Muzealnictwo kieleckie w latach 1974-1985

Alojzy Oborny

Muzealnictwo kieleckie w latach

1974-1985

Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 9, 41-54

1975

ALOJZY OBORNY

MUZEALNICTWO KIELECKIE W LATACH 1 74— 1985

W roku 1963 na łam ach pierw szego tom u „Rocznika” opublikow ałem arty­ kuł pośw ięcony perspektyw om rozw ojow ym m uzealnictw a kieleckiego L P ew ­ nego rodzaju próbą podsum owania tego, co w zakresie m uzealnictw a kieleckie­ go zrobiono, jest studium na łam ach niniejszego tomu. Redakcja „Rocznika” włączając się do rocznicowych obchodów 30-lecia Polski Ludowej dokonuje problem ow ego rozrachunku pokaźnych dokonań Muzeum Św iętokrzyskiego oraz jego placówek regionalnych. K lim at, jaki stw orzyły m uzealnictw u w oje­ w ódzkie w ładze partyjne i adm inistracyjne, został w sposób należyty w ykorzy­ stany i oceniony. M uzeum Św iętokrzyskie w roku 1968 wyróżnione zostało najw yższym odznaczeniem w ojew ódzkim „Za zasługi dla K ielecczyzny”. A le jubileusze skłaniają nie tylko do reflek sji i podsum owań, lecz także do ukaza­ nia prognoz rozwojowych. Tem atem artykułu jest rozległy czasokres, lecz w do­ bie szybkich przemian społeczno-ekonom icznych i kulturow ych perspektyw a ta się skraca. Cechą w spółczesnych przedsięw zięć staje się w spółdziałanie w ielu czynników decydujących o celu ostatecznym . D latego też kreśląc panoram ę rozwojową kieleckiego m uzealnictw a, poszczególne jej elem enty lokalizuję w obrębie pięciolatek, unikając z regu ły dokładniejszych granic czasowych. Muzeolog wkracza bow iem ze sw oją pracą na grunt przygotow any m iędzy in­ nym i przez budow lanych i konserw atorów . Od ich tem pa i term inow ości za­ leży w dużej mierze realizacja zam ierzeń m uzealnych.

Naczelną zasadą całego programu zgodnie ze zw iększonym i zadaniami, jakie staw iają przed całym społeczeństw em uchw ały VI Zjazdu Partii, będzie dyna­ m iczny rozwój w szystkich form działania w oparciu o istniejące placówki. Oznacza to, że nie przew iduje się zasadniczo otw ierania now ych m uzeów, lecz w zm ocnienie i uspraw nienie działalności placówek istniejących. Zakładając, że lata 1973— 1974 będą okresem kończącym kom pleksow e porządkowanie zbio­ rów, głów n y nacisk położony zostanie na ich m ożliw ie pełne w ykorzystanie w e w szystkich szeroko pojętych aspektach działalności muzealnej. Pow inna to być działalność na w skroś nowoczesna. Dla ludzi przyw ykłych do pew nych stereotypów stw ierdzenie to w ydać się m oże dziwne, choć muzea polskie, w tym

1 A. Oborny M uzea okręgu kieleckiego. Stan obecny — plan y i zam ierzenia na

także kieleckie, zasadę tę już realizow ały. Chodzi jednak nie tylko o now o­ czesne form y pracy, lecz także o niezbędne w tej sytuacji, zgodne z w ym oga­ m i współczesności, zaplecze i bazę techniczną, która obecnie jeszcze odbiega od w ym aganego poziomu. Sprawa ta m usi znaleźć sw e odbicie nie tylko w spo­ sobie przechow yw ania i konserw ow ania skarbów kultury narodowej, lecz także w różnych wariantach poczynań ośw iatow o-ekspozycyjnych.

W działalności m erytorycznej bazą w yjściow ą będą prace naukow o-badaw ­ cze oddziałujące na proces grom adzenia, konserw acji i szerokiego upow szech­ niania treści związanych z obliczem kultury narodowej znajdującej swój w yraz w zbiorach m uzealnych, zabytkach i w spółczesnym rozwoju sztuki.

Oddzielnym problem em są społeczne, lokalne inicjatyw y zm ierzające do upam iętnienia wydarzeń dawnej i w spółczesnej historii narodu. Inicjatyw om tym będziem y sprzyjali i pom agali w ich realizacji, jeżeli zaistnieje uzasadniona potrzeba pow oływ ania now ych kom órek społecznego m uzealnictwa.

Szerokim frontem m uzea włączą się w dzieło ratowania zabytków, w spo­ magając w tym w zględzie W ojew ódzkiego Konserwatora Zabytków.

Prezentację dokładniejszych poczynań rozpoczynam od placów ki okręgow ej.

MUZEUM ŚWIĘTOKRZYSKIE W KIELCACH

Problem ow e badania terenow e i w ew nętrzne staną się bazą, na której opierać się będzie działalność w ystaw iennicza, ośw iatow a oraz grom adzenie zbiorów. N ie trzeba dodawać, że poszczególnym realizacjom tow arzyszyć będą w ydaw nictw a. G eneralnie obow iązyw ać będzie zasada, b y etapem finalnym poczynań naukow ych staw ały się w ystaw y lub publikacje, albo oba te e le ­ m enty razem. Niem niej należy już obecnie odnotować, że w m om encie rozpo­ częcia rem ontu korpusu głów nego pałacu, na skutek przeniesienia galerii do sal w ystaw czasowych pow staną kłopoty z pokazem ekspozycji okresowych. Warto zasygnalizow ać szereg tem atów badawczych, które realizow ane będą przez poszczególne działy pod nadzorem sam odzielnych pracow ników nauko­ w ych lub w e w spółpracy z w yższym i uczelniam i.

S z t u k a : Twórczość W ładysław a Małeckiego; K ielecki ośrodek m eblarski w w ie k u XVIII; Katalog zbiorów rzemiosła artystycznego m u zeu m — złotn ic- iwo, tkaniny, m eble i porcelana; M o t y w y kieleckie w m alarstwie polskim.

H i s t o r i a : Ruchy n a ro d o w o w yzw o leń cze na terenie K ielecczyzn y w X I X w ieku ; Historia ruchu robotniczego w Kielecczyźnie.

E t n o g r a f i a : kontynuow any będzie cykl badawczy zw iązany z rzem io­ słem w iejskim K ielecczyzny — B ednarstw o, kolodziejstw o i k o szykarstw o; Ba­ dania monograficzne dw óch wybro.nych wsi; Badania nad w n ę tr z a m i (konty­ nuacja); Monografia etnograficzna p o w ia tu szydlowieckiego.

A r c h e o l o g i a : Średniowieczne osadnictwo grodowe w Kielcach; S tudia nad n a jd a w n ie jszy m kafla rstw em w Malopolsce; O brządek p o g r z e b o w y k u ltu ­ r y łu życkiej w Kielecczyźnie.

W iększość zasygnalizow anych tem atów prac badawczych podsum ow anych zostanie w w ystaw ach okresowych. Dla przykładu dział sztuki planuje na lata 1975— 1977 pierwsze w dziejach sztuki polskiej w ystaw y obrazujące dorobek twórczy W ładysława M ałeckiego oraz Rafała Hadziewicza, zaś w późniejszym term inie pokaz ciekaw szych przykładów kieleckiej produkcji m eblowej w XVIII w ieku. Prace badawcze działu historii w ykorzystane zostaną głów nie w stałej

w y sta w ie przewidzianej do północnego skrzydła pałacu, zaś etnografia konty­ nuow ać będzie cykl w ystaw problem ow ych pośw ięconych rzem iosłu w iejskiem u K ielecczyzny.

Na pograniczu w ystaw iennictw a oraz w idow isk stoją n iezw yk le popularne w Europie im prezy zw ane Św iatło i dźw ięk . W przygotow anym przez Zarząd M uzeów M inisterstw a K ultury i Sztuki planie centralnym wśród ob iek tów z te­ renu naszego w ojew ództw a uw zględniono m iędzy innym i kielecki zespół pała­ cow y, włączając w to rów nież przew idziany do rekonstrukcji ogród. Sprawa ta m a pierw szorzędne znaczenie, jeżeli zw ażym y, że K ielce leżą przy w ażnym szlaku turystycznym o znaczeniu m iędzynarodowym . Z realizacją trzeba jednak poczekać do m om entu całkow itego zakończenia prac rem ontow o-konserw ator­ skich, jest to w ięc na razie perspektyw a lat osiem dziesiątych. Znacznie w cze­ śniej uczynić to m ożna w oddziale na terenie zamku szydłow ieckiego, położo­ nym przy tym sam ym szlaku m iędzynarodowym . Na terenie pałacu kieleckiego, którego historia nie obfitow ała w znam ienne i dram atyczne w ydarzenia, sce­ nariusze im prez w ypadnie oprzeć o fakty z epoki Wazów, dla których pałac stanow i znakom ite tło, a plafony w e wnętrzach niejeden m om ent historyczny ilustrują. Położenie oraz rozw iązanie architektoniczne zespołu pałacow ego każą w ykluczyć traktow anie im prez na wzór stereotypow ych w idow isk. Zgodnie z narzuconą strukturą dram atyczną uczestnicy będą m usieli się poruszać po w yznaczonej trasie 2.

Imprezy Ś w iatło i d ź w ię k stanow ić będą niezw ykle istotn y czynnik w uatrakcyjnianiu form pracy ośw iatow ej, jak też podnoszeniu ich na w yższy poziom. Zakładam y znaczne rozszerzenie kręgu odbiorców. Stąd też przew iduje się pew ne zróżnicowanie imprez, które adresowane będą do różnych kręgów naszego społeczeństwa. Chodzi głów nie o pozyskanie widza robotniczego. Je­ dnakże w tym m iejscu koniecznym staje się odw ołanie do w spółpracy organi­ zacji politycznych i społecznych działających w zakładach pracy.

Zw ażyw szy na bogaty zestaw program ów serw ow anych przez publikatory i coraz w iększą ilość w ydarzeń kulturalnych w m ieście nie przew iduje się zw iększenia ilości im prez w stosunku do stanu aktualnego. Pow inno je za to charakteryzować staranniejsze przygotow anie m erytoryczne, jak też atrakcyj­ na forma. D otychczasow e doświadczenia wskazują, że najw iększym pow odze­ niem cieszą się programy, w których w ykorzystuje się wystrój dekoracyjny w nętrz m uzealnych oraz zgrom adzonych tam zbiorów. W zw iązku z tym kon­ tynuow ane będą W ieczory na zam ku, Biesiady literackie i podobne do nich imprezy. W tym sam ym duchu utrzym ana będzie now a seria im prez pod robo­ czym na razie tytułem Spotkania w m uzeum , pośw ięcona eksponatom . W za­ leżności od rodzaju eksponatów m oże to być np. analiza określonego obrazu prowadzona przez historyka sztuki, w spom nienia partyzanta z dem onstrow aniem konspiracyjnej radiostacji ukrytej w wiadrze lub relacja żołnierza W P przy egzemplarzach broni z czasów ostatniej wojny.

Obok stałych seansów film ów ośw iatow ych położony zostanie nacisk na jeszcze w szechstronniejsze w ykorzystanie film ów i dobrych przeźroczy w ró­ żnych formach działalności muzeum. Trudno oczyw iście w ym ienić p ełn y zestaw program ów ośw iatow ych, wśród których nadal poczesne m iejsce zajm ować

2 A. Oborny U w agi na m arginesie różnorodnych form pracy o św ia to w e j stoso­

wanych w ram ach realizacji hasła „Muzea — U n iw ersyteta m i Kultury",

będą lekcje szkolne w m uzeum oraz obsługa ruchu turystycznego. Naturalną konsekw encją w ym ienionych poczynań ośw iatow ych będzie w łaściw e zaplano­ w anie godzin otwarcia m uzeum , dostosow anych do sezonu turystycznego, a w okresie jesienno-zim ow ym pozw alających m ieszkańcom m iasta na uczestni­ czenie w imprezach w ieczornych w m uzeum .

Można także w yrazić nadzieję, że K ielce pozostaną nadal m iejscem ogólno­ polskich spotkań dyskusyjnych, do jakich należą Muzealne p rzeg lą d y filmów. D alsze bowiem pow odzenie im prezy jak też nadanie jej rangi m iędzynarodowej nie tylko od Muzeum Św iętokrzyskiego zależy.

Dotychczasow e sukcesy m uzeum w pracy ośw iatow ej pozwalają żyw ić na­ dzieję, że nowe, am bitne i n iełatw e zadania zostaną w ykonane podobnie jak program w ydaw niczy. W tym ostatnim przypadku dotychczasowe w yniki plasują kieleckie muzeum w ogólnopolskiej czołówce. U trzym anie tej pozycji będzie ambicją nie tylko Zespołu Redakcyjnego. Wśród w ydaw nictw nauko­ w ych nadal rolę wiodącą pełnić będzie „Rocznik”, którego łam ów użyczać bę­ dziem y na studia, rozprawy i opracowania w dotychczasowym zakresie tem a­ tycznym , dokładając zarazem starań, by częściej niż dotychczas pojaw iały się artykuły kieleckich m uzeologów. Zgodnie z już obowiązującą zasadą opraco­ w ania m ateriałow e ogłaszane będą w niskonakładow ych Zeszytach, których produkcja odbywać się będzie za pośrednictw em małej poligrafii. Szczególna rola przypadnie katalogom , w których publikow ane będą poszczególne zespoły m uzealiów. Tom y problem ow e w ydaw ane będą rzadziej, a ich ukazanie się uw arunkow ane będzie zakończeniem określonych badań. W polityce w ydaw ni­ czej muzeum obok „Rocznika” i katalogów zbiorów uprzyw ilejow ane m iejsce przewiduje się dla pozycji popularyzujących zabytki, w ystaw y stałe i czasowe. Stąd planow ane w ydaw anie katalogów i przew odników w ystaw oraz różnego rodzaju folderów, składanek i inform atorów im prez m uzealnych. Jednakże realizacja tych zamierzeń uw arunkow ana jest rozwojem bazy poligraficznej, która na terenie K ielc na razie nie m oże zagwarantować dotrzym yw ania ter­ m inów i odpowiedniego poziom u edytorskiego.

Realizacja złożonych zadań w ym aga stw orzenia odpowiedniego do potrzeb zaplecza technicznego (pracownie specjalistyczne) oraz m agazynow ego. Do tej pory na przeszkodzie takiem u program owi stały zarówno trudności lokalow e, jak też kadrowe. Każda z nich w ym aga specjalnej uwagi, toteż do problem ów tych w ypadnie powrócić przy prezentacji planu zagospodarowania zespołu pa­ łacowego. Szersza prezentacja problem atyki konserwatorskiej dokonana zosta­ nie w planie rozw ojow ym oddziałów.

PROGRAM ZAGOSPODAROWANIA WZGÓRZA ZAMKOWEGO W KIELCACH

A rtykuł niniejszy napisany został w m om encie, gdy nie zakończono jeszcze badań m ykologicznych i konstrukcyjnych X V II- i X V III-w iecznego zespołu pa­ łacowego. Pow ażne obaw y budzi konstrukcja stropu belkow ego nad pierwszym piętrem. W tej sytuacji w proponow anym dw uetapow ym program ie• budow la­ nym , konserwatorskim i ekspozycyjnym m ogą zajść istotne zmiany. Inw esto­ rem całości prac jest W ojewódzki K onserwator Zabytków w K ielcach, nato­ m iast przygotow anie programu naukow ego i dokum entacyjnego należy do od­ działu krakow skiego PKZ. Pozostałe zadania spoczywają na głów nym w yko­ naw cy — oddziale kieleckim PKZ.

W ramach pierwszego etapu, przy utrzym aniu obu ekspozycji stałych w kor­ pusie głów nym , przew iduje się jedynie doraźny rem ont tej części pałacu. Po zakończeniu w szystkich niezbędnych badań w stępnych oraz opracowaniu zało­ żeń techniczno-ekonom icznych pow inny się rozpocząć prace budow lano-kan- serw atorskie obu skrzydeł bocznych oraz zachodniego przedłużenia skrzydła południow ego. Zgodnie z opracowanym programem w skrzydle północnym zlo­ kalizow ana zostanie pracownia działu historii wraz z m agazynem i stała ekspo­ zycja historyczna obrazująca dzieje K ielecczyzny od czasów najdaw niejszych aż po dzień dzisiejszy. Szczególna uw aga zwrócona zostanie na ukazanie ruchów narodow ow yzw oleńczych w X IX w ieku, problem atyki staropolskiego zagłębia przem ysłow ego, historii ruchu robotniczego oraz czasów ostatniej w ojny. Do skrzydła południow ego oraz jego zachodniego przedłużenia z dotychczasowej siedziby przy pl. Partyzantów przeniesiona zostanie administracja i księgow ość m uzeum oraz biblioteka naukowa, która oprócz zaplecza m agazynow ego uzyska też czytelnię. W tym skrzydle znajdą się również pom ieszczenia pracowni i m a­ gazynów działu sztuki, jak też biura W ojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz Ośrodka D okum entacji Zabytków. N ie są to rozwiązania zadowalające, gdyż za takie uznać by należało przeniesienie biur Urzędu W ojewódzkiego Kon­ serwatora, Ośrodka D okum entacji Zabytków, biblioteki naukowej oraz czytelni do w olno stojącego, piętrow ego budynku na zapleczu zespołu pałacowego, cza­ sow o zajm ow anego przez przedszkole. Zaprezentowany program dotyczy lat 1976— 1980.

W tym okresie rozpocznie się też drugi etap prac, obejm ujący w ieloletnie prace budowlane, konserw atorskie i ekspozycyjne w korpusie głów nym . Wpro­ wadzony zostanie n ow y system ogrzewania, klim atyzacji i instalacji elektrycz­ nych. Dach otrzym a now e pokrycie i now ą w ięźbę dachową. Być m oże zajdzie konieczność w ym iany konstrukcji stropowych, do których um ocow ane zostaną XV II-w ieczne dekoracyjne stropy belkow e oraz plafony pierw szego piętra. Ze w zględów historycznych i utylitarnych zrekonstruowana zostanie zewnętrza klatka schodowa prowadząca w części północnej z parteru do „Sionki przed Izbą Stołow ą”. Schody usytuow ane w północno-w schodnim narożniku bocznego dziedzińca zostały rozebrane prawdopodobnie na początku X IX wieku. Rekon­ strukcja um ożliw i n iezw ykle potrzebne dla zwiedzających w ew nętrzne połącze­ nie parteru z piętrem (poza w ejściem zew nętrznym z loggi wschodniej). Elew a­ cjom i wnętrzom nadany zostanie ich pierw otny charakter poprzez przywróce­ nie zam urowanych otw orów okiennych i drzwiowych jak też usunięcie w tór­ nych wykuć. W oparciu o zachowane opisy inw entarzow e poszczególne wnętrza otrzymają pierw otne podłogi oraz zrekonstruowaną stolarkę drzwiową i okien­ ną. Zrekonstruowane zostaną obicia ścian poszczególnych sal w tym także kurdybany, które zdobiły drugi pokój biskupi (zachowały się fragm enty pier­ w otnych kurdybanów). Uporządkowane zostanie otoczenie pałacu, a przylega­ jący do niego od strony zachodniej ogród otrzyma sw oją pierw otną X V II-w iecz- ną formę.

Program ekspozycyjny, którego realizacja przypadnie prawdopodobnie w la­ tach 1983—1984, przew iduje w pokojach parterow ych stałą ekspozycję Galerii Malarstwa Polskiego, zaś w salach reprezentacyjnych piętra duży pokaz zabyt­ kowych w nętrz z XVII w ieku. U nikalny w skali polskiej zespół w nętrz z epoki Wazów z dobrze zachow anym X V II-w iecznym w ystrojem dekoracyjnym dopeł­ nią obrazu sztuki tej epoki. N ie przew iduje się oddzielnej ekspozycji złot- nictwa i porcelany, gdyż stanie się ona integralną częścią poszczególnych

wnętrz. Dążyć się przy tym będzie do przywrócenia salom ich pierw otnego charakteru i przeznaczenia. Zgodnie z sugestią w ysuniętą przez prof. dra Sta­ nisław a Lorentza kieleckie M uzeum W nętrz Pałacow ych stanie się wprowadze­ niem i dopełnieniem ekspozycji zam ku w arszaw skiego, gdzie nie przew iduje się rekonstrukcji siedem nastow iecznego w ystroju wnętrz.

W części parterowej pałacu zlokalizow ana zostanie stylow a kawiarnia. N a cele m uzealne przejęty zostanie w przyszłości osiem nastow ieczny budynek spichrza pobiskupiego, zam ykający ogród pałacow y od strony południowej. Zgodnie z opracowanym programem przewidziano w nim nowoczesne m agazy­ ny działów sztuki, etnografii i archeologii oraz pracownie konserwatorskie.

W zespole budynków m uzeum usytuow anych przy placu Partyzantów oraz ulicy Orlej pozostaną sale w y sta w okresowych, pracow nie i stałe w ystaw y re­ gionalne działów przyrody, etnografii i archeologii. Ta ostatnia ekspozycja otw orzy sw e podw oję w latach 1975— 1980 po przeniesieniu adm inistracji i b i­ blioteki do jednego z budynków przylegających do pałacu. Przy placu P arty­ zantów pozostanie też sala kinow o-odczytow a w raz z kawiarnią. W spom niany program ekspozycji regionalnych m oże ulec zm ianie w przypadku uzyskania dla nich pom ieszczeń na wzgórzu zam kowym , co m oże nastąpić w latach 1977— 1979. W pozyskanym zespole budynków zlokalizow ano by także zespół ośw iatow y z nowoczesną i w ielofunkcyjną salą kinow ą na 300 miejsc.

K orzystne zm iany przewidziane są rów nież W Oddziałach Muzeum Ś w ięto­ krzyskiego.

MUZEUM LAT SZKOLNYCH STEFANA ŻEROMSKIEGO W KIELCACH

Muzeum to m ieszczące się na niew ielkiej powierzchni w osiem nastow iecz­ nym budynku dawnego Gim nazjum im. S. Żeromskiego zostanie najpraw do­ podobniej poszerzone o dalsze sale pierw szego piętra. Ich uzyskanie pozw oliłoby na rozbudowanie ekspozycji stałych, w ramach których przewidziano rekon­ strukcję jednej z izb lekcyjnych z czasów, gdy do kieleckiego gim nazjum uczęszczał Stefan Żeromski. W pow iększonym programie planuje się też sale dla w ystaw okresowych pośw ięconych głów nie pisarzowi. K ontynuow ane będą też doroczne Dni Żeromskiego. W now ych warunkach placówka przem ianow a­ na zostałaby na Muzeum Żeromskiego.

OKRĘGOWA PRACOWNIA KONSERWATORSKA W SZYDŁOWCU

Złożona i trudna jest problem atyka konserwatorska. Obok niew ielkiej pra­ cowni konserwacji obrazów pracującej w Kielcach działa duża i now oczesna pracownia w Szydłowcu. Zarówno powierzchnia poszczególnych laboratoriów, jak też ich w yposażenie pozw alałyby na zatrudnienie kilku konserw atorów i pro­ porcjonalnej liczby laborantów. Rzeczyw istość kilku ostatnich lat rejestruje jednego lub dwóch konserw atorów oraz ciągłą rotację szkolonego dopiero w pra­

cowni" personelu technicznego. Przyczyną tego stanu było stosunkow o niskie w ynagrodzenie, jakie otrzym yw ali konserw atorzy i laboranci w m uzealnictw ie. Gdy do tego dorzucim y fakt m ałej atrakcyjności tego rodzaju ośrodka m iejsk ie­ go, jakim jest Szydłowiec, trudno zakładać, by ten ‘stan rzeczy m ógł ulec ra­ dykalnej zmianie. Równocześnie pracow nia zajm uje wnętrza zam kowe, które

m ogłyb y zostać włączone do rozbudowującej się ekspozycji muzealnej na pier­ w szym piętrze zamku. W przytoczonej sytuacji rozważana jest m yśl przenie­ sienia pracowni szydłow ieckiej na teren Kielc, gdzie łatw iej byłoby o pozyska­ n ie personelu pom ocniczego i, być może, konserwatorów. Dodatkow ym argu­ m entem są liczne w arsztaty pomocnicze, z których usług m usi korzystać pra­ cow nia konserwatorska, a których brak na terenie Szydłow ca daje się dotkli­ w ie w e znaki. Realizacja tych zam ierzeń będzie jednak m ożliw a jedynie w ów ­ czas, gd y uda się uzyskać w Kielcach w spom niane w yżej pomieszczenia na wzgórzu zam kowym .

MUZEUM LUDOWYCH INSTRUMENTÓW MUZYCZNYCH W SZYDŁOWCU

Zorganizow ane jedyne tego typu muzeum w Polsce będzie placówką roz­ w ojow ą, która obok działalności w ystaw ienniczej zajm ować się będzie pracą badawczą na terenie całego kraju. Jednakże to atrakcyjne muzeum, położone przy m iędzynarodow ym szlaku turystycznym , zajm uje wraz z pracowniami, m agazynam i i ekspozycją zaledw ie jedną kondygnację wschodniego skrzydła zamku. Stąd postulat rozbudowy, o którym uprzednio wspom niano, tym bardziej że część w ystaw należałoby pośw ięcić problem atyce regionalnej ciekaw ego ośrodka historycznego, jakim jest Szydłowiec. Specjalnego znaczenia nabiera fakt, że sale m uzealne m ieszczą się w cennym zabytku polskiej architektury renesansow ej, którego ciekawa bryła architektoniczna wraz z detalam i dosko­ nale nadaje się do w spom nianych imprez Św iatło i d źw ięk , zwłaszcza że dziedzi­ niec zam kow y tw orzy niepow tarzalną scenerię dla w idow isk teatralnych czy też koncertów. F akty te każą już obecnie m yśleć o rozbudowie problem atyki m u­ zealnej.

Celem w ielokierunkow ych badań terenow ych Muzeum Ludowych Instru­ m entów M uzycznych będą przede w szystkim instrum enty m uzyczne, ich tw ór­ cy, sam proces budow y oraz sposób gry. D latego dążyć się będzie do pozyska­ nia m ożliw ie pełnej dokum entacji. Obok badań terenow ych przedm iotem zain­ teresow ań będzie historia przemian instrum entów m uzycznych. Stąd w oparciu o w szelkie dostępne polskie i obce źródła gromadzić się będzie ikonografię zw iązaną z instrum entam i oraz dokum entację opisową. Gromadzić się także będzie nagrania dokum entalne, ilustrujące brzm ienie instrum entów — zarówno indyw idualnych, jak i współm uzykujących. Pow stanie w ten sposób archiwum m elodii, techniki w ykonaw czej instrum entalistów oraz historycznej zm ienności tych elem entów . B y zrealizować te zam ierzenia programowe, muzeum potrzebo­ wać będzie obok sal w ystaw ow ych także odpowiednich pracowni i m agazynów. Zachodzący od w ielu lat proces przeobrażeń i urbanizacji w si polskiej spra­ wia, że giną bezpow rotnie zabytki kultury m aterialnej i sztuki ludowej. W związku z tym zapadły już decyzje o organizacji parku etnograficznego — skansenu, gdzie eksponow ane będą najcenniejsze i najbardziej charakterystycz­ ne obiekty budow nictw a drewnianego. Po w ielu dyskusjach skansen postano­ wiono zlokalizow ać w e w si Tokarnia koło Chęcin. Podejm ując taką decyzję kierowano się położeniem w si przy m iędzynarodowym trakcie kom unikacyj­ nym E7, jak też charakterystycznym dla regionu ukształtow aniem terenu, w którym nie zabrakło rzeczki. Skansen docelowo będzie obejm ow ał około 80 obiektów w tym w iększość chałup i budynków gospodarczych, jak: w iatraki, m łyny, spichlerze, kuźnie. Nadto przew iduje się ekspozycję kościółka, dworu

i zajazdu. O biekty będą su kcesyw nie w yk u p yw an e i po w ykonaniu dokum en­ tacji naukow o-technicznej przenoszone w latach 1975— 1980 na teren skansenu. Placów ka ta stanie się żyw ym m uzeum . Zabytkowa karczma pełnić będzie funkcję obiektu gastronom icznego, gdzie podaw ane będą oryginalne potrawy regionalne, zaś zabytkow y m łyn św iadczyć będzie drobne usługi. N ie zapadły jeszcze w iążące decyzje, czy skansen będzie sam odzielną jednostką muzealną, czy też oddziałem Muzeum Św iętokrzyskiego. W ydaje się jednak, że pierwsza propozycja jest słuszniejsza.

Do problem atyki parku etnograficznego w ypadnie raz jeszcze powrócić przy sprawach Muzeum Regionalnego w Radomiu. W tym m iejscu należy jednak od­ notować, że poza skansenam i p ew n e obiekty etnograficzne zostaną zachowane i zabezpieczone dla celów dokum entacyjnych i ekspozycyjnych na sw oim m iej­ scu pierw otnym . Będą to m iędzy innym i: kam ienny wiatrak typu „Holender” w Szw arszow icach; piec garncarski w Iłży, chałupa w K akoninie oraz zagroda w Bodzentynie.

MUZEA REGIONALNE

Rozległą problem atykę ograniczam jedynie do placów ek regionalnych fi­ nansow anych przez Rady Narodowe. Nadzór m erytoryczny nad tym i m uzeam i spraw uje Muzeum Św iętokrzyskie. Plan sieci m uzealnej, poza Opocznem, nie przew iduje pow stania żadnego now ego muzeum. Nastąpi jednak poważna roz­ budowa placów ek istniejących.

MUZEUM REGIONALNE W RADOMIU

Rozwijający się ośrodek m uzealny w Radomiu rejestruje na swoim koncie szereg osiągnięć badawczych i ośw iatow ych. N iestety muzeum działające w naj­ w iększym ośrodku m iejskim K ielecczyzny w zakresie potrzeb lokalow ych, ka­ drowych a także budżetow ych pozostaje daleko w tyle za m iastam i znacznie m niejszym i od Radomia. P iętrow y klasycystyczny budynek m uzeum uniem ożli­ wia dalszy rozwój placówki, natom iast przeniesienie oddziału archeologicznego do daw nego kościoła Sw. W acława tylko częściowo poprawiło sytuację. Toteż rzeczą ze wszech miar słuszną w yd aje się przekazanie na cele m uzealne gm achu daw nego K olegium Pijarów. Propozycje m uzeologów spotkały się z przychyl­ nym stanow iskiem w ładz w ojew ódzkich i m iejskich. Można w ięc żyw ić na­ dzieję, że po opuszczeniu gm achu przez jego czasowych użytkow ników będzie można przystąpić do adaptacji w nętrz na cele m uzealne. Przew iduje się urzą­ dzenie stałych w ystaw historycznych i artystycznych, jak też w ygospodarow anie sal dla w ystaw okresow ych oraz działalności ośw iatow ych. Muzeum uzyskać w inno dostateczną ilość pom ieszczeń dla pracowni specjalistycznych i m agazy­ nów. Obok istniejącego oddziału archeologicznego istnieje realna szansa pow o­ łania oddziału etnograficznego w form ie Radom skiego Parku Etnograficznego, w którym w yeksponow ano by przykłady budow nictw a ludow ego z półrocnych regionów w ojew ództw a kieleckiego znajdujących się w w idłach rzek K am ien­ nej, W isły i Pilicy. W ybrano już m iejsce dla przyszłego skansenu na Aerenach w si Pruszaków, opodal Radomia, przy m iędzynarodowej trasie E7. D okonano także w ykupu pierwszych obiektów , takich jak: chałupy, stodoły i w iatraki. Plany skansenu przygotow yw ane są w spólnie z katedrą etnografii U niw ersyte­ tu W rocławskiego.

MUZEUM REGIONALNE W SANDOMIERZU

R adykalnie zm ieni się także sytuacja lokalow a placów ki sandomierskiej dzięki przeniesieniu jej z ciasnych pom ieszczeń osiem nastowiecznej kam ieniczki O leśnickich do korpusu głów nego zamku z X V i XVI w ieku. Na cele m uzealne (w ystaw y, pracow nie i m agazyny) przeznaczono te partie zamku, w których najlepiej zachow ały się daw ne form y i elem enty architektoniczne wnętrz, tj. d w ie najniższe kondygnacje — półpiw niczną i w ysoki parter, a ponadto strefę pom ieszczeń w poddaszu. W dwóch pierw szych kondygnacjach w yeksponow ane zostaną dw ie w ystaw y stałe: archeologiczno-historyczna oraz artystyczna. Pier­ w sza ukaże dzieje m iasta od czasów prehistorycznych aż po dzieje najnowsze, w których szczególne m iejsce zajm ie epizod z czasów ostatniej w ojny związany z w alkam i o tzw. przyczółek sandom ierski. Druga w ystaw a zaprezentuje San­ dom ierz utrw alony na starych sztychach i rycinach oraz obrazach m alarzy pol­ skich X IX i X X w ieku. Muzeum już od dłuższego czasu gromadzi m ateriał do tych ekspozycji. Sw oistym przeryw nikiem ekspozycyjnym będzie pokaz szkła artystycznego i ew entualnie broni w pom ieszczeniach barokowej kuchni, zwa­ nej w XVIII w ieku K rólewską, a znajdującej się w północnym krańcu korpusu głów nego. W południow ym krańcu części półpiwnicznej zaprojektowano salę kinow o-odczytow ą, natom iast w w ysokim parterze sale w ystaw czasowych oraz pracow nie. Ciąg pom ieszczeń poddasza zajmą: w ystaw a etnograficzna regionu sandom ierskiego oraz m agazyny tego działu. N ależy zaznaczyć, że oprócz m u­ zeum przewidziano w e wnętrzach zam kow ych ulokow anie sali w idow iskow ej oraz Biblioteki Pow iatow ej. Ten w ielofu n k cyjn y charakter obiektu utrudniać będzie pracę jego użytkow nikom , dlatego też czyniotne są starania, by Bibliotece P ow iatow ej przydzielono sąsiadującą z nią kam ienicę Oleśnickich, co pozw oliło­ b y na znaczniejszą rozbudowę ekspozycji historycznej w zamku. W m ieście, które odwiedzane jest przez tysiące turystów , w łaściw e rozw iązanie tego pro­ blem u ma duże znaczenie i należy żyw ić nadzieję, że propozycje te uzyskają akceptację władz.

MUZEUM REGIONALNE W WIŚLICY

Nadal aktualne pozostają problem y zespołu m uzealnego w W iślicy przed­ staw ione na łam ach V tom u „Rocznika” 3. Z zaproponowanych tam elem entów w ieloczłonow ego zespołu aktualnie udostępniono do zwiedzania jedynie stałą ekspozycję historyczną w przyziem iu Dom u K ultury oraz pokaz reliktów ko­ ścioła rom ańskiego w raz z m isą gipsow ą w paw ilonie w ystaw ow ym przy ul. Ba­ talionów Chłopskich. Po zakończeniu prac badawczych i konserwatorskich ko­ niecznym stanie się w łączenie do zespołu kolejnych stanow isk:

— reliktów rezydencji feudalnej, interpretow anej jako palatium , oraz pozosta­ łości w form ie rotundy w zachodniej kulm inacji osady;

— grodziska położonego w południow o-w schodniej części osady, w którym trzeba zabezpieczyć poszczególne elem enty oraz wprowadzić odpowiednio niskie gabloty inform acyjne;

* A. Oborny P ro b lem y zespołu m uzealnego w W iślicy „Rocznik Muzeum Ś w ię­ tokrzyskiego” t. 5, Kraków 1968, s. 31—50.

— podziem ia i w nętrza kazim ierzowskiej k olegiaty z zachow anym i reliktam i I i II kościoła rom ańskiego w raz z rytow aną płytą z ok. 1170 roku; — pom ieszczenie ekspozycyjne w Dom u Długosza.

W szystkie obiekty w iślickiego zespołu m uzealnego m uszą zostać' połączone czytelnym i trasam i zwiedzania, a rola w iodąca przypadać w inna wprowadzają­ cej ekspozycji historycznej.

Do w łaściw ego w ykorzystania W iślicy jako poważnej atrakcji turystycznej przyczynić się m ogą im prezy Ś w ia tła i d źw ię k u , dla których poszczególne obiek­ ty stanow ią w yjątkow o ciekaw y m ateriał zarówno od strony w idokow ej, jak też fabularnej. Obecnie jednak zagadnieniem pierwszorzędnej w agi jest zakoń­ czenie prac konserw atorskich w poszczególnych obiektach.

MUZEUM REGIONALNE W PIŃCZOWIE

Znacznem u poszerzeniu ulegnie powierzchnia w ystaw ow a tego m uzeum zaj­ m ującego jedynie część pierwszej kondygnacji skrzydła zachodniego i północ­ nego, wczesnobarokow ego budynku poklasztornego paulinów z połow y XVII w ieku (popularny Belweder). O becnie na cele m uzealne postanow iono przeka­ zać dalsze pom ieszczenia pierwszej kondygnacji skrzydła północnego oraz skrzy­ dła w schodniego. W zw iązku z tym przebudow ie i rozszerzeniu ulegnie stała w ystaw a historyczna, w której część pow ierzchni w ydzieli się dla ukazania dziejów Partyzanckiej R epubliki Pińczow skiej. W now o przekazanych salach planuje się ekspozycję dwóch stałych w ystaw , silnie zw iązanych z Ponidziem . Pierwsza z nich będzie pośw ięcona pińczow skiem u kam ieniow i budow lanem u i jego w ykorzystaniu na przestrzeni w ieków . W ystaw a ukaże m iędzy innym i rolę i znaczenie kam ieniołom ów pińczow skich w kształtow aniu oblicza polskiej rzeźby i architektury, od epoki renesansu poczynając. Druga w ystaw a typu biograficznego przypomni życie i twórczość piew cy Ponidzia, urodzonego w okolicach Pińczowa — Adolfa D ygasińskiego. Nadto m uzeum posiadać będzie także salę w ystaw okresowych.

G eografia rozm ieszczenia państw ow ych placów ek m uzealnych w ojew ództw a kieleckiego odsłania niepokojącą białą plam ę, jaką stanow ią zachodnie rubieże pozbaw ione m uzeów. W św ietle tego w ypada powrócić do historycznego już postulatu utw orzenia Muzeum Regionalnego w Opocznie. Postulat organizacji placów ki o profilu etnograficznym w ysuw ano przy okazji różnych zjazdów, sesji i sejm ików , a także w idniał on na różnych dokum entach oficjalnych. Lo­ kalizację M uzeum w Opocznie przewidziano w dawnym zamku w ybudow anym przez Kazim ierza W ielkiego, później zburzonym, a następnie w XVII w ieku odbudowanym , a całkow icie przebudowanym w X IX wieku. Eksponaty, zgro­ m adzone dzięki inicjatyw ie społecznej, oczekują na w ykw aterow anie obecnych u żytkow ników zamku oraz rozpoczęcie prac adaptacyjnych.

PAŃSTWOWE MUZEUM IM. PRZYPKOWSKICH W JĘDRZEJOWIE

Na zakończenie parę uw ag na tem at placów ki specjalistycznej, unikalnej w skali kraju — P aństw ow ego Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie. O dnotow ując już istniejące elem enty składow e zespołu m uzealnego — now o­ czesny paw ilon w ystaw ow y (w ystaw y okresow e oraz pokaz części zbiorów

gnom onicznych) oraz ogród-lapidarium , krótką w zm iankę trzeba poświęcić planom ekspozycyjnym . Wiążą się one z dwom a budynkam i zabytkow ym i, na których zapleczu znajdują się zrealizow ane już inw estycje. W obu zasadniczych budynkach muzeum, aptece z roku 1712 oraz daw nym domu Przypkow skich w zniesionym w roku 1906 na murach X V III-w iecznych piw nic prowadzone są nadal prace adaptacyjne i konserwatorskie. Zabytkowa apteka, w której za­ chow ało się nie naruszone w nętrze zaplecza, wyposażona zostanie w zabytkow e urządzenia aptekarskie. Ekspozycja podzielona zostanie na działy tak bardzo z dawną farm acją złączone, jak alchem ia, magia, a także gastronom ia. W tym ostatnim dziale planuje się utw orzenie podręcznej kuchni, która um ożliw iałaby degustację potraw przyrządzanych na podstaw ie przepisów z dawnej literatury. N iepoślednią rolę w planach rozw ojow ych tego działu odgryw ają dw ie X V III-w ieczne piw nice, znajdujące się pod budynkiem apteki jak też dawnym dom em Przypkow skich, w którym obok nowoczesnej ekspozycji zabytkow ych przyrządów naukow ych do pom iaru czasu, zachowanych zostanie kilka pokoi dokum entujących przykłady w nętrz m ieszkalnych z XVIII wieku. N ie naruszo­ n y pozostanie także gabinet pracy dra Feliksa Przypkow skiego, prawie nie zm ieniony od roku 1905. W sąsiadującym z gabinetem pom ieszczeniu znajdą się gabloty z końca X IX w ieku z m odelam i rozm aitych typów gnom onicznych w ykonanych w latach 1895— 1950 przez dra Feliksa Przypkow skiego. Plany roz­ w ojow e placów ki jędrzejow skiej określił jej obecny dyrektor, doc. dr Tadeusz P rzyp k ow sk i:

Muzeum nowoczesne w inno być n ie tylko składem zabytkowych przedmiotów, wśród których ludzkość dawniej bytowała, lecz pielęgnować i wskrzeszać te wszystkie zdobycze sztuki życia, które je w minionych wiekach um ilały — z bibliofilstwem , gastronomią, romantyczną gnomoniką itp. na c z e le 4.

Realizacja zakreślonego planu przedsięw zięć m uzealnych w w ojew ództw ie kieleckim wym aga ofiarnej i now oczesnej pracy w szystkich pracow ników w warunkach pełnej życzliw ości i poparcia ze strony władz, którym w dużej m ierze zaw dzięczam y dotychczasow y rozwój tej gałęzi kultury. Z drugiej stro­ n y realistyczna ocena dotychczasow ych doświadczeń zmusza do stw ierdzenia, że w ykonanie trudnych i am bitnych zadań uzależnione jest w niem ałym stop­ niu od instytucji w spółpracujących i przygotowujących bazę w yjściow ą dla pracy m uzeologów.

4 T. Przypkowski P ań stw ow e M uzeum im. P rzypkow skich w Jędrzejow ie, „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego” t. 4, Kraków 1967, s. 9—26.

КЕЛЕЦКОЕ МУЗЕЙНОЕ ДЕЛО В 1974— 1985 Г. Г. Основным принципом развития музейного дела является динамический рост всех форм деятельности на базе сущ ествующ их объектов. Открытие новых объектов в основном не предвидится. СВЕНТОКШ ИСКИЙ МУЗЕЙ На основании исследовательских работ различных отделов предусматривает­ ся развитие эскпозиционной и издательской деятельности. В плане научно-попу­ лярной деятельности особое место отведено мероприятиям типа „Свет и звук”, которые будут проводиться в дворцовом архитектурном комплексе в г. К ельце и в замке в г. Шидловец. Не предусмотрен значительный рост количества науч­ но-популярных мероприятий, зато особое внимание уделяется их содержанию и увлекательности формы. М ожно надеяться, что г. К ельце в дальнейшем сохранит за собой роль центра общепольского и частично международного ме­ роприятия — Просмотра музейных кинофильмов. Главным заданием музейного издательства будет выпуск ежегодников, каталогов коллекций и выставок, а так­ ж е популярных изданий на разнообразные темы. Особое место в этой деятель­ ности долж но быть отведено осуществлению программы освоения замкового холма в г. К ельце Как предусмотрено в генеральном плане, по окончании строительно-реконструкционных работ на территории дворцового архитектур­ ного ансамбля, в главном корпусе будут по-преж нему размещаться галерея польской живописи (на I этаже) и экспозиция дворцового интерьера X VII в. (на И этаже). В северном крыле дворца разместятся исторические выставки, склады и мастерские отдела истории. В южном крыле будет находиться администрация музея, научная библиотека, мастерские и склады отдела искусства. Современные музейные склады будут размещены в примыкающем к дворцовому саду здании амбара, сохранившегося со времён епископства. В архитектурном комплексе на ул. Партизанов будут оставлены выставки и отделы этнографии, естествоведения и археологии. Музей школьных лет Стефана Ж еромского в г. Кельце (отделение Свентокшиского музея) получит добавочные выставочные помещения в пределах своей постоянной резиденции и будет переименован в Музей Жеромского. Будут произведены перемещения в двух отделах, расположенны х на территории замка в г. Шидловец. Предусматривается перевод Областных реставрационных ма­ стерских в город Кельце, благодаря чему расширятся экспозиции единственного в Польше М узея народных музыкальных инструментов. Принято решение о локализации Келецкого этнографического парка-скан- сена, для которого предназначено место в районе деревни Токарня (в пригородах г. Кельце), на международной трассе Е7. РЕГИОНАЛЬНЫЕ МУЗЕИ Планируется капитальная перестройка региональных музеев в Радоме и Сан- домеже. Радомский музей получит новое здание, где ранее размещалась К ол ­ легия Пияров. Кроме того, в деревне Прушакув около Радома, такж е на трассе Е7, будет расположен Радомский этнографический парк. В Сандомеже намечена передача для музейных целей замка в готическом стиле, с примесью ренессанса. В замке разместятся две постоянные выставки: историко-археологическая и худож ественная („Сандомеж в польских ж ивописи”). Музей приобретёт современное научно-популярное оборудование. Предвидится

расш ирение археологического музейного комплекса в Вислице благодаря вклю­ чению в экспозицию новых районных точек. М ожно надеяться, что будет осу­ щ ествлён такж е проект открытия Этнографического музея в Опочне. Намечается заверш ение давно у ж е начатых реконструкционно-строительных работ в зданиях М узея им. Пшипковских в г. Енджеюв.

MUSEUMS OF THE KIELCE REGION IN THE YEARS TO COME, 1974—1985 Our leading idea w ill be the dynamic growth of every form of activity in the now existing museum outposts, no plans having been so far made for the opening

of any new ones.

t h e Św i ę t o k r z y s k i e m u s e u m, k i e l c e.

Research works carried out at the several divisions of the Museum w ill be closely linked w ith the exhibition and publication works. As regards educational activities, a prominent part w ill be performed by the „Son et Lumière” shows organized at the K ielce Palace and the Castle at Szydłowiec. The number of educa­ tional ventures w ill not be increased to any marked extent, w h ile on the other hand a special emphasis w ill be laid upon their intrinsic merits and the attractiveness of form. It is hoped that K ielce w ill continue to act as host for an all-Polish — and partly international — cultural event, the Museum Film Review. The printing w orks affiliated at the Museum w ill have, among its principal assignments, the publication of Year-books, of catalogues of the exhibitions and collections, and of the popular folders. Much attention w ill be paid to the management of the castle hill in Kielce. According to plan, once the building and preservation works are com pleted at the Palace w ith its outbuildings, the main building w ill house, just as it does now, the Gallery of Polish Painting on the ground-floor, and the 17th-cent. Palace Interiors Exhibitions, on the first. In the northern w ing w ill be situated the historical exhibitions, as w ell as the store-rooms and research rooms of the history division. The southern w ing w ill house the Museum’s administration, the library, the studies and stores of the art division. The modernly equipped Museum store-rooms are to be located in the eighteenth-century building — once the Bishops’ granary — adjoining the palatial gardens. In the block of buildings located in Partyzantów Square the exhibitions and divisions of ethnography, natural sciences, and archeology, w ill remain as before. The Branch Division devoted to the school years of the em inent Polish writer Stefan Żeromski in K ielce is to be extended w ithin the sam e premises, and converted into the Stefan Żeromski Museum. Some changes w ill be introduced to the tw o branch divisions situated at the Szy­ dłowiec Castle. The District Preservation Works Centre is to be moved to Kielce, which w ill permit to enlarge the premises for the exhibits of Poland’s unique Museum of Folk Musical Instrum ents (located at Szydłowiec).

The site for the future Ethnographic Park of skansen type has been chosen for the K ielce Region. This w ill be placed at the village Tokarnia not far from Kielce, adjoining the international highw ay E7.

Regional Museums. The Regional Museums at Radom and Sandomierz w ill be largely developed. The Radom Museum w ill be moved to the former Piarists’

C ollege: apart from this, the Radom Ethnographic Park w ill be established at the village Pruszaków near Radom (again, bordering on the E7 highway).

At Sandomierz the Gothic-Renaissance castle w ill be converted into a museum. It w ill contain, among others, tw o permanent exhibitions: an archaeological-histori­ cal one, and „Sandomierz m Polish Paintings”. The Museum w ill have at its disposal a set of up-to-date educational aids. N ext, the W iślica Branch w ill be developed through incorporating new additions into it. It is to be hoped that the plans for opening an Ethnographic Museum at Opoczno w ill be fulfilled. Finally, the protracted preservation and building works at the Przypkowski Museum at Jędrze­ jów w ill be ultim ately completed.