"Psychosexual Integration Celibate
Maturity. Handbook for Religious
and Priestly Formation", T. 1-2, red. J.
Parappuly, J. Kuttianimattathil,
Bangalore 2012 : [recenzja]
Seminare. Poszukiwania naukowe 35/2, 205-208
Psychosexual Integration & Celibate Maturity. Handbook for Religious and Priestly
Formation, red. J. Parappuly SDB, J. Kuttianimattathil SDB, Salesian Psychological
Association and South Asian Formation Commision of the Salesians, Bangalore
2012, tom I-II, ss. XXXIV + 1047.
W roku 2012 ukazała się pozycja pt. Psychosexual Integration & Celibate Maturity.
Hand-book for Religious and Priestly Formation [Integracja psychoseksualna i dojrzałość życia w celibacie]. Podręcznik do formacji kapłańskiej i zakonnej]. Jest to praca zbiorowa pod redakcją salezjanów: Jose
Parappuly i Jose Kuttianimattathil. Wydawcą publikacji są dwie salezjańskie instytucje: Salesian Psy-chological Association oraz South Asian Formation Commision of the Salesians.
Autorzy tej pracy (łącznie z 2 redaktorami) to grupa 18 osób. Są to to osoby posiadające tytuły naukowe uznanych w świecie instytucji uniwersyteckich. Ich kompetencje w zakresie psy-chologii, psychiatrii, filozofii, teologii, życia duchowego, medycyny, prawa kanonicznego nie budzą wątpliwości. Znaczna część autorów to osoby zaangażowane w praktykę psychologiczną i procesy formacji religijnej w Indiach czy szerzej – w świecie salezjańskim. Z punktu widzenia przynależności do instytucji kościelnych grupę tworzą: 4 siostry zakonne, ks. Anthony Grugni (PIME) oraz 13 salezjanów (SDB). Sylwetki naukowe autorów, wraz ze zdjęciami, zostały wydrukowane na końcu każdego z tomów (por. Contributors, s. 397-401/1043-1047).
Omawiany podręcznik jest bardzo obszerną publikacją, bo oba tomy liczą łącznie ponad 1000 stron. Jego specyfikę w sposób syntetyczny oddają trzy wyróżniki: Po pierwsze, „Ludzka seksualność – jak zauważa J. Nedungatt – nie zważa na to, iż ktoś podjął zobowiązania do życia w celibacie. Trzeba sobie z tego zdawać sprawę” (s. 571). Prawdę tę innymi słowy wyraża także Katechizm, twierdząc, że nasza seksualność wywiera wpływ na różne warstwy naszej osobowości (por. KKK 2332). Po dru-gie, recenzowany podręcznik podaje, tam gdzie trzeba, pozytywne rozwiązania problemów, przed jakimi stają osoby żyjące w celibacie i – podobnie jak psychologia pozytywna, wnosząca znaczący wkład w rozwój studiów nad zespołem umiejętności, które pozwalają skutecznie radzić sobie z stresem [resilience] – zachęca do uczynienia zwrotu od nadmiernego zajmowania się naprawą de-fektów, przekładając akcent na budowanie struktur (samo)obronnych każdej osobowości. Koncen-truje się bardziej na mocy i cnocie w rozwoju ludzkiej osobowości niż na jej brakach i słabościach. Bardziej akcentuje normalność, przystosowanie się i zdrowie niż nienormalność, nieprzystosowanie i dysfunkcje (J. Thannickal, s. 120-121). Po trzecie, książka ta pokazuje, jak porażki można przekuć w zwycięstwa, ponieważ tak długo, jak człowiek żyje – jest on ciągle w drodze, co podkreśla M. G. Riopel w artykule postrzegającym integrację psychoseksualną i dojrzałość życia w celibacie w perspektywie duchowej wędrówki (s. 676-713).
Struktura recenzowanej 2-tomowej pozycji pokrywa się z zakresem wyznaczonym przez tytuł książki Psychosexual Integration & Celibate Maturity. Zasadnicza część książki, czyli corpus składa się z 29 artykułów (odpowiednio: 11 artykułów w tomie I oraz 18 artykułów w tomie II). Każdy tom został poprzedzony przez słowa polecające czterech przedstawicieli indyjskiego świata for-macji chrześcijańskiej (bpa Bosco Penha, ks. M. C. Abrahama, s. Innigo SSA oraz ks. Joseph Philip Pinto) oraz słowem wstępnym autorstwa ks. Francesco Ceredy, Radcy Generalnego do spraw For-macji Salezjanów oraz artykułem wprowadzającym – Introduction – redaktorów J. Parappuly SDB i J. Kuttianimattathil SDB.
SEMINARE t. 35 * 2014, nr 2, s. 205-215
W każdym tomie po części zawierającej artykuły (corpus) następują aneksy [appendix]. Jednoczęściowy aneks w tomie I, czyli „źródła” [resources] podaje listę filmów DVD, które stanowią ilustracje omawianych w książce zagadnień (s. 363-373). Natomiast aneks tomu II składa się z dwóch części: Część A zawiera listę filmów DVD (A. resources – DVD films, s. 993-1003), a część B zawiera propozycje siedmiu sylabusów przydatnych na różnych etapach formacji, zaczynając od okresu aspirantatu, a kończąc na okresie formacji stałej. Podręcznik zawiera także słowniki
(glossa-ry: t. I: s. 375-383/ t. II: s. 1015-1023) oraz indeks przedmiotowy (subject index: t. I: s. 385-395/ t. II:
s. 1025-1041), a także noty o autorach (contributors: t. I: 397-401/ t. II: 1043-1047).
Tom pierwszy, zawierający 11 artykułów, składa się z dwóch części: „Dojrzałość ludzka”
[Hu-man Maturity] (s. 1-139) oraz „Integracja psychoseksualna” [Psychosexual Integration] (s. 142-361).
Zasadniczo w omawianym podręczniku treść artykułów jest koherentna z ich tytułami, dlatego też ich prezentacja zostanie ograniczona do wskazania tytułu artykułu, z pominięciem szerszego omówienia. Pierwszy w kolejności jest artykuł autorstwa Jose Kuttianimattathil pt. Dojrzałość
psy-choseksualna i Boże powołanie do jedności w sobie i świętości [Psychosexual Maturity and God‘s Call to Wholeness and Holiness ] (s. 2-24). Jest on przykładem metodologicznie klarownego zarysowania
perspektywy badawczej obu tomów. Pełni funkcję artykułu wiodącego.
Tom I omawia zarówno zagadnienia podstawowe, jak i bardziej złożone. Do pierwszej grupy należą takie kwestie, jak: dojrzałość ludzka: (s. 26-47), zdrowe życie emocjonalne (s. 48-81), osobowość emocjonalnie zintegrowana (s. 82-115), etapy rozwoju psychoseksualnego (s. 142-183) oraz „ciało seksualne” [The Sexual Body] (s. 184-213). Ten ostatni artykuł zawiera ryciny ciał mężczyzny i kobiety oraz opis ich funkcji seksualnych. Do zagadnień bardziej szczegółowych i złożonych można zaliczyć np. trudności i umiejętności radzenia sobie ze stresem w sposób twórczy [resilence] w procesie integracji osobowości (s. 116-139), męskiego i czy żeńskiego doświadczenia seksualności i miłości [Male and Female Experiences of Sex and Love ] (s. 270-293), problem ori-entacji seksualnej i zachowania seksualnych [Sexual orientations and Sexual Behaviors] (s. 214-269). Autorzy rozważający to ostatnie zagadnienie, M. Goretti Kankarathinam oraz J. Parappully, zauważają znaczącą obecność elementów tzw. political correctness we współczesnych dyskusjach na temat orientacji seksualnych: „Określenie orientacji seksualnej było przedmiotem debaty przez szereg ostatnich lat. Wyrażono wielość opinii na temat jej natury, źródeł i implikacji. Jednakże nie zdołano znaleźć konsensusu zarówno w środowiskach profesjonalistów jak i naukowców. Debata bowiem została naznaczona wpływem politycznych ideologii i interesów” (por. s. 215).
Dwa ostatnie artykuły I tomu Molestowanie i nadużycia seksualne [Sexual Harassment and
Sexual Abuse] (s. 294-333) oraz Uzdrawianie efektów nadużyć seksualnych [Healing from the Effects of Sexual Abuse] (s. 334-361) poświęcone są bardzo bolesnym (choć de facto marginalnym
proble-mom), które spędzały sen z oczu papieżom ostatnich lat: Janowi Pawłowi II oraz Benedyktowi XVI (por. List pasterski Papieża Benedykta XVI do katolików Irlandii, 19.03.2010).
Tom II zatytułowany „Dojrzałość życia w celibacie” [Celibate Maturity] składa się z trzech zasadniczych części: „Celibat i seksualność” [Celibacy and Sexuality] (s. 403-712), „Formacja do dojrzałego życia w celibacie” [Formation for Mature Celibate Living] (s. 713-813), „Dojrzałość i posługa celibatariusza” [Celibate Maturity and Ministry] (s. 814-953). Tom ten skupia się na prob-lematyce wzrostu w dojrzałości celibatariuszy oraz sposobach towarzyszenia im w prowadzeniu życia dążącego ku szczęściu. W tomie tym zostały poruszone m.in. następujące kwestie: czystości w celibacie (s. 403-436); relacji pomiędzy psychoseksualną integracją osobowości a szczęśliwym życiem (s. 500-530); przyjaźni osób żyjących w celibacie (s. 532-564); roli kierownictwa duchowego i poradnictwa w procesie integracji psychoseksualnej celibatariuszy (s. 566-629). Są także opracow-ania pod kątem najnowszych rozwiązań kanonicznych i prawnych w kontekście nadużyć zachowań seksualnych: Indyjskie Prawo dotyczące seksualnych nadużyć i gwałtów [Indian Law on Sexual Abuse
and Violence ] (s. 916-953) czy Prawo kanoniczne dotyczące nadużyć i wykorzystywania seksualnego
Zagadnienia omawiane w recenzowanej pozycji są niezwykle aktualne. Porusza się je na zjaz-dach formatorów, kierowników duchowych, spowiedników, psychologów. Omawia się je w trakcie trwania szkół formatorów, na kursach i rekolekcjach. Potwierdzają to już same tytuły artykułów:
Formacja dla wartościowego życia w celibacie [Formation for a Meaningful Celibate Life] (s.
714-732), Ocena kandydatów do kapłaństwa i życia zakonnego [Assessment of Candidates to the
Priest-hood and Religious Life] (s. 734-768), Towarzyszenie kandydatom do kapłaństwa i życia zakonnego
[Accompanying Candidates Toward Priesthood and Religious Life] (s. 770-789), Solidny i efektywny
formator [Healthy and Effective Formator] (s. 790-812). Jednym słowem, są to sprawy dotyczące
życia osób żyjących w celibacie i to zarówno kandydatów do życia konsekrowanego i celibatu, jak i osób będących już głęboko (czasowo i jakościowo) zaawansowanych w to życie. Traktuje o tym np. artykuł poświęcony integracji psychoseksualnej i życiu w celibacie na etapie połowy życia i w okre-sie późniejszym [Psychosexual and Celibate Integration at Midlife and Beyond] (s. 438-499). Ostatni artykuł w autorstwa obu redaktorów: Jose Parappuly i Jose Kuttianimattathil – jak wskazuje tytuł – Integracja psychoseksualna, dojrzałość celibatariusza i formacja [Psychosexual Integration, Celibate
Maturity and Formation] (s. 985-991) jest zwięzłym podsumowaniem całości.
W recenzowanej pozycji nie ma błędów formalnych ani merytorycznych. Autorzy prezentują zdrową naukę katolicką. Tak np. w artykule pt. Integracja psychoseksualna w małżeństwie
[Psy-chosexual Integration in Marriage] (s. 630-675), który jest artykułem wyjątkowym w tym
zestawie, gdyż jako jedyny dotyczy zagadnień życia małżeńskiego, a jego obecność jest us-prawiedliwiona problematyką integracji psychoseksualnej), znaleźć można jedno z najlepszych i najbardziej klarownych wyjaśnień dotyczących antropologicznej różnicy w stosowaniu środkó w sztucznej antykoncepcji oraz metod naturalnego planowania rodziny: „To nie użycie «sztucznych» środków sprawia, że użycie antykoncepcji jest niegodziwe. W życiu codziennym bowiem używamy np. wielu tzw. «sztucznych» medykamentów, mając na względzie poprawę zdrowia. W tych jednak przypadkach stosujemy «sztuczne» środki po to, by usprawnić funkcjonowanie naszego organizmu zgodnie z zamysłem Bożym. W przypadku natomiast antykoncepcji czynimy dokładnie odwrot-nie. Uniemożliwiamy ludzkiemu organizmowi by funkcjonował zgodnie z zamysłem Bożym” (por. s. 655).
W recenzowanej publikacji nie brak także artykułów kontrowersyjnych. Do nich można zaliczyć jeden z 4 artykułów zamieszczonych w tomie II autorstwa Johna Tharakana Wrażliwość
gen-der i dojrzałość celibatariusza [Gengen-der Sensitivity and Celibate Maturity] (s. 874-915). Autor, którego
można postrzegać jako rzecznika teologii feministycznej, z emfazą pisze o poglądach wiodących jej przedstawicielek: Riane Eisler oraz Elizabeth A. Johnson. Nie od dzisiaj wiadome jest, że od teologii feministycznych tylko krok do ideologii gender (przed którą, powołując się na twórczość głównego rabina Francji G. Bernheimma, ostrzegał Benedykt XVI w przemówieniu do Kurii Rzymskiej z dnia 22.12.2012). W swoim tekście Tharakan ma za złe rzeczywistości to, że jest patriarchalna (por. s. 893-898), a w diagramie autorstwa E. Dodson Gray (s. 906) wprost sugeruje opresyjny charakter kultury patriarchalnej. Można odnieść wrażenie, iż autor, pisząc ten artykuł, nie pamięta o łacińskiej zasadzie: de abusu nihil ab usu. Podsumowując tekst ks. Tharakana, trzeba wyrazić wątpliwość, czy lektura jego genderowej refleksji pomoże przeciętnemu (przeciętnej) kandydatowi (kandydatce) do życia konsekrowanego pochodzącego czy to z Indii, czy z jakiegokolwiek innego kraju, i czy ułatwi ona pełniej przeżywać swoje powołanie jako kobieta czy mężczyzna.
Pewne wątpliwości można wnieść do niektórych tez tekstu tej klasy eksperta, jakim jest R. Sipe (s. 903). Jeśli chodzi o wartościowanie celibatu i małżeństwa w przeciągu długiego okresu 2000 lat historii Kościoła, to zdanie: „Stan małżeński był postrzegany jako niedoskonałe zło koniecz-ne, podczas gdy stan celibatu był traktowany jako coś wyższego” [Marriage was seen as imperfect and
a necessary evil. In contrast celibacy was seen to be superior], należy ocenić jako niesprawiedliwe
i błędne uogólnienie. Wystarczy bowiem to porównać ze stanowiskiem W. E. Maya w jego wielok-rotnie wznawianej Catholic Sexual Ethics. Modlitwa, którą Autor cytuje na końcu tego artykułu (s. 913) „Boże, nasz Ojcze i Matko…” – już w pierwszym zdaniu jest niebiblijna i nieteologiczna z katolickiego punktu widzenia, o czym katolicki autor wiedzieć powinien, chyba że lokuje się
w szeregu takich autorów, którzy zamiast czytelnika zbudować, wolą go zaskoczyć. W artykule są oczywiście ciekawe intuicje dotyczące np. ikonicznego wymiaru osoby ludzkiej. Warto przywołać także jedno ze zdań, które jawi się jako mądrościowa sentencja: „Osoby ludzkie są widzialnymi odbiciami niewidzialnego Boga” [Human beings are visible reflection of the invisible God] (s. 883).
Zagadnienia dotyczące formacji w obu omawianych tomach znajdują się w centrum zagadnień, którymi żyje i o których dyskutuje Kościół na świecie (por. np. R. Sipe (USA); J. Augustyn (SJ, Pol-ska); A. Cencini (FdCC, Włochy)). Autorzy artykułów korzystają z bardzo bogatej bibliografii. Jej zakres – chronologicznie rzecz ujmując – obejmuje teksty od Platona i Arystotelesa przez Biblię, Freuda i Erikssona, do najnowszych dokumentów Magisterium Kościoła, także tych podpisanych przez papieża Benedykta XVI. Wielkim plusem książki jest jej komunikatywny język. Dynamizmu podręcznikowi przydają – tak bardzo oczekiwane i cenione przez czytelników – przykłady z życia wzięte (kazusy), oraz kwestie poddane dyskusji.
Aktualność recenzowanej pozycji można podsumować, odnosząc się do jednej z końcowych stron, gdzie hinduscy autorzy powołują się na myśl Ronalda Rolheisera. Autor ten, podążając za filozofami starożytnej Grecji, mówił o energii seksualnej jako o „boskim ogniu, złożonym w nas przez Boga, abyśmy zmagając się z nim i opanowując go osiągnęli zdolność przekraczania naszych egoizmów i wiedli życie według zamysłu Bożego. Ogień ten jest najbardziej potężnym, najlepszym i najbardziej niebezpiecznym ze wszystkich rodzajów ogni. Znajduje się on ostatecz-nie u podstaw wszystkiego, łączostatecz-nie z życiem duchowym. Nasze owocowaostatecz-nie, nasze spełostatecz-nieostatecz-nie i nasze szczęście zależy od tego, na ile zdajemy sobie sprawę z istnienia w nas tego ognia, jak go przeżywamy, sublimujemy, integrujemy na naszych drogach do dojrzałego życia w celibacie” (por. s. 991). Tematyka recenzowanej pozycji jest zarazem tak głęboka i wielka, jak tajemnica człowieka powołanego do służby Bogu w Jego Kościele, w celibacie, w życiu konsekrowanym. Chciałoby się powiedzieć: Vivant sequentes! niech żyją następcy!, ale wcześniej: niech żyją tłumacze! Świat forma-torów i formowanych potrzebuje bowiem tak dobrych książek, jak recenzowana wyżej pozycja.
Ks. Piotr Przesmycki SDB
Ondriej Štefaňak, Wartości moralne maturzystów słowackich. Na przykładzie
die-cezji spiskiej, Wydawnictwo Norbertinum, Lublin 2013, ss. 466.
Autor monografii zatytułowanej Wartości moralne maturzystów słowackich. Na
przykła-dzie diecezji spiskiej jest doktorem socjologii, nauczycielem akademickim w Katedrze Katechetyki
i Teologii Praktycznej na Wydziale Pedagogicznym Katolickiego Uniwersytetu w Rużomberku, a także dyrektorem Instytutu Stefana Nahalki na Wydziale Pedagogicznym Katolickiego Uniwersy-tetu w Rużomberku, z siedzibą w Popradzie.
Zasadniczo recenzowana monografia tematycznie ogniskuje się wokół dwóch subdy-scyplin socjologii, mianowicie socjologii młodzieży i socjologii moralności. Już w tym miej-scu trzeba zaznaczyć, że owo połączenie tych dwóch subdyscyplin doczekało się dotychczas licznych opracowań w postaci monografii teoretycznych, teoretyczno-empirycznych, jak rów-nież opracowań rozproszonych, opublikowanych w różnego rodzaju periodykach naukowych i popularno-naukowych. Tym samym trzeba stwierdzić, że mamy do czynienia z kontynuacją po-szukiwań dynamiki zmian postaw moralnych wśród młodzieży.
Zanim przejdę do oceny książki zatytułowanej Wartości moralne maturzystów słowackich. Na
przykładzie diecezji spiskiej warto zaznaczyć, że zainteresowanie młodzieżą, postrzeganą tu jako
ważny segment struktury społecznej, widoczne jest nie tylko w środowisku socjologów, ale rów-nież pedagogów i psychologów, którzy podejmują próby poznania jej systemów aksjologicznych, zainteresowań, celów i dążeń. Od dawna już socjologowie i antropolodzy (np. K. Lewin, M. Mead, E. Erikson), a później socjologowie młodzieży (np. B. Fatyga, K. Koseła, J. Mariański, K. Szafraniec),
