Udział rolnictwa w tworzeniu PKB w krajach UE w 2011 r.

(1)

Regionalne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce

Stanisław Krasowicz

Puławy, 2016

(2)

1. Zasoby czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału) wyznaczają potencjał produkcyjny polskiego rolnictwa.

2. O stopniu wykorzystania tego potencjału decydują,

zróżnicowane regionalne, uwarunkowania organizacyjno- ekonomiczne, a zwłaszcza struktura agrarna. W ostatnim okresie zdecydowanie wzrasta znaczenie czynników

ekonomiczno – organizacyjnych.

Autor prezentacj

Hipoteza

(3)

Materiał

1. Dane statystyczne GUS.

2. Wyniki badań IUNG-PIB w Puławach i IERiGŻ-PIB w Warszawie.

3. Wyniki badań agrochemicznych KSCHR.

4. Dane podawane w literaturze przez różnych autorów.

(4)

Udział rolnictwa w tworzeniu PKB w krajach UE w 2011 r.

Źródło: Matyka na podstawie danych EUROSTAT.

(5)

Pracujący w rolnictwie w krajach UE w 2012 r.

Źródło: Matyka na podstawie danych EUROSTAT.

(6)

Szczególna pozycja produkcji rolniczej w Polsce (3,8%

prod. globalnej ogółem, ok. 16% osób og. pracujących Znaczący potencjał rolniczej przestrzeni produkcyjnej - 14,5 mln ha UR, 9% UR UE-27

Dynamiczny i wielokierunkowy charakter zmian w polskim rolnictwie.

Wpływ członkostwa Polski w UE na warunki

gospodarowania w polskim rolnictwie i w jego otoczeniu Specyfika przyrodniczych uwarunkowań prowadzenia produkcji rolniczej w rolnictwie przy wzrastającej sile oddziaływania uwarunkowań organizacyjno-

ekonomicznych

Główne cechy produkcji rolniczej w Polsce

Źródło: GUS, 2015

(7)

Użytki rolne (%) w gospodarstwach o różnej powierzchni w wybranych krajach UE -2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Kraj UR (%) w gosp. o powierzchni Średnia powierz.

gospod. (ha UR) 20 - 30 30 - 50 > 50

Polska 10 2 27 9,6

Czechy 2 2 95 152

Dania 4 8 80 60

Francja 3 8 84 53

Holandia 10 24 33 26

Niemcy 10 9,2 77 56

Rumunia 2 2 40 3,5

UE – 15

⁶ ¹⁰ ⁷⁰ ²³

UE – 12

⁵ ⁵ ⁵¹ ⁷

(8)

Koncentracja chowu krów w wybranych krajach UE -2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTATU

Kraj Krowy (%) w stadach ^Gosp.

utrzymujące krowy (%)

20 - 29 30 - 49 50 - 99 +100

Polska 16 13 6 7

28

Czechy 1 2 5 90

14

Dania 1 5 18 75

12

Francja 6 30 50 11

16

Holandia 2 9 49 40

27

Niemcy 9 18 32 33

30

Rumunia 2 1 2 2 26

UE – 15

⁷ ¹⁸ ³⁵ ³³ ⁷

UE – 12

⁹ ⁸ ⁵ ¹⁹ ¹⁹

(9)

Koncentracja chowu trzody chlewnej w wybranych krajach UE -2010

Kraj Trzoda chlewna – % w stadach ^Gosp.

utrzymujące trzodę (%)

100 -199 200-399 400-999 +1000

Polska

13 11 11 25 26

Czechy

1 2 6 88 17

Dania

1 1 6 92 16

Francja

1 4 17 77 5

Holandia

1 2 9 88 10

Niemcy

3 6 25 64 20

Rumunia

0,5 0,5 1 26 43

UE – 15 2 4 16 77 6

UE – 12 8 7 7 40 29

(10)

Zróżnicowanie możliwości produkcyjnych rolnictwa

• jakość warunków przyrodniczych;

• uwarunkowania organizacyjne, tj.: struktura agrarna, zasoby siły roboczej i pociągowej, poziom agrotechniki, infrastruktura

techniczna gospodarstw, a także tradycje i poziom kultury rolnej;

• uwarunkowania ekonomiczne, w tym: ceny i ich relacje, zasoby środków trwałych, poziom nakładów inwestycyjnych,

dostępność i poziom dopłat i wsparcia środkami publicznymi.

Województwa (regiony) Polski nie są obszarami

o jednolitym rolnictwie i szczególnie po akcesji do UE

ciągle wzrasta znaczenie regionalizacji rozwoju rolnictwa.

(11)

Zboża jako miara wykorzystania potencjału polskiego rolnictwa

Polska to kraj:

o stosunkowo dużym potencjale rolnictwa wyznaczonym przez warunki przyrodnicze;

o zróżnicowanym regionalnie stopniu

wykorzystania potencjału, zdeterminowanym

przez warunki

organizacyjno-ekonomiczne.

zachodniopomorskie

pomorskie

warmińsko-mazurskie

lubuskie

wielkopolskie

kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie

podkarpackie małopolskie

śląskie opolskie

Polska – 36,4 dt/ha – 100%

127

112

88 99

86

97 151

92 78 102

104

80 104

109 110

79

Plony relatywne zbóż w Polsce wg województw (2011-2013)

Źródło: Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych, GUS 2012-2014

(12)

Główne uwarunkowania polskiego rolnictwa

przyrodnicze:

gleby – blisko 60% gleby lekkie i bardzo lekkie;

agroklimat – różnica Suwałki – Opole ponad 15 pkt (w skali 100 pkt);

zagrożenia silne erozją wodną i wietrzną około 19% pow. UR;

ONW 53% UR;

zmniejszanie się zawartości

próchnicy – ok. 55% gleby o niskiej i średniej zawartości próchnicy;

32,5% powierzchni objęte ochroną przyrody.

(13)

Wskaźnik waloryzacji r.p.p. wg IUNG-PIB

zachodniopomorskie

pomorskie

lubuskie wielkopolskie

kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie

śląskie opolskie

74,9

71,0

74,1 62,3

61,9

69,3 81,4

70,4 55,0 66,2

64,2

69,3 66,0

64,8 67,5

59,9

Polska – 66,6 pkt

(14)

Wskaźnik bonitacji agroklimatu Polski w skali 100 stopniowej

W okolicach Opola warunki klimatyczne pozwalają uzyskiwać wyższe o 15%

plony niż w okolicach Suwałk.

Źródło: Stuczyński i inni, 2007

(15)

Główne uwarunkowania polskiego rolnictwa

organizacyjno-ekonomiczne:

około 1,4 mln gospodarstw pow. 1 ha UR (2012-2014);

średnia pow. UR w gospodarstwie ind. (> 1 ha UR) 10,1 ha;

zatrudnienie w rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie 17 os./100 ha UR (2012-2014);

gospodarstwa rodzinne, coraz częściej bezinwentarzowe;

rozproszenie i mała skala produkcji rolniczej (towarowej);

Zróżnicowany poziom kultury rolnej i intensywności rolnictwa;

zużycie nawozów min. 134,2 kg NPK/ha UR d.k. (2012-2014);

poziom obsady zwierząt 0,46 DJP/ha UR d.k. (2012-2014);

stan agrochemiczny gleb

31% i 41% gleb o niskiej zasobności odpowiednio w P i K, 35% gleby kwaśne i bardzo kwaśne (2011-2014).

(16)

Źródło: Kopiński, 2016

Zmniejszenie powierzchni użytkowanej rolniczo w Polsce w latach 2000-2015

tys. ha

(17)

Zmiany powierzchni użytków rolnych (%) w województwach w latach 2002-2015

Źródło: Kopiński, 2016

(18)

Zmiany liczby gospodarstw* w Polsce

* - dotyczy gospodarstw powyżej 1 ha UR

(19)

Koncentracja powierzchni użytków rolnych*

w Polsce

* - dotyczy gospodarstw powyżej 1 ha UR

(20)

zachodniopomorskie

pomorskie

lubuskie

wielkopolskie

kujawsko-pomorskie

mazowieckie podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie

śląskie opolskie

74,9

71,0

74,1 62,3

61,9

69,3 81,4

70,4 55,0 66,2

64,2

69,3 66,0

64,8 67,5

59,9

Warunki przyrodnicze rolnictwa wg województw – wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej w pkt.

Polska – 66,6 pkt

zachodniopomorskie

pomorskie

kujawsko-pomorskie

mazowieckie podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie

śląskie opolskie

51,0 5,3

32,8 4,3

53,5 1,0 50,2

7,6

50,2 0,8

82,6 0,3 46,4

5,8

81,8 0,6

27,6 2,3 36,1

5,6

71,9 1,4

64,8 0,4

29,1 8,5

39,3 3,2 39,4

11,6

45,8 1,2

Warunki organizacyjno-

ekonomiczne wg województw – udział gospodarstw o

powierzchni do 5 ha i powyżej 50 ha w % (2013).

Polska ha 50 pow.

ha 5 do

% 2 , 2

% 7 , 53

Źródło: IUNG, Charakterystyka gosp. rolnych GUS 2014

(21)

Udział gospodarstw bez produkcji zwierzęcej w grupach obszarowych (PSR 2010)

UR w ha Gosp. bez produkcji zwierzęcej %

Średnio DJP/ha UR

UR Mln ha

1 – 3 60 0,46 0,96

3 - 5 44 0,50 1,08

5 – 10 32 0,61 2,47

10 – 15 21 0,80 1,84

15 – 20 17 0,92 1,24

20 - 30 20 0,94 1,48

30 - 50 35 0,87 1,35

50 - 100 45 0,65 1,16

Pow. 100 55 0,19 3,26

Ogółem 42 0,63 15,03

(22)

Udział (%) UR w gospodarstwach powyżej 20 ha w 2013 r.

zachodniopomorskie

pomorskie

kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie

śląskie opolskie

63

34 77

28

17 75

27 51 69

43

19 77

59 84

37

Polska 51,7 %

Źródło: IUNG, Charakterystyka gosp. rolnych GUS 2014

(23)

Udział gospodarstw powyżej 50 ha UR wg województw w 2012 r. (w gosp. powyżej 1 ha UR)

zachodniopomorskie

pomorskie

kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie

śląskie opolskie

4,6

3,7

1,0 5,5

0,7

0,2 7,4

0,5 2,2 5,9

1,2

0,3 7,3

2,9 10,5

1,0

Polska – 2,0 %

Źródło: RS rolnictwa, GUS 2014

(24)

Udział zbóż w strukturze zasiewów (średnio 2012-2014)

zachodniopomorskie

pomorskie

kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie

śląskie opolskie

71,7

68,8

76,9 72,7

79,1

73,8 73,5

75,0 70,1 70,0

79,3

75,4 65,4

74,3 63,8

75,0

< 70,0 70,1 – 75,0

> 75,0

%

Polska – 72,8%

(25)

Zmiany (%) udziału zbóż w strukturze zasiewów pomiędzy latami 2001-2003 a 2012-2014

(26)

Średnie plony zbóż w t·ha^-1 wg województw (2012-2014)

zachodniopomorskie

pomorskie

kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie

śląskie opolskie

4,89

4,37

3,50 4,22

3,31

3,70 5,69

3,54 3,07 4,03

3,99

3,06 4,00

4,34 4,47

3,10

Polska – 3,92

(27)

zachodniopomorskie

pomorskie

lubuskie

wielkopolskie

kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie

śląskie opolskie

87,1 83,3

79,6 77,7

83,6 74,5 84,2

84,7

81,8 70,2

75,9 56,3 90,9

84,7

81,1 60,9

70,0 78,4 83,5

79,9

87,9 74,1

78,7 65,5

77,0 80,9

82,5 80,8 80,6

86,5

78,9 71,5

Udział roślin technologicznie podobnych (zboża, rzepak) w strukturze zasiewów w %

Polska w %

2000 2013

% 8 , 75

% 6 , 81

Źródło: Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych, GUS 2001, 2014 oraz obliczenia własne

(28)

Udział pastewnych na GO w strukturze zasiewów (średnio 2012-2014)

%

Polska – 8,9%

< 5,0 5,0 – 10,0 10,1 – 15,0

> 15,0

zachodniopomorskie

pomorskie

lubuskie

wielkopolskie

kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie

śląskie opolskie

2,8

9,1

4,9 7,2

7,3

6,2 3,9

5,1 23,4 7,0

5,9

5,6 15,3

9,0 9,8

11,8

(29)

Zmiany (%) udziału pastewnych na GO w strukturze zasiewów pomiędzy latami 2001-2003 a 2012-2014

(30)

Zmiany intensywności produkcji wg poziomu nawożenia mineralnego NPK i produkcyjności roślinnej w Polsce

(31)

Zmiany ilości zużycia naw. min. NPK w kg/ha UR pomiędzy latami 2002-2004 a 2012-2014

Źródło: Kopiński, 2016 Gosp. stosujące nawozy: 75,1% og. gosp. w 2000 r. 73,8% og. gosp. w 2013 r.

(32)

Poziom zużycia naw. min. (NPK)

w województwach Polski (średnio 2012-2015)

Wzrost zużycia poziomu

nawożenia NPK w odniesieniu do lat 2002-2004 o 37,0 kg · ha^-1

< 100,0

100,0 – 125,0 125,1 – 150,0 150,1 – 175,0

> 175,0

kg NPK • ha^-1 UR

Polska

132,3 kg·ha^-1UR d.k.

zachodniopomorskie

pomorskie

kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie

śląskie opolskie

163,8

174,6

133,1 126,7

140,1

79,4 204,4

75,4 101,6 142,8

126,2

114,2 106,1

158,2 148,6

104,8

(33)

Produkcja roślinna – jedn. zboż./ha UR (średnio 2010-2012)

Źródło: Kopiński 2014

Polska

39,7 j. zb./ha UR

< 35,0 35,0 – 40,0 40,1 – 45,0 45,1 – 50,0

> 50,0

jedn. zboż ./ha UR

Wzrost poziomu produkcyjności roślinnej w odniesieniu do

lat 2002-2004 o 6,4 j. zb. · ha UR^-1

(34)

Zmiany poziomu nawożenia (NPK) i wydajności w Polsce

Źródło: Kopiński 2014

(35)

Dynamika zmian pogłowia głównych gatunków zwierząt w Polsce w latach 2002-2014

* Rok 2002 = 100

(36)

Udział (%) produkcji zwierzęcej w strukturze produkcji towarowej w Polsce w latach 2002-2014

Wyszczególnienie

Okres lat

2002-2004 2005-2007 2008-2010 2011-2014

Żywiec wołowy 4,8 ^6,1 ^6,1 ^5,9

Żywiec wieprzowy 21,8 ^17,9 ^14,6 ^13,8

Żywiec drobiowy 9,5 ^10,0 ^10,8 ^12,3

Produkcja jaj 4,8 ^4,6 ^5,8 ^5,3

Produkcja mleka 18,1 ^18,9 ^17,5 ^17,6

Razem - produkcja zwierzęca (%) w mln zł

60,2 23,0

58,6 27,6

55,8 31,9

55,7 42,3

(37)

Obsada zwierząt w DJP·100 ha^-1 UR wg województw (2012-2014)

zachodniopomorskie

pomorskie

kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie

śląskie opolskie

15,9

51,5

29,7 28,3

52,5

38,9 30,0

24,2 77,7 36,7

45,3

37,1 52,6

69,8 17,6

57,3

< 30,0 30,0 – 40,0 40,1 – 50,0 50,1 – 60,0

> 60,0

DJP • 100 ha^-1 UR

Polska - 46,1 DJP ·100 ha ^-1UR d.k.

(38)

Zmiany obsady zwierząt w DJP/100 ha UR w d.k.

pomiędzy latami 2001-2003 a 2012-2014

(39)

Zmiany pogłowia zwierząt (w % DJP) pomiędzy latami 2001-2003 a 2012-2014

(40)

Zmiany pogłowia krów pomiędzy okresem lat 2012-2014 a 2002-2004 (=100%)

(41)

Saldo bilansu azotu brutto (N) w województwach Polski (2012-2014)

zachodniopomorskie

pomorskie

kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie

śląskie opolskie

34,1

71,0

38,9 33,5

61,7

15,8 39,5

12,6 42,4 51,5

48,6

41,6 37,7

76,4 41,5

49,6

( < 30) (30 – 50) (51 – 70) ( > 70) kg N • ha^-1 UR

Polska - 47,6 kg N·ha^-1 UR d.k.

(42)

Udział gleb Polski wg potrzeb wapnowania w latach 2011-2014

zachodniopomorskie

pomorskie

lubuskie

wielkopolskie

kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie

śląskie opolskie

36

22

39 27

47

55 28

61

42 38

47

34 34

25 27

45

0 - 20 20 - 40 40 - 60 60 - 80 80 - 100

Udział gleb kwaśnych i b.

kwaśnych o pH < 5,6 (%)

Poland - 35 %

(43)

Źródło: opracowanie własne

Ważniejsze kierunki działań doradczych (specyficznych) w wybranych grupach województw

Grupa Województwa Kierunki

I

dolnośląskie, opolskie ograniczanie degradacji gleb związanej z niską obsadą zwierząt, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, wspieranie rolnictwa na obszarach górskich i ONW.

II

lubelskie, małopolskie, podkarpackie, śląskie, świętokrzyskie

wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, wsparcie dla obszarów górskich, agroturystyka, rolnictwo ekologiczne, poprawa jakości produkcji, wspieranie przetwórstwa.

III kujawsko-pomorskie, wielkopolskie

ograniczanie zagrożeń dla środowiska przyrodniczego związanych z intensywną produkcją rolniczą.

IV

lubuskie, pomorskie, warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie

wspieranie gospodarstw specjalistycznych np. zbożowych, ograniczanie niekorzystnych skutków dużej koncentracji zbóż

w zasiewach.

V

łódzkie, mazowieckie, podlaskie

zwiększanie konkurencyjności, wspieranie uwarunkowanej przyrodniczo, uzasadnionej ekonomicznie intensyfikacji rolnictwa, ochrona

bioróżnorodności.

(44)

Wnioski

1. Uwarunkowania ekonomiczne będą wymuszały

postępującą specjalizację gospodarstw, gdyż umożliwia to wzrost wydajności pracy i poziomu dochodów. Proces ten będzie jednak zwiększał presję rolnictwa na środowisko.

2. Przyrodnicze i organizacyjno-ekonomiczne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce są zróżnicowane regionalnie.

3. Wzrosła siła oddziaływania, zróżnicowanych regionalnie, uwarunkowań organizacyjno-ekonomicznych, decydujących o stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego polskiego rolnictwa.

4. W okresie ostatnich lat (po integracji z UE) pogłębia się regionalne zróżnicowanie rolnictwa w Polsce.

(45)

Wnioski

5. W rejonach o korzystniejszej strukturze agrarnej następuje szybka intensyfikacja produkcji rolnej, co może generować zagrożenia dla środowiska przyrodniczego, a szczególnie dla jakości gleb i wód glebowo-gruntowych.

6. W regionach o rozdrobnionej strukturze agrarnej, pomimo stosunkowo korzystnych warunków siedliskowych,

następuje drastyczna ekstensyfikacja rolnictwa (wzrost udziału zbóż w strukturze zasiewów, spadek poziomu

nawożenia), zmniejsza się wydajność produkcji roślinnej, spada obsada zwierząt oraz drastycznie spada areał

gruntów będących w użytkowaniu rolniczym.

7. Regionalne zróżnicowanie uwarunkowań produkcji rolniczej w Polsce determinuje priorytety, formy i kierunki działalności doradczej. Jest też jednym z istotnych wyznaczników

kierunków badań naukowych w sferze rolnictwa i agrobiznesu.

(46)

Regionalne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce

Stanisław Krasowicz

Puławy, 2016