Numer 2/2010

(1)

Numer 2/2010

(2)

(3)

SPIS TREŚCI

MACIEJ CZARNIK KURS NA INNOWACJE 2

GABRIELA KONOPKA-CUPIAŁ INNOWACYJNA CHEMIA Z UJ 3

GABRIELA KONOPKA-CUPIAŁ 7

BIOFORUM 2010

38. MIĘDZYNARODOWA WYSTAWA WYNALAZCZOŚCI,

NOWOCZESNEJ TECHNIKI I WYROBÓW „INVENTIONS GENEVA”

9 9

DOMINIK CZAPLICKI POLSKI PRODUKT PRZYSZŁOŚCI 2010 11

NAUKA DLA PRZEMYSŁU

III MIĘDZYNARODOWE TARGI I KONFERENCJA PRZEMYSŁU CHEMICZNEGO EXPOCHEM

XVII GIEŁDA WYNALAZKÓW

PAWEŁ GRĘDYSA BARIERY WSPÓŁPRACY MIĘDZY BIZNESEM I OŚRODKAMI 6 NAUKOWYMI – OKIEM PRZEDSIĘBIORCY

BIOMEDICA 2010

10 10 10 KALENDARIUM TARGOWE

Wydanie magazynu KOMPAS INNOWACJI jest współfinansowane przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżet państwa w ramach Programu Operacyjnego - Kapitał Ludzki, Działanie 4.2. Rozwój kwalifikacji

kadr systemu B+R i wzrost świadomości roli nauki w rozwoju gospodarczym

(4)

W tym numerze chcielibyśmy przybliżyć czytelnikom zakres działalności najbardziej innowacyjnego wydziału Uniwersytetu Jagiellońskiego, jakim jest Wydział Chemii.

Wynalazki z tego wydziału dotyczą przede wszystkich nowych aplikacji w dziedzinie nanotechnologii i szeroko pojętej katalizy.

Ostatnie półrocze obfitowało w kolejne spotkania z firmami oraz wyjazdy na targi krajowe i międzynarodowe. Wynalazki Uniwersytetu zdobyły kolejne wyróżnienia i medale na mię- dzynarodowych targach wynalazków w Gene- wie, a jedna z technologii opracowanych na UJ zdobyła nagrodę w prestiżowym konkursie or-

ganizowanym przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości – Polski Produkt Przyszło- ści. Uczestniczyliśmy także w kilku krajowych imprezach targowych.

Prowadzenie działań promocyjno-marketin- gowych nie byłoby możliwe bez finansowania otrzymanego w ramach projektu „Kompas Innowacji”. Działania zespołu CITTRU prowa- dzącego ten projekt koncentrują się na na- wiązaniu trwałej współpracy z zespołami naukowymi Uniwersytetu Jagiellońskiego, które realizują lub zamierzają realizować innowacyjne projekty badawcze oraz są zainteresowane komercjalizacją ich wyników.

Osoby, które obecnie posiadają interesują- ce nowe pomysły mogą już teraz skorzystać z oferty CITTRU w ramach projektu „Kompas innowacji”, do czego serdecznie zachęcam.

Maciej Czarnik Redaktor naczelny

Publikacja magazynu jest współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżet państwa z Programu Operacyjnego – Kapitał Ludzki.

KURS NA INNOWACJE

Pragniemy oddać w ręce czytelników drugi numer magazynu KOMPAS INNOWACJI, na którego łamach skupimy się na dwóch kwestiach. Po pierwsze będziemy podążać tropem nowych wyna- lazków powstałych na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po drugie pragniemy czytelnikom zaprezen- tować kolejne targi, na których promowana była wciąż poszerzająca się oferta technologiczna Uniwersytetu.

Osoby odpowiedzialne za merytoryczną realizację projektu „Kompas innowacji”:

Maciej Czarnik

Koordynator Zespołu ds. Innowacji TEL.: 126633832

E-MAIL: maciej.czarnik@uj.edu.pl

Dr inż. Gabriela Konopka-Cupiał Specjalista ds. rozwoju projektów (nauki ścisłe)

TEL.: 126633832

E-MAIL: gabriela.konopka-cupial@uj.edu.pl

Dr Dominik Czaplicki

Specjalista ds. rozwoju projektów (nauki biologiczne)

TEL.: 126633832

E-MAIL: dominik.czaplicki@uj.edu.pl

Wydawca: Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu (CITTRU)

Uniwersytet Jagielloński ul. Czapskich 4, 31-110 Kraków http://www.cittru.uj.edu.pl/

Redaktor naczelny: Maciej Czarnik Zespół redakcyjny: Dominik Czaplicki, Gabriela Konopka-Cupiał Skład i druk: Drukarnia GO! Print

tel. 601 222 723, biuro@goprint.pl

Centrum InnowaCjI, transferu teChnologII I rozwoju

unIwersytetu

(5)

INNOWACYJNA CHEMIA Z UJ

GABRIELA KONOPKA-CUPIAŁ

O innowacyjności nowych materiałów opracowywanych na Wydziale Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego świadczyć może również fakt, że doskonale wpisują się w panujące na świecie trendy dbałość o śro- dowisko naturalne.

Jako zespoły wyjątkowo aktywne na polu nowych materiałów o potencjale aplikacyjnym na szczególną uwagę zasługują:

Zakład Chemii Fizycznej i Elektrochemii:

Zespół Nanotechnologii Polimerów i Bioma- teriałów, pod kierunkiem prof. dr hab. Marii Nowakowskiej.

- Zakład Chemii Nieorganicznej:

- Grupa Chemii Powierzchni i Materia- łów, pod kierunkiem dr hab. Andrzeja Ko- tarby;

- Zespół Fizykochemii Koordynacyjnej i Bionieorganicznej, pod kierunkiem prof. dr hab. Grażyny Stochel;

- Zespół Katalizy i Fizykochemii Ciała

Stałego, pod kierunkiem prof. dr hab. Zbi- gniewa Sojki.

- Zakład Krystalochemii i Krystalofizyki - Zespół Krystalochemii Leków, pod kie-

runkiem prof. dr hab. Barbary Oleksyn.

- Zakład Technologii Chemicznej:

- Zespół Chemii Polimerów, pod kierun- kiem prof. dr hab. Edgara Bortela;

- Zespół Technologii Materiałów i Nano- materiałów, pod kierunkiem prof. dr hab.

Romana Dziembaja.

Zespół Nanotechnologii Polimerów i Bio- materiałów opracował polimerowe mate- riały stanowiące podstawę 6 zgłoszeń patentowych. Cztery z nich dotyczą materiałów do neutralizacji, usuwania lub uwalniania heparyny w zastosowaniach medycznych.

Heparyna jako środek o bardzo silnym dzia- łaniu hamującym krzepnięcie krwi znajduje szerokie zastosowanie kliniczne. Jest lekiem z wyboru w sytuacjach, w których konieczne

jest osiągnięcie szybkiego efektu antykoagu- lacyjnego, np. podczas zabiegów i operacji chirurgicznych oraz w celu zapobiegania tworzenia się skrzepów w urządzeniach do terapii pozaustrojowej, np. w dializatorach.

Podawanie heparyny wiąże się z jednak wieloma efektami ubocznymi, wśród których najczęstsze to krwawienia i osteoporoza.

W związku z tym zachodzi potrzeba usunię- cia heparyny z krwioobiegu po uzyskaniu pożądanego efektu. Zmodyfikowane poli- sachardy, a zwłaszcza hydroksypropylocelu- loza, dekstran i chitozan, opracowane przez chemików z Uniwersytetu Jagiellońskiego stanowią takie właśnie materiały pozwalają- ce na usuwanie lub neutralizację heparyny w krwi i płynach fizjologicznych. Polimery te mogą być stosowane zarówno w postaci rozpuszczalnej (lek doustny), jak i w formie mikrosfer lub filmu (urządzeń do pozaustro- jowego usuwania heparyny z krwi lub oso-

Najbardziej produktywnym Wydziałem Uniwersytetu Jagiellońskiego pod względem projektów o charakterze wdrożeniowym jest Wydział Chemii. W 2009 roku aż 8 z 15 zgłoszonych do CITTRU nowych wynalazków, które przerodziły się w zgłoszenia patentowe, pochodziło właśnie z tego wydziału. Niektóre z nich już na etapie przygotowania zgłoszenia patentowego zdobyły zaintere- sowanie potencjalnego odbiorcy skłonnego do doinwestowania projektu w celu przyspieszenia prac badawczych i uzyskania rynkowych produktów. Kilka zostało dostrzeżonych, wyróżnionych i nagrodzonych na międzynarodowych imprezach wystawienniczych.

(6)

INNOWACYJNA CHEMIA Z UJ

4

cza). Ich podstawową zaletą jest naturalne pochodzenie poszczególnych składników.

Przeciwieństwem materiałów do usuwania heparyny jest materiał w formie żelu, który umożliwia przedłużone i kontrolowane jej uwalnianie. Stanowi on kompozycję alginia- nu i hydroksypropylocelulozy, która zawiera immobilizowaną heparynę. Materiał ten wykazuje przedłużone uwalnianie heparyny nawet do kilkunastu dni, a szybkość uwalniania może być kontrolowana zarówno przez skład kompozycji, jak i przez temperaturę, ponie- waż układ wykazuje termoczułość w zakresie temperatur fizjologicznych. Materiał w formie mikrokapsuł, filmu lub filmu zawierają- cego mikrokapsuły znajdzie zastosowanie zarówno w doustnym podawaniu heparyny, jak i do otrzymywania rusztowań dla inżynie- rii tkankowej naczyń krwionośnych.

Inna grupę materiałów stanowią modyfiko- wane glinokrzemiany warstwowe, które zo- stały opracowane w celu fotokatalitycznej degradacji zanieczyszczeń wody i ścieków.

Materiały te zostały opisane w pierwszym numerze MAGAZYNU Kompas Innowacji.

Jednym z pierwszych wynalazków Zespółu Nanotechnologii Polimerów i Biomateriałów jest termoczuły polimer pochodzenia naturalnego o właściwościach antyadhezyjnych do zastosowań biomedycznych. Polimer ten oparty jest na zmodyfikowanej hydroksypro- pylocelulozie. Jako odporny na agregację surfaktantów, białek, komórek i mikroorgani- zmów może znaleźć zastosowanie np. w produkcji implantów, a także mikrokapsułach do kontrolowanego uwalniania leków, mem- branach półprzepuszczalnych i soczewek kontaktowych. Zaletą materiału jest jego naturalne pochodzenie, brak toksyczności oraz nieszkodliwy dla otoczenia sposób wytwarzania. Ponadto jest termoczuły, można więc regulować jego właściwości poprzez zmianę temperatury otoczenia.

mogą spowodować jego odrzucenie. W przypadku implantów metalowych, na które popyt stale rośnie, ponieważ skutecznie przejmują zadania uszkodzonych kości i pozwalają na prawidłowe funkcjonowanie pacjentów w ży- ciu codziennym, pojawia się problem przecho- dzenia do organizmu jonów metali ciężkich wchodzących w skład implantu (np. żelazo, chrom, nikiel, tytan, wanad, glin, kobalt, mo- libden). Kinetyka uwalniania jonów metali z powierzchni implantu jest stosunkowo wolna, jednak biorąc pod uwagę długi czas przebywania implantu w organizmie (od kilku tygodni do kilkunastu lat) ilość metali prze- chodzących do organizmu ma znaczenie dla zdrowia pacjenta. Może bowiem powodować odczyny alergiczne oraz zmiany nowotworowe. Konieczne stało się więc opracowanie powłok zabezpieczających organizm przed uwalnianiem do niego jonów metali. Taką powłokę stanowi materiał opracowany przez chemików z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Zespół Fizykochemii Koordynacyjnej i Bio- nieorganicznej opracował grupę materia- łów bazujących na nanokrystalicznym dwutlenku tytanu modyfikowanym pochodnymi katecholu, kwasu askorbinowego lub rutyny w sposób umożliwiający wykorzystanie świa- tła widzialnego. Materiały te efektywnie kata- lizują degradację związków organicznych oraz inaktywację komórek mikroorganizmów. Ich zaletą w porównaniu do niemodyfikowanego dwutlenku tytanu jest możliwość uniknięcia konieczności stosowania promieniowania ul- trafioletowego oraz stabilność w szerokim zakresie pH. Materiały na bazie TiO₂ powszechnie znane są jako materiały o właściwościach foto- katalitycznych, do zastosowań zarówno środo- wiskowych, jak i biomedycznych. Konieczność ich naświetlania światłem ultrafioletowym po- woduje jednak, że uzyskanie efektu bakterio- bójczego, grzybobójczego, dezynfekującego lub neutralizującego zapach jest kosztowne i kłopotliwe. Zastosowana przez uniwersyteckich naukowców metoda modyfikacji pozwala skutecznie wyeliminować negatywne cechy dotychczasowych rozwiązań. Zaletami uzyskanych materiałów są brak toksyczno- ści, neutralność dla środowiska naturalnego i organizmu ludzkiego, możliwość tworzenia klarownych roztworów koloidalnych łatwo wnikających w trudno dostępne miejsca oraz tworzenia cienkich warstw na różnych podło- żach. Dużą zaletą jest ich stabilność w szerokim zakresie pH, w szczególności przy pH=7 obojętnym dla żywych organizmów, w odróż- nieniu od TiO₂ niemodyfikowanego stabilne- go tylko w środowisku kwaśnym. Zgłoszone do ochrony patentowej materiały stały się podstawą prac zleconych, które doprowadziły do opracowania składu płynu do pielęgnacji i oczyszczania soczewek kontaktowych. Zaletą opracowanej kompozycji jest jej wysoka sku- teczność odbiałczania powierzchni soczewek, co stanowi istotną przewagę nad dostępnymi na rynku płynami. Dalszy rozwój materiały jest Grupa Chemii Powierzchni i Materiałów

z Zakładu Chemii Nieorganicznej opraco- wała skład i sposób wytwarzania dwóch nowych katalizatorów. Pierwszy to kompozyto- wy katalizator ferrytowy do syntezy styrenu metodą odwodornienia etylobenzenu drugi to katalizator żelazowy do dopalania cząstek sadzy. Katalizator do syntezy styrenu, jednego z najpopularniejszych tworzyw sztucznych, charakteryzuje się podwyższoną stabilno- ścią termiczną, aktywnością i odpornością na zawęglanie w porównaniu do podobnych dostępnych na rynku rozwiązań. Na drodze katalitycznego odwodornienia etylobenzenu wytwarza się 90% światowej produkcji styrenu. Proces ten prowadzi się przy dużym nad- miarze pary wodnej, pod ciśnieniem atmosfe- rycznym w zakresie temperatury 550-650°C.

Surowe warunki procesu powodują stopnio-

wą dezaktywację katalizatora i ograniczenie czasu jego użytkowania w instalacji przemy- słowej do 1-2 lat. Przyczynami dezaktywacji są:

powstawanie depozytów węglowych, zmiana stopnia utlenienia żelaza oraz nieodwracalna ucieczka potasu. Problemy te rozwiązuje ma- teriał opracowany na Wydziale Chemii, który hamując procesy dezaktywacji znacząco wy- dłuża czas wykorzystania katalizatora.

Żelazowy katalizator zalecany do dopalania sadzy w gazach wydechowych z silników die- sla został opisany w pierwszym numerze MA- GAZYNU Kompas Innowacji.

W tej samej grupie badawczej opracowano również nowatorską biokompatybilną po- włokę zabezpieczającą przed uwalnianiem jonów metali ciężkich z implantów stalowych do organizmu. Zastosowanie warstwy zło- żonej w głownej mierze z silanu i parylenu ogranicza procesy korozyjne na powierzchni implantu i tym samym chroni przed nieporzą- danymi interakcjami pomiedzy implantem, a organizmem. Na granicy implant-tkanka następuje szereg procesów, które w efekcie

(7)

ukierunkowany w stronę ich wykorzystania jako katalizatorów umożliwiających neutra- lizację zapachów w filtrach powietrza oraz materiałów zapobiegających tworzeniu biofil- mów na sprzęcie medycznym.

Zespół Katalizy i Fizykochemii Ciała Sta- łego opracował dwa katalizatory: niskotem- peraturowy i wysokotemperaturowy do roz- kładu podtlenku azotu (N₂O) w instalacjach do produkcji kwasu azotowego. Katalizatory te jako materiały do zastosowań środowisko- wych zostały opisane w pierwszym numerze MAGAZYNU Kompas Innowacji.

Zespół Krystalochemii Leków opracował nowatorski biozgodny implant do kontrolowanego uwalniania leków i regeneracji tkanki kostnej. Implant ten może zawierać lek o działaniu antybakteryjnym i antyseptycz- nym, znajdując zastosowanie w leczeniu oraz zapobieganiu rozwoju zakażeń w chirurgii twarzoczaszki oraz stomatologii. Kontrolowa- ne dostarczanie leków jest poważnym problemem farmakologicznym ponieważ przy ogól- noustrojowym podawaniu leku długi okres rekonwalescencji oraz wysokie stężenia leków osłabiają w znacznym stopniu organizm. Al- ternatywę stanowi wówczas dostarczanie le- ków in situ wraz z implantem, który niweluje wady leczenia ogólnoustrojowego, takie jak niemożność kontrolowania stałej i z góry za- łożonej dawki leku w miejscu organizmu wy- magającym leczenia. W biozgodny implant opracowany przez naukowców z UJ zastoso- wano podwójny system regulacji szybkości uwalniania leku w odpowiednio równomier- nych dawkach oraz odpowiednio długim czasie. W porównaniu do podobnych dostępnych rozwiązań nowy implant cechuje się lepszymi własnościami mechanicznymi, pozwalającymi na zastosowanie go w układzie ruchu, w któ- rym generowane są niekorzystne naprężenia.

Wspólnym efektem pracy Zespołu Techno- logii Materiałów i Nanomateriałów oraz Zespołu Chemii Polimerów jest sposób bez- pośredniego wytwarzania przewodzących warstw węglowych na nośnikach proszko- wych (tlenki, krzemiany, fosforany, itp.) prze- znaczony zwłaszcza dla warstw elektrodowych w akumulatorach litowo-jonowych. Akumula- tory litowo-jonowe (Li-Ion) jako urządzenia gromadzące i oddające energię elektryczną o najwyższej zdolności gromadzenia energii w przeliczeniu na wagę i objętość, stosowane są m. in. w elektronice, aparaturze pomiaro- wej, łączności satelitarnej oraz samochodach z napędem hybrydowych i elektrycznym.

Przewodzące warstwy węglowe do otrzymywania warstw elektrodowych zwykle otrzymy- wane są w wyniku pirolizy związków organicznych lub polimerów, przy czym do tego celu zazwyczaj tworzone są fizyczne mieszaniny lub stosowane są rozpuszczalniki organiczne.

Warstwy uzyskiwane tą metodą nie wyka- zują odpowiedniej morfologii powierzchni i wystarczająco wysokiego przewodnictwa

INNOWACYJNA CHEMIA Z UJ

KONTAKT

dr inż. Gabriela Konopka-Cupiał CITTRU, Uniwersytet Jagielloński tel. 126633832 gabriela.konopka-cupial@uj.edu.pl elektrycznego. Ponadto przewodzące war-

stwy węglowe przeznaczone dla akumulato- rów litowych powinny wykazywać możliwie niską powierzchnię kontaktu z elektrolitem i jednocześnie ściśle przylegać to powierzchni materiału aktywnego elektrochemicznie.

Nie powinny również utrudniać transportu jonów litu pomiędzy elektrolitem a materia- łem aktywnym podczas procesu ładowania i rozładowywania. Problemy te rozwiązuje nowa metoda wytwarzania warstw węglo- wych opracowana przez uniwersyteckich che- mików. Nowością tych materiałów jest sposób nanoszenia prekursora węglowego, przebie- gający całkowicie w środowisku wodnym oraz

jego kompozycja pozwalająca na uzyskanie ściśle przylegającej warstwy o kontrolowanej strukturze porowatej. Stosowane prekursory węglowe są nietoksyczne, co czyni technolo- gię bezpieczniejszą od obecnych i mniej uciąż- liwą dla środowiska naturalnego. Odpowiednio dobrana kompozycja prekursora węglowego pozwala ponadto uzyskać warstwę węglową o założonych właściwościach fizykochemicz- nych (grubość, szczelność, porowatość, itp.), przez co uzyskuje się znaczącą poprawę stabil- ności chemicznej. W szczególności, należy pod- kreślić, możliwość uzyskania odpowiedniego przewodnictwa elektrycznego.

Wszystkie innowacje opracowane na Wydzia- le Chemii były prezentowane i promowane przez Centrum Innowacji, Transferu Technolo- gii i Rozwoju Uniwersytetu na licznych między- narodowych targach i wystawach, ciesząc się sporym zainteresowaniem. Wiele z nich zostało dostrzeżonych, wyróżnionych i nagrodzonych.

Prezentacja wygłoszona przez dra hab. Krzysz- tofa Szczubiałkę dotycząca fotokatalizatorów hybrydowych została wyróżniona jako najlep-

sza panelowa prezentacja na Forum Nowych Materiałów w Walencji. Prezentowane tam wynalazki były oceniane pod kątem potencjału biznesowego, doświadczenie grupy badawczej, istota dla gospodarki, przewagi konkurencyjnej oraz sposobu prezentacji. Weronika Bieniasz, współtwórca katalizatora do dopalania sadzy została zaproszona natomiast do multimedial- nego panelu dyskusyjnego, w trakcie którego omawiano pięć najbardziej obiecujących i najbardziej znaczących dla wynalazków dedyko- wanych ochronie powietrza, w tym katalizator do dopalania sadzy opracowany na UJ. Katali- zator ten został także wyróżniony w konkursie GRAND PRIX EXPOCHEM 2010 w kategorii

„ochrona środowiska” na III Międzynarodowych Targach i Konferencji Przemysłu Chemicznego - EXPOCHEM 2010. Kolejne dostrzeżone i doce- nione wynalazki to przewodzące warstwy wę- glowe oraz katalizator do syntezy styrenu, które zdobyły każdy pod dwa medale na międzyna- rodowych wystawach wynalazków w Brukseli oraz w Genewie. Na 57 Światowe Targi Wyna- lazczości, Badań Naukowych i Nowych Tech- nik „BRUSSELS INNOVA 2009” poświęconych transferowi technologii i wdrażaniu postępu technicznego Katalizator do niskotemperatu- rowego rozkładu podtlenku azotu nagrodzo- no srebrnym medalem. Rok później na tych samych targach Katalizator ferrytowy do syntezy styrenu zdobył srebrny medal w kategorii przemysł chemiczny, natomiast Przewodzące warstwy węglowe do otrzymywania kompo- zytów elektrodowych w akumulatorach Li-Ion został wyróżniony złotym medalem w katego- rii elektryczność i elektronika. Podczas 38.

Międzynarodowej Wystawy Wynalazczości, No- woczesnej Techniki i Wyrobów „GENEVA 2010”

obydwa wynalazki odznaczono srebrnymi me- dalami. Te same wynalazki Pani Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego prof. Barbara Kudrycka uhonorowała nagrodami za międzynarodowe osiągnięcia wynalazcze podczas XVII Giełda Wynalazków.

Wart podkreślenia jest również fakt, że zespoły naukowe z Wydziału Chemii pozyskują znaczne środki zarówno na badania naukowe, jak i roz- budowę infrastrukturalny w ramach funduszy strukturalnych w konkursach Programu Opera- cyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG) oraz Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL). W programach tych uzyskano finansowa- nie 11 projektów na łączną kwotę ok. 136 mi- lionów złotych.

(8)

6

KONTAKT

BARIERY WSPÓŁPRACY MIĘDZY BIZNESEM I OŚRODKAMI NAUKOWYMI – OKIEM PRZEDSIĘBIORCY

PAWEŁ GRĘDYSA

Polska powoli, acz zdecydowanie, przemie- nia się z importera wysoko zaawansowa- nych technologii i eksportera niskoprzetworzo- nych produktów, przyjmując zachodni model kierunków przepływu dóbr. Tendencje te wy- nikają z pewnością w dużej mierze z lokowania w Polsce inwestycji zagranicznych, ale także z coraz szybszego rozwoju rodzimych przedsię- biorstw.

Proces ten z pewnością przebiegałby szybciej, gdyby przedsiębiorcy byli bardziej skłonni do podejmowania ryzyka. Polski rynek we- wnętrzny jest opóźniony co najmniej o kilka lat wobec rynków zachodnich. Łatwiej jest więc podpatrzeć rozwiązania już sprawdzone, kupić technologię „z drugiej ręki” i móc przez kilka lat oferować atrakcyjne usługi lub produkty, które zdały egzamin. Dopiero gdy krajowy rynek staje się zbyt mały, następuje przełomowa decyzja o wejściu na rynki zachodnie, które są bardziej konkurencyjne i wymagające niż rynek rodzi- my. Przedsiębiorca staje przed sytuacją, kiedy wdrożenie innowacyjnych rozwiązań może dać przewagę konkurencyjną, bez której nie ma szans na dalszy rozwój.

Inną kwestią jest jednak dostępność innowacyjnych rozwiązań, które odpowiadają na potrzeby przedsiębiorcy. Ośrodki badawcze roz- wijając nowe technologie nie zawsze zwracają uwagę na użyteczność „wynalazku” i możliwość jego zastosowania w codziennym życiu, bardziej skupiając się na naukowej stronie rozwią- zania. Tymczasem przedsiębiorcy mają określo- ne potrzeby, które – wobec braku zaspokojenia ze strony ośrodków badawczych – zaspokajają

sami, rozwijając wewnętrzne komórki badawcze, lub nie zaspokajają wcale.

Drugim powodem oporu jest fakt, że większość firm, szczególnie małych i średnich, zarządzana jest przez właścicieli. Decyzje podejmowane przez zarządzających właścicieli mogą być bardziej zachowawcze niż decyzje podejmowane przez zatrudnionych menedżerów. Menedże- rowie zatrudniani przez właścicieli, nastawieni na osiąganie ponadprzeciętnych wyników, bo tylko te dają szansę na dodatkowe bonusy do wynagrodzenia, mogą być bardziej skłonni do podejmowania ryzykownych decyzji, jakimi niewątpliwie są wdrożenia innowacji. W przypadku porażki taki menedżer ryzykuje swoją posadą. Gdy zarządzanie pozostaje w rękach właścicieli ryzyko porażki, a zatem utraty ciężko wypracowanego majątku firmy (często będące- go zabezpieczeniem bytu rodziny) jest wystar- czającym powodem, dla którego wybierane są scenariusze rozwoju wolniejszego, lecz bez- pieczniejszego.

Nie można pominąć tutaj również istotnej kwe- stii jaką jest brak tradycji współpracy biznesu z ośrodkami naukowymi w Polsce. Mamy szerokie grono wybitnych naukowców, których po- mysły pozostają niewykorzystane, bo brakuje kapitału, albo kapitał jest trudno dostępny. Kra- je zachodnie mają długoletnie doświadczenia wspólnych dokonań i mogą taką współpracę doskonalić. U nas dopiero musimy uczyć się wspólnego języka i dotyczy to tak przedsiębior- ców, jak i naukowców.

Istotnym problemem jaki ogranicza współpra- cę biznesu i świata nauki jest brak przejrzysto-

ści w procesach decyzyjnych po stronie nauki.

Przedsiębiorcy zwykle decyzję podejmują w wąskim gronie osób – właścicieli lub zarzą- du. Po stronie uczelni jest to często rozmyte.

Nawet w przypadku kiedy uczelnia ma opracowane procedury zarządzania współpracą, często działalności naukowa jest przekładana przez naukowców nad „biznesową”. Dużym ułatwieniem są uczelniani menadżerowie pro- jektów, którzy przejmują na siebie trud koordy- nacji działań. To nie zawsze jednak rozwiązuje wszystkie problemy.

W Polsce nie ma tradycji i wypracowanych wzorców współpracy biznesu i świata nauki.

Aby je wypracować, naukowcy i przedsiębiorcy muszą nauczyć się rozmawiać jednym językiem i wzajemnie odpowiadać na swoje potrzeby.

Ten proces może być długi i będzie wymagać zmiany myślenia oraz przyzwyczajeń po obu stronach, ale w efekcie przyniesie korzyści wszystkim.

Paweł Grędysa współwłaściciel wrocławskiej firmy

AVENIR Medical

(9)

NAUKA DLA PRZEMYSŁU

GABRIELA KONOPKA-CUPIAŁ

Analiza współpracy nauki z przemysłem to obecnie jeden z tematów często podej- mowanych przez media oraz władze, zarówno lokalne jak i te najwyższego szczebla. Wiąże się to z koniecznością budowania przez firmy przewagi konkurencyjnej , która jest warunkiem rozwoju przedsiębiorstw, a co za tym idzie gospodarki i regionu w którym działa firma. Z kolei przyjmuje się, że warunkiem konkurencyjności w obecnych czasach jest innowacyjność. Stąd biorąc pod uwagę słabo rozwiniętą infrastrukturę badawczo-rozwojo- wą polskich przedsiębiorstw oczekuje się, że naturalnym źródłem innowacyjnych pomy- słów powinny być uczelnie lub jednostki naukowo-badawcze, które w codziennej pracy nastawione są na odkrywanie i udoskonala- nie otaczającej nas rzeczywistości” Niestety, w Polsce chłonność nowych rozwiązań jest ni- ska, a przedsiębiorcy rzadko poszukują w jed- nostkach naukowych rozwiązań dla swoich problemów technologicznych lub organiza- cyjnych. Z drugie strony również środowiska naukowe nie rzadko przy podejmowaniu decyzji o tematyce badań nie kierują się ich apli- kacyjnością, nie wspominając już o ochronie własności intelektuanej. Według danych statystycznych Polska wśród krajów UE i OECD zajmuje końcowe miejsca w rankingach innowa- cyjności, rozumianej zarówno jako kreowanie, jak i wdrażanie nowych technologii. Liczba pa- tentów zgłaszanych za granicą przez polskie firmy i jednostki naukowe należy do najniższych w Europie: w roku 2009 europejskich zgłoszeń patentowych z Polski było zaledwie 173 (na całkowitą liczbę 134 542 zgłoszeń), a z porów- nywalnej gospodarczo Hiszpanii – 1258. Dane te wymownie potwierdzają potrzebę zinten- syfikowania działań ukierunkowanych na ini- cjowanie i ułatwianie współpracy pomiędzy nauką, a przemysłem. Owocna współpraca po- między środowiskiem naukowym wytwarzają- cym nowe pomysły, a przedsiębiorcami którzy mają potencjał aby przekształcić je w docho- dowe produkty rynkowe jest ważna nie tylko ze względów statystycznych. W obecnej sy- tuacji rynkowej stabilność firmy i jej długofa- lowy sukces nie są niczym pewnym i łatwym w utrzymaniu. Wymusza to na przedsiębior- cach konieczność szybkiego reagowania na zachodzące na rynku zmiany, w tym inicjowa- nie własnych, np. poprzez wdrażanie nowa- torskich rozwiązań opracowanych w laborato- riach uniwersyteckich.

Przyczyny

Analizując niski poziom współpracy pomię- dzy nauką a przemysłem, które według stan- dardów światowych powinny się uzupełniać i wspierać, można dostrzec liczne bariery niesprzyjające intensywnym i zakrojonym na szeroką skalę wspólnym działaniom. Sła- be relacje i brak rozbudowanej sieci współ- pracy wynikają przede wszystkim z różnic w podejściu do swojej działalności. Ludzie biznesu dążą do szybkiego i taniego wdroże- nia atrakcyjnych rynkowo produktów, które w krótkim czasie przyniosą pewny zysk i z na- wiązką zwrócą poniesione koszty. Dla przed- siębiorcy ważne jest więc aby technologia uniwersytecka była zweryfikowana rynkowo, pewna i nie wymagała znacznych inwestycji.

Naukowcy natomiast główny nacisk kładą na wartość naukową swojej pracy, poszukiwanie nowych, niekoniecznie prostych i standardo- wych rozwiązań. Najczęściej nie jest dla nich wartościowa nienaukowa praca, jaką należy włożyć w potwierdzenie aplikacyjności opracowanej technologii oraz rynkowe dopraco- wanie produktu, tak aby stał się on atrakcyjny

dla przedsiębiorcy. Dla naukowca ważne są postęp i precyzja, nie czuje natomiast presji czasu, który jest kluczowy w biznesie po- nieważ pozwala zbudować przewagę kon- kurencyjną. Oprócz wzajemnego niezrozu- mienia specyfiki działania, nawiązywaniu współpracy pomiędzy przemysłem a nauką nie służy także brak okazji do kontaktów.

Istotne jest więc ich stwarzanie np. podczas targów i konferencji naukowo-biznesowych.

Należy również zauważyć, że przedstawicie- le przemysłu często gubią się w rozbudowa- nych uczelnianych strukturach i nie wiedząc do kogo się zwrócić nie podejmują kontaktu. Ponieważ jednostki naukowe nie mają w zwyczaju informowania szeroko rozumianej opinii publicznej o swoich badaniach dlatego też przedsiębiorcy nie wiedzą o tym co się dzieje na uczelniach i czego można się spodziewać w rezultacie prowadzonych tam prac badawczych. Wpływa to oczywiście negatywnie na podejmowanie współpracy.

Brak wiary w celowość i zasadność współ- pracy pomiędzy uczelniami a przemysłem to także efekt wysokiego ryzyka jakie pociągają za sobą innowacyjne rozwiązania.

(10)

KONTAKT

NAUKA DLA PRZEMYSŁU

dr inż. Gabriela Konopka-Cupiał CITTRU, Uniwersytet Jagielloński tel. 126633832 gabriela.konopka-cupial@uj.edu.pl Działalność CITTRU na rzecz rozwoju

współpracy nauka-przemysł

Wśród wielu firm, które zgłaszają się do Uni- wersytetu, w tym do CITTRU, z propozycją współpracy obserwowana jest duża nieuf- ność. Stąd też aby tworzyć stabilne oraz dłu- gotrwałe konsorcja naukowo-przemysłowe niezbędne jest jej przełamanie poprzez bu- dowanie trwałych fundamentów opartych na wiarygodności, kompetencji i rzetelności.

Z doświadczenia CITTRU wynika, że w wielu przypadkach do zbudowania takiego funda- mentu niezbędny jest „katalizator” w postaci dedykowanego pracownika centrum transferu technologii, który pośrednicząc w dialogu stara się doprowadzić do podpisania umowy na warunkach korzystnych dla obu stron.

Jednocześnie koordynuje on sprawy admi- nistracyjne związane z realizacją współpracy, odciążając tym samym naukowców i prowa- dząc przedsiębiorcę poprzez zawiłe ścieżki struktury uczelnianej. Oprócz wspierania firm samodzielnie zgłaszających się do uczelni w celu znalezienia partnera naukowego, CITTRU zajmuje się również wyszukiwaniem podmiotów, które potencjalnie mogą być zainteresowane ofertą UJ, a następnie orga- nizacją oraz uczestnictwem w spotkaniach z firmami zidentyfikowanymi, jako poten- cjalni użytkownicy lub licencjobiorcy uni-

wersyteckiej technologii. W spotkaniach tych bardzo często bezpośredni udział biorą także twórcy. Ponadto CITTRU podejmuje również liczne akcje promujące ofertę technologicz- ną UJ, w tym druk materiałów promocyjnych i ofert technologicznych, udział w konkursach innowacji oraz udział w targach i konfe- rencjach biznesowych co przede wszystkim sprzyja budowaniu sieci kontaktów. Nad- rzędnym celem uczestnictwa w takich pro- -biznesowych imprezach są poszukiwania partnerów do realizacji wspólnych projektów wdrożeniowych oraz poszukiwania nabyw- ców technologii. Należy jednak zauważyć, że dzięki bezpośrednim spotkaniom na imprezach targowych istnieje również możliwość wzajemnego zaprezentowania swoich moż- liwości i potrzeb. Naukowcy mogą bowiem przedstawiać aplikacyjne efekty swoich prac badawczych, przedsiębiorcy natomiast wyra- żać swoje potrzeby i oczekiwaniach. Niewąt- pliwie stwarza to okazję do bliższego pozna- nia się, a w przyszłości stworzenia wspólnego projektu badawczo-wdrożeniowego. Dzięki zderzeniu tych dwóch rzeczywistości moż- liwa jest również rynkowa weryfikacja innowacji opracowanych na uniwersytecie. Jest to szczególnie istotne ponieważ rozmowy i kon- sultacje z przedstawicielami biznesu mogą stać się kierunkowskazem i stymulatorem dalszych badań, jakie należy poprowadzić na

uniwersytecie w celu lepszego przygotowania innowacji do wdrożenia. Udział w targach jest również narzędziem kreowania wizerun- ku UJ jako jednostki wytwarzającej aplikacyjne pomysły, źródło inspiracji rynkowych oraz wiarygodnego, rzetelnego i kreatywnego partnera w innowacyjnych oraz wdrożenio- wych projektach.

Działania te w całości kreują platformę współ- pracy nauka-przemysł, sprzyjają zmniej- szaniu barier oraz tworzeniu pozytywnych przykładów i standardów wdrażania nowych innowacyjnych uczelnianych technologii wysokiego ryzyka.

8

(11)

KALENDARIUM TARGOWE

GABRIELA KONOPKA-CUPIAŁ, DOMINIK CZAPLICKI

EXPOCHEM to największa impreza tar- gowa chemii przemysłowej w Polsce. W 2010 roku na targach tych swoje produkty i usługi reklamowało ponad 40 firm z Pol- ski oraz Niemiec, Włoch, Francji i Holandii.

Na uniwersyteckim stoisku wystawien- niczym promowana była grupa kataliza- torów opracowanych przez naukowców z Wydziału Chemii, do zastosowań środo- wiskowych, przemysłowych i biomedycznych. Wynalazki UJ były prezentowane także podczas towarzyszącej targom kon- ferencji, na jednej z głównych sesji: Kata- liza i katalizatory w przemyśle chemicznym.

Referat dotyczący aplikacyjności kataliza- torów opracowanych na Wydziale Chemii spotkał się z dużym zainteresowaniem.

Ponadto jeden z prezentowanych mate- riałów: Katalizator do dopalania cząstek sadzy uzyskał wyróżnienie w ogłoszonym na targach konkursie GRAND PRIX EXPO- CHEM 2010. Innowacje były oceniane przez 4 osobowe jury w 3 głównych kate- goriach: Nowe technologie, Ochrona śro- dowiska, Aparatura i urządzenia. W swojej ocenie jury kierowało się przede wszystkim poziomem nowoczesności rozwiąza- nia oraz jego walorami użytkowymi, a tak- że wkładem polskiej myśli technicznej.

Katalizator do dopalania cząstek sadzy uzyskał wyróżnienie w kategorii Ochrona środowiska.

Gabriela Konopka-Cupiał, CITTRU

Biomedica 2010 (17-18.03.2010, Akwizgran, Niemcy)

Impreza stanowiła konferencję naukową or- ganizowaną pod hasłem Life Science Summit, która z regionalnego wydarzenia przekształci- ła się stopniowo w międzynarodowy kongres.

Podczas trzech równoległych paneli przedsta- wione zostały najnowsze doniesienia naukowe, produkty i trendy dotyczące różnorod- nych tematów zgrupowanych pod hasłami:

• biologicznie aktywne materiały i urządzenia,

• rozwój i produkcja biofarmaceutyków oraz nutraceutyków,

• personalizowana diagnostyka i terapia,

• rozwiązania w zakresie zintegrowanej opieki medycznej,

• rozwój projektów komercyjnych i innowacji produktowych.

Równolegle do głównych sesji konferencyj- nych odbywał się tzw. partnering, czyli se- ria 20-minutowych spotkań dwustronnych w celu nawiązania współpracy pomiędzy uczestnikami. Reprezentowane były przede wszystkim niewielkie firmy biotechnologicz- ne i konsultingowe, a także uczelnie i insty- tuty badawcze oraz (nieliczne) duże między-

narodowe korporacje (Philips). Udział CITTRU w konferencji obejmował indywidualne rozmowy z podmiotami zainteresowanymi ofer- tą UJ w jednym z następujących tematów:

a) nowych materiałów opracowanych w UJ o zastosowaniach biomedycznych, b) terapii nowotworów w oparciu o modyfikowany szczep Salmonella, c) konstrukcji nowego systemu do pozytonowej tomografii emisyj- nej (PET) powstającej w ramach projektów badawczych UJ.

Dominik Czaplicki, CITTRU

III Międzynarodowe Targi i Konferencja Przemysłu Chemicznego EXPOCHEM 2010 (23-25.02.2010, Katowice)

Stoisko Uniwersytetu Jagiellońskiego na targach EXPOCHEM 2010 w Katowicach.

(12)

KALENDARIUM TARGOWE

Kalendarium targowe 2010

EXPOCHEM 2010 Katowice

Biomedica 2010 Akwizgran (Niemcy) XVII Giełda Wynalazków

Warszawa

INVENTIONS GENEVA Genewa (Szwajcaria) BioForum 2010

Łódź

EUROBIOTECH 2010 Kraków Barcelona (Hiszpania) BIOTECHNICA 2010

Hanower (Niemcy)

Barcelona (Hiszpania) Małopolskie Targi Innowacji dla Biznesu, Kraków Biofit 2010

Lille (Francja) styczeń

luty marzec kwiecień

maj czerwiec

lipiec sierpień wrzesień październik

listopad grudzień

NanoTech Forum Moskwa (Rosja) BIO-Europe 2010

Monachium (Niemcy)

POLEKO 2010 Poznań

10

BioForum 2010 (19-21.05.2010, Łódź, Polska) 38. Międzynarodowa

Wystawa Wynalazczości, Nowoczesnej Techniki i Wyrobów

„INVENTIONS GENEVA” 2010 (21-25.04.2010, Genewa, Szwajcaria)

Podczas Międzynarodowej Wystawy Wyna- lazczości, Nowoczesnej Techniki i Wyrobów

„INVENTIONS GENEVA” 2010 prezentowane były trzy wynalazki UJ: Przewodzące warstwy węglowe do otrzymywania kompozy- tów elektrodowych w akumulatorach Li-Ion;

Globalny system monitorowania i progno- zowania aktywności burzowej; Katalizator ferrytowy do syntezy styrenu. Promocja wynalazków uniwersyteckich była możliwa dzięki uprzejmości Stowarzyszenia Polskich Wynalazców i Racjonalizatorów, na stoisku którego prezentowane nowości z UJ. Wy- nalazki zostały również zgłoszone do orga- nizowanego co roku konkursu innowacji.

Wszystkie nagrodzono za tkwiący w nich potencjał komercyjny. Warstwy węglowe i katalizator ferrytowy uzyskały srebrne medale, natomiast system monitorowania aktywności burzowej otrzymał medal brązo- wy. Warto zauważyć, że wystawa genewska jest organizowana pod patronatem Szwaj- carskiego Rządu Federalnego oraz pod patronatem Światowej Organizacji Własności Intelektualnej WIPO i jest jedną z najwięk- szych w Europie i na świecie wystaw o tak wielkim prestiżu. Każdego roku prezentuje się tam ponad 700 wystawców z 45 krajów.

Równie imponująca liczba zwiedzających sięgająca ok. 62 tys. Firmy przemysłowe i handlowe, zarówno prywatne, jak i pań- stwowe, jednostki naukowe oraz indywidu- alni przedsiębiorcy każdorocznie prezen- tują tam ok. 1000 nowości, praktycznie ze wszystkich sektorów gospodarki.

XVII Giełda Wynalazków (8-14.03.2010, Warszawa)

Technologie UJ zdobyły również uznanie na warszawskiej XVII Giełdzie Wynalazków. W ich trakcie Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższe- go prof. Barbara Kudrycka uhonorowała 3 innowacje UJ nagrodami za międzynarodo- we osiągnięcia wynalazcze. Dyplomy i sta- tuetki dla Przewodzących warstw węglowych do otrzymywania kompozytów elektrodowych w akumulatorach litowo-jonowych; Nowego emisyjnego tomografu pozytonowego oraz Katalizatora ferrytowego do syntezy styrenu są następstwem medali zdobytych na wystawie Brussels Innova 2009.

BioForum, czyli Środkowoeuropejskie Forum Biotechnologii i Innowacyjnej BioGospodarki organizowane w Łodzi, to doroczna impreza międzynarodowa złożona z różnorodnych ele- mentów, takich jak sesja wystawiennicza i po- sterowa, prezentacje regionów, firm i instytucji, seminaria i warsztaty, indywidualne spotkania biznesowe, forum dyskusyjne. W dziewiątej edycji BioForum wzięło udział ponad 1,5 tys.

uczestników z 20 krajów, swoją ofertę prezen- towało 100 wystawców, promowane było ponad 100 projektów badawczo-rozwojowych, a w ramach platformy BioPartnering odbyło się ponad 900 dwustronnych spotkań.

Udział Uniwersytetu w BioForum obejmował spotkania dwustronne w ramach platformy Bio- Partnering oraz prezentację działalności innowacyjnej UJ w trakcie jednego z paneli tematycz- nych. W ramach promocji oferty technologicznej UJ oraz wspierania rozwoju projektów badawczo-wdrożeniowych Uniwersytetu miały miejsce spotkania z wieloma instytucjami polskimi i za- granicznymi, m.in. z firmami farmaceutycznymi Roche, Polpharma i Adamed, funduszami inwe- stycyjnymi MCI.BioVentures, Bionity i Enterprise Investors oraz firmami z branży biotechnologii jak MorphoSys, BLIRT czy SOLVO Biotechnology.

Dominik Czaplicki, CITTRU Panel dyskusyjny podczas środkowoeuropejskich targów biotechnologii BioForum 2010 w Łodzi.

Kalendarium Targowe 2010

(13)

POLSKI PRODUKT PRZYSZŁOŚCI 2010

DOMINIK CZAPLICKI

Pomysłodawcą i autorem projektu był dr Michał Bereta (1957-2008).

Celem konkursu jest promocja i upowszech- nianie osiągnięć twórców innowacyjnych technik i technologii, które mają szansę zaist- nieć na rynku polskim. Projekt pt. „Terapia przeciwnowotworowa oparta na modyfikowanym szczepie Salmonella”, zgłoszony do konkursu przez CITTRU, otrzymał główną nagrodę w ka- tegorii „Technologia w fazie przedwdroże- niowej”. Technologia dotyczy nowej metody leczenia nowotworów przy użyciu modyfiko- wanego genetycznie szczepu bakterii Salmo- nella. Oficjalne ogłoszenie zwycięzców i rozda- nie nagród odbyło się 23 czerwca 2010 podczas gali konkursowej w Warszawie.

- Pacjenci poddani terapii nie będą narażeni na dolegliwości wywoływane przez bakterie Salmonella, ponieważ dla zapewnienia bezpie- czeństwa jej patogenne cechy zostały znacznie osłabione – wyjaśnia Paulina Chorobik, która pod opieką dr Michała Berety z Katedry Immu- nologii Collegium Medicum UJ, pomysłodaw- cy i twórcy projektu, prowadziła nagrodzone badania. Obecnie projekt jest kontynuowany pod kierunkiem prof. Joanny Berety z Wydzia- łu Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ.

Jeden z projektów technologicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego został nagrodzony w konkursie „Polski Produkt Przyszłości” organizowanym przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości.

Technologia może w przyszłości stać się nową szansą leczenia pacjentów cierpiących na nowotwory lite, przede wszystkim jelita grubego, płuc, piersi i żołądka, a prawdopo- dobnie także inne choroby nowotworowe (m.in. czerniaka). Obecne wykorzystywane metody radio- i chemioterapii są niestety często nieskuteczne, a przy tym mogą wywołać poważne i wyniszczające efekty uboczne.

Dotychczas skuteczność prototypowej terapii została potwierdzona badaniami na zwierzę- tach. Kolejny krok to optymalizacja szczepu Salmonella, która pozwoli na przeniesienie technologii do badań klinicznych.

- Przewidywana wydajność i niskie koszty pro- dukcji sprawiają, że wyniki badań naukowców mają doskonałe perspektywy zastosowania przemysłowego – dodaje Dominik Czaplicki z Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu działającego na UJ.

– Zatroszczyliśmy się także o ochronę patento- wą wynalazku, bez której firmy nie będą zainte- resowane wdrożeniem.

(14)

KONTAKT

POLSKI PRODUKT PRZYSZŁOŚCI 2010

dr Dominik Czaplicki CITTRU, Uniwersytet Jagielloński tel. 126633832 dominik.czaplicki@uj.edu.pl Terapia przeciwnowotworowa oparta na mo-

dyfikowanym szczepie Salmonella. Komórki bakterii wykazujące ekspresję fragmentu przeciwciała specyficznego dla nowotworu (1) po podawaniu do krwiobiegu pacjenta akumulują się w tkance nowotworowej (2).

Dzięki naturalnym mechanizmom inwazyj- nym bakterie wnikają do komórek guza (3), gdzie produkując specyficzne białko (4) po- wodują apoptozę komórek nowotworowych (5). W efekcie następuje pobudzenie komó- rek odpornościowych (6) prowadzące do od- powiedzi przeciwnowotworowej organizmu.

(rys. Agnieszka Golenia)

12

Technologia dotyczy nowej metody leczenia nowotworów litych u ludzi i zwierząt przy użyciu modyfikowanego genetycznie szczepu bakterii Salmonella, które są w sta- nie wniknąć do komórek nowotworowych i wywołać ich śmierć na drodze apoptozy. Zmodyfikowane bakterie lokalizują się w tkance nowotworowej; następnie wnika- ją do wnętrza komórek, gdzie uruchamiają proces ich samozniszczenia prowadzący do pobudzenia komórek układu odporności.

Dla zapewnienia bezpieczeństwa terapii pa- togenne cechy Salmonella zostały znacznie osłabione.

Twórcy rozwiązania:

dr Michał Bereta, mgr Paulina Chorobik, dr hab. Joanna Bereta

Innowacyjność:

Zachorowalność na nowotwory stale rośnie, do czego przyczyniają się zarówno czynniki środowiskowe (narażenie na substancje ra- kotwórcze), jak i demograficzne (starzenie się społeczeństw). Leczenie farmakologicz- ne chorób nowotworowych jest obecnie

mało skuteczne, a przy tym poważnie naraża chorego na niepożądane działanie stosowa- nych leków. Proponowana terapia przeciwnowotworowa wykazuje działanie terapeu- tyczne poprzez połączenie bezpośredniego efektu bakterii na komórki nowotworowe oraz mobilizację przeciwnowotworowej odpowiedzi układu odporności.

Zastosowanie:

Technologia może stanowić nową opcję terapeutyczną dla pacjentów cierpiących na nowotwory lite, przede wszystkim jelita grubego, płuc, piersi i żołądka, a prawdopo- dobnie także inne choroby nowotworowe (m.in. czerniaka). Rozwiązanie jest oparte na modyfikacji genetycznej szczepu Salmonel- la w sposób nadający mu dwie istotne i po- żądane z punktu widzenia terapii cechy:

• zdolność do preferencyjnej kolonizacji guza dzięki ekspresji fragmentu przeciw- ciała na powierzchni komórki bakteryj-

• możliwość wywołania apoptozy komórki nej, nowotworowej dzięki kontrolowanej ekspresji białka proapoptotycznego.

Zastosowanie odpowiednio zmodyfiko- wanych bakterii ma na celu wykorzystanie mechanizmów umożliwiających penetrację tkanki nowotworowej, a następnie urucho- mienie w jej obrębie odpowiedzi przeciwnowotworowej ze strony układu odporności pacjenta. W efekcie nastąpi połączenie bez- pośredniego efektu toksycznego bakterii w komórkach nowotworu oraz uruchomie- nie lokalnej i systemowej odpowiedzi od- pornościowej przeciwko tym komórkom, co stanowi o unikalności metody.

Stan wdrożenia:

Skuteczność prototypowej terapii potwierdzona badaniami na zwierzętach oraz prze- widywane niskie koszty produkcji i stosowania stanowią kluczowe argumenty za przeniesieniem tej technologii do badań klinicznych. Wymaga to optymalizacji genetycznej szczepu, a więc dalszych badań in vitro oraz potwierdzenia działania in vivo. Będzie to wstęp do opracowania pro- tokołu terapeutycznego, który stanie się podstawą badań klinicznych. Przewidywa- na wydajność produkcji na poziomie min.

1000 dawek terapeutycznych z 1 litra ho- dowli bakteryjnej sprawia, że technologia ma doskonałe perspektywy zastosowania przemysłowego. Ponadto została ona obję- ta zgłoszeniem patentowym „Nowy szczep bakterii Salmonella enterica s. Typhimurium, jego zastosowanie i sposób otrzymywania terapeutycznego wektora szczepionkowe- go” dokonanym 23 lutego 2009; Uniwersy- tet Jagielloński wystąpił również o ochronę patentową za granicą.

Znaczenie społeczne i ekonomiczne:

W krajach UE zapadalność na nowotwory, które mogą być celem proponowanej terapii ocenia się na ponad milion nowych przy- padków rocznie, a według przewidywań WHO w roku 2010 nowotwory będą stano- wić główną przyczynę zgonów na świecie.

Globalny rynek leków przeciwnowotworo- wych stale rośnie, a równolegle następuje

zmiana jego struktury związana z rozwojem preparatów „biologicznych” kosztem trady- cyjnych leków niskocząsteczkowych – trzy produkty o największym udziale w rynku to właśnie preparaty „biologiczne”.

Porównanie z aktualnym stanem techniki:

Obecne strategie leczenia tych chorób oparte są przede wszystkim na metodach radio- i chemioterapii, które często są nieskuteczne a przy tym wywołują poważne i wyniszczające efekty uboczne. Przełom w leczeniu nowotworów miały przynieść te- rapie biologiczne (immunoterapia), jednak zastosowanie przeciwciał monoklonalnych jest ograniczone do tych nowotworów, na które opracowano wystarczająco specyficzne przeciwciała, a strategie oparte na podawaniu szczepionek wciąż tkwią na wczesnym etapie badań. Terapia oparta na modyfikowanym szczepie Salmonella łączy specyficzność przeciwciał i naturalną inwa- zyjność bakterii z kontrolowanym działa- niem proapoptotocznym i immunostymula- cyjnym. Technologia jest modułowa, a więc posiada duży potencjał rozwoju m.in. dzięki zmianie przeciwciała użytego do celowania terapii.

Terapia przeciwnowotworowa oparta na modyfikowanym szczepie Salmonella

Gala konkursu Polski Produkt Przyszło- ści. Na zdjęciu od lewej Paulina Chorobik, Joanna Bereta.

(15)

(16)