zachowawcz¹ strategiê aktywów obrotowych – w rozumieniu podobnym do ujêcia dochód–

ryzyko

– z dopasowan¹ do niej strategi¹ finansowania. Strategia agresywna synchronizuje maj¹tek i jego finansowanie w sposób bardziej ofensywny ni¿ strategia doskona³a.

O p³ynnoœci finansowej przedsiêbiorstwa mo¿na mówiæ w dwóch aspektach: maj¹tkowym oraz maj¹tkowo-kapita³owym. P³ynnoœæ w aspekcie maj¹tkowym oznacza zdolnoœæ aktywów do zamiany na œrodki pieniê¿ne w jak najkrótszym czasie i bez utraty wartoœci. Natomiast w aspekcie maj¹tkowo-kapita³owym p³ynnoœæ dotyczy wzajemnej relacji zobowi¹zañ finansuj¹- cych maj¹tek oraz maj¹tku stanowi¹cego zabezpieczenie terminowej sp³aty tych zobowi¹zañ.

P³ynnoœæ finansowa, to zdolnoœæ przedsiêbiorstwa do osi¹gniêcia przep³ywów pieniê¿nych umo¿liwiaj¹cych regulowanie wymagalnych zobowi¹zañ i pokrywanie niespodziewanych wy- datków gotówkowych [Wêdzki 2003].

Koncepcja strategii p³ynnoœci finansowej

Koncepcja synchronizacji zarz¹dzania p³ynnoœci¹ finansow¹ przedsiêbiorstwa zak³ada spe- cyficzny podzia³ aktywów i pasywów oraz odmienne ni¿ przedstawiane dotychczas cele zarz¹- dzania p³ynnoœci¹ finansow¹. Zgodnie z t¹ koncepcj¹ zarz¹dzaj¹cy przedsiêbiorstwem rozpa- truje, czy dana pozycja aktywów lub pasywów jest potrzebna przedsiêbiorstwu stale, czy te¿

okresowo i czy skutki jej posiadania s¹ d³ugotrwa³e czy krótkotrwa³e. Istotne jest tak¿e, na ile jest ona zale¿na od aktualnej sprzeda¿y. Ma to znaczenie przy tworzeniu strategii p³ynnoœci finansowej, a szczególnie przy ustalaniu zapotrzebowania na kapita³ obrotowy

.

2 Typ rolniczy okreœlany jest udzia³em Standardowej Nadwy¿ki Bezpoœredniej (SGM) poszczególnych dzia³al- noœci w ogólnej wartoœci SGM gospodarstwa. Odzwierciedla on system produkcji danego gospodarstwa. W zale¿noœci od po¿¹danego stopnia dok³adnoœci stosuje siê ró¿ne poziomy ustalania typów gospodarstw:

ogólne, podstawowe, szczegó³owe lub podtypy. Gospodarstwa, w których udzia³ jednej z dzia³alnoœci prze- kracza 2/3 SGM – nazywane s¹ gospodarstwami „specjalistycznymi”. Te, w których udzia³ dwóch dzia³alno-

œci zawiera siê w przedziale od 1/3 do 2/3 SGM – nosz¹ miano „dwukierunkowych. Natomiast te, w których

¿adna z dzia³alnoœci nie przekracza 1/3 ca³ego SGM – okreœlane s¹ gospodarstwami mieszanymi.

3 W ujêciu dochód-ryzyko strategia p³ynnoœci finansowej wynika z koniecznoœci pogodzenia dwóch przeciw- stawnych celów, jakie stoj¹ przed przedsiêbiorstwem, tzn. maksymalizacji wartoœci dla w³aœcicieli, co wyma- ga odpowiedniego poziomu i struktury kapita³u obrotowego, oraz minimalizacji ryzyka utraty p³ynnoœci finansowej, którego przyczyn¹ jest niewystarczaj¹cy poziom i struktura kapita³u obrotowego.

4 Kapita³ obrotowy netto to ró¿nica wartoœci aktywów obrotowych i zobowi¹zañ krótkoterminowych wraz z krótkoterminowymi, innymi rozliczeniami miêdzyokresowymi. Jest ona równowa¿na czêœci aktywów...

Koncepcja harmonizacji p³ynnoœci finansowej opiera siê na dwóch g³ównych zasadach:

– okreœlone aktywa (w tym tak¿e obrotowe) i Ÿród³a ich finansowania nie s¹ potrzebne przedsiêbior- stwu w sposób ci¹g³y, tylko przez pewien okres, w zale¿noœci od sezonowych wahañ sprzeda¿y,

– metoda zarz¹dzania maj¹tkiem i Ÿród³ami jego finansowania zale¿y od fazy cyklu sprzeda¿y.

Zgodnie z koncepcj¹ harmonizacji aktywa przedsiêbiorstwa dziel¹ siê na trzy zasadnicze grupy: aktywa operacyjne, sta³e aktywa obrotowe i okresowe aktywa obrotowe (tab. 1). Akty- wa operacyjne z regu³y s¹ ca³kowicie niezale¿ne od sprzeda¿y i obejmuj¹: wartoœci niematerial- ne i prawne, rzeczowe aktywa trwa³e, nale¿noœci d³ugoterminowe oraz d³ugoterminowe rozli- czenia miêdzyokresowe. W gospodarstwach rolniczych zasadnicz¹ czêœæ aktywów operacyjnych stanowi¹ rzeczowe aktywa trwa³e (zw³aszcza budynki oraz maszyny i narzêdzia), które s¹ ko- nieczne ze wzglêdu na stosowan¹ technologiê produkcji [Wasilewski 2004a].

Sta³e aktywa obrotowe obejmuj¹ czêœæ zapasów, nale¿noœci, œrodków pieniê¿nych i ich ekwiwalentów oraz krótkoterminowe inne rozliczenia miêdzyokresowe, które z pewnych powo- dów powinny byæ stale utrzymywane na okreœlonym poziomie. Minimalny stan zapasów pod- stawowych materia³ów, pó³produktów i pó³fabrykatów ustala zarz¹dzaj¹cy kieruj¹c siê przede wszystkim charakterem technologii produkcji, jako niezbêdny wsad do utrzymania ci¹g³oœci pro- dukcji. Natomiast minimalny stan produkcji w toku zale¿y raczej od charakteru technologii wy- twarzania. W przypadku rolnictwa mo¿na przyj¹æ w tej kwestii za³o¿enia upraszczaj¹ce, dotycz¹ce m.in. zaprzestania ksiêgowania obrotów wewnêtrznych oraz braku wyceny produkcji w toku, co mo¿e ograniczaæ zakres analizy aktywów obrotowych [Goraj, Mañko, Sass, Wyszkowska 2004].

Na ustalenie minimalnych zapasów produktów gotowych i towarów wp³ywaj¹ natomiast m.in.

umiejêtnoœæ zarz¹dzaj¹cych w zakresie prognozowania popytu, maksymalna wielkoœæ zamówie- nia oraz substytucyjnoœæ produktów przedsiêbiorstwa. Nale¿noœci s¹ potencjaln¹ gotówk¹ i jednoczeœnie kredytem handlowym udzielonym odbiorcy. Sta³e nale¿noœci obejmuj¹:

– nale¿noœci z tytu³u ubezpieczeñ spo³ecznych,

– inne nale¿noœci, ale tylko od pracowników i z tytu³u odszkodowañ,

– nale¿noœci dochodzone na drodze s¹dowej.

Sta³e œrodki pieniê¿ne natomiast to wszystkie ich rodzaje utrzymywane w celu regulowania bie¿¹cych p³atnoœci, które wymagaj¹ od przedsiêbiorstwa minimalnego stanu œrodków pieniê¿- nych na rachunku bie¿¹cym lub kredytowym.

c.d....obrotowych finansowanej kapita³em w³asnym, rezerwami na zobowi¹zania, zobowi¹zaniami d³ugo- terminowymi oraz pozosta³¹ czêœci¹ rozliczeñ miêdzyokresowych. Kapita³ obrotowy brutto to wartoœæ aktywów obrotowych wraz ze Ÿród³ami ich finansowania.

a w t s r o i b ê i s d e z r p w ó w y t k a a j c a k if y s a l K . 1 a l e b a T

ij c y z o p a w z a

Nwujêciuharmonizacij Nazwaaktywówniezale¿nych y

¿ a d e z r p s d

o Nazwaaktywów

y

¿ a d e z r p s d o h c y n

¿ e l a z e

n j y c a r e p o a w y t k

A –watroœciniemateiralneiprawne e

³ a w rt a w y t k a e w o z c e z r

–nale¿noœcid³ugoterminowe

–d³ugoterminowerozilczeniamiêdzyokresowe

– e w o t o r b o a w y t k a e

³ a t

S –czêœæzapasów i c

œ o n

¿ e l a n æ

œ ê z c

–czêœæœrodkówpieniê¿nych

–czêœæekwiwalentówgotówki

–krótkoterminowerozilczeniamiêdzyokresowe

– a w y t k a e w o s e r k Obrotowe

o –czêœæekwiwalentówgotówki –czêœæzapasów i c

œ o n

¿ e l a n æ

œ ê z c

–czêœæœrodkówpieniê¿nych

– .

3 0 0 2 i k z d ê W : o

³ d ó r



Okresowe aktywa obrotowe obejmuj¹: zapasy, nale¿noœci, œrodki pieniê¿ne i papiery wartoœcio- we, które mog¹ siê zmieniaæ wraz ze sprzeda¿¹ lub te¿ s¹ od niej niezale¿ne, ale zwi¹zane s¹ w jakimiœ

stopniu z aktywami zale¿nymi od sprzeda¿y. Do okresowych zapasów mo¿na zakwalifikowaæ:

– produkty gotowe i towary, pó³produkty, produkty w toku, których poziom zmienia siê wraz ze zmian¹ popytu,

– materia³y podstawowe, gdy¿ zmiana sprzeda¿y powoduje wzrost lub spadek poziomu zapo- trzebowania na nie,

– zaliczki na dostawy, gdy¿ spodziewany wzrost lub spadek sprzeda¿y wymaga zakupów dóbr i us³ug,

– materia³y pomocnicze, np. paliwa do œrodków transportu.

Do okresowych nale¿noœci zalicza siê nale¿noœci z tytu³u dostaw i us³ug oraz nale¿noœci z tytu³u ubezpieczeñ spo³ecznych przy akordowym systemie wynagrodzeñ. W gospodarstwach indywidualnych pracy w³asnej rolnika i jego rodziny nie traktuje siê jako kosztu wynagrodzeñ, a dotyczy to jedynie kosztów pracy najemnej. Natomiast do celów kalkulacyjnych dokonywa- ne s¹ próby szacowania kosztów pracy w³asnej, aby obliczyæ kategoriê zysku z kapita³u i zarz¹dzania [Wasilewski 2004b]. Natomiast okresowe papiery wartoœciowe i inne inwestycje krótkoterminowe to papiery nabyte w wyniku lokowania wolnych œrodków pieniê¿nych.

Okresowe œrodki pieniê¿ne to œrodki zale¿ne od poziomu sprzeda¿y, gdy¿ jej wielkoœæ decydu- je o mo¿liwoœciach regulowania zobowiazañ przedsiêbiorstwa. Dla uproszczenia mo¿na przyj¹æ,

¿e wszystkie krótkoterminowe papiery wartoœciowe s¹ ekwiwalentami gotówki i stosuj¹ siê do tej regu³y. Z kolei œrodki pieniê¿ne wyodrêbnione na wiêksze inwestycje s³u¿¹ zachowaniu p³ynno-

œci finansowej przedsiêbiorstwa, a zatem nie odejmuje siê ich od œrodków pieniê¿nych ogó³em.

Aktywa operacyjne utrzymuj¹ siê przez ca³y rok na tym samym poziomie, poniewa¿ zdolno-

œci produkcyjne s¹ dostosowane do popytu. Gdyby by³o inaczej, np. w sytuacji niezbêdnych inwestycji, wtedy rzeczowe aktywa obrotowe musia³yby rosn¹æ skokowo na skutek decyzji inwestycyjnych zarz¹dzaj¹cego przedsiêbiorstwem.

Poziom sta³ych aktywów obrotowych jest mniej wiêcej sta³y, co wynika z indywidualnych cech ka¿dego ze sk³adników tych aktywów, które nie s¹ uzale¿nione od wielkoœci sprzeda¿y.

Przyk³adem mo¿e byæ zapas bezpieczeñstwa tworzony po to, aby zakupione materia³y i surow- ce zd¹¿y³y dotrzeæ do przedsiêbiorstwa [Sierpiñska, Wêdzki 2001]. Gdyby czas dostawy siê skróci³, zapasy bezpieczeñstwa mog³yby tak¿e zmaleæ – niezale¿nie od zmian poziomu sprzeda-

¿y. W tym zakresie innego podejœcia wymaga okreœlanie minimalnego poziomu zapasów w gospodarstwach indywidualnych, w których uzyskane produkty (zbo¿a, ziemniaki itp.) s¹ czêsto zabezpieczeniem w pasze produkcji zwierzêcej. Wynika to z tradycyjnego przekonania rolników,

¿e pasza wytworzona w gospodarstwie jest najtañsza, nie do koñca zwracaj¹c uwagê na koñcowy efekt w postaci wydajnoœci jednostkowych produkcji zwierzêcej [Wasilewski 2004a]. Minimaln¹ wielkoœæ aktywów obrotowych mo¿na wyznaczyæ, analizuj¹c poziom poszczególnych ich sk³ad- ników, gdy aktywa te s¹ najni¿sze w roku. Jest to uzasadnione tylko wtedy, gdy przedsiêbiorstwo nie ma trudnoœci zmuszaj¹cych go do sztucznego zmniejszania aktywów obrotowych.

W tabeli 2 przedstawiono koncepcjê doskona³ej strategii p³ynnoœci finansowej w przedsiê-

biorstwie produkuj¹cym nawozy mineralne. Podejœcie harmonizacji zak³ada mniejsze zdolnoœci

produkcyjne, w stosunku do popytu w fazie szczytu sprzeda¿y (drugi kwarta³). Zatem teoretycz-

nie przedsiêbiorstwo nie jest w stanie wyprodukowaæ tyle nawozów mineralnych, ile trzeba. Jeœli

jednak zacznie produkowaæ przed faz¹ szczytu sprzeda¿y, mo¿e zaspokoiæ ca³y popyt przy ni¿-

szych zdolnoœciach produkcyjnych. Dziêki np. wykorzystaniu kredytu handlowego mo¿na spra-

wiæ, ¿e odbiorcy bêd¹ dokonywaæ zakupów jeszcze przed szczytem sezonu, tj. ju¿ w czwartym lub

pierwszym kwartale. Aby zsynchronizowaæ zapasy z kredytem handlowym, nale¿y rozpocz¹æ

produkcjê nawozów ju¿ w kwartale czwartym, czyli w fazie depresji sprzeda¿y. Im wczeœniej w

stosunku do szczytu sprzeda¿y uda siê zachêciæ klientów do zakupów, tym wczeœniej (jeszcze w

fazie depresji sprzeda¿y) nale¿y rozpocz¹æ produkcjê, a wiêc tym mniejsze mog¹ byæ zdolnoœci produkcyjne przedsiêbiorstwa w stosunku do szczytu sezonu i tym lepsze jest ich wykorzystanie w ci¹gu roku. Produkcja przebiega zatem bardziej rytmicznie i przy pe³nym wykorzystaniu zdolno-

œci produkcyjnych, co zmniejsza jednostkowe koszty wytworzenia. Ponadto racjonalizacji podle- ga wykorzystanie powierzchni magazynowej. Mo¿liwe jest tak¿e zlikwidowanie jej nadwy¿ek, która musia³aby byæ utrzymywana przed sezonem i w czasie jego szczytu.

W trzecim kwartale zapasy s¹ minimalne, gdy¿ przedsiêbiorstwo ma przed sob¹ okres najni¿szej sprzeda¿y. W zale¿noœci od tego, na ile mo¿liwe jest rozci¹gniêcie popytu na nawozy w czasie, zwiêkszenie produkcji i gromadzenie zapasów rozpoczyna siê na pocz¹tku, w œrodku lub pod koniec czwartego kwarta³u. W kwartale pierwszym przed szczytem sprzeda¿y zapasy nawozów powinny byæ maksymalne. W fazie szczytu sprzeda¿y iloœæ zapasów stopniowo maleje, poniewa¿ w najbli¿szym czasie spodziewane jest jej zmniejszenie.

W kwartale trzecim, w obliczu depresji sprzeda¿y, termin p³atnoœci nale¿noœci powinien byæ relatywnie krótki i kszta³towaæ siê na poziomie np. do 14 dni. W ten sposób przedsiêbiorstwo mo¿e unikn¹æ nale¿noœci przeterminowanych, w d³u¿szym okresie nieœci¹galnych, zw³aszcza przed najtrudniejszym czwartym kwarta³em. Zmniejszenie w tym okresie wp³ywów gotówko- wych mo¿e wywo³aæ utratê p³ynnoœci finansowej. Ponadto w okresie silnego spadku sprzeda-

¿y stosowanie w szerokim zakresie kredytu handlowego nie jest celowe, gdy¿ nie wp³ynie na wiêksze obroty. W czwartym kwartale przedsiêbiorstwo powinno oferowaæ ju¿ tylko bardzo ma³y kredyt handlowy, tzn. taki, który pozwoli podtrzymaæ popyt na najni¿szym chocia¿by poziomie, ze wzglêdu na minimum sprzeda¿y. Nale¿noœci producenta motywuj¹ odbiorców do zwiêkszenia zakupów przed sezonem, tj. w pierwszym kwartale. Mo¿e to odbywaæ siê przez udzielanie odbiorcom bardzo d³ugich (w stosunku do nale¿noœci w kwartale trzecim), atrakcyj- nych terminów p³atnoœci, np. 60-dniowych. Mo¿na tak¿e wprowadziæ takie rozwi¹zanie, ¿e im wczeœniej odbiorca nabêdzie nawozy, tym otrzyma d³u¿szy termin p³atnoœci i zap³ata nast¹pi dopiero po szczycie sezonu. Tak d³ugi okres kredytowania wymaga jednak od przedsiêbior- stwa odpowiednio du¿ych zasobów finansowych, dlatego nale¿y skalkulowaæ ich op³acal- noœæ. W szczycie sezonu, w drugim kwartale, warunki kredytowania s¹ najkorzystniejsze, a zatem nale¿noœci s¹ najwiêksze. Poniewa¿ w najbli¿szym okresie przedsiêbiorstwo oczekuje zmniejszenia sprzeda¿y, ju¿ w szczycie sezonu stopniowo powinno zaostrzaæ warunki kredyto- wania, skracaj¹c termin p³atnoœci np. do 30 dni.

h c a i n a h a w h c y w o n o z e s y z r p

¹

³ a n o k s o d

¹ i g e t a r t s e z e i n d o g z i m a w y t k a e i n a z d

¹ z r a Z . 2 a l e b a

Tprzeda¿ywprzedsiêbiorstwieprodukuj¹cymnawozymineralne s

³ a t r a w

K III IV I II

y

¿ a d e z r p s u l k y c o g e n z c o r a z a

F Sprzeda¿

e j e l a

m Sprzeda¿ a n l a m i n i

m Sprzeda¿ e i n

œ o

r Sprzeda¿ a n l a m y s k a m e

n j y c a r e p o a w y t k

A sta³ypoziom sta³ypoziom sta³ypoziom sta³ypoziom a

w y t k a e

³ a t Sbrotowe o

y s a p a z

–nale¿noœci

–œrodkipieniê¿ne

–papierywatroœciowe

–

m o i z o p y

³ a t

sta³ypoziom sta³ypoziom sta³ypoziom s

m o i z o p y

³ a t

sta³ypoziom sta³ypoziom sta³ypoziom s

m o i z o p y

³ a t

sta³ypoziom sta³ypoziom sta³ypoziom s

m o i z o p y

³ a t

sta³ypoziom sta³ypoziom sta³ypoziom s

e w o s e r k Oktywa abrotowe o

: y

¿ a d e z r p s d o e n

¿ e l a zzapasy

–nale¿noœci

–œrodkipieniê¿ne

–

e n l a m i n i malej¹ maksymalne m

¹ n s o rinimalne malej¹ m

e n l a m y s k a mosn¹ r alej¹ m

¹ j e l a maksymalne minimalne m :

y

¿ a d e z r p s d o e n

¿ e l a z e i

npapierywatroœciowe

– rosn¹ maksymalne malej¹ minimalne .

e n s a

³ w e i n a w o c a r p o : o

³ d ó r



W trzecim kwartale regulowane s¹ stopniowo nale¿noœci powsta³e g³ównie w kwartale drugim poprzedniego roku gospodarczego, co zwiêksza zasoby gotówkowe przedsiêbiorstwa.

Po sezonie i w okresie depresji sprzeda¿y (czwarty kwarta³) pozwala to na sp³atê spontanicz- nych

i okresowych Ÿróde³ finansowania oraz inwestowanie w krótkoterminowe papiery warto-

œciowe, które przynosz¹ przedsiêbiorstwu zysk. Ponadto nap³ywaj¹ca gotówka s³u¿y do po- wolnego zwiêkszania produkcji w oczekiwaniu na zwiêkszenie sprzeda¿y w pierwszym kwartale nastêpnego roku. W kwartale tym, kiedy sprzeda¿ siê zwiêksza, ubywa œrodków pieniê¿nych, gdy¿ przeznaczane s¹ one na zakup œrodków do produkcji. Proces ten nasila siê w fazie szczytu sprzeda¿y (drugi kwarta³), gdy¿ wtedy zasoby pieniê¿ne przedsiêbiorstwa s¹ najmniejsze. Jest to bowiem okres najintensywniejszej produkcji i najwiêkszego zapotrzebowania na gotówkê.

Podobn¹ strategiê powinno siê stosowaæ wobec papierów wartoœciowych i innych inwestycji krótkoterminowych. W kwartale trzecim nap³ywaj¹c¹ z nale¿noœci gotówkê inwestuje siê stop- niowo w papiery wartoœciowe, zatem w czwartym kwartale jest ich najwiêcej. I wtedy przedsiê- biorstwo zaczyna pozbywaæ siê papierów wartoœciowych, gdy¿ potrzebna jest gotówka na zakup materia³ów i surowców. W fazie wzrostu sprzeda¿y, gdy roœnie zapotrzebowanie na gotówkê w wyniku zwiêkszenia produkcji nawozów, wartoœæ krótkoterminowych papierów wartoœciowych zmniejsza siê – a¿ do poziomu minimalnego w okresie szczytu sprzeda¿y.

W odró¿nieniu od przedsiêbiorstwa produkuj¹cego nawozy mineralne, gospodarstwo o typie rolniczym „uprawy polowe” charakteryzuje siê œciœle okreœlonym sezonowo terminem uzyskiwania produktów gotowych, g³ównie w trzecim kwartale (tab. 3). Sprawia to, ¿e opraco- wywanie doskona³ej koncepcji zachowania p³ynnoœci finansowej w ujêciu harmonizacji prze- biega w sposób odmienny, ni¿ w sezonowej dzia³alnoœci (produkcji) pozarolniczej. W kwartale trzecim zatem zapasy produktów w gospodarstwie s¹ maksymalne, bowiem uzyskuje siê w tym okresie zasadnicz¹ czêœæ produkcji, zw³aszcza zbó¿, które dominuj¹ w strukturze zasiewów.

Nastêpnie w kwartale czwartym, w którym sprzeda¿ jest maksymalna poziom zapasów zmniej- sza siê. Maksymaln¹ wielkoœæ sprzeda¿y w tym kwartale mo¿na uzasadniæ oczekiwaniem na wy¿sze ceny, które w okresie zbiorów (kwarta³ trzeci) s¹ na ogó³ najni¿sze. W nastêpnych kwarta³ach (pierwszy i drugi) zapasy malej¹, do sprzeda¿y prawie ca³oœci zapasów (z wyj¹tkiem minimalnych) w kwartale drugim. Proponowane rozwi¹zanie pozwala ograniczaæ ryzyko utraty p³ynnoœci finansowej w trakcie ca³ego roku gospodarczego, maj¹c na wzglêdzie fakt, ¿e zarz¹- dzaj¹cy gospodarstwem nie ma dostatecznej wiedzy na temat kszta³towania siê przysz³ych cen.

W kwartale trzecim poziom nale¿noœci zwiêksza siê, zw³aszcza przy sprzeda¿y jednostkom skupuj¹cym zbo¿a i wystawiaj¹cym faktury. W przypadku natomiast sprzeda¿y wiêkszoœci produkcji (np. zbó¿) w obrocie targowiskowym nale¿noœci s¹ niewielkie, gdy¿ dominuje tu p³atnoœæ gotówkowa. Oznacza to, ¿e poziom nale¿noœci przestaje byæ uzale¿niony od sprzeda-

¿y. Dotyczy to na ogó³ jednak gospodarstw mniejszych obszarowo. W kwartale czwartym poziom nale¿noœci jest najwy¿szy, bowiem sprzeda¿ jest maksymalna, natomiast terminy ich p³atnoœci s¹ na ogó³ krótkie, nie przekraczaj¹ce 15 dni [Wasilewski 2003]. W kwartale drugim nale¿noœci s¹ minimalne, bowiem sprzeda¿ zasadniczo siê zmniejsza.

Stan œrodków pieniê¿nych zachowuje siê tak samo jak poziom nale¿noœci, co jest tym bardziej aktualne, im krótsze s¹ terminy ich p³atnoœci. W skrajnym przypadku, gdy sprzeda¿

ca³oœci produkcji np. zbó¿ odbywa siê od razu po zbiorach, to maksimum gotówki, jak równie¿

nale¿noœci wyst¹pi w kwartale trzecim. Maksymalny stan papierów wartoœciowych wystêpuje w kwartale pierwszym, bowiem w tym okresie zarz¹dzaj¹cy gospodarstwem mo¿e ewentualnie

5 Spontaniczne zobowi¹zania bie¿¹ce to zobowi¹zania, które ca³kowicie zale¿¹ od sprzeda¿y. Ich nazwa bierze siê st¹d, ¿e powstaj¹ automatycznie przy zakupach dóbr i us³ug. Obejmuj¹ one m.in. zobowi¹zania z tytu³u dostaw i us³ug, zaliczki otrzymane na dostawy, zobowi¹zania z tytu³u podatków i ce³, zobowi¹za- nia z tytu³u ubezpieczeñ spo³ecznych i wynagrodzeñ przy wynagrodzeniu akordowym.

najwiêcej œrodków pieniê¿nych w nie zainwestowaæ. W okresie zimowym ponadto w gospo- darstwach wyspecjalizowanych w produkcji roœlinnej potrzeby dokonywania zakupów s¹ ma³e.

Wartoœæ tych papierów mo¿e maleæ w drugim kwartale, ze wzglêdu na zwiêkszone potrzeby finansowania bie¿¹cej dzia³alnoœci gospodarstwa.

W doskona³ej strategii p³ynnoœci finansowej aktywa operacyjne przedsiêbiorstwa w ca³o-

œci s¹ finansowane przez kapita³ sta³y

. Jest to tak¿e zastosowanie zasady harmonizacji, ponie- wa¿ maj¹tek pozostaj¹cy w dyspozycji przedsiêbiorstwa jest finansowany d³ugoterminowo z d³ugoterminowych pasywów. Sta³e aktywa obrotowe finansowane s¹ ze sta³ych

oraz sponta- nicznych zobowi¹zañ bie¿¹cych. Proporcja tych dwóch Ÿróde³ kapita³u zale¿y mniej wiêcej od wartoœci zapasów. Wynika to st¹d, ¿e s¹ one nabywane na kredyt, tworz¹c zobowi¹zania z tytu³u dostaw i us³ug, zatem im wiêkszy jest minimalny zapas, tym wiêcej tych zobowi¹zañ. W gospodarstwach indywidualnych znaczenie tej zale¿noœci jest mniejsze, gdy¿ dominuj¹ w nich na ogó³ zapasy produktów wytworzonych we w³asnym gospodarstwie. Spontaniczne zobo- wi¹zania bie¿¹ce stanowi¹ równie¿ Ÿród³o finansowania czêœci okresowych aktywów obroto- wych w kwarta³ach pierwszym, drugim i trzecim. Pozosta³¹ czêœæ utrzymuj¹ okresowe zobowi¹- zania bie¿¹ce

.

Reasumuj¹c mo¿na stwierdziæ, ¿e zarz¹dzaj¹cy gospodarstwem indywidualnym o typie rolniczym „uprawy polowe” ma ograniczone mo¿liwoœci roz³o¿enia w czasie uzyskiwanej pro- dukcji, ze wzglêdów g³ównie przyrodniczych (klimatycznych) oraz biologicznych. Sprawia to,

¿e posiadany potencja³ wytwórczy nie mo¿e byæ wykorzystany w innych okresach ni¿ uzasad- nionych technologicznie. Zatem zachêcanie np. kredytem handlowym w okresie zimy nie przyczyni siê do równomiernego wykorzystania potencja³u wytwórczego gospodarstwa, przez

h c a i n a h a w h c y w o n o z e s y z r p

¹

³ a n o k s o d

¹ i g e t a r t s e z e i n d o g z i m a w y t k a e i n a z d

¹ z r a Z . 3 a l e b a

Tprzeda¿ywgospodarstwieindywidualnymotypierolniczym"uprawypolowe"

s

³ a t r a w

K III IV I II

y

¿ a d e z r p s u l k y c o g e n z c o r a z a

F Sprzeda¿

e i n

œ o

r Sprzeda¿ a n l a m y s k a

m Sprzeda¿ e j e l a

m Sprzeda¿ a n l a m i n i m e

n j y c a r e p o a w y t k

A sta³ypoziom sta³ypoziom sta³ypoziom sta³ypoziom a

w y t k a e

³ a t Sbrotowe

o –zapasy i c

œ o n

¿ e l a n

–œrodkipieniê¿ne

–papierywatroœciowe

–

m o i z o p y

³ a t

sta³ypoziom sta³ypoziom sta³ypoziom s

m o i z o p y

³ a t

sta³ypoziom sta³ypoziom sta³ypoziom s

m o i z o p y

³ a t

sta³ypoziom sta³ypoziom sta³ypoziom s

m o i z o p y

³ a t

sta³ypoziom sta³ypoziom sta³ypoziom s

e w o s e r k Oktywa abrotowe o

: y

¿ a d e z r p s d o e n

¿ e l a zzapasy

–nale¿noœci

–œrodkipieniê¿ne

–

e n l a m y s k a mosn¹ rosn¹ r

¹ j e l a maksymalne maksymalne m

¹ j e l a malej¹ malej¹ m

e n l a m i n i minimalne minimalne m :

y

¿ a d e z r p s d o e n

¿ e l a z e i

n–papierywatroœciowe rosn¹ rosn¹ maksymalne malej¹ .

e n s a

³ w e i n a w o c a r p o : o

³ d ó r



6 Kapita³ sta³y jest sum¹ wartoœci kapita³u w³asnego, rezerw na zobowi¹zania, zobowi¹zañ d³ugotermino- wych oraz d³ugoterminowych, innych rozliczeñ miêdzyokresowych.

7 Sta³e zobowi¹zania bie¿¹ce to zobowi¹zania krótkoterminowe i krótkoterminowe, inne rozliczenia miê- dzyokresowe, które mimo ¿e wygasaj¹ przed up³ywem roku, s¹ jednak odnawiane stale na tym samym poziomie, np. zobowi¹zania z tytu³u dostaw i us³ug zapewniaj¹ce zakupy materia³ów na poziomie mini- mum, zobowi¹zania z tytu³u wynagrodzeñ i ubezpieczeñ spo³ecznych gdy wynagrodzenia s¹ sta³e.

8 Okresowe zobowi¹zania bie¿¹ce, niezale¿ne od sprzeda¿y, s¹ tylko czasowo anga¿owane przez zarz¹dza- j¹cych, gdy sprzeda¿ znacz¹co roœnie. Stanowi¹ je kredyty i po¿yczki oraz obligacje i inne d³u¿ne papiery wartoœciowe.

co mo¿liwoœci zarz¹dzaj¹cego gospodarstwem w tym zakresie s¹ ograniczone (zw³aszcza przy prowadzeniu tylko produkcji roœlinnej). Znaczenie zatem umiejêtnoœci dopasowania potencja-

³u wytwórczego do mo¿liwoœci jego wykorzystania w gospodarstwach indywidualnych jest wiêksze ni¿ w dzia³ach pozarolniczych.

Wnioski

W opracowaniu przedstawiono koncepcjê strategii zachowania p³ynnoœci finansowej w ujêciu harmonizacji w przedsiêbiorstwie wytwarzaj¹cym nawozy mineralne oraz w wyspecjali- zowanym gospodarstwie o typie rolniczym „uprawy polowe”. Na podstawie przeprowadzo- nych analiz sformu³owano nastêpuj¹ce wnioski koñcowe.

1. Harmonizacja p³ynnoœci finansowej jest pomocnym narzêdziem w procesie zarz¹dzania przedsiêbiorstwem. Umo¿liwia racjonalizacjê zaanga¿owania zasobów wytwórczych, g³ów- nie obrotowych sk³adników maj¹tkowych, w zale¿noœci od sezonowych wielkoœci przycho- dów ze sprzeda¿y. Przyczynia siê tak¿e do racjonalizacji wyposa¿enia w rzeczowy maj¹tek trwa³y, przez jego pe³niejsze wykorzystanie, na zasadzie wczeœniejszego uruchomienia po- pytu, g³ównie z wykorzystaniem instrumentów kredytowych (np. kredytu handlowego, systemu upustów, rabatów itp.).

2. W przedsiêbiorstwach wytwarzaj¹cych œrodki do produkcji dla rolnictwa o charakterze sezonowym (nawozy mineralne, œrodki ochrony roœlin) mo¿liwoœci wdro¿enia doskona³ej strategii p³ynnoœci finansowej s¹ zbli¿one do przedsiêbiorstw z bran¿ pozarolniczych. Mog¹ one bowiem stosowaæ instrumenty zachêcaj¹ce do wczeœniejszego zakupu, przez co nie bêd¹ wystêpowa³y okresy spiêtrzenia produkcji. Przyczyni siê to tak¿e do racjonalizacji gospodarki magazynowej. Natomiast w wyspecjalizowanym gospodarstwie rolniczym typu

„uprawy polowe” zachowanie takie nie jest mo¿liwe. Nie mo¿na bowiem wykreowaæ wcze-

œniej popytu np. na zbo¿a, dlatego, ¿e s¹ one zbierane tylko w œciœle okreœlonym okresie.

Zarz¹dzaj¹cy tymi gospodarstwami powinni zatem stosowaæ zasadê racjonalizacji momen- tu sprzeda¿y w zale¿noœci od cen i ich prognozy, maj¹c na uwadze koniecznoœæ zachowania p³ynnoœci finansowej. Mog¹ oni natomiast (i powinni) oceniaæ i ewentualnie wykorzysty- waæ instrumenty zachêcaj¹ce do wczeœniejszych zakupów, stosowane przez przedsiêbior- stwa wytwarzaj¹ce œrodki do produkcji dla rolnictwa.

Literatura

Franc J. 2003: Struktura kapita³u a procesy rozwojowe przedsiêbiorstw rolniczych. Wydawnictwo SGGW, Warszawa, s.

1-161.

Goraj L., Mañko S., Sass R., Wyszkowska Z. 2004: Rachunkowoœæ rolnicza. Difin, Warszawa, s. 1-311.

Kulawik J. 1995: Kapita³ w rolnictwie. Studia i Monografie. Wydawnictwo IERiG¯, Warszawa, s. 1-77.

Sierpiñska M., Wêdzki D. 2001: Zarz¹dzanie p³ynnoœci¹ finansow¹ w przedsiêbiorstwie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 1-276.

Wasilewski M. 2003: Sprawozdawczoœæ finansowa w analizie wskaŸnikowej gospodarstw rolniczych. [W:] Spra- wozdawczoœæ i rewizja finansowa w procesie podnoszenia kwalifikacji kadry mened¿erskiej. Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków, s. 743-753.

Wasilewski M. 2004a: Ekonomiczno-organizacyjne uwarunkowania gospodarowania zapasami w przedsiêbiorstwach rolniczych. Wydawnictwo SGGW, Warszawa, s. 1-262.

Wasilewski M. 2004b: Wyniki i organizacja produkcji w gospodarstwach rolniczych o ró¿nych formach organizacyj- no-prawnych. Zeszyty Naukowe SGGW, Ekonomika i Organizacja Gospodarki ¯ywnoœciowej, nr 53, s. 127-142.

Wêdzki D. 2003: Strategie p³ynnoœci finansowej przedsiêbiorstwa. Oficyna Ekonomiczna, Kraków, s. 1-327.

Summary

The paper presents conception of strategy of saving financial liquidity according to harmonization in an enterprise producing mineral fertilizers as well as in a specialized private farm of agricultural type “field crops”.

It was affirmed that harmonization of financial liquidity in the enterprise allow to rationalize the use of fixed and current assets, which depend on seasonal fluctuations of sale incomes. In enterprises producing means for agricultural production that have seasonal character, implementation of perfect financial liquidity conception is facilitated. In these enterprises use of instruments, which encourage consumers to earlier purchase of the products, is possible. In the private farm of agricultural type “field crops” the manager’s behaviour during implementation of the financial liquidity strategy ought to be different. The manager should remember to rationalize a sale moment in according to prices and their forecast, having full information about gained amount (stocks) of products and keeping financial liquidity (especially in short-term period).

Adres do korespondencji dr in¿. Miros³aw Wasilewski Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie ul. Nowoursynowska 166 02-787 Warszawa tel. (0 22) 593 42 24 e-mail: wasilewski@alpha.sggw.waw.pl