B a r b a r a S ło m czew sk a
SIEĆ BIBLIOTEK TOWARZYSTWA NAUKOWEGO WARSZAWSKIEGO W LATACH 1 9 0 7 -1 9 5 2
T em at n i n i e j s z e g o a r t y k u ł u , d o ty o z ą o e g o s i e c i b i b l i o t e k TRW, wymaga d o d a tk o w e g o u ś c i ś l e n i a 1 .
L a t a 1 9 0 7 -1 9 5 2 t o o k r e s i s t n i e n i a T o w a rz y stw a Naukowego War
s z a w s k ie g o j a k o i n s t y t u c j i n au k o w ej od p o c z ą t k u p l a n u j ą c e j u tw o r z e n i e b i b l i o t e k i . W 1903 r . p o w s ta ła j u ż B i b l i o t e k a , zw ana od 1913 r . B i b l i o t e k ą C e n t r a l n ą , z a ś od 1911 r . , k i e d y p o j a w i ł y s i ę p i e r w s z e p ra c o w n ie T o w a rz y s tw a , można mówló o b i b l i o t e k a c h i s t n i e j ą c y c h p r z y p la c ó w k a c h naukow ych TNW.
K o m e n ta rz a wymaga t a k ż e g r a n i c a 1952 r o k u , g d y ż , o i l e t o b y ł o m o ż liw e , s t a r a ł a m s i ę u w z g lę d n ić , co s t a ł o s i ę z e z b io r a m i z a k ł a dów n au k o w y ch T o w a rz y stw a p o 1952 r . , c z y l i p o d a c i e l i k w i d a o j i TNW. W w i ę k s z o ś c i wypadków u d a ło m i s i ę u s t a l i ć m ie js o e o b e c n e g o p rz e c h o w y w a n ia k s ię g o z b io r ó w p o s z c z e g ó ln y c h p la c ó w e k T o w a rz y s tw a . B i b l i o t e k i s i e o i TNW omówione z o s t a n ą w n a s tę p u ją c y m p o r z ą d k u : I . B i b l i o t e k a C e n t r a l n a TNW
I I . B i b l i o t e k i j e d n o s t e k o r g a n i z a c y j n y c h TNW 1 . W y d z ia ł I J ę z y k o z n a w s tw a i L i t e r a t u r y a . G a b in e t F i l o l o g i c z n y
b . P r a c o w n ia F o n e ty c z n a
2 . W y d z ia ł I I Nauk A n t r o p o l o g i c z n y c h , S p o łe c z n y c h , H i s t o r i i i F i l o z o f i i
a . G a b in e t N auk H i s t o r y c z n y c h b . N auk E k o n o m iczn y o h
o . I n s t y t u t N auk A n tr o p o lo g ic z n y c h / p a t r z P r a c . A n t r o p o l . / d . P r a c o w n ia D o k u m e n tao y jn o -N au k o zn aw cza
3 . W y d z ia ł I I Nauk M a te m a ty c z n y c h i P r z y r o d n i c z y c h a . P r a c .N e u r o b i o l o g i o z n a
- 102 - b . P r a c . M in e ra lo g ic z n a
o . P r a c . Z o o lo g ic z n a d . P r a c . S e r o lo g ic z n a e . P r a c , H a d io lo g ic z n a
f . P r a c . G leboznaw cza i B iu ro A t l a s u G leboznaw czego g . P r a c . F i z j o l o g i c z n a
h . P r a c . M e te o r o lo g ic z n a
i . P r a c . Medycyny D o św ia d c z a ln e j
j . P r a c . Chem ii F i z j o l o g i c z n e j i P a t o l o g ic z n e j k . O b serw ato riu m A stro n o m iczn e
l . Gab. B o ta n ic z n y ł . Gab. M atem atyczny m. P r a c . B i o l o g i i O gólnej n . P r a c . F iz y c z n a
o . P r a c . A n tro p o lo g ic z n a i I n s t . Nauk A n tro p o lo g . p . I n s t . B i o l o g i i D o ś w ia d c z a ln e j im . M .N enckiego
U kład i n f o r m a c j i w ram ach k ażdego z a k ła d u j e s t n a s t ę p u j ą c y : - p e łn a n azw a, d a t a p o w o ła n ia i z a k o ń c z e n ie d z i a ł a l n o ś c i , a d r e s
/ g d z i e s i ę m i e ś c i ł / i e w e n tu a ln e zm iany m ie js c a p o b y tu ; - l i c z b a zb io ró w ;
- p o d sta w a w z ro s tu k s i ę g o z b i o r u / ź r ó d ł a w z r o s t u /;
- c h a r a k t e r y s ty k a k s i ę g o z b i o r u / z a k r e s z b io ró w z a le ż n y od p r o f i l u z a k ła d u / ;
- p r a c e b i b l i o t e c z n e : g ro m a d z e n ie ,
o pracow yw anie, u d o s t ę p n i a n i e , in f o r m a c j a ,
- w ydaw nictw a w ła s n e .
P r z e d s ta w ie n ie s i e c i b i b l i o t e k TNW wymaga k r ó t k i e g o przypom n i e n i a sy ste m u o r g a n i z a o j i samego T ow arzy stw a.
T ow arzystw o Naukowe W arszaw skie d z i a ł a ł o od d n ia 25 l i s t o p a d a 1907 r . , k i e d y t o o dbyło s i ę p ie rw s z e Z e b ra n ie O gólne T ow arzy-- s tw a 2 , do d n ia 31 g ru d n ia 1952 r . , k ie d y p r z e j ę t e z o s t a ł o , w raz z A kadem ią U m ie ję tn o ś c i, p r z e z p o w s ta ją c ą P o ls k ą Akademię N auk.
M ie ś c iło s i ę ono w domu p r z y u l . Ś n ia d e c k ic h 8 /o d 1911 r . / , z a ś od 1924 r . t « k ż e w P a ł a c u S t a s z i c a , k t ó r y s t a n o w i ł w XIX w. s i e d z i b ę W arszaw skiego T ow arzystw a P r z y j a c i ó ł Nauk.
T ow arzystw o Naukowe W arszaw skie m ia ło n a c e l u r o z w i ja n i e i po
p i e r a n i e b ad ań we w s z y s tk ic h d z ie d z in a c h w ied z y o ra z o g ł a s z a n i e
— 103 —
drukiem wyników ty c h ż e b a d a n . Władzami TNW b y ł y : Z arząd Tow arzy3 s tw a , Z e b ra n ie Ogólne a d m i n i s tr a c y j n e , na n iższy m s z c z e b lu : P re zydium W y d z ia łu , Z e b ra n ie a d m in is tr a c y jn e W y d z ia łu . Tow arzystw o w l a t a c h 1907-1928 d z i e l i ł o s i ę na t r z y W y d z ia ły : W ydział I J ę z y koznaw stw a i L i t e r a t u r y , W y d ział I I Nauk A n tro p o lo g ic z n y c h , Spo
łe c z n y c h , H i s t o r i i i F i l o z o f i i , W ydział I I I Nauk M atem atycznych i P rz y r o d n ic z y c h . W 1928 r . dokonano p o d z i a ł u W ydziału I I I na dwa W y d z ia ły : I I I Nauk M atem a ty c zn o -F izy cz n y ch i IV Nauk B i o l o g i c z n ych; w 1930 r . p o w s ta ł W ydział V Nauk T e c h n ic z n y o h ; w 1951 r . Wy
d z i a ł Nauk T ec h n iczn y c h w raz z S e k c ją Nauk R o ln ic z y c h r o z w i j a ł 3wą d z i a ł a l n o ś ć ja k o W ydział V I, z a ś S e k c ja Nauk L e k a rs k ic h p r z e k s z t a ł c i ł a s i ę w W ydział v \
TNW w ogromnym s t o p n i u p r z y c z y n iło s i ę do w ypracow ania w P o l s ce nowych wzorów b adań naukowyoh r e a l i z u j ą c k o n c e p c ję i n s t y t u t u badaw czeg o , z a k ła d a j ą c s z e r e g l a b o r a t o r i ó w , p ra co w n i i placó w ek b ad aw czy ch . W TNW od 1924 r . r o z p o c z ę to p r a c e nad re fo rm ą u s t r o j u T ow arzystw a, p rz e c h o d z ą c sto p n io w o na p o z y c je i n s t y t u c j i o ch a
r a k t e r z e akadem ickim , a tym samym o g r a n ic z a ją o l i c z b ę zakładów b ad a w cz y ch . R eform ę t ę zakończono w 1935 r . Tow arzystw o p o w s ta łe w s p e c y fic z n y o h w arunkach n i e w o l i , w o p a r c i u o wydane w n a s t ę p s tw ie r e w o l u c j i 1905 r . , praw o o s to w a r z y s z e n ia c h , dążyło do p rzy
g o to w a n ia k a d r y n au k o w e j, s tw o r z e n ia p o d sta w naukowych dla p r z y s z łe g o P a ń stw a P o ls k i e g o . P r z e tr w a ł o ono dwie w ojny światowe i c i ę ż k i e l a t a po k a ż d e j z w o jen , s k u p i ł o n a j w y b i t n i e j s z y c h u cz o n y ch , p r z y c z y n i ł o s i ę n ie t y l k o do ro z w o ju n a u k i w W arszawie / n . i u . b i o - r ą c u d z i a ł w p ra c a c h n ad stw o rz e n ie m U n iw e rs y te tu W arszaw skiego i P o l i t e c h n i k i W a rs z a w s k ie j/, le c z i do ro z w o ju n a u k i w oałym k ra j u , p o d e jm u ją c zarówno w o k r e s i e m iędzyw ojennym , j a k 1 po I I w oj
n i e św ia to w e j m yśl s tw o r z e n ia O g ó ln o p o ls k ie j A kadem ii N auk^.
I . B i b l i o t e k a C e n tr a ln a TNW ;
B i b l i o t e k a p o w s ta ła w 1908 r . M i e ś c i ł a s i ę w l o k a l u p r z y u l i c y Ś n ia d e c k ic h 8 , z a ś od l u t e g o 1932 r . p r z e n i e s i o n a z o s t a ł a do no
wego l o k a l u w P a ła c u S t a s z i c a . W c z a s i e I I w ojny św iatow ej o c a la ł y k s i ę g o z b i ó r p rz e w ie z io n o do B i b l i o t e k i U n iw e rs y te tu W arszaws
k i e g o , z a ś od 1948 r . znów d o .P a ła c u S t a s z i c a , g d z ie 21 l i p c a 1953 r . z b i o r y B i b l i o t e k i z o s t a ł y w łączone do D z i a ł u Zbiorów O środka B i b l i o g r a f i i i D o k u m en tac ji Naukowej PAN z s i e d z i b ą w P a
- 104 -
ł a c u S t a s z i c a ^ . W momencie p rz e k a z y w a n ia B ib lio te k i D z ia ło w i Z bio
rów PAN zn a jd o w a ło s i ę w n i e j ok o ło 20 000 wolum inów. S kładały s i ę na n i e p o z y c je dawne, p rz e d w o je n n e , a t a k ż e nowe n a b y te po w o j- n i e . W s k ła d te g o k s i ę g o z b i o r u w c h o d z iły d z i e ł a i 7 o d b i t k i o f i a rowywane T ow arzystw u, bądź kupowane p r z e z Tow arzystw o, a t a k ż e wydaw nictw a otrzymywane z wym iany. Do 1918 r . głównym ź ró d łe m w z ro s tu k s i ę g o z b i o r u p o z o s ta w a ły d a ry od osób p ry w a tn y ch cz y i n s t y t u c j i , n a to m ia s t po odzyskaniu n i e p o d l e g ł o ś c i Tow arzystw o p o ło ż y ło w ię k s z y n a c i s k n a wymianę wydawnictw z i n s t y t u c j a m i n a u k o - wymi w k r a j u i z a g r a n i c ą . N adto w l a t a c h 1 9 1 7 -1 9 1 8 ,na p o d s ta w ie 8 d e c y z j i G e n e ra ł- G u b e rn a to r a okupaoyjnego B i b l i o t e k a o trz y m a ła po 1 e g z e m p la rz u w s z y s tk ic h druków o ra z w ydaw nictw a i pism a n ad s y ła n e do c e n z u ry w a rs z a w s k ie j . W z a ło ż e n iu m ia ła t o byó b i b l i o t e k a g rom adząca z b i o r y o c h a r a k te r z e naukowym - ogólnym , a z b i o r y s p e c j a l i s t y c z n e m ia ły g ro m ad z ić b i b l i o t e k i p o s z c z e g ó ln y c h pracow n i , k t ó r e z a m ie rza n o p o w o ła ć . P oniew aż je d n a k głównym ź ró d łe m wpływu b y ły d a r y ^ , n a d to n i e od r a z u p o w s ta ły p raco w n ie p r z y TNW, d l a t e g o B i b l i o t e k a g ro m a d z iła k s i ą ż k i ze w s z y s tk ic h d z i e d z i n w ie d zy , s t a j ą c s i ę b i b l i o t e k ą naukową u n i w e r s a l n ą .
Od 1913 r . w " S p ra w o z d a n ia c h TNW" p o ja w ia s i ę nazwa B i b l i o t e k i C e n t r a l n e j , k t ó r e j k ie ro w n ic tw o p o w ierzo n e z o s t a j e k ie ro w n ik o w i G a b in e tu Nauk H is to ry c z n y c h /p rz e d te m B i b l i o t e k a p o z o s ta w a ła pod zarządem S e k r e ta r z a g e n e r a l n e g o / . Od 1914 r . aż do 1944 r . k i e row nikiem tym b y ł M a r c e li H andelsm an. Po I I w o jn ie na k u r a t o r a B i b l i o t e k i pow ołano J u l i a n a K rzy żan o w sk ieg o , fa k ty c z n e k ie r o w n i
ctwo sp o czy w ało w rę k a c h Z bigniew a P a s z k o w sk ie g o . K ierow nikow i i pracow nikom B i b l i o t e k i s ta w ia n o w ysokie wym agania - w m yśl K egu- lam in u B i b l i o t e k i z m aja 1949 r . d y re k to re m m ogła być osoba po
s i a d a j ą c a s t o p i e ń naukowy a k a d e m ic k i / p . 7 / , pracow ników m ianow ał Z arząd po p r z e d s ta w ie n iu p r z e z n i c h św iad e ctw a z ło ż e n ia p ań stw o wego egzam inu b i b l i o t e k a r s k i e g o / c z ę ś ć pracow ników mógł mianować s e k r e t a r z g e n e r a ln y na w n io sek d y r e k to r a B i b l i o t e k i / , / p . 6 / 1° .
Wraz z p o d ję c ie m p r z e z B i b l i o t e k ę f u n k c j i B i b l i o t e k i C e n t r a l n e j z a j ę t o s i ę sp raw ą c e n tr a l n e g o g ro m ad zen ia i dokum entow ania z b io ró w , i n f o r m a c j i o r a z g o s p o d a rk i d u b le ta m i. W ram ach c e n t r a l nego g ro m ad z en ia z b io ró w ju ż w 1913 r . p o w s ta ł p r o j e k t s c e n t r a l i zow ania wymiany z a g r a n ic z n e j . W szyscy k ie ro w n ic y p ra co w n i m i e l i s p o r z ą d z ić s p i s y n ie z b ę d n y c h im k s ią ż e k i c z a so p ism , k t ó r e n a - s t ę p n i e sprow adzano by z z a g r a n i c y 11. P r o j e k t t e n w sz e d ł w ż y c ie d o p ie ro w 1925 r . , w zw ią zk u z tr u d n o ś c ia m i finansow ym i - w ła ś
- 105 -
ciwe ro z d aw n ictw o w ydawnictw nadchodzących, do TRW po w ierzo n o B i - b l i o t e o e C e n t r a l n e j , k w e s tie w ą tp liw e p o z o sta w io n o w rę k a c h Ko
m i s j i B i b l i o t e c z n e j . 0 p o d z i a l e k s ią ż e k m iędzy ró ż n e z a k ła d y TRW d ecydow ał p r o f i l zb io ró w grom adzonych w t y c h ż e z a k ła d a c h12
B i b l i o t e k a C e n tr a ln a p rz e k a z y w a ła t e ż innym b ib lio te k o m sp o z a T ow arzystw a d z i e ł a n i e k w a l l f i k u j ą c e s i ę do zb io ró w TOT, p ro w a d z i
ł a t a k ż e wymianę d u b letó w z ty m i b i b l i o t e k a m i . W zw iązku z p e ł n io n ą f u n k c ją c e n tr a ln e g o dokum entow ania z b io ró w b i b l i o t e k a Cen
t r a l n a p ro w a d z iła i n w e n ta r z , w którym pewne p a r t i e numerów h y ły rezerw ow ane n a k s ię g o z b i o r y p ra c o w n i. K ie ro w n ic y p ra co w n i n a d s y ł a l i do B i b l i o t e k i k a r t k i k atalo g o w e d z i e ł z n a jd u ją c y c h s i ę w p ra c o w n ia c h , k t ó r e s ta n o w iły p o d staw ę p r z y p ro w a d zen iu j e d n o l i t e go i n w e n t a r z a , a ta k ż e c a ło śc io w e g o k a t a l o g u a l f a b e t y c z n e g o .
V/ B i b l i o t e c e C e n t r a l n e j , obok a lf a b e ty c z n e g o k a ta lo g u k a r tk o wego d l a c a ł o ś c i zb io ró w TOT, sp o rz ąd zo n o t e ż d z ia ło w y k a t a l o g
c z a so p ism , l e c z t y l k o d l a zb io ró w w łasn y c h B i b l i o t e k i . Bo I I w oj
n i e ś w ia to w e j, w zw iązku z zakupam i p o z y c j i d o ty c z ą c y c h m a rk s iz mu i le n in iz m u , p o w s ta ł t a k ż e k a t a l o g z a l e c a j ą c y d la b i b l i o t e k i m a rk s iz m u -le n in iz m u . Wymienione k a t a l o g i s ta n o w iły w B i b l i o t e c e C e n t r a l n e j p o dstaw ę p r z y u d o s tę p n ia n iu zb io ró w i u d z i e l a n i u i n - fo rm a cj i .
Sprawy u d o s tę p n ia n ia z b io ró w normował R eg u lam in B i b l i o t e k i i P r z e p i s y k o r z y s t a n i a z B i b l i o t e k i z a tw ie rd z o n e p r z e z Z arząd w ma
j u 1912 r . R egulam in z e z w a la ł na u ży tk o w a n ie zb io ró w t y l k o c z ło n kom TOT i t o na m ie js c u /§ 1 / . Omawiał ta k ż e praw a i o b o w iązk i bi
b l i o t e k a r z a / m .i n . obow iązek p ro w a d zen ia na b ie ż ą c o k a t a l o g u , do
s t a r c z a n i a ro c z n y c h sp raw o zd ań z c z y n n o śc i - §§ 3 - 6 / . Z a k ła d a ł t e ż u tw o rz e n ie s t a ł e g o K o m ite tu B i b li o t e c z n e g o , k t ó r y m ia łb y od
bywać p o s i e d z e n i a c h o o ia ż dwa r a z y do ro k u , w c e lu u s t a l e n i a p r o - gramu p r a c b i b l i o t e c z n y c h 13,
Po I I w o jn ie św iato w e j /R eg u lam in z 1949 r . / o p ie k a nad B iblio
t e k ą sp o c z y w a ła w r ę k a c h Rady B i b l i o t e c z n e j , z ło ż o n e j z p r z e d s t a w i c i e l i w s z y s tk ic h W ydziałów TOT i d e l e g a t a Z a rz ą d u . Z k o l e i P r z e p i s y k o r z y s t a n i a z B i b l i o t e k i TRW podaw ały g o d z in y o tw a r c ia B i
b l i o t e k i - w d n i po w szed n ie g o d z in y p r z e d - i po p o łu d n io w e, z wy
ją tk ie m f e r i i l e t n i c h , św ią te o z n y c h i w ie lk a n o c n y c h - /§ 2 / , wy
l i c z a ł y w s z y s tk ie c z y n n o ś c i, k t ó r e c z y t e l n i k p o w in ie n s p e ł n i ć w chodząc do B i b l i o t e k i /SS 3 - 4 / . Osoby, k t ó r e cL .ciały wypożyczyć k s i ą ż k i /d o 10 tomów n a o s o b ę / , m u s ia ły zo b o w iązać s i ę do z w ro tu k s i ą ż e k w c ią g u m ie s ią c a /Ś 5 / • P a r a g r a f 6 g ł o s i ł p o n a d to , i ż
- 106 -
k s i ą ż k i n i e mogą być w ypożyczone poza ob ręb Warszawy b e z uchw ały Z a r z ą d u . To samo d o ty c z y ło k s i ą ż e k s z c z e g ó ln ie cennych . Ow S e - g u la m in i P r z e p is y w y ra ź n ie ś w ia d c z y ły , j a k w ie lk ą wagę p rz y w ią zyw ało Tow arzystw o do z b io ró w B i b l i o t e k i w p r a k ty c e / s z c z e g ó l n i e po o tw a r c iu U n iw e rs y te tu w 1915 r . / , n i e o g ra n ic z a n o s i ę do udo
s t ę p n i a n i a zbiorów je d y n i e członkom TNW. K o rz y s ta ć z B i b l i o t e k i mogły t e ż osoby upow ażnione p r z e z k ie ro w n ik a , t j . p r o f e s o r o w ie u n iw e r s y te c c y , zaaw ansow ani s t u d e n c i , a t a k ż e ró ż n e i n s t y t u c j e , n p . B i b l i o t e k a O rd y n a c ji Z a m o y sk ie j.
Nowy B egulam in B i b l i o t e k i z a tw ie rd z o n y p r z e z Z arząd w m aju 1949 r . , g ło s z ą c y , i ż B i b l i o t e k a j e s t zakładem naukowym /§ 1 / , z e z w a la ł na k o r z y s ta n ie ze z b io ró w w szy stk im pracownikom naukowym, a w s z o z e g ó ln o ś c i członkom TNW. K o r z y s ta ją c y z B i b l i o t e k i pow in
n i b y l i sto so w a ć s i ę do j e j regulam inów w ew nętrznych /§ 4 / 1^ . B i
b l i o t e k a , obok u d o s t ę p n i a n i a d z i e ł na m i e j s c u , w c z y t e l n i , wypo
ż y c z a ł a t e ż k s i ą ż k i n a z e w n ą trz i t o n i e t y l k o c z y te ln ik o m in d y w idualnym , le c z ta k ż e in s ty tu o jo m i b ib lio te k o m naukowym. Prowa
dzono ożyw ione w y pożyczanie m ię d z y b i b l i o te c z n e . B i b l i o t e k a w c i ą gu swego i s t n i e n i a s ł u ż y ł a w ięc ja k o w a r s z t a t p r a c y w ie lu u cz o nym, p ro w a d z iła czynną d z i a ł a l n o ś ć d o k u m e n ta c y jn ą . I t a k ju ż w
1916 r . w B i b l i o t e c e ro z p o c z ę to p rz e p is y w a n ie k a r t d l a K a ta lo g u C e n tra ln e g o B i b l i o t e k W arszaw skich , w 1918 r . , n a z l e c e n i e Sek
c j i B ib lio te k o z n a w c z e j Zw iązku B i b l i o t e k a r z y P o l s k i c h , ro z p o c z ę to s p o r z ą d z a n ie wykazu d z i e ł z z a k r e s u b ib lio te k o z n a w s tw a i b i b l i o g r a f i i z n a jd u ją c y c h s i ę w B i b l i o t e c e , d l a opracowywanego z b i o r o - wego k a t a l o g u d z i e ł z te g o z a k r e s u 1 7. W 1933 r . u k a z a ła s i ę d ru kiem c z . I " K a ta lo g u wydawnictw TNW" / z a l a t a 1 9 0 7 -1 9 3 2 /, s p o r z ą dzona p r z e z H enrykę S z e lle r o w ą i Wandę K o n a rsk ą , c z . I I w y sz ła w 1934 r .
W tym że ro k u 1934 p rzy g o to w an o d o k ład n y wykaz cz aso p ism z a g r a n ic z n y c h z n a jd u ją c y c h s i ę w B i b l i o t e c e TNW, p rz e z n a c z o n y d l a Cen
t r a l n e g o K a ta lo g u c z a so p ism z a g ra n ic z n y c h , k tó r e g o r e d a k c j a m ie ś - c i ł a s i ę w P o z n a n iu .
W re sz c ie w 1950 r . s p o rz ą d z o n y z o s t a ł wykaz wydawnictw c ią g ły c h z z a k r e s u nauk p rz y r o d n ic z y c h w c e lu u w z g lę d n ie n ia i c h w
" S p i s i e b i o lo g ic z n y c h c z aso p ism z a g r a n ic z n y c h " , wydawanym p r z e z Państwowy I n s t y t u t B i o l o g i i D o ś w ia d c z a ln e j; p rz e k a z a n o t e ż Komi
t e t o w i S ło w iań sk iem u wykaz wydawnictw c i ą g ł y c h z z a k r e s u s ł o w i a - noznaw stw a 19.
- 107
Ożywiona d z i a ł a l n o ś ć B i b l i o t e k i C e n tr a ln e j TNW, p o z o s t a j ą c e j w ciąg ły m k o n ta k c ie z innym i i n s t y t u c j a m i naukowymi, kończy s i ę w ro k u 1 9 5 2 . P rzeprow adzono d w u k ro tn ie in w e n ta r y z a c je B i b l i o t e k i n a d z ie ń 30 czerw ca 1952 r . i 29 g ru d n ia 1952 r . , ja k o w stępny e ta p p r z e k a z a n ia j e j władzom PAW. Z b io ry B i b l i o t e k i C e n t r a l n e j , w łą
czone w 1953 r . do D z ia łu Zbiorów O środka B i b l i o g r a f i i i Dokumen
t a c j i Naukowej PAN, p r z e j ę ł a 1 m arca 1958 r . nowo u tw o rzo n a B i
b l i o t e k a PAN /w ra z ze z b io ra m i b y ł e j Kasy im . M ianowskiego p r z e chowywanymi w tym że O śro d k u /2 0 .
Z b io ry p rz e w ie z io n o do P a ła c u K u ltu ry i N auki w l i p c u 1958 r . O becnie d r u k i z w arte TNW w B i b l i o t e c e PAN s ą w y d z ie lo n e w magazy
n i e /p o n a d 16 t y s . v o l . / , a s t a r o d r u k i p rz e k a z a n e z o s t a ł y do B i
b l i o t e k i K ó r n i c k ie j , ze w z g lęd u na p o t r z e b ę z a p e w n ie n ia im w ła ś ciw ych warunków przechow yw ania i u d o s t ę p n i e n i a . B i b l i o t e k a K ór
n i c k a z o b o w ią z a ła s i ę do zachow ania dawnych s y g n a tu r TNW, a ta k ż e do o p ra co w an ia naukowego z b io ró w . Z b io ry k a r t o g r a f i c z n e s ą w I n s t y t u c i e H i s t o r i i UW, c z aso p ism a w łączono do ogólnego z b i o r u cz a
so p ism B i b l i o t e k i PAN.
W k a t a l o g a c h B i b l i o t e k i PAN z b io r y T ow arzystw a n i e z o s t a ł y wy
d z i e l o n e ; na p rz y n a le ż n o ś ć k s i ą ż k i do dawnej B i b l i o t e k i TNW w sk a- z u je l i t e r a T p rz e d s y g n a tu r ą 21.
O c a la łe fra g m e n ty przed w o jen n eg o in w e n ta r z a i przedw o jen n eg o k a t a l o g u B i b l i o t e k i TNW z n a jd u j ą s i ę o b e c n ie w B i b l i o t e c e PAN, z a ś w ię k sz o ść m a te ria łó w rę k o p iśm ie n n y c h /s p ra w o z d a n ia , k o re s p o n d e n c ja i t d . / przechow yw anych j e s t w Archiwum PAN w P a ła c u S t a s z i c a . K s ię g o z b ió r z ró ż n y c h d z i e d z i n w ie d z y , zgrom adzony p r z e z B i
b l i o t e k ę C e n tr a ln ą , p o s ia d a w c h w ili o b e c n e j d u żą w a rto ść b i b l i o - f i l s k ą i h i s t o r y c z n ą , a t a k ż e użytkow ą 22. II. * * * * * * * *
I I . B i b l i o t e k i je d n o s te k o rg a n iz a c y jn y c h TNW
B i b l i o t e k i i s t n i a ł y ta k ż e p r z y p o s z c z e g ó ln y c h z a k ła d a c h nauko
wych TNW. Z akłady t e /w m yśl N egulam inu z 1917 r . / r o z p a d a ły s i ę na n a s t ę p u j ą c e k a t e g o r i e ; i n s t y t u t y , g a b i n e t y , o b s e r w a to r ia , s t a c j e i b i u r a /p u n k t 1 / 2\ L osy b i b l i o t e k zw ią zan y c h o r g a n iz a c y jn ie z placów kam i naukowymi TNW p r z e d s ta w ię w ram ach p o sz c z e g ó ln y c h ii>
d z ia łó w , p rz y jm u ją c za p o d staw ę p ie rw o tn y p o d z i a ł TNW na t r z y Wy
d z i a ł y , gdyż p rz y ty c h p ie rw o tn y c h W ydziałach s k u p ia ło s i ę g ro s p lacó w ek naukowych T ow arzy stw a.
- 108 -
W prawdzie I n s t y t u t Nauk B io lo g ic z n y c h konty n u o w ał od 1928 r . swą d z i a ł a l n o ś ć w ram ach 'W ydziału IV Nauk B io lo g ic z n y c h , a l e pow
s t a ł j e s z c z e p r z y W ydziale I I I i p r z y tym 'W ydziale omawiać b ęd ę
je g o d z i e j e . s
P o n a d to p r z y Y /ydziale IV n i e d z i a ł a ł a ż a d n a in n a pracownia n a u kowa TNW. Hównież p r z y W ydziale V Nauk T e c h n ic z n y c h , i s t n i e j ą c y m od 1930 r . , n i e p o w s ta ła ż a d n a p ra co w n ia naukow a, p ra co w n i t a k i c h n i e b y ło t e ż p r z y utworzonym w czerw cu 1950 r . W ydziale Nauk Le
k a r s k i c h .
1 . W ydział I Jęz y k o zn aw stw a i L i t e r a t u r y /o d 1929 r-.
d z i a ł a j ą c y ja k o W ydział Językoznaw stw a i h i s t o r i i L i t e r a t u r y a . Ga b i n e t P i l o l o g i o z n y
G a b in e t z o s t a ł pow ołany 18 l i s t o p a d a 1917 r . na Z e b ra n iu O gól
nym T ow arzy stw a, na w n io sek Z arząd u , i p r o w a d z ił swą d z i a ł a l n o ś ć w ram ach TNW do końca 1952 r . P od staw ę G a b in e tu s ta n o w iła b i b l i o t e k a p r z e k a z a n a T ow arzystw u w 1915 r . p r z e z G a b r ie la K o rb u ta, mtó- r y w l a t a c h 1917-1936 p e ł n i ł iu n k c ję k ie ro w n ik a G a b in e tu . Z b io ry u m ieszczo n e z o s t a ł y w l o k a l u p r z y s z k o le lid .K re czm ara; od 1932 r . G a b in e t m i e ś c i ł s i ę na I I p i ę t r z e P a ła c u S t a s z i c a , z a ś w 1935 r . b i b l i o t e k a z o s t a ł a oddana w d e p o z y t B i b l i o t e c e Narodowej na 10 l a t i p r z e n i e s i o n o j ą do dawnego p a ł a c u r o t o c k i c h . Po I I w o jn ie św ia to w e j o c a l a ł ą r e s z t ę z b io ró w p r z e j ę ł o w 1945 r . S em inarium H i s t o r i i L i t e r a t u r y P o l s k i e j UW. D o p ie ro w m arcu 1949 r . k s ię g o z b i ó r w r ó c i ł do P a ła c u S t a s z i c a , g d z ie w m arcu 1953 r . z o s t a ł p r z e j ę t y p r z e z B i b l i o t e k ę I n s t y t u t u B adań L i t e r a c k i c h PAN, k t ó r a i s t n i a ł a od g ru d n ia 1949 r . 25 .
G a b r i e l K o rb u t p r z e k a z a ł Tow arzystw u w 1915 r . b i b l i o t e k ę l i - c z ą c ą k i l k a t y s i ę c y tomów 26, w 1936 r . z b i o r y l i c z y ł y 10 t y s . po
z y c j i : 6 800 k s i ą ż e k , 700 c z aso p ism + 2 000 b r o s z u r 2? , w 1938 r . b y ło w b i b l i o t e c e 4 000 d z i e ł ró ż n y c h , o k o ło 800 d z i e ł po p o d r ę c z - n y c h , o k o ło 1 000 c z aso p ism i o k o ło 3 000 o d b ite k .
Po I I w o jn ie św ia to w e j k s i ę g o z b i ó r pomnożony o nowe nabytki po w ojenne l i c z y ł w 1952 r . 20 325 tomów, 5 t y s i ę c y b r o s z u r o ra z duży z b i ó r wycinków 29. O drębną c a ło ś ć s ta n o w iło w Gabinecie A rc h i
wum im . B .O rzeszkow ej p o z y sk a n e po 1945 r . , d z i ę k i s ta r a n io m J . K rz y żan o w sk ie g o , po T o w a rzy stw ie im . B .O rz e s z k o w e j. W 1952 r . s t a n Archiwum pow ięk szo n y o nowe n a b y tk i p r z e d s t a w i a ł s i ę n a s t ę p u j ą c o :
- 109 -
280 rę k o p is ó w , 1 654 l i s t y O rz eszk o w ej, 9 757 l i s t ó w do O rz eszk o w e j^ 0 .
W o k r e s i e międzywojennym głównym ź ró d łe m wpływu k s ią ż e k do b i b l i o t e k i b y ły d a r y i z a k u p y , po I I w o jn ie św ia to w e j p o d staw ę s t a n o w iły z a k u p y .
K s ię g o z b ió r K o rb u ta , b ę d ą c y zaw iązkiem B i b l i o t e k i G a b in e tu , s k ł a d a ł 3 i ę z d z i e ł z z a k r e s u h i s t o r i i l i t e r a t u r y , k r y t y k i , l i t e r a t u r y p ię k n e j s t a r o p o l s k i e j i n o w o ż y tn e j. Bod tym t e ż kątem prow adzono d a l s z ą a k o ję g ro m a d z e n ia . P a tro n o w a ł tym p r z e d s ię w z ię
ciom k o l e j n y k ie ro w n ik G a b in e tu w l a t a c h 1936-1952 - J u l i a n K rzy
ż a n o w s k i. B i b l i o t e k a m ia ła c h a r a k t e r naukow y, s p e c ja ln o ść je j s t a n o w iły g łó w n ie d z i e ł a z z a k r e s u h i s t o r i i l i t e r a t u r y p o l s k i e j i p o w szech n ej o ra z ję z y k o z n a w stw a , p ie rw o d ru k i i w ydania zb io ro w e poetów i p ro z a ik ó w p o l s k i c h i o bcych, s t a r e i r z a d k i e druki, z b i ó r c z a so p ism i wycinków d o ty c z ą c y c h l i t e r a t u r y p o l s k i e j i pow szech
n e j z c z aso p ism p o l s k i c h z l a t 1900-1925^1 • Wśród te k s tó w l i t e r a c k i c h b i b l i o t e k a p o s i a d a ł a n a jw ię k s z ą i l o ś ó p o z y c ji z o k re s u pozytyw izm u - s p e c j a l n o ś c i ą b y ł z b i ó r s ie n k ie w ic z ia n ó w . D rugą ce
chą c h a r a k t e r y s ty c z n ą b i b l i o t e k i b y ła poważna i l o ś ó trudno d o stęp ny ch wydań z o k re s u m odernizm u. O becnie w "K orbutianum " zach o w ało s i ę t e ż o k o ło 550 s t a r y c h druków głó w n ie z XVII 32
C a ło ść zb io ró w G a b in e tu b y ła s y s te m a ty c z n ie in w en tary zo w an a i ujmowana w k a t a l o g i a l f a b e t y c z n e - o d d z i e l n i e k s i ą ż k i i c z a s o p is ma. Po I I w o jn ie św ia to w e j d la powiększającego się grona młodych czy
t e ln ik ó w sp o rz ą d z o n o t e ż k a t a l o g l i t e r a t u r y i opracow ań m a rk s i
s to w s k o -le n in o w s k ic h - l e k t u r d l a stu d e n tó w I ro k u p o l o n i s t y k i . Ifa- l e ż y p o d k r e ś l i ć , i ż w poozątkowym o k r e s i e i s t n i e n i a b i b l i o t e k i z b io r y u d o s tę p n ia n o w y łą o z n ie d l a u ż y tk u z a in te re s o w a n y c h pracow ników TNW, z a ś ju ż w n ie d łu g im c z a s ie z k s ię g o z b i o r u k o r z y s ta ć m o g li t e ż c z y t e l n i c y s p o z a T ow arzystw a. Po 1945 r» z e zb io ró w Ga
b i n e t u k o r z y s t a l i n p . c z ło n k o w ie Sem inarium H i s t o r i i L i t e r a t u r y UW, p ra c o w n ic y IB L , p ra c o w n ic y b i b l i o t e k , r e d a k c j i czasopism . S to sowano s y ste m w ypożyozania k s i ą ż e k praoownikom naukowym o ra z w ogran iczo n y m z a k r e s i e c z y te ln ic tw o na m ie js c u d l a stu d e n tó w .B i b l i o t e k a n i e o g r a n ic z a ł a s i ę p r z y tym je d y n i e do biernego u d o s tę p n i a n i a k s i ą ż e k , le c z p ra c o w n ic y j e j s ł u ż y l i k o rz y s ta ją c y m ze zbio
rów ró ż n e g o r o d z a j u in f o r m a c ja m i, p r o w a d z ili d z i a ł a l n o ś ć dydak
t y c z n ą .
T akże m a t e r i a ł y zgrom adzone w Archiwum im . B .O rzeszkow ej udo
s tę p n i o n e z o s t a ł y d l a u c z o n y c h . W o p a r c iu o t a k oenne z b i o r y u k a
110
zyw ały s i ę drukiem wydaw nictw a w łasne G a b in e tu . Od 1928 r . p r a cowano n ad wydaniem ’’B i b l i o t e k i p i s a r z y p o l s k i c h d r u g i e j połow y
aV I I I w ieku i p ie r w s z e j ć w ie r c i Ha w. ” W l a t a c h 1 9 J2 -1 9 J4 po zy c j a t a z o s t a ł a wydrukow ana. Ud 1949 r . p r z y s tą p io n o w G a b in e c ie ao wydawania " D z ie ł" A .M ic k ie w ic z a . Z k o l e i w Archiwum im . O rze
szkow ej w 1951 r . przy g o to w an o do druku p ie r w s z y tom l i s t ó w O rze
szkow ej /plan o w an o w ydanie 8 tom ow /.
Do p r z e j ę c i u p r z e z IBL c a ł o ś c i zb io ró w G a b in e tu D ilo lo g ic z n e g o i s c a l e n i u i c h z i s t n i e j ą c y m k się g o z b io re m B i b l i o t e k i IBL, z b i o r y n a d a l s ł u ż ą ja k o p o d staw a ź ró d ło w a d l a naukowców. W B ib lio te c e IBL zachow ano: osobny k a t a l o g a l f a b e t y c z n y d l a k o rb u tia n u m , w fo rm ie k a t a l o g u klam row ego, s c a lo n y k a t a l o g d l a cz aso p ism i s t a r y c h d ru ków. Archiwum im . O rzeszkow ej w e sz ło w 1954 r . w s k ła d Archiwum naukowego I B L ^ . C ią g łe w y k o rz y sty w an ie z b io ró w G a b in e tu s ta n o w i n ie w ą tp liw y dowód w a r t o ś c i d z i e ł grom adzonych w l a t a c h 1917-1952 w ram ach Tli W.
b . Dra o o w n la F o n e ty c z n a
P ra c o w n ia pow ołana z o s t a ł a w k w ie tn iu 1917 r . n a Zebraniu O gól
nym T o w a rzy stw a. K iero w n ictw o P ra c o w n i, s t a w i a j ą c e j s o b ie z a c e l b a d a n ia d o św ia d c z a ln e nad mową p o l s k ą , o b j ą ł T y tu s B e n n i. P racow n i a I s t n i a ł a e fe m e ry c z n ie w 1917 r . , b r a k ja k ic h k o lw ie k d anych o j e j k s i ę g o z b io r z e 35.
2 . J y d z i a ł I I Nauk A n tro p o lo g ic z n y c h , S p o łe c z n y c h , H i s t o r i i i P i l o z o f l i /o d 1929 r . ja k o W ydział Nauk H is to ry c z n y c h ,
S p o łe c z n y c h i P i l o z o f i c z n y c h / a . G a b in e t Nauk H is to ry c z n y c h
G a b in e t p o w s ta ł w p a ź d z i e r n i k u 1913 r . z p o ł ą c z e n i a P rac o w n i H i s t o r y c z n o - G e o g r a f i c z n e j , i s t n i e j ą c e j od 1911 r . , n a c z e le z A lek san d rem Jabłonowskim, i G a b in e tu P a l e o g r a f i c z n o - H i s to r y c z n e g o , k t ó r y p o w s ta ł w 1913 r . p r z y t e j ż e P ra c o w n i" ^ . Autorem p r o j e k t u z a ł o ż e n i a G a b in e tu b y ł M a r c e li H andelsm an, k t ó r y do 1944 r . p e ł n i ł f u n k c ję k ie ro w n ik a GNH. G a b in e t, p r z y k tó ry m pow ołano b i b l i o t e k ę , m i e ś c i ł s i ę w l o k a l u p r z y u l . Ś n ia d e c k ic h 8 , w 1932 r . zo
s t a ł p r z e n i e s i o n y do P a ła c u S t a s z i c a , g d z ie p o z o s t a ł do 1942 r . O c a la łe z b i o r y p rz e w ie z io n o w 1942 r . w raz z k a ta lo g a m i do BUW, z a ś po w o jn ie z o s t a ł y one oddane w d e p o z y t I n s t y t u t o w i H i s t o r i i
/
111
UW. G a b in e t Nauk H is to r y c z n y c h i s t n i a ł w ię c w ram ach TJSW w l a t a c h 1 9 1 3 -1 9 4 5 .
Z b io ry G a b in e tu z w ię k s z a ły s i ę z ro k u n a ro k d ro g ą wymiany, darów i k u p n a^ 7 . J u ż w momencie pow staw ania b i b l i o t e k i , w 1913 r . , w łączone z o s t a ł y w j e j s k ł a d wydawnictwa źró d ło w e z B i b l i o t e k i C e n t r a l n e j TBW. Także w o k r e s ie p ó ź n ie jsz y m B i b l i o t e k a C e n tr a ln a p r z e s y ł a ł a b i b l i o t e c e GHH wydawnictwa ź ró d ło w e , d z i e ł a z z a k r e s u nauk pom ocniczych h i s t o r i i i in n e p r a c e , k t ó r e odpow iadały p r o f i l o w i zb io ró w grom adzonych w G a b in e c ie , flaw et po 1945 r . , po p r z e j ę c i u k s ię g o z b io r u GHH p r z e z I n s t y t u t H i s t o r i i OT/, prow adzono wymianę du b letó w z B i b l i o t e k ą C e n tr a ln ą T O . Do b i b l i o t e k i G abi
n e t u w pływ ały t e ż wydawnictwa c i ą g ł e z wymiany z in sty tu c ja m i nau
kowymi p o ls k im i i obcym i, k s i ą ż k i ofiarow yw ane p r z e z i n s t y t u t y wydawnicze i k s i ę g a r n i e o ra z osoby p ry w a tn e . Pewną i l o ś ć p o z y c j i kupowano, l e c z w zw iązku z tru d n o ś c ia m i finansow ym i G a b in e t n i e j e d n o k r o t n i e n i e b y ł z a o p a tr z o n y w podstawowe wydawnictwa h i s t o r y c z n e , najn o w sze p u b l i k a c j e ź r ó d e ł , czy n ajn o w sz e wydawnictwa b i b l i o g r a f i c z n e .
W z a ł o ż e n i u G a b in e t m ia ł byó w a rs z ta te m pom ocniczym , p o zw ala
jącym na s z e r s z e r o z w i n ię c i e w W arszawie planow o prow adzonych wy
daw nictw ź r ó d e ł h i s t o r y c z n y c h . M ia ł grom ad zić wydawnictwa ź r ó d ł o we p o l s k i e i ob o e, b i b l i o g r a f i e h i s t o r y c z n e , d z i e ł a z z a k r e s u a r c h i w i s t y k i , p a l e o g r a f i i i in n y c h nauk pom ocniczych h i s t o r i i , m ia ł sprow adzać pracow nikom w arszaw skim do G a b in e tu r ę k o p is y ze zb io ró w p o z a w a rsz a w sk ic h , grom adzić in w e n ta r z e rę k o p isó w i t d . J °
B i b l i o t e k a G a b in e tu z a w ie r a ła m .i n . du ży z b i ó r ź r ó d e ł ś r e d n io w iec zn y ch / n p . k o deksy d y p lo m a ty o z n e /, ź r ó d ł a do d z ie jó w p o r o z - b io ro w y o h p o l s k i c h , w ielotom ow e wydawnictwa k o re s p o n d e n c ji n a p o l e o ń s k i e j , r ę k o p is y po g e n e r a le K rukow iecklm i t d . K s ię g o z b ió r b i b l i o t e k i G a b in e tu b y ł inw entaryzow any w B i b l i o t e c e C e n t r a l n e j TMW. B i b l i o t e k a G a b in e tu p ro w a d z iła k a t a l o g a l f a b e t y c z n y , z a p r o - waozono t e ż osobny k a t a l o g czasopism i m a p .39
Spraw y u d o s tę p n ia n ia norm ował ’'K egulam in G a b in e tu Nauk h i s t o ry c z n y c h W opracow any w 1913 r . K egulam in podaw ał g o d zin y o tw a r c ia b i b l i o t e k i /g o d z in y p r z e d - i p o p o łu d n io w e , p ró c z n i e d z i e l i ś w i ą t / , p re c y z o w a ł, k to może k o r z y s ta ć ze zbiorow G abi
n e t u /w m yśl § 2 pracow ać w G a b in e c ie m ógł k a ż d y n i e z a l e ż n i e od s t o p n i a naukow ego/; o k r e ś l a ł o bow iązki pracow ników p rz y k o rz y s t a n i u z k s i ą ż e k . P ra c o w n ic y m o g li t e ż w ypożyczać k s i ą ż k i co u o - mu, n i e d ł u ż e j je d n a k j a k na m ie s ią o i n ie w ię c e j j a k 10 tomów
- 112 -
/§ 6 / . M o g li t e ż k o r z y s t a ć z p ra c o w n i f o t o g r a f i c z n e j p r z y G a b in e c i e /§ 8 / * ° . W G a b in e c ie n i e o g r a n ic z a n o s i ę p r z y tym do u d o s t ę p n i a n i a j e d y n i e w ła s n y c h z b io r ó w , l e c z j u ż od 1914 r . p ro w a d z o n o w ym ianę z ró ż n y m i b i b l i o t e k a m i i a r c h iw a m i, p r z e s y ł a j ą c p o s z u k i wane p r z e z t e p la c ó w k i z b i o r y z G a b in e tu , o tr z y m u ją c w zam ian n i e z b ę d n e d r u k i i r ę k o p i s y d l a p r a c p ro w a d z o n y c h w G a b i n e c i e , c z y t e ż d l a o z y te ln ik ó w z z e w n ą t r z . Wraz z p o w s ta n ie m U n i w e r s y t e t u /w 1915 r . / p o j a w i ł a s i ę j e s z c z e je d n a k a t e g o r i a u ży tk o w n ik ó w z b i o rów - b y l i t o p r o f e s o r o w i e , d o k t o r a n c i h i s t o r i i UW, u c z e s tn ic y s e m in a rió w h i s t o r y c z n y c h , za a w a n so w an i s t u d e n c i UW2*1 „ C o r o c z n ie u d z i e l a n o t e ż nowyoh p o z w o le ń n a k o r z y s t a n i e z e z b io ró w b i b l i o t e k i . S t a l e z k s i ę g o z b i o r u G a b in e tu k o r z y s t a ć m o g li m . i n . p r a c o w n i
c y p o w s t a ł e g o w 1917 r . p r z y GHH Z a k ła d u B i b l i o g r a f i i H i s t o r i i P o l s k i e j , k t ó r y m ia ł z a c e l o g ł o s z e n i e d ru k ie m b i b l i o g r a f i i h i s t o r i i P o l s k i z a l a t a 1 8 1 5 - 1 9 1 4 . P ie r w s z y z e s z y t t e j b i b l i o g r a f i i u k a z a ł s i ę w c z e rw c u 1939 r . pod r e d a k c j ą H . B a c h a l s k i e j , M.
H a n d e ls m a n a , H . P r z e l a s k o w s k l e g o .
W d z i a ł a j ą c e j od 1922 r . p r z y GHH P r a c o w n i A t l a s u H i s t o r y c z n e g o , p o w o ła n e j w c e l u s p o r z ą d z e n i a a t l a s u h i s t o r y c z n e g o P o l s k i , w o p a r c i u o z b i o r y k a r t o g r a f i c z n e b i b l i o t e k i G a b in e tu S t a n i s ł a w H e r b s t s p o r z ą d z i ł k a t a l o g m ap. T akże p o I I w o jn ie ś w i a t o w e j , g d y G a b in e t z n a l a z ł s i ę w p o s i a d a n i u I n s t y t u t u H i s t o r i i UW, zb io ry j e go n i e p r z e s t a ł y b y ć c e n n ą pom ocą n a u k o w ą . P r z e j ę t e p r z e z I n s t y t u t z b i o r y G a b in e tu j a k o d e p o z y t n i e z o s t a ł y w p is a n e do Inw en
t a r z a , p o s i a d a ł y j e d y n i e k a r t y k a ta lo g o w e w łą c z o n e do o g ó ln e g o k a t a l o g u B i b l i o t e k i I n s t y t u t u . W w y n ik u w ym iany z B i b l i o t e k ą Cen
t r a l n ą THW w 1952 r . z o s t a ł o w B i b l i o t e c e I n s t y t u t u 3 673 v o l . z 4 500 v o l . p r z y j ę t y c h w 1947 r . 42
Z k o l e i p o 1952 r . w t e o z o e a r c h i w a l n e j z n a jd z ie m y p is m a p r z e k a z u j ą c e p o s z o z e g ó ln e v o lu m in y z k s i ę g o z b i o r u GHH b i b l i o t e c e I n s t y t u t u H i s t o r i i PAH / k o r e s p o n d e n c j a t a c i ą g n i e s i ę aż do 1968 r . / P rz e k a z y w a n e b y ł y g łó w n ie d r u k i z b ę d n e i d u b l e t y . Główny je d n a k z r ą b k s i ę g o z b i o r u G a b in e tu H is t o r y c z n e g o THW p o z o s t a ł w B i b l i o t e ce I n s t y t u t u . P o z y c je t e n i e s ą w y o d rę b n io n e w obecnym k a t a l o g u B i b l i o t e k i I n s t y t u t u H i s t o r i i U W ^ .
b . G a b in e t Hauk E k o n o m ic z n y c h
Z o s t a ł z a ło ż o n y w 1915 r . w o e l u o p ra c o w a n ia " H o c z n ik a S t a t y s t y c z n e g o K r ó le s tw a P o l s k i e g o " z u w z g lę d n ie n ie m in n y c h ziem p o l s k i c h . K ie ro w n ik ie m G a b in e tu w y b ran o B dw arda S t r a s b u r g e r a . Od 1918 r .
- 113 -
G a b in e t b y ł n ie o z y n n y , a ,w 1926 r . z o s t a ł z lik w id o w a n y . W 1915 r . k s i ę g o z b i ó r p o d rę c z n y w y n o s ił 108 d z i e ł w 143 tom ach i n i e po
w ię k s z a ł s i ę w l a t a c h n a s t ę p n y c h ^ . N ie wiadom o, oo s t a ł o s i ę z tym k się g o z b io re m po 1926 r .
o . I n s t y t u t Nauk A n tro p o lo g ic z n y c h
P o w s ta ł w 1921 r . p r z y W ydziale I I , n a b a z i e P racow ni A n tro p o lo g ic z n e ;) d z i a ł a j ą c e j w ram ach W ydziału I I I . D z ia ła l n o ś ć I n s t y t u t u omówię p r z y W ydziale I I I , po p r z e d s t a w i e n i u d z ie jó w P ra c o w n i A n t r o p o l o g i c z n e j .
d . P r a c o w n ia D o k u m e n tao y jn o -N au k o zn aw cza /N au k o zn aw cza i Dokumen
t a c y j n a /
P o w s ta ła w o p a r c iu o b i b l i o t e k ę naukoznaw czą p r z e j ę t ą w 1951 r . od K asy im . M i a n o w s k i e g o i o trz y m a ła l o k a l w P a ła o u S t a s z i c a . Po r o z w ią z a n iu TNW p lacó w k a t a w e sz ła razem z B i b l i o t e k ą Cen
t r a l n ą TNW, w l i p o u 1953 r . , do D z ia łu Zbiorów O środka B i b l i o g r a f i i i D o k u m en tac ji Naukowej PAN.
K s ię g o z b ió r P ra c o w n i, n a k t ó r e j c z e le s t a ł S ta n is ła w G ie y sz to r, l i c z y ł w 1951 r . oko ło 5 t y s i ę c y tomów^fa i p o w ię k s z a ł s i ę do koń
ca 1952 r . d ro g ą wymiany z p o ls k im i i z a g ra n ic z n y m i i n s t y t u c j a m i naukowymi, d ro g ą darów , k u p n a i p re n u m e ra ty . Z b ió r t e n s ta n o w ić m ia ł z a c z ą te k w ięk szeg o z a k ła d u naukowego p o św ięconego badaniom h i s t o r i i n a u k i i nauk o zn aw stw a. Gromadzono m a t e r i a ł y d o ty c z ą c e d z i a ł a l n o ś c i i n s t y tu t ó w naukow o-badaw czych, to w a rz y stw naukowych w P o ls o e czynnych w l a t a c h 1945-1951 i t d . W 1952 r . r o z p o c z ę to s p o r z ą d z a n ie k a ta lo g u d z ie ło w e g o zb io ró w P ra c o w n i. W c z y t e l n i u d z ie la n o k o n s u l t a c j i d o ty c z ą c y c h naukoznaw stw a, u d o s tę p n ia n o ma
t e r i a ł y , m .i n . zakładom OT, b ib lio te k o m . Z k s i ę g o z b i o r u k o r z y s t a l i p r o f e s o r o w ie OT i m ło d szy p e r s o n e l naukowy o ra z b i b l i o g r a f o w ie . P o n a d to b i b l i o t e k a p r o w a d z iła w ypoży czan ie m i ę d z y b ib lio te c z n e . T rw ały ta k ż e p ra c e dokum entacyjne nad h i s t o r i ą n a u k i . Prow a
dzono p r a c e nad b i b l i o g r a f i ą naukoznaw czą, dążono do c e n t r a l i z a c j i p r a c naukoznaw czyeh w P o l s c e . T akże po p r z e j ę c i u P rac o w n i p r z e z D z i a ł Zbiorów PAN t r w a ł y p ra c e nad wydaniem p o ls k ie j b i b l i o g r a f i i a n a l i t y c z n e j z z a k r e s u nauk p r z y r o d n ic z y c h i te c h n i c z n y c h . Po u tw o rz e n iu w m arcu 1953 r . B i b l i o t e k i PAN k s i ę g o z b i ó r n a u - koznaw czy P rac o w n i z a s i l i ł j e j z b i o r y . Z b io ry t e od l i p c a 195Ó r . z n a l a z ł y s i ę w P a ła c u K u l t u r y 4, . P oczątkow o B i b l i o t e k a PAN b y ł a b i b l i o t e k ą u n iw e r s a ln ą , l e c z w m yśl S t a t u t u nadanego u ch w ałą S e -
- 114 -
k r e t a r i a t u Naukowego PAN z d n i a 17 w r z e ś n i a 1963 r . p r z e k s z t a ł c i - l a s i ę w b i b l i o t e k ę s p e c j a l i s t y c z n ą n a u k o z n a w o z ą 49. K s i ę g o z b i ó r n a u k o z n a w o z y g rom adzony w P ra c o w n i D o k u m en tao y Jn o -N au k o zn aw o zeJ TNW s t a ł s i ę s z c z e g ó l n i e w a rto śc io w y m c z ło n e m nowo s p r o f i l o w a n e j B i b l i o t e k i .
3 . W y d z ia ł I I I N auk M atem aty o zn y o h 1 P r z y r o d n lo z y o h
/ o d 1929 r . d z i a ł a j ą c y J a k o W y d z ia ł N auk M a te m a ty o z n o -3 ? iz y o z n y c h /
P o s z c z e g ó ln e p r a c o w n ie omówione z o s t a n ą w k o l e j n o ś c i c h r o n o lo g i c z n e j - w e d łu g d a t i c h p o w s ta w a n ia p r z y TNW. W y ją te k s t a n o w i P ra c o w n ia A n t r o p o l o g i c z n a p r z e d s t a w i o n a b e z p o ś r e d n i o p r z e d I n s t y t u te m B i o l o g i i D o ś w ia d c z a ln e j im . M J I e n c k ie g o , gdyż c h o d z i ł o ml o z g ru p o w a n ie obok s i e b i e dw óch i n s t y t u t ó w - I n s t y t u t u B i o l o g i i i I n s t y t u t u N auk A n t r o p o l o g i c z n y c h , p o w s ta łe g o n a b a z i e P ra c o w n i A n t r o p o l o g i c z n e j .
z o s t a ł y omówione a . P r a o o w n ia N e u r o b io lo g lo z n a / l ę u r o l o g i o z n a /
Z a ło ż o n a z o s t a ł a p r z e z S d w a rd a J l a t a u a p r z y to w a r z y s tw ie P s y c h o lo g ic z n y m , w m a ju 1911 r . p r z e k a z a n a z o s t a ł a TNW. P ra o o w n ia d z i a ł a ł a od 19 1 2 r . p o d k ie ro w n ic tw e m B . i l a t a u a . W l a t a c h 1 9 2 0 - -1 9 2 3 P r a o o w n ia z n a l a z ł a s i ę w I n s t y t u c i e B i o l o g i i D o ś w ia d c z a ln e j J a k o Z a k ła d N e u r o b i o l o g i i ; w o k r e s i e od p o ło w y 1923 r . do s t y c z n i a 1935 r . znów s t a n o w i ł a s a m o d z ie ln ą p la c ó w k ę TNW. W re s z c ie 1 s t y c z n i a 1935 r . p o w o ła n o Z a k ła d N e u r o b i o l o g i i w ram ach IB D ,p o d k ie ro w n ic tw e m K a z im ie r z a O rz e c h o w s k ie g o . W t e n s p o s ó b z a k o ń c z y ł s i ę s a m o d z ie ln y b y t P r a o o w n i . D a ls z e j e j l o s y
p r z y I n s t y t u c i e B i o l o g i i D o ś w i a d c z a l n e j .
P r z y P ra o o w n i i s t n i a ł n i e w i e l k i k s i ę g o z b i ó r
w 1914 r . l i c z y ł 56 tom ów , p ren u m ero w an o 16 o z a s o p is m ''“ . L ic z b a t a u trz y m y w a ła s i ę w n a s t ę p n y c h l a t a c h . W 1929 r . b i b l i o t e k a P r a cow ni l i c z y ł a 100 tom ów^1 , w 1934 r . o k o ło 200 d z i e ł ^ 2 . B y ł t o k s i ę g o z b i ó r p o d r ę c z n y z z a k r e s u a n a t o m i i p r a w id ło w e j i p o ró w n aw - o z e j u s t r o j u n erw o w eg o , f i z j o l o g i i i t d . 53 K s i ę g o z b i ó r t e n z n a l a z ł s i ę od 1935 r . w Z a k ł a d z i e N e u r o b i o l o g i i I n s t y t u t u B i o l o g i i D oś
w i a d c z a l n e j .
p o d r ę c z n y , k t ó r y
„50
b . P r a c o w n ia M i n e r a l o g i c z n a
Z o s t a ł a z a ło ż o n a p r z e z S t a n i s ł a w a T h u g u t t a w 1904 r . 54, p r z e n i e s i o n a do gmachu T o w a rz y stw a J e s i e n i ą 1911 r . , c z y n n a od s t y c z -
- 115 -
n i a 1913 r . P r o w a d z iła d z i a ł a l n o ś ć p o d k ie r u n k ie m S .T h u g u t t a do I I w o jn y ś w ia to w e j - z p o c z ą t k i e m - 1940 r . p r z e n i e s i o n o z b io r y P r a
cow ni n a u l . O c z k i, g d z ie c z ę ś ć s p ł o n ę ł a w p o ż a r z e b u d y n k u . O ca
l a ł ą r e s z t ę u m ie s z c z o n o w BUW. W ię k sz o ść i n w e n t a r z a P ra c o w n i z a - g i n ę ł a 55.
B i b l i o t e k a P ra c o w n i w c z e rw c u 1913 r . l i c z y ł a 1 500 v o l . ^ 8 ; w c z e rw c u 1930 r . - 2 042 t y t u ł y w 2 451 v o l . , w tym 331 t . c z a s o - p is m 57, w o z erw cu 1937 r . - 3 364 t y t u ł y w 3 450 to m a c h , w tym 1 234 t . c z a s o p is m '58.
P o d staw o w y t r z o n k s i ę g o z b i o r u /1 500 v o l . w 1913 r . / z o s t a ł p r z e k a z a n y b i b l i o t e c e p r z e z S .T h u g u t t a , n a d t o B i b l i o t e k a C e n t r a l n a TUW w y d z i e l i ł a ze s w o ic h z b io ró w d z i e ł a t r e ś c i m i n e r a l o g i c z n e j i c h e m ic z n e j i p r z e k a z a ł a j e P r a c o w n i. P ew ną i l o ś ć p o z y o j i kupo
w ano, z a ś od 1926 r . / g d y u k a z a ł s i ę p i e r w s z y tom "Archiwum P r a cow ni M i n e r a l o g i c z n e j " / r o z p o c z ę ł a s i ę o ż y w io n a wym iana z i n s t y t u c j a m i naukow ym i w k r a j u i z a g r a n i c ą o U ł a t w i a ł a o na wpływ n a j - n o w szy o h w ydaw nictw p e r i o d y c z n y c h .
B o z r a s t a j ą o e s i ę z b i o r y b y ł y in w e n ta ry z o w a n e i k a ta lo g o w a n e /w l a t a c h 1 9 3 1 -1 9 3 7 , z e w z g lę d u n a b r a k ś ro d k ó w , z b i o r y n i e b y ł y k a t a l o g o w a n e / . Ze z b io r ó w , p o z a k ie r o w n ik ie m i a s y s t e n t a m i , ko
r z y s t a ł o g ro n o s p e c j a l i s t ó w s p o z a TMW. k s i ę g o z b i ó r s ł u ż y ł pom ocą w p r a c a c h n au k o w y ch , k t ó r y o h w y n ik i u k a z y w a ły s i ę d ru k ie m w "A r
chiwum P ra o o w n i M i n e r a l o g i c z n e j " . W l a t a c h 1 9 2 6 -1 9 3 9 w y s z ło 13 tomów t e g o w y d a w n ic tw a . W k ró tce p o w o jn ie S .T h u g u t t w z n o w ił d z i a - ł a j n o ó ó w y d aw n iczą d aw n ej p l a c ó w k i , w y d a ją c "A rchiw um " w l a t a c h 1 9 4 5 , 1 9 4 6 , 1 9 4 7 . P o w o jn ie o c a l a ł ą c z ę ś ć b i b l i o t e k i od d an o w de
p o z y t Z a k ła d o w i M i n e r a l o g i i i P e t r o g r a f i i UW, g d z i e w l i s t o p a d z i e 1947 r . r o z p o c z ę t o p o rz ą d k o w a n ie k s i ą ż e k i o d b i t e k P r a o o w n i, a t a k ż e p o d j ę t o p r ó b y n a w i ą z a n i a wym iany z a "A rchiw um " .
Po w o jn ie P ra c o w n ia n i e o d r o d z i ł a s i ę w ię o ja k o o d rę b n a kom ór
k a p r z y THW. Z b io r y , k t ó r e p r z e s z ł y w p o s i a d a n i e UW, me p r z e t r w a ł y do d z i s i a j w w y d z ie lo n e j f o r m i e . W s c a l o n e j b i b l i o t e c e W ydzia
ł u G e o l o g i i UW n i e o d n a la z ła m śla d ó w i s t n i e n i a k s i ę g o z b i o r u P r a cow ni M i n e r a l o g i c z n e j THW.
o . P r a c o w n ia Z o o lo g ic z n a
Z o s t a ł a z a p r o je k to w a n a w 1910 r . , a z a ło ż o n a w k o ń c u 1912 r . z f u n d u s z u J ó z e f a P a w iń s k ie g o . K ie ro w n ik ie m P r a c o w n i z o s t a ł J a n T u r . P r a c o w n ię z lik w id o w a n o p ra w d o p o d o b n ie w 1919 r . , gdyż p r z y o m aw ian iu I n s t y t u t u B i o l o g i i D o ś w ia d c z a ln e j m ożna z n a l e ź ć n o t â t -
