Kazimierz Tobolski
Wstępna informacja o badaniach
paleobotanicznych podwodnych
warstw kulturowych w Jeziorze
Lednickim
Studia Lednickie 1, 99-102
1989
S T U D I A L E D N I C K I E I P o z n a n — L e d n ic a 1989
K A Z IM IE R Z T O B O L SK I Instytut Badań C zwartorzędu U niw ersytet im . A d am a M ick iew icza
WSTĘPNA INFORMACJA O BADANIACH PALEOBOTANICZNYCH PODWODNYCH WARSTW KULTUROWYCH W JEZIORZE LEDNICKIM
W roku 1986 otrzymałem od dra G. Wilkego, kierującego pracą podwodnych archeologów na Ostrowie Lednickim, sześć rdzeni osadów dennych, wydobytych z rejonu reliktów zachodniego (poznańskiego) mostu, niedaleko zachodniego brzegu Ostrowa Lednickiego na Jeziorze Lednickim. Rdzenie te pobrano z głębokości około 6 m, wykorzystując w tym celu plastykową rurę o średnicy 10 cm. Rura została wbita w dno za pomocą młota. Napełnioną wydobyto w ten sposób, że odsłonięto uprzednio osad otaczający rurę, aby zamknąć jej dolną część chroniąc osad przed wypłynięciem. Wszystkie czynności wykonywali pod wodą płetwonurkowie. Monolit osadów dennych o nienaruszonej strukturze uzyskano poprzez wypychanie zawar tości rury do specjalnego pojemnika.
Rdzenie osadów dennych pobrano dla celów dokumentacyjnych i z myślą o spo rządzeniu dokładnych opisów warstwy kulturowej, będącej przedmiotem eksploracji archeologicznej. Osady te poddano także badaniom paleobotanicznym i sedymento- logicznym. Tymczasowa informacja o wstępnym etapie tych badań przeprowadzo nych na materiale z rdzenia nr 5 jest treścią niniejszego artykułu.
[M O R F O L O G IA I S K Ł A D O S A D Ó W R D Z E N IA M P V I/VII N R 5
Rdzeń MP VÏ/VII nr 5 wydobyto z pogranicza pasów VI i VII mostu poznań skiego (MP), w odległości około 24 m od zachodniego brzegu Ostrowa Lednickiego. Miąższość rdzenia wynosi 42 cm. Poziomem zerowym jest strop rdzenia po wydo byciu z plastykowej rury i leżący około 10 cm poniżej półpłynnej powierzchni współ czesnych osadów dennych w tej części dna jeziora. W omawianym rdzeniu wyróż niono cztery warstwy. Pobieżny opis uzupełniono poprzez podanie dla każdej warstwy składników osadu według systemu Troelsa-Smitha (1955), częściowo w modyfikacji Abby i Berglunda (1986).
100 К . TOBOLSKI
1. Warstwa 1, głębokość 0 - 8 cm (miąższość 8 cm). Luźny piasek drobnoziar nisty, barwy zielonkawoszarej, z detrytusem roślinnym, przepełniony fauną mię czaków. Składniki osadu: G min 3, Dl 1 /D g + , L c + , A g + , [test/mool/2].
2. Warstwa 2, głębokość 8 - 28 cm (miąższość 20 cm). Gytia grubodetrytusowa, ciemnobrunatna, w stropie węgle drzewne, licznie drewno (do 4 cm długości), w dol nej części tej warstwy zwiększa się zawartość części wegetatywnych (Dh): Dl 2, Dh 1, Dg 1, G min + , A g-f, Lc-K
3. Warstwa 3, głębokość 28 - 33 cm (miąższość 5 cm). Piasek różnoziarnisty, ciemnobrunatny, ze znaczną zawartością detrytusu roślinnego: G min 2, G maj 1, Dg 1, D1 + , D h + , Ag 4-, L c + .
4. Warstwa 4, głębokość 33 - 42 cm (miąższość 9 cm). Piasek różnoziarnisty, zailony, miejscami laminowany składnikiem Ag, ostra granica z nadłegłą warstwą, podkreślona obecnością żwiru i drobnych kamieni: G min 2, G maj 1, Ag 1, L c + .
Ważniejsze składniki budujące opisany rdzeń przedstawiono w postaci histo gramów na ryc, 1. Największą zawartość części organicznych posiada warstwa 2. Ich udział, pokazany jako strata na prażeniu, mieści się w granicach od 17 do 31 %, w przeciwieństwie do sąsiednich warstw, u których zawartość procentowa części organicznych wynosi tylko około 5%. Minimalna natomiast w tej warstwie jest obecność węglanu wapnia.
IN W E N T A R Z P A L E O B O T A N IC Z N Y
Z opisanego rdzenia pobrano próby do badań pałinologicznych, na zawartość subfosylnych okrzemek i makroszczątki roślinne. Niektóre rezultaty tych badań umieszczono na ryc. 1, Analiza palinologiczna ujawniła obecnpść wielu typów spo- romorf. Największą ich liczbę posiada warstwa 2, w której roślinność zielna jest reprezentowana przez 36 typów sporomorf, zaś drzewa i krzewy posiadają 14 typów, a rośliny wodne i błotne 9, W warstwach 1 i 4 liczba typów z grupy roślin zielnych nie przekracza 10. Równocześnie w warstwie 2 spotykamy najmniejszą zawartość pro centową ziarn pyłku drzew i krzewów, oscylującą pomiędzy 13,3% a 38,0 %ł . Taki stosunek AP/NAP świadczy o bezleśnym krajobrazie wyspy i chyba też o bezleśności otoczenia Jeziora Lednickiego w sąsiedztwie tej wyspy, podczas akumulacji omawia nej warstwy. Ze spadkiem procentowego udziału sporomorf flory drzewiastej zbiega się kulminacja roślin zielnych, szczególnie podkreślona poprzez duży udział ziarn pyłku zbóż i roślin synantropijnych. Maksimum wskaźników antropogenicznych (35,49) posiada próba na głębokości 18 cm. Zboża w tym spektrum występują w ilości
14,7%.
Badania roślinnych znalezisk makroskopowych zdają się w podobny sposób
róż-1 Procenty w yliczon e na pod staw ie A P + N A P = róż-100 %, do sum y N A P n ie w łączon o Cy- peraseae.
£ £ о о $ ? - о X Ч Л I— О 0- ; /8 О о m ш-.ij о Ƚ о X ш
о I
< о ( Л ɒ о со 10 -20 - 3 0 / • \ ". '/ д ../ \л i l i i N N \ 4 / / / 1 ? ? ? \ \ / / / / \ \ \ N / / / \ \ \ \ / / / \ \ \ / / / \ \ \ / / / \ V \ 4 / / / \ \ \ / / / \ \ N L • L L • L • ■ L • L Ч Ч 'L ''4
/ Ŷ L • ■ L . '. L' . ' Ryc. J 6.à$'1,., 26$'8 6(',0(17 &20321(176 G min + G maj Ag Dl Dg Dh 0 1 2 3 4 1 _____ i _ i ____ ' i 68%67$1&-$ 25*$1,&=1$ 25*$1,& 0$77(5 о о о о =,$51$ 3<à.8 32//(1 *5$,16 0$.526=&=Ą7., 52ĝ/,11( 3/$17 0$&52)266,/6LICZBA TYPÓW SP0RÛM0RF WSKAŹNIKI ANTROPOGENICZNE LICZBA TAKSONÓW NO. OF SPOROMORPHS T Y P E S ANTROPOGENIC INDICATORS NO. OF TAXA 30% 0 2 % DRZEWA I KRZEWY 0 20 40
T R E E S ÄND SHRUBS
L. J ШШ з
о 20 40 60 0
— 1 1 'I ! 1 "1 Г
Składniki osadu, wyniki b ad ań palinologicznych i m akroszczątków roślinnych w rdzeniu n r 5 z reliktu m ostu zachodniego (poznańskiego) w Jeziorze Lednickim . O hiaśnienia znaków; 1. drzewa i krzewy, 2. rośliny zielne, 3. rośliny wodne i błotne, 4. zboża i chwasty, 5. drzewa i zielne, 6. w odne i błotne
WSTĘPNA INFORMACJA O BADANIACH 101
nicować poszczególne warstwy tego rdzenia. Osad na głębokości 8 - 33 cm wyodręb nia się dużą zawartością pod względem liczby okazów oraz zróżnicowania takso nomicznego (por. ryc. 1). Należy podkreślić, że lista florystyczna subfosylnych zna lezisk z warstwy 2 jest nadal otwarta, bowiem jeszcze trwają oznaczenia trudniejszych form. W tej warstwie stwierdzono wiele nowych taksonów dla wczesnośredniowiecz nej flory środkowej Wielkopolski (uwzględniono stanowiska z Poznania, Gniezna i Ostrowa Lednickiego — por. Klichowska 1972), między innymi owoce Centaurea
rhenana i Centaurea jacea, trzy gatunki z rodzaju Hypericum, wiele roślin wodnych
i błotnych.
W przeciwieństwie do sporomorf i znalezisk makroskopowych, flora okrzemek, analizowana przez dr Bożenę Adamczak z UG, została znaleziona tylko w trzech próbach. Dwie z nich należą do warstwy 1 i zawierają łącznie 19 taksonów. Zdecydo wana większość to formy alkalifilne, epifitonowe i bentosowe a jedynie trzy gatunki są okrzemkami planktonowymi. W warstwie 2 na głębokości 18 cm zanotowano występowanie Pinnularia maior, pospolitej okrzemki słodkowodnej (Siemińska 1964).
Z A K O Ń C Z E N IE
Badania paleobotaniczne oraz niektóre analizy fizyczno-chemiczne przeprowa dzone na osadach rdzenia nr 5 ujawniły cechy — być może — o znaczeniu diagnos tycznym, pomocnym dla litologiczno-stratygraficznej charakterystyki podwodnej warstwy kulturowej, towarzyszącej reliktom mostowym w Jeziorze Lednickim. Tymi cechami są określone zawartości części organicznych (powyżej 15%), wystę powanie znacznej liczby taksonów (form karpologicznych) roślin naczyniowych oraz swoista reprezentacja sporomorf. Podwodną (subakwalną) genezę warstwy kultu rowej (warstwy 2 i 3) dokumentuje regularna obecność autochtonicznych sporo morf roślin wodnych i błotnych oraz duża liczba taksonów form makroskopowych z litoralnej strefy jeziora.
L IT E R A T U R A
A b b y B., B e r g i u n d B. E. 1986, Characterization o f p e a t and lake deposits (w:) H a n d b o o k o f H o lo cen e palaeoecology and palaechydrology (Ed. B. E. Bergiund), John W iley Sons, s. 1 -
- 86.
K l i c h o w s k a M . 1972, R ośliny naczyniow e w zn aleziskach kulturow ych P o ls k i północno-zachod
niej (sum m . V ascular plants in archeological excavations o f N o rth — W estern P olan d from, the N e o lith ic to the Barly M id dle ages). P T P N , Prace K om . B io l., 35, 2, s. 1 - 73. S i e m i ń s k a J. 1964, Chrysophyta II. Bacillanophyceae. O krzem ki, Flora słodkow odna P o lsk i 6,
P W N ,S s. 1 - 609.
T r o e l s - S m i t h J. 1955, K araktersering a f lose jo r a r te r ( Characterisation o f un consolidated sedi ments). D an m ark s G eologisk e U n dersogelse IV R aekk e, Bd 3, N r 10.
102 К , TOBOLSKI
P R E L IM IN A R Y IN F O R M A T I O N O N T H E P A L À E O B O T A N IC A L S T U D IE S O F T H E S U B A Q U A T IC C U L T U R E L A Y E R I N T H E
L E D N IC A L A K E
S u m m a r y
The paper describes the prelim inary results o f th e stu dies o f the lake sedim ents con tain in g the su baquatic culture layer from th e relicts o f th e w o o d en bridge (the P o zn a ń —w e s t—bridge). T he sedim ent w as taken 24 m from the west bank o f the island (O strów L ednicki) o n the Lednica Lake. The sedim ent w as described according to Troels-Sm ith (1955) system and stu died by m eans o f several analyses (loss on ig n itio n , C a C 0 3 con ten t, pollen an alysis, plant m acrofossils).
T H E E X P L A N A T IO N O F F I G U R E
F ig. 1. T he com p on en ts o f sedim ent, p ollen and plant m acrofossil in the su baq uatic cu ltu re layer (core n o. 5) 1. trees and shrubs, 2. herbaceous plants, 3. aqu atic and telm atop hytes, 4. cereals and w eeds, 5. trees and herbaceous, 6. aquatic and telm atophytes.
