Modelowanie analityczne Modelowanie
biznesowe
Wprowadzenie…
• Modelowanie biznesowe (z ang. Business Modeling) to praktyka stosowana z powodzeniem przez wiele
współczesnych przedsiębiorstw. Ogólnie mówiąc służy ono do opisu wszystkiego, co składa się na daną organizację (dokumentacji, procedur i procesów biznesowych). Dzięki modelom biznesowym można odpowiedzieć na 6
kluczowych pytań dla każdej organizacji biznesowej: co,
jak, dlaczego, kto, gdzie i kiedy.
Wprowadzenie…
• Modelowanie biznesowe pozwoli zrozumieć czym zajmuje się dane przedsiębiorstwo, czemu akurat tym i czemu
akurat w taki sposób. Ponadto można stwierdzić za co
odpowiedzialne są konkretne osoby w analizowanej firmie, jaka jest ich rola, czy też zakres współpracy z innymi
pracownikami.
Wprowadzenie…
• Jak zawsze w takich przypadkach należy dbać o
odpowiednią szczegółowość modelu – tak by nie pominąć żadnych ważnych elementów, ale jednocześnie nie
przesłonić istoty działania organizacji nadmiarem
szczegółów. Priorytetem jest uzyskanie kompletnego,
spójnego i wiarygodnego modelu.
Model firmy
• Model firmy ma w sposób jasny i zrozumiały opisywać firmę, jej cel rynkowy oraz wszelkie jej wewnętrzne i
zewnętrzne zachowania oraz reakcje. Jest on jest
niezbędny do przewidywania zachowań firmy, a także do przygotowania jej do wdrożenia systemów informacyjnych.
Wdrażając nowy system informacyjny lub usprawniając
działanie starego, trzeba mieć pewność, że „pasuje” on do
tego, co się w firmie dzieje.
Ważny a niedoceniany…
• Niestety modelowanie biznesowe przez długi czas było przez przedsiębiorców lekceważone. Główne powody to:
koszty związane z tworzeniem modelu - związane z
czasem, który należy poświęcić na stworzenie modelu oraz z aplikacjami wspomagającymi modelowanie.
Ponieważ proces tworzenia takiego modelu jest
skomplikowany, zazwyczaj musi w nim uczestniczyć wiele osób, co może prowadzić do konfliktów i
nieporozumień. Przy bardzo dużych organizacjach
jedynym wyjściem jest czasem zatrudnienie firmy z
zewnątrz – co stanowi duże obciążenie finansowe.
Ważny a niedoceniany…
niemożność zsynchronizowania modelu biznesowego z informatycznym – integracja jest niezbędna, jeśli
system informatyczny ma wspierać system biznesowy, jednakże takie ich skonstruowanie, by były spójne i
działały efektywnie, jest trudne.
Ważny a niedoceniany…
zbyt szybkie zachodzenie zmian biznesowych – przekonanie, że zanim model organizacji zostanie stworzony, to będzie już nieaktualny, jest błędne, ponieważ właśnie szybkość zmian jest powodem modelowania; dzięki zbadaniu obecnego położenia firmy, będzie można lepiej reagować na zmiany
zachodzące w niej i w jej otoczeniu.
Ważny a niedoceniany…
bezcelowość modelowania – myślenie, że skoro firma
dobrze prosperuje, to nie potrzebne jest wspomaganie
jej systemem informatycznym, może doprowadzić do
sytuacji, w której na skutek szybkich zmian w sektorze
jej działań przestanie ona być konkurencyjna i straci
swoją dotychczasową pozycję. Posiadanie modelu
pozwoli szybciej zareagować na zmiany, jego brak
natomiast może dużo kosztować.
Ważny a niedoceniany…
wybór techniki modelowania - z uwagi na ilość dostępnych rozwiązań i trudności z dobraniem
odpowiedniej techniki do danej organizacji i jej potrzeb.
wybór narzędzia modelowania – mnogość narzędzi
odstrasza potencjalnych użytkowników, ponieważ ciężko
im przeanalizować każde i wybrać te idealne dla danej
organizacji, przykładowo sam język UML oferuje 12
typów diagramów umożliwiających ujęcie zarówno
statycznej jak i dynamicznej struktury modelowanego
przedsiębiorstwa.
A jednak ważne!!!
• Koncepcja modelowania biznesowego uległa znaczącemu rozwinięciu w związku z szeregiem rozczarowań związanych z zakończonymi
niepowodzeniem wdrożeniami aplikacji biznesowych,
szczególnie dotkliwymi dla użytkowników.
Elementy modelowania biznesowego
• Należy rozróżnić trzy główne elementy modelowania biznesowego organizacji:
o model biznesowy,
o mapa procesów biznesowych,
o mapa przepływu pracy dla poszczególnych procesów.
Model biznesowy
• Model biznesowy określa interakcje z otoczeniem
rynkowym. Jest to zwięzły opis tego na czym i jak firma
zarabia. Diagram powinien obrazować kluczowe podmioty
na rynku biorące udział w tworzeniu wartości przez firmę,
przepływy wartości i przepływy pieniędzy.
Mapa procesów biznesowych
• Mapa procesów biznesowych przedstawia wszystkie funkcje, jakie wewnątrz organizacji są realizowane w celu wytworzenia finalnego produktu.
• Przez proces biznesowy rozumiemy spójny zespół
działań, których celem jest osiągnięcie określonej wartości w postaci produktu. Do wytworzenia produktu wymagane są: zasoby, inne produkty lub półprodukty oraz reguły
według których tworzony jest produkt. Produkt musi dać się
opisać i musi być mierzalny.
Mapa przepływu pracy
• Mapa przepływu pracy (procedury) to opisy sposobu realizacji funkcji opisanych przez procesy. Procedurami definiuje się np. sposób pracy systemów obiegu
dokumentów w firmach. Procedury są opisywane za
pomocą symboli takich jak czynność, decyzja, dokument,
interfejs itp.
Znaczenie modelowania biznesowego
• Modelowanie biznesowe jest sposobem odwzorowywania i dokumentowania procesów biznesowych.
• Zrozumienie istoty procesów biznesowych jest podstawą specyfikacji wymagań oraz analizy i projektowania
systemów informatycznych. Wiele metodyk przypisuje temu zagadnieniu wysoki priorytet. Modelowanie
biznesowe to pierwszy etap iteracyjno-przyrostowego cyklu
życia systemu w metodyce RUP.
MB w metodyce RUP
• Modele biznesowe znajdują zastosowanie przede wszystkim w pierwszej fazie cyklu życia RUP, fazie
rozpoczęcia, a w mniejszym zakresie także w kolejnych fazach (opracowaniu, budowie oraz przekształcaniu).
Opracowany w tych fazach model biznesowy stanowi podstawę przyszłego modelowania systemu za pomocą różnorodnych diagramów UML. Biznesowe diagramy stworzone w ramach modelowania biznesowego są transformowane w kolejnych fazach iteracyjno-
przyrostowego cyklu RUP w analityczne lub systemowe
diagramy języka UML.
MB w metodyce RUP
MB w UML
• Tworzenie modeli biznesowych istotnie przyczynia się do lepszego zrozumienia sposobu funkcjonowania organizacji poprzez precyzyjny opis procesów biznesowych.
Nawiązując do modelowania języka UML, można wyróżnić:
o modelowanie systemowe — ukierunkowane na tworzenie systemu informatycznego, jego
oprogramowania oraz infrastruktury sprzętowej;
o modelowanie biznesowe.
MB w UML
• Zdefiniowane w dyscyplinie modelowania biznesowego
procesy biznesowe są w naturalny sposób wspomagane
przez system informatyczny, a ich część na pewnym etapie
tworzenia systemów informatycznych ulega transformacji w
procesy systemowe.
Modelowanie biznesowe w procesie
tworzenia systemu
Podstawowe pojęcia oraz notacja graficzna modeli biznesowych w
UML
Podstawowe pojęcia
• Model biznesowy jest przedstawiany w postaci
diagramów (tak jak model systemu informatycznego).
Diagramy biznesowe technicznie odpowiadają diagramom systemowym, więc możliwe jest przystosowanie do potrzeb modelowania biznesowego większości diagramów
wymienionych w specyfikacji języka UML 2.0.
• Jednak ze względu na specyfikę funkcjonowania
organizacji największe zastosowanie mają następujące rodzaje diagramów biznesowych:
o biznesowe diagramy przypadków użycia, o biznesowe diagramy klas,
o biznesowe diagramy czynności,
o biznesowe diagramy sekwencji,
o biznesowe diagramy pakietów.
Kategorie modelowania
• Do prawidłowego modelowania biznesowego trzeba wprowadzić kategorie modelowania (stereotypy
graficzne), które nie są elementami diagramów opisujących
oprogramowanie.
Aktor biznesowy
• Rola pełniona przez użytkownika działającego w otoczeniu
organizacji.
Pracownik biznesowy
• Funkcjonujący w ramach organizacji pracownik lub system, pełniący określoną rolę lub zestaw ról wewnątrz procesu biznesowego.
Współpracuje z innymi
pracownikami biznesowymi i
wykonuje działania oparte
na obiektach biznesowych
klas przechowujących.
Biznesowa klasa przechowująca
• Fizycznie istniejący byt
użytkowany i przetwarzany przez pracowników
biznesowych oraz
pracowników kontaktu.
Operacje wykonywane na biznesowych klasach i
obiektach przechowujących
obejmują dostęp, aktualizację,
tworzenie, monitorowanie oraz
kasowanie.
Pracownik kontaktu
• Pracownik biznesowy obsługujący proces
biznesowy i jednocześnie będący w bezpośredniej interakcji z aktorami
biznesowymi. Pracownik
kontaktu nie może być
systemem.
Biznesowy przypadek użycia
• Proces biznesowy,
dostarczający wyników
istotnych z punktu widzenia
aktora biznesowego.
Współdziałanie biznesowe
• Zestaw diagramów
przedstawiających elementy
organizacji wspomagające
proces biznesowy, takie jak
pracownicy biznesowi czy
biznesowe klasy lub obiekty
przechowujące.
Jednostka organizacyjna
• Grupa pracowników
biznesowych, jednostek
przechowujących, związków między nimi, współdziałań biznesowych i innych
składników organizacji.
Czynność biznesowa
• Określone zachowanie złożone z logicznie
uporządkowanych ciągów podczynności, akcji oraz obiektów w celu wykonania pewnego procesu
biznesowego.
Modelowanie biznesowe na
przykładzie systemu księgarni
DYNAMICZNE ASPEKTY SYSTEMU
MODELOWANIE KONTEKSTU BIZNESOWEGO
Modelowanie zaczynamy od analizy kontekstu biznesowego w celu zidentyfikowania aktorów biznesowych związanych z funkcjonowaniem księgarni. Są to:
o Klienci: Klient indywidualny oraz Biblioteka, o Wydawca,
o Hurtownia,
o Operator kart kredytowych,
o Urząd Skarbowy.
Biznesowy kontekst systemu
księgarni
Modelowanie biznesowe na
przykładzie systemu księgarni – cd
BIZNESOWY DIAGRAM PRZYPADKÓW UŻYCIA
Kolejny etap modelowania to poszerzenie kontekstu
biznesowego o biznesowe przypadki użycia. W przypadku księgarni mogą to być:
o dokonywanie zakupu wybranych książek,
o przyjmowanie reklamacji w przypadku produktów wadliwych,
o analiza oferty wydawcy, wykonywana standardowo oraz w przypadku reklamacji na zasadzie wyboru
ekwiwalentu książkowego za wadliwy produkt (zamiast zwrotu gotówki),
o inne niż gotówkowe rozliczanie transakcji zakupu, o okresowe rozliczanie działalności (US).
Biznesowy diagram przypadków
użycia systemu księgarni
DOKUMENTACJA BIZNESOWYCH PRZYPADKÓW UŻYCIA
Każdy z tych przypadków musi być udokumentowany. Mogą do tego posłużyć następujące tabele: (Szablon 1 - dla nieskomplikowanych przypadków użycia)
Identyfikator BPU <etykieta, np. BPU1>
Nazwa <zdanie, kilka wyrazów skojarzonych z celem >
Cel <zdanie wyrażające cel PU, wynik, który powinien być osiągnięty>
Aktor | Zdarzenie
inicjujące <aktor rozpoczynający PU lub zdarzenie, które jest powodem rozpoczęcia>
Inni uczestnicy <inni aktorzy oraz „pracownicy widziani z zewnątrz” przy realizacji PU>
Warunek wstępny <stan otoczenia lub organizacji, który warunkuje rozpoczęcie PU (jeśli występuje)>
Opis Przebieg
PU rozpoczyna się kiedy < działanie aktora | zdarzenie | reguła biznesowa >
<Opis przebiegu i reguł w kilku zdaniach >
Warunek końcowy <poprawny stan organizacji po zakończeniu PU (jeśli wart zaznaczenia)>
Dokumenty <wejściowe>
<wyjściowe>
Uwagi
DOKUMENTACJA BIZNESOWYCH PRZYPADKÓW UŻYCIA
Szablon 2 (dla złożonych przypadków użycia – różnica w wierszu opis)
Opis Przebieg podstawowy
1. PU rozpoczyna się kiedy < działanie aktora | zdarzenie | reguła biznesowa >
2.<Aktor | System> <działanie>
...
N. PU kończy się.
Przebiegi alternatywne
<identyfikator> <Nazwa zdarzenia powodującego>
<Opis przebiegu, może być też w krokach>
<Identyfikator> <Nazwa zdarzenia powodującego>
<Opis przebiegu, może być też w krokach>
Przykład:dokumentacja przypadku użycia {Przyjmij reklamację} może wyglądać następująco:
Nazwa przypadku użycia: Przyjmij reklamację
Numer: 3
Twórca: Stanisław Wrycza
Aktorzy: Klient indywidualny, Biblioteka Krótki opis: Przyjęcie produktu do reklamacji
Waruki wstępne: Wymagane dostarczenie produktu oraz dowodu zakupu (paragon lub f-ra) Warunki końcowe: Wydanie nowego produktu lub nieuwzględnienie reklamacji
Główny przepływ zdarzeń
1. Klient zgłasza reklamację i przekazuje pracownikowi obsługi relamacji dowód zakupu (paragon lub fakturę) oraz reklamowany produkt
2. Pracownik obsługi reklamacji weryfikuje dowód zakupu oraz produkt 3. Klient uzasadnia reklamację
4. Pracownik obsługi reklamacji uwzględnia reklamację i przygotowywuje kartę reklamacji dla dostarczonego produktu
5. Klient udostępnia szczegółowe dane do karty reklamacji 6. Pracownik obsługi reklamacji dostarcza nowy produkt 7. Klient odbiera nowy produkt
Alternatywne przepływy danych
2a. Brak dowodu zakupu - odrzucenie przyjęcia reklamacji 2b. Brak produktu - odrzucenie przyjęcia reklamacji
4a. Pracownik obsługi reklamacji nie uwzględnia reklamacji i zwraca klientowi dowód zakupu oraz reklamowany produkt
6a. Brak nowego produktu - wydanie pieniędzy klientowi
Specjalne wymagania Termin dostarczenia nowego produktu klientowi nie może być dłuższy niż 14 dni
Notatki i kwestie
1. Obsługa reklamacji odbywa się zgodnie z procedurą zamieszczoną w dokumencie Procedura reklamacji.pdf 2. Miejsca rozszerzenia
2a. Pozytywne rozpatrzenie reklamacji 2b. Żądanie zwrotu gotówki
Mapa procesów biznesowych
• Biznesowy diagram przypadków użycia może być wykorzystany jako mapa procesów biznesowych
związanych z funkcjonowaniem księgarni. W tym celu
wskazuje się, którzy pracownicy biznesowi uczestniczą w realizacji danego przypadku użycia. Należy zauważyć, że pracownicy biznesowi są integralną częścią systemu i
współdziałania biznesowego.
Mapa procesów biznesowych
funkcjonowania księgarni
Biznesowy diagram czynności
W celu głębszego scharakteryzowania konkretnego
przypadku użycia można posłużyć się biznesowym
diagramem czynności.
Rysunek: Diagram czynności przypadku użycia {Dokonaj zakupu}
Diagramy sekwencji
• Scenariuszom przypadków użycia często towarzyszą stosowne diagramy interakcji. Szczególnie często
stosowaną techniką ich specyfikowania są diagramy
sekwencji. Oto diagram sekwencji dla przypadku użycia {Przyjmij reklamację} oparty na jego dokumentacji
tabelarycznej.
B iz n e so w y d ia g ra m s ek w en cj i
Statyczne aspekty systemu
• Statyczne aspekty funkcjonowania biznesu
odwzorowywane są na podstawie kategorii pojęciowej -
biznesowej klasy przechowującej - przede wszystkim przy
wykorzystaniu biznesowych diagramów klas.
Biznesowy diagram klas systemu
księgarni
Biznesowy diagram klas systemu księgarni – dokumenty
• W działalności księgarni kluczowe znaczenie ma Dokument finansowy - kategoria abstrakcyjna, uogólniająca następujące dokumenty:
o Rozliczenie utargu, o Raport strat,
o Dowód zakupu – również abstrakcyjny, bo uogólnia Paragon oraz Fakturę.
• Paragon jest wystawiany dla każdego sprzedanego Produktu. Jeżeli klient wyrazi takie życzenie, wraz z Produktem otrzymuje także
Fakturę. Faktura jest zawsze opracowywana w dwóch egzemplarzach (oryginał i kopia). W przypadku reklamowania Produktu sporządza się Kartę reklamacji, której częścią jest Uzasadnienie wniesienia
reklamacji przez klienta. Na podstawie dokumentu Rozliczenia utargu opracowywana jest Prognoza sprzedaży. Stosownie do niej sporządza się Zlecenie zakupu produktów, wysyłane do odpowiedniego wydawcy lub hurtowni książek.
Biznesowy diagram klas systemu księgarni – pracownicy biznesowi
• Biznesowe diagramy klas mają zastosowanie w tworzeniu ich systemowych odpowiedników oraz przy opracowywaniu modelu
analitycznego. Analogicznie do biznesowych diagramów przypadków użycia, na biznesowych diagramach klas można zamieścić
pracowników biznesowych odpowiadających za poszczególne klasy przechowujące. W systemie księgarni będą to:
o Pracownik magazynu - odpowiedzialny za zaopatrzenie
(biznesowe klasy przechowujące Zlecenie zakupu produktów oraz Produkt);
o Pracownik obsługi klienta - odpowiedzialny za bieżącą obsługę klienta (Produkt);
o Kasjer - odpowiedzialny za przyjmowanie wpłat i wydawanie dowodów zakupu (Dowód zakupu oraz Produkt);
o Kontroler - odpowiedzialny za weryfikowanie finansów firmy (Dokumenty finansowe);
o Pracownik obsługi reklamacji - odpowiedzialny za przyjmowanie reklamacji klientów (Karta reklamacji).
Biznesowy diagram klas systemu księgarni z pracownikami
biznesowymi
Diagram pakietów
• Zidentyfikowany przez analityka procesów biznesowych układ jednostek biznesowych, zamieszcza się na
biznesowym diagramie pakietów (odpowiada on
systemowemu diagramowi pakietów). Biznes księgarni można podzielić na następujące cztery różne działy:
o Dział Sprzedaży, o Kontroling,
o Magazyn,
o Dział Obsługi Reklamacji.
Jednostki organizacyjne księgarni.
Zależności między działami a pracownikami księgarni
• Ponownie jak dla wcześniejszych diagramów można dołączyć
odpowiednich pracowników.
Nie tylko UML…
Przedsięwzięcia mające na celu standaryzację metod opisu procesów i sposobów modelowania działalności różnych organizacji są prowadzone już od wielu lat.
Warto wspomnieć o dwóch innych notacjach służących do modelowania biznesowego:
o normach IDEF;
o notacji BPMN.
Modelowanie procesów - Normy IDEF
• IDEF0 (Integration DEFinition language 0) to norma tworzenia przebiegu procesu opracowana przez
departament obrony USA w latach 70.
• Początkowo stosowana do programów komputerowych wspomagających produkcję, później przyjęła się do
modelowania innych organizacji.
• Norma IDEF0 to narzędzie komunikacji za sprawą znormalizowanych symboli graficznych i analizy -
ukazujące czynności do wykonania w celu prawidłowego wymodelowania procesu.
• Norma IDEF0 wspomaga ustalenie słabych i mocnych
stron modelowanego systemu.
IDEF0
W IDEF0 poszczególne funkcje składowe procesu zamieszcza się w prostokątnych ramkach.
o strzałki wchodzące z lewej strony to wejścia funkcji – nakłady materiałowe i informacyjne;
o strzałki wychodzące z prawej strony to wyjście funkcji – jej materialne i niematerialne efekty;
o strzałki wchodzące z góry to mechanizmy sterowania funkcją - np. wewnętrzna polityka firmy lub czynniki zewnętrzne;
o strzałki wchodzące od dołu to mechanizmy niezbędne do wykonania funkcji – np. narzędzia, wykonawcy.
Modele zbudowane mogą być z wielu funkcji połączonych sobą za pomocą strzałek tak, że wyjścia jednej funkcji są wejściami dla innych funkcji.
IDEF0
Zasadą IDEF0 jest procesowe podejście do opisu przedsiębiorstwa.
Zatem podstawą jest założenie, że przedsiębiorstwo jest procesem.
Stąd przykładowy model firmy wygląda następująco:
Rozszerzenia IDEF0
•IDEF1 umożliwia zbudowanie modelu ukazującego strukturę przepływu informacji w systemie.
•IDEF2 ukazuje sposób zbudowania dynamicznego modelu pokazującego zależności czasowe pomiędzy funkcjami.
•IDEF1X to rozwinięcie normy IDEF1 do projektowania relacyjnych baz danych.
•IDEF3 to kompleksowa metoda modelowania procesów obrazująca łańcuch następujących po sobie działań.
Przesłankami jej stworzenia było zapotrzebowanie na
zwiększenie wydajności analizy systemów biznesowych,
ułatwienie opisu wymagań systemu, wspieranie procesu
zarządzania projektami.
BPMN
Standard przyjęty w 2004 roku z inicjatywy analityków i przedstawicieli firm informatycznych (np. Borland,
Casewise, IBM, IDS Scheer, Popkin) jako kompromis pomiędzy zrozumiałością modeli biznesowych i
wymaganiami modeli implementacji.
BPMN (Business Process Modeling Notation ) jest
graficzną notacją opisującą kroki w procesie biznesowym.
UML a BPMN
UML służy obiektowo zorientowanemu modelowaniu
aplikacji, BPMN procesowo zorientowanemu modelowaniu systemów. Ponieważ BPMN skupia się na procesach
biznesowych (i ich wsparciu przez systemy informatyczne), a UML na projektowaniu oprogramowania można
powiedzieć, że obie notacje się uzupełniają, gdyż pokazują różne punkty widzenia modelowania systemów.
Fachowcy przypuszczają, że notacja BPMN stanie się
kolejnym typem diagramów UML.
Modele w BPMN – składowe diagramu procesów biznesowych
• Zdarzenia – to stany pojawiające się podczas przebiegu procesu biznesowego; mają wpływ na przebieg procesu;
zazwyczaj coś wyzwalają lub są czegoś rezultatem;
wyróżniamy zdarzenia początkowe, pośrednie i końcowe.
• Czynności - to „prace” wykonywane podczas realizacji procesu biznesowego; mogą to być: procesy,
podprocesy, zadania.
• Bramki – służą do sterowania przebiegiem procesu np.
bramki decyzyjne.
• Artefakty - pokazują dodatkowe informacje; nie są
bezpośrednio związane z przebiegiem procesu lub
informacji; nie są czynnościami; do łączenia z innymi
obiektami należy użyć powiązań.
Modele w BPMN – składowe diagramu procesów biznesowych
3 typy połączeń:
• Przebieg procesu –do pokazywania kolejności
wykonywania poszczególnych czynności w procesie.
• Przebieg wiadomości - do pokazywania
przekazywania informacji pomiędzy uczestnikami procesu uprawnionymi do ich wysyłania i odbierania.
• Powiązania - do połączenia informacji i artefaktów z czynnościami, zdarzeniami, bramkami i przebiegami.
• Tor – do pokazania z jaką rolą biznesową związana jest dana czynność,
• Uczestnik.
Przykład modelu w BPMN
Wybrane narzędzia
• Do identyfikacji, analizy i optymalizacji
procesów biznesowych w celu zapewnienia pełnej wiedzy o organizacji.
• System Architect v.9.0 to narzędzie do modelowania procesów biznesowych i
narzędzie programistyczne; wybrane metody modelowania:
– Modelowanie biznesowe (procesów, organizacji, IDEF0/IDEF3);
– UML (diagram przypadków użycia, klas, komponentów).
Modelowanie
analityczne
Znaczenie modelowania analitycznego
• Duże zainteresowanie językiem UML przyczyniło się do powstania propozycji nowych diagramów lub rozszerzenia znaczenia już istniejących. Są one ściśle powiązane ze standardem języka UML i przyczyniają się do zwiększenia jakości, przejrzystości oraz szczegółowości procesu
tworzenia systemów przy wykorzystaniu języka UML i na podstawie metodyki RUP. Do najbardziej znanych i
użytkowanych w praktyce technik należą:
o diagramy modelowania analitycznego,
o diagramy modelowania biznesowego (omówione
wcześniej).
Definicja
• Modelowanie analityczne to technika wspomagająca
język UML, która służy do dokumentowania wyników
prac analitycznych i wczesnych prac projektowych.
Ojciec sukcesu
• Diagramy modelowania analitycznego wspomagają dyscyplinę analizy i
projektowania; zostały
zaproponowane przez Ivara
Jacobsona. W praktyce diagramy te umożliwiają przejście od
diagramów przypadków użycia oraz ich scenariuszy do
diagramów klas oraz diagramów interakcji na poziomie
konceptualnym (dotyczącym pojęć) i implementacyjnym.
Czym zatem są diagramy MA??
• Diagramy modelowania analitycznego stanowią zatem element pośredni i opcjonalny w procesie tworzenia
systemu. Pozwalają zminimalizować lukę semantyczną pomiędzy zrozumiałą dla większości odbiorców
terminologią przypadków użycia a technicznymi aspektami
projektu systemu informatycznego.
Diagramy MA w procesie tworzenia
systemu
Podstawowe kategorie pojęciowe oraz notacja graficzna
• Konsekwentne posługiwanie się diagramami modelowania analitycznego jako pomocą w specyfikowaniu wymagań opartą na przypadkach użycia zwiększa
prawdopodobieństwo wiernego przeanalizowania i
odzwierciedlenia przyszłej funkcjonalności tworzonego
systemu. Osiąga się to poprzez analizę scenariuszy
danego przypadku użycia.
Model analityczny
• Model analityczny (ang. analysis model), grupujący diagramy analityczne, można traktować jako rodzaj wstępnego projektu. Jego celem jest wspomaganie
identyfikacji klas. Podstawowymi elementami diagramów modelowania analitycznego są:
o klasy analityczne, o aktorzy,
o związki.
Notacja oraz szczegółowa
charakterystyka klas analitycznych
• Diagramy analityczne modelowane są jako diagramy klas z zastosowaniem trzech stereotypowanych klas:
o granicznych (ang. boundary), o sterujących (ang. control),
o przechowujących (ang. entity).
• W praktyce podczas analizy scenariuszy przypadku użycia identyfikuje się obiekty analityczne, które podczas
projektowania systemu ulegają przekształceniu w różne kategorie modelowania właściwe dla poziomu
implementacyjnego, takie jak atrybuty klas, operacje lub same klasy. W związku z tym te kategorie modelowania
analitycznego w literaturze przedmiotu określane są często
mianem obiektów analitycznych.
Klasa graniczna
• Wykorzystywana do modelowania interakcji aktora z systemem. Mimo że znajduje się na styku systemu z otoczeniem, jest jego
integralną częścią. Reprezentuje takie elementy aplikacji jak formatki ekranowe, raporty, strony internetowe, protokoły komunikacyjne, terminale i różnorodne
interfejsy wykorzystywane przez aktora. Stąd elementy te bywają również nazywane klasami interfejsowymi. Klasa graniczna w praktyce może przybrać następujące postaci:
o interfejsu użytkownika, zapewniającego kontakt z aktorami osobowymi;
o interfejsu systemu, zapewniającego kontakt z aktorami – systemami informatycznymi;
o interfejsu urządzenia, kontaktującego się z urządzeniami spoza systemu.
Klasa sterująca
• Reprezentuje procesy, zawierając logikę
aplikacji i określając przetwarzanie informacji.
Klasy te pośredniczą pomiędzy wszystkimi rodzajami klas analitycznych, a więc
granicznymi, przechowującymi oraz innymi
klasami sterującymi. Klasa sterująca umożliwia koordynację, operowanie na innych klasach i sterowanie nimi. Obiekty klas sterujących często istnieją wyłącznie w trakcie
wykonywania przypadku użycia. Mogą być implementowane na etapie projektowania zarówno w postaci samodzielnych klas, jak i operacji poszczególnych klas.
Klasa przechowująca
• Reprezentuje dane, które muszą być przechowywane przez dłuższy czas;
przykładem może być zawartość tablic baz danych oraz plików.
Zazwyczaj związana jest z wieloma przypadkami użycia. Nie może
samodzielnie inicjować interakcji.
Klasa przechowująca może być implementowana na etapie
projektowania zarówno w postaci
samodzielnej klasy, jak i atrybutów
poszczególnych klas.
Aktor i asocjacja
• W trakcie opracowywania diagramów modelowania
analitycznego wykorzystywany jest również symbol aktora zaczerpnięty z diagramów przypadków użycia.
• Poszczególne typy klas są powiązane. Kluczowe
znaczenie odgrywa w tym kontekście związek asocjacji, przy czym asocjacje te mogą być dwukierunkowe lub mieć przypisany kierunek nawigacji uszczegóławiający
specyfikację sposobu przepływu informacji.
Diagram klas analitycznych systemu
rozpatrywania podań
Opis diagramu
• Kandydat, wypełnia wszelkie pola zamieszczone na Formatce rejestracji, klikając następnie przycisk zatwierdzający złożenie podania. Po zatwierdzeniu sterowanie przejmuje obiekt klasy analitycznej Rejestrowanie danych. Udostępnione dane
przechowywane są w formie podań. Za przygotowanie stosownych danych Decydentowi organizacji, odpowiadają następujące obiekty sterujące: Ocena podania oraz Przygotowanie zestawień
syntetycznych. Decydent komunikuje się z systemem poprzez obiekt graniczny Interfejs decydenta. Fakt przyjęcia Kandydata bądź odmowy jego przyjęcia odnotowywany jest w obiekcie przechowującym
Podanie. Rezultaty wygenerowane przez obiekt sterujący
Przyjmowanie dostępne są za pośrednictwem obiektu granicznego Lista przyjętych, udostępnionego Kandydatowi.
Zasady wzajemnej korespondencji klas
• Istnieją określone zasady, zaproponowane przez
D.Rosenberga – opisujące wzajemną korespondencję pomiędzy poszczególnymi
rodzajami klas analitycznych i aktorami. Zasady te
opracowano w odniesieniu do
związku asocjacji.
Zasady obowiązujące w diagramach
modelowania analitycznego
Proces tworzenia modelu analitycznego
• Tworzenie diagramów modelowania analitycznego poprzedzone jest w ramach iteracyjno przyrostowego procesu RUP modelowaniem ‑
biznesu oraz specyfikacją wymagań tworzonego systemu w postaci systemowych diagramów przypadków użycia. Stąd proces ten można podzielić na następujące etapy:
1. wyselekcjonowanie, stosownie do złożoności dziedziny przedmiotowej odpowiednich:
diagramów modelu biznesowego,
diagramów przypadków użycia oraz ich scenariuszy, 2. przeniesienie aktorów z diagramów przypadków użycia na
diagramy analityczne,
3. identyfikację klas analitycznych i określenie ich rodzajów,
4. integrację poszczególnych zidentyfikowanych elementów w formie diagramów analitycznych składających się na model analityczny.
Kluczowe zasady
• W trakcie tego procesu obowiązują określone zasady
konwersji z modeli biznesowych i systemowych diagramów
przypadków użycia na kategorie diagramów modelowania
analitycznego.
Konwersja kategorii biznesowych na
kategorie klas analitycznych
Kluczowe zasady – cd
• Analogicznie, należy zauważyć, że sporządzenie klas analitycznych na podstawie systemowych przypadków użycia nie polega na bezpośredniej zamianie notacji.
Konwersja systemowego modelu przypadków użycia na modele analityczne obejmuje przekształcenie aktorów w klasy graniczne bądź ich bezpośrednie przeniesienie.
Natomiast przypadki użycia są przekształcane w
odpowiednie rodzaje klas analitycznych – graniczne,
sterujące i przechowujące. W dalszych iteracjach RUP
klasy analityczne przekształcane są w klasy systemu.
Studium modelu analitycznego - przykład
Rejestrowanie
uczestnika aukcji
internetowej
Elementy przykładowego diagramu analitycznego
• Diagram analityczny zamieszczony na poprzednim slajdzie jest wysokopoziomową specyfikacją przypadku użycia rejestracji uczestnika na aukcji internetowej. Diagram ten zawiera dwóch aktorów:
o Uczestnika aukcji,
o System Poczty Elektronicznej,
• oraz osiem klas analitycznych:
o Ofertę Aukcji, o Rejestrację, o Formularz,
o Walidację Danych, o Autoryzację,
o Aktywację Sprzedaży, o Bazę Danych,
o Pocztą.
Opis diagramu
• Aktor Uczestnik, chcąc uzyskać prawo do aktywnego uczestnictwa w licytacjach oraz wystawiania artykułów na licytację, musi zarejestrować się w systemie aukcji internetowej. Wykorzystuje w tym celu obiekt
klasy granicznej Oferta Aukcji, który uruchamia Formularz rejestracyjny poprzez obiekt klasy sterującej Rejestracja.
• Po wprowadzeniu danych następuje ich walidacja. Za realizację tej operacji odpowiada obiekt sterujący o nazwie Walidacja Danych.
Poprawne dane zostają zapisane do bazy danych reprezentowanej przez obiekt przechowujący Baza Danych.
• Następnie Uczestnik zamierzający uzyskać prawa sprzedającego
loguje się do systemu. Wykorzystuje w tym celu login i hasło uzyskane po wypełnieniu Formularza. Analityczny obiekt sterujący Aktywacja Sprzedaży generuje kod sprzedaży, zapisuje go w obiekcie
przechowującym Baza Danych i wysyła drogą elektroniczną wiadomość do rejestrującego się Uczestnika.
• Wiadomość jest wysyłana przez System Poczty Elektronicznej, który nie jest integralną częścią systemu aukcji internetowej. Pośredniczącą instancją klasy granicznej jest w tym przypadku obiekt graniczny
Poczta. Jest on wyspecjalizowanym modułem pozwalającym na
obsługę elektronicznych wiadomości w systemie aukcji internetowej.
