15
Geschiedenis:
Elektrotechniek,
Jong en onstuitbaar
Freek Baalbergen, B.Sc.Tijdens de afgelopen lustrumweken, die elders in deze Maxwell uitvoerig staan beschreven,
heeft de Electrotechnische Vereeniging haar honderdjarig bestaan gevierd. Ook heeft de
faculteit het afgelopen jaar het honderdjarig bestaan van haar opleiding Elektrotechniek
gevierd. Twee gedenkwaardige verjaardagen van een mooie opleiding en een mooie
vereniging. In de aanloop naar dit moment is in de Maxwell een reeks geschiedenis
artikelen verschenen. In deze Maxwell heb ik de eer deze serie af te sluiten met een
artikel over de beginjaren van de opleiding Elektrotechniek in Delft en de beginjaren van
de Electrotechnische Vereeniging.
Student Elec-trical Power Engineering
Delft zonder Elektrotechniek
Het eerste technisch onderwijs in Delft werd gegeven aan de in 1814 opgerichte Artillerie- en Genieschool. Aan deze school werden zowel militaire als civiele ingenieurs opgeleid.
Dankzij met name grote inspanning van A. Lipkens, werd op 8 januari 1842 bij Koninklijk Besluit een zuiver burgerlijke ingenieursopleiding opge-richt: de Koninklijke Akademie te Delft. Deze opende haar deuren op 3 januari 1843. In 1864 veranderde de Akademie haar naam in Polytech-nische School.
De meeste opleidingen die
aan de Polytechnische School gegeven werden hadden een ambachtelijke geschiedenis. Al ver voordat in deze technieken wetenschap werd bedreven, werden er gebouwen, bruggen en zelfs luchtballonnen gemaakt. De elektrotechniek heeft als één van de weinige technische wetenschappen geen ambachtelijke achtergrond, men ging de elektronen pas manipuleren toen men wist hoe dat moest.
Delft, en daarmee heel Nederland, liep in de wereld enigszins achter met het geven van elektrotechnisch onderwijs. In Amerika bestond aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT) in 1882 al een elektrotechnisch curriculum. In Duitsland werd zelfs in
1883 aan de TH in Darmstadt een zelfstandige Afdeling voor Elektrotechniek opgericht, gevolgd door Karlsruhe in 1894.
In Delft werd in het studiejaar 1884-1885 voor het eerst een college over elektriciteit en magnetisme gegeven. Dit initiatief werd in het studiejaar 1888-1889 door professor Snijders uitgebreid met een facultatieve cursus Elektrotechniek.
Op 6 juli 1905 werd de Polytechnische School Delft veranderd in de Technische Hogeschool Delft. Hiermee werd de onderwijsinstelling van een instituut voor middelbaar onderwijs bevorderd tot een instituut voor universitair onderwijs.
Tegelijk met het ontstaan van de TH Delft is de opleiding Elektrotechniek opgericht. Deze studierichting viel toen onder de Afdeling der Werktuigbouwkunde, Scheepsbouwkunde en Electrotechniek. In 1919 kreeg de Elektrotechniek een eigen afdeling.
De beginjaren
De opleiding Elektrotechniek kreeg, samen met de laboratoria voor de natuurkunde, het in 1904 in gebruik genomen gebouw aan de kanaalweg 2b tot haar beschikking. Het gebouw heette in die tijd ook: het
16
Laboratorium voor Natuurkunde en Elektrotechniek. Deze gezamenlijke huisvesting leverde geen problemen op. Dit komt waarschijnlijk voornamelijk door het feit dat de opleiding zeer veel belang hechtte aan grondig natuurkundig onderwijs voor de aankomende elektrotechnische ingenieurs.
Het curriculum
De eerste 25 jaar van de opleiding is het curriculum niet heel schokkend gewijzigd. De opleiding duurde vijf jaar. De eerste twee jaar werd afgesloten met een propedeutisch examen. De volgende twee jaar werd afgesloten met het kandidaats examen. Het laatste jaar werd tenslotte afgesloten met het ingenieurs diploma. Na afronding van de studie werd het diploma van elektrotechnisch ingenieur uitgereikt.
Het eerste studiejaar bevatte voor 50% wiskundige vakken. Voor de rest werd 15 tot 20% van de tijd aan natuurkunde vakken besteed en 30% aan werktuigbouwkundige vakken. In deze periode werd in het eerste jaar nog geen enkel elektrotechnisch vak gegeven.
Ook in het tweede jaar werden nog geen elektrotechnische vakken gegeven. In dit jaar nam het aandeel in wiskunde vakken af tot 40%, het aandeel in natuurkunde nam toe tot 25% en het aandeel werktuigbouwkunde bleef gelijk op 30%. Verder werd ook 5% van de tijd besteed aan mechanica.
Zeker in de propedeuse van de opleiding Elektrotechniek kwam de oorsprong van de elektrotechniek uit de werktuigbouwkunde sterk naar voren. In de eerste twee studiejaren werd nog geen enkel elektrotechnisch vak gegeven. Dit is iets dat de huidige generatie studenten zich niet meer voor kan stellen.
In het derde studiejaar bevatte het programma nog slechts 5% aan werktuigbouwkundige vakken. Met een aandeel van 25 tot 30% was de mechanica nog alom vertegenwoordigd. Verder werd 5% van de opleiding ingevuld door vakken in de rechten. In het derde jaar bestond echter ook 55 tot 60% van de stof uit elektrotechnische vakken.
Het vierde studiejaar bestond voor 20% aan werktuigbouwkundige vakken, 30% werd ingevuld
door mechanica en 10% aan vakken in de rechten. Elektrotechniek had een aandeel van 50% in het voorlaatste studiejaar.
Het laatste jaar bestond alleen uit elektrotechnische vakken en werd voor het grootste deel in beslag genomen door de afstudeeropdracht.
In de beginjaren van de elektrotechniek was er slechts één opleiding Elektrotechniek. Er zijn wel pogingen gedaan om aparte stromingen binnen de elektrotechniek te vormen, maar dat is op niets uitgelopen. Wel kon de student geleidelijk aan steeds meer keuzevakken volgen.
Onderwijs
Toen de opleiding werd opgericht had deze meteen vier hoogleraren. De leerstoel was van al deze hoogleraren de elektrotechniek. Onderling hadden zij wel de taken verdeeld:
- Professor Van der Bilt gaf college in de zwakstroomtechniek. In die tijd viel hieronder de telegrafi e, telefonie en de radiotechniek. De zwakstroomtechniek is een tijd lang een ondergeschoven kindje geweest binnen de opleiding. Dit was deels te wijten aan het feit dat Van der Bilt niet sterk genoeg voor zijn richting opkwam. - Professor Van Swaay gaf vakken in de tractie,
krachtoverbrenging en meettechniek. In 1913 werd Van Swaay echter gekozen als lid van de Eerste Kamer. Hierdoor moest hij op non-actief worden gesteld. In 1914 werden de colleges van Van Swaay overgenomen door Professor Halo. Van Swaay wordt in de periode 1922-1925 minister van Waterstaat en is niet meer teruggekomen op de TH.
- Professor Snijders gaf voornamelijk de theoretische vakken. Hij gaat in 1915 met emeritaat en wordt opgevolgd door Professor Elias.
- Professor Feldmann gaf college in de constructie van elektrische machines en in het begin ook in de elektrische netten.
In 1925 ontstaat een nieuwe leerstoel. Deze leerstoel werd ingevuld door Professor Thierens. Hij nam de verlichting en elektriciteitsvoorziening op zich. Ook heeft Professor Thierens een cursus gegeven in de beginselen van de elektrotechniek. Deze cursus was bedoeld voor studenten van andere opleidingen. In de periode 1905-1930 werd voor het onderwijs weinig gebruik gemaakt van boeken of gedrukte dictaten. Tijdens colle-ges maakten studenten aantekeningen van wat de docent vertelde. Thuis werden deze aantekeningen dan uit-gewerkt tot een persoonlijk dictaat.
Studenten mochten ook geen gebruik maken van het materiaal uit de bibliotheek. Omdat studenten dit toch graag wilden, is een kopie van het register gemaakt dat de studenten konden bekijken bij de conciërge. Als een student een boek of tijdschrift wilde bekijken moest
17
hij toestemming aan een hoogleraar vragen. Hiermee kwam het materiaal uit de bibliotheek toch beschikbaar voor studenten.
Dit voorbeeld geeft goed aan hoe hoogleraren omgingen met en aankeken tegen studenten. Over studenten werd in die tijd soms zelfs neerbuigend gedaan door hoogleraren. De hoogleraar wist wel wat goed was voor de student.
In de beginjaren is het aantal studenten elektrotechniek niet erg stabiel. In het prille berin is er een toename van het aantal studenten maar na een paar jaar wisselt het aantal studenten tussen de 448 in de periode 1922-1923 tot 273 in de periode 1929-1930. Ook is het aantal uitvallers groot, zo’n 30%. Net als tot op heden was het aantal vrouwelijke studenten jammer genoeg laag.
Onderzoek
Zoals op de hele TH Delft in de periode 1905-1930 het geval was, werd onderzoek bij Elektrotechniek niet als één van de belangrijkste doelen van de (sub)afdeling gezien. Van publicaties wordt in de jaaroverzichten slechts sporadisch melding gemaakt. Wel zijn er persoonlijke publicaties van hoogleraren bekend.
Hoogleraren traden in de beginjaren wel vaak op als adviseur in de industrie. Feldmann heeft bijvoorbeeld veel adviezen gegeven aan de opkomende energiebedrijven.
ETV
Op 26 maart 1906 is de Electrotechnische Vereeniging opgericht. Deze Vereeniging was eerst een dispuut van de studievereeniging van Werktuigbouwkunde en Scheepsbouwkunde, Leeghwater. Het belangrijkste doel van de ETV is de belangen van de elektrotechniekstudent
te behartigen en “den bloei der electrotechnische wetenschap te bevorderen.” Na één jaar heeft de vereniging al 81 leden.
Al vanaf haar oprichting heeft de ETV een rol gespeeld bij het organiseren van excursies. In het begin was dit vooral ter ondersteuning van de hoogleraar, maar later organiseerde de ETV ook zelf excursies. Zo werd in 1911 een excursie naar Zwitserland georganiseerd en werd in 1930 een excursie van zes weken naar Amerika georganiseerd.
Naast gewone leden kent de ETV sinds 1911 ook ereleden. In dit jaar werden alle hoogleraren van het eerste uur benoemd tot Erelid van Vereeniging.
Verantwoording
Bij het schrijven van dit artikel heb ik dankbaar gebruik gemaakt van het boek “Spanning” van professor Davidse, dat ik hieronder heb genoemd. De titel voor dit artikel heb ik ook aan het eerste hoofdstuk van dit boek ontleend. Dit boek is bij het 90-jarige bestaan van de opleiding geschreven en beschrijft in 200 pagina’s de hele geschiedenis (tot 1997) van de opleiding elektrotechniek. De gebruikte afbeeldingen zijn ook uit dit boek afkomstig. Verder heb ik gebruik gemaakt van de site van de archiefcommissie van de ETV.
Het boek van prof Davidse:
Davidse, J., Spanning. Delft: DUP, 1998.
Figuur 5: Ook in 1930 ging de ETV al naar Amerika.
Figuur 4: Studenten leerden in de beginjaren uit zelf ge-maakte dictaten.
