Podstawy procesu karnego
Postępowanie przygotowawcze
Postępowanie przygotowawcz
e
Postępowanie
sądowe Postępowanie odwoławcze
Etapy procesu karnego
POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE – pierwsze stadium postępowania karnego ukierunkowanie na weryfikację czy
przestępstwo zostało popełnione, ujawnienie jego sprawcy oraz zabezpieczenie dowodów przestępstwa umożliwiających sądowi
prawidłowe rozstrzygnięcie sprawy.
Art. 297 § 1 KPK
ustalenie, czy został popełniony czyn
zabroniony i czy stanowi on przestępstwo,
wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,
zebranie danych stosownie do art. 213 i 214,
wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym
ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody,
zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu.
Cele postępowania
przygotowawczego
Przygotowawcza- zebranie materiału dowodowego na użytek przyszłej rozprawy sądowej.
Profilaktyczna- stworzenie takich warunków, które co najmniej utrudniają ponowne popełnienie przestępstwa przez podejrzanego lub inne osoby.
Względnie prejudycjalna – oddziaływanie aktu oskarżenia, postanowienia o umorzeniu i innych rozstrzygnięć zapadających w toku postępowania
przygotowawczego na treść decyzji podejmowanych w innych postępowaniach.
Funkcje postępowania
przygotowawczgo
Zasada działania z urzędu (art. 9 § 1 k.p.k.)
Zasada inkwizycyjności (z wyjątkami na rzecz kontradyktoryjności)
Zasada tajności (z wyjątkami na rzecz jawności)
Zasada legalizmu (art. 10 k.p.k.)
Zasady charakteryzujące
postępowanie przygotowawcze
Organy:
Prokurator- dominus litis postępowania
przygotowawczego
Policja i inne uprawnione organy
Sąd- czynności sądowe w post. przyg., np. stosowanie tymczasowego aresztowania
Strony:
Podejrzany i pokrzywdzony
W czynnościach sądowych w postępowaniu
przygotowawczym prokuratorowi przysługują prawa strony (art. 299 § 3). UWAGA: Prokurator nie jest jednak stroną
postępowania przygotowawczego!
Uczestnicy
Pokrzywdzony- osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio
naruszone lub zagrożone przez przestępstwo (art. 49 § 1 k.p.k.).
Podejrzany- osoba, co do której wydano
postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia
postawiono zarzut z związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego (art. 71 § 1 k.p.k.).
Uczestnicy- strony post.
przyg.
Uprawnienia stron postępowania przygotowawczego można rozpatrywać w 4 kategoriach:
1. uprawnienia związane z szeroko rozumianym prawem do informacji;
2. prawo złożenia wniosku o przeprowadzenie
czynności w postępowaniu
przygotowawczym;
3. możliwość wzięcia udziału w czynnościach postępowania przygotowawczego;
4. możliwość zaskarżenia rozstrzygnięć oraz działań lub zaniechań organów procesowych.
Uprawnienia stron w
postępowaniu przygotowawczym
dostęp do akt postępowania
przygotowawczego – art. 156 § 5 k.p.k.,
art. 157 § 3 k.p.k. – nie można odmówić stronie zezwolenia na sporządzenie odpisu protokołu czynności, w której uczestniczyła lub miała prawo uczestniczyć,
art. 306 § 1b k.p.k. – prawo przejrzenia akt w przypadku złożenia zażalenia na odmowę wszczęcia lub umorzenie postępowania przygotowawczego
art. 318 k.p.k. – zapoznanie się z opinią biegłego
Uprawnienia stron w
postępowaniu przygotowawczym
Prawo do żądania przesłuchania w obecności obrońcy (art. 301 k.p.k.),
Prawo do pomocy tłumacza (art. 72 k.p.k.),
Możliwość złożenia wniosku o końcowe
zaznajomienie z materiałami postepowania (art.
321 k.p.k.),
Prawo do posiadania obrońcy (art. 77 k.p.k.- jednocześnie może mieć ich maksymalnie 3)
Uprawnienia podejrzanego
Uprawnienia podejrzanego
Oskarżony obowiązany jest także do
stawiennictwa na każde wezwanie w toku postępowania karnego (art. 75 § 1 KPK).
Musi także zawiadamiać organ prowadzący
postępowanie (na każdym jego etapie) o każdej zmianie swojego miejsca zamieszkania lub
pobytu trwającego dłużej niż 7 dni, w tym także z powodu pozbawienia wolności w innej sprawie, jak również o każdej zmianie danych umożliwiających kontaktowanie się, wskazanych w art. 213 § 1 KPK, o których wie, że są znane organowi prowadzącemu postępowanie.
Uprawnienia podejrzanego
Korzystanie z obrońcy niekiedy jest uznawane przez
ustawodawcę za obowiązkowe→ obrona obligatoryjna
• nie ukończył 18 lat (art. 79 § 1 pkt 1 KPK),
• jest głuchy, niemy lub niewidomy (art. 79 § 1 pkt 2 KPK),
• zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona; chodzi tu o
poczytalność oskarżonego w czasie czynu (tempore criminis) - (art. 79 § 1 pkt 3 KPK),
Uprawnienia podejrzanego
• zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w
postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób
samodzielny oraz rozsądny; chodzi tu o poczytalność w toku postępowania (tempore procedendo) - (art.
79 § 1 pkt 4 k.p.k.),
• sąd uzna to za niezbędne ze względu na inne
okoliczności utrudniające obronę (art. 79§2 k.p.k.),
• w postępowaniu przed sądem okręgowym zarzucono mu zbrodnię (art. 80 k.p.k.),
• nie uwzględniono wniosku oskarżonego o
sprowadzenie go na rozprawę odwoławczą (art.
451k.p.k.),
• postępowanie wznowiono na korzyść oskarżonego i toczy się ono po jego śmierci lub jeśli zachodzi
przyczyna zawieszenia postępowania (art. 548 k.p.k.).
Uprawnienia podejrzanego
Obrona z urzędu :
• Oskarżony (podejrzany) zażąda tego należycie
wykazując, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny (art. 81§1 w zw. z art. 78 § 1 k.p.k.),
• Oskarżony (podejrzany) zażąda wyznaczenia obrońcy z urzędu w celu dokonania określonej czynności
procesowe i wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony z wyboru bez uszczerbku dla
niezbędnego utrzymania siebie i rodziny (art. 81§1 w zw. z art. 78 § 1a k.p.k.)
• oskarżony (podejrzany) nie ma obrońcy z wyboru w
warunkach określonych w art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80
k.p.k.- obrona obligatoryjna (art. 81 k.p.k.).
składanie wniosków dowodowych (art. 167 § 1 k.p.k.), w tym wniosków o dokonanie
czynności śledztwa lub dochodzenia (art.
315 § 1 i art. 325a k.p.k.) oraz obecność
przy czynnościach dowodowych (art. 175 § 2 k.p.k.),
zaskarżanie niekorzystnych decyzji
procesowych (np. art. 252 § 1 i 254 § 2, 302
§ 2, art. 425 § 1, art. 459 § 1 i 2 k.p.k.).
Uprawnienia podejrzanego
ŚLEDZTWO
Zarezerwowane dla spraw o wyższym ciężarze gatunkowym
lub bardziej
skomplikowanych oraz ze względu na osobę, którą podejrzewa się o
popełnienie przestępstwa.
DOCHODZENIE
Uproszczona i mniej sformalizowana forma postępowania
przygotowawczego.
Prowadzi się w sprawach o niższym (lżejszym) ciężarze gatunkowym.
Formy postępowania
przygotowawczego
Śledztwo (art. 309) Dochodzenie (art. 325b)
Śledztwo obligatoryjne:
1. w sprawach, których rozpoznanie w I instancji należy do właściwości sądu okręgowego
◦ zbrodnie i występki wskazane w art. 25 § 1
2. o występki – gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW, AW, SKW, SWW, Służby Celnej lub CBA
3. o występki – gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, ŻW, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych
4. o występkI, w których nie prowadzi się dochodzenia
Śledztwo fakultatywne:
5. w sprawach o występku, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy
Dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego:
1.zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200.000 zł
◦ dochodzenia nie prowadzi się jednak w sprawach o przestępstwa wskazane w art. 325b § 2 m.in. art. 155, 156 § 2, 157a
§ 1, 168, k.k., w sprawach o przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu (z wyjątkiem art. 297 i 300 k.k.) oraz przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi
2.przewidziane w art. 159, 254a i 262
§ 2 k.k.
3.przewidziane w art. 279 § 1, 286 § 1 i 2 k.k. oraz w art. 289 § 2 k.k., jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200.000 zł
ŚLEDZTWO
termin: podstawowy: powinno zostać
ukończone w ciągu 3 miesięcy (art. 310 k.p.k.)
Organy: co do zasady prowadzi je
prokurator, ale może je powierzyć do prowadzenia w całości lub w określonym zakresie Policji, lub też dokonanie
poszczególnych czynności śledztwa (art.
311 k.p.k.)
Formy postępowania
przygotowawczego
DOCHODZENIE
Termin podstawowy: powinno być
ukończone w ciągu 2 miesięcy (art. 325i k.p.k.)
Organy: prowadzi je Policja lub inne
uprawnione organy (art. 312 k.p.k.- np.
CBA, ABW), chyba że prowadzi je prokurator
Formy postępowania
przygotowawczego
Prokurator w zakresie w jakim nie prowadzi postępowania przygotowawczego, sprawuje nadzór nad jego przebiegiem (art. 326 § 1 k.p.k.).
Z tytułu sprawowanego nadzoru (art. 326 § 3 k.p.k.) prokurator może:
zaznajamiać się z zamierzeniami prowadzącego
postępowanie, wskazywać kierunki postępowania oraz wydawać co do tego zarządzenia,
żądać przedstawienia materiałów zebranych w toku postępowania,
uczestniczyć w czynnościach dokonywanych przez
prowadzących postępowanie, osobiście je przeprowadzać albo przejąć sprawę do swego prowadzenia,
wydawać postanowienia, zarządzenia lub polecenia,
zmieniać i uchylać postanowienia i zarządzenia.
Nadzór prokuratora nad
postępowaniem przygotowawczym
Trzy płaszczyzny ingerencji sądu w postępowaniu przygotowawczym:
przeprowadzanie czynności dowodowych przewidzianych w ustawie, np. przesłuchanie w charakterze świadka osoby, która w chwili
przesłuchania nie ukończyła 15 lat
podejmowanie określonych rozstrzygnięć wykraczających poza kompetencje
prokuratora, np. zastosowanie tymczasowego aresztowania
rozpoznawanie zażaleń na decyzje prokuratora.
Czynności sądowe w
postępowaniu przygotowawczym
Przebieg postępowania
przygotowawczego
Postępowanie karne bierze swój początek, gdy organy ścigania uzyskają informację o możliwości popełnienia przestępstwa.
Źródła informacji o przestępstwie:
informacje własne organów ścigania uzyskane w toku:
◦czynności administracyjno-porządkowych, np. patrole ulic, rutynowe i planowane kontrole pojazdów,
◦czynności operacyjno-rozpoznawczych, np. poprzez wykorzystanie podsłuchu przedprocesowego,
◦innych prowadzonych postępowań karnych,
informacje uzyskane z innych źródeł, tj. poprzez:
◦zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa,
◦środki masowego przekazu,
◦anonimy.
Przebieg postępowania
przygotowawczego
ZAWIADOMIENIE O PRZESTĘPSTWIE
Społeczny obowiązek zawiadomienia→ art. 304 § 1 k.p.k.
•
dotyczy przestępstw ściganych z urzędu,
•
jego niedopełnienie nie wiąże się jednak z żadną sankcją karną.
Prawny obowiązek zawiadomienia o
przestępstwie→ art. 240 k.k. i art. 304 § 2 k.p.k.
•
niezawiadomienie podlega karze pozbawienia wolności do 3 lat.
Przebieg postępowania
przygotowawczego
Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa:
forma: pisemna lub ustna
konieczność sporządzenia protokołu w
przypadku złożenia ustnego zawiadomienia (art. 143 § 1 pkt 1 k.p.k.),
sporządzenie wspólnego protokołu z
zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa oraz przesłuchania w charakterze świadka osoby
zawiadamiającej (art. 304a k.p.k.); można w nim zamieścić również wniosek o ściganie,
może je złożyć każda osoba.
Przebieg postępowania
przygotowawczego
konieczność utajniania danych dotyczących miejsca zamieszkania i miejsca pracy
pokrzywdzonych i świadków, co dotyczy
zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa (art. 148a KPK w zw. z art. 304 § 1 KPK),
dane te zamieszcza się w załączniku do protokołu, który pozostaje dostępny
wyłącznie dla organu prowadzącego postępowanie,.
Przebieg postępowania
przygotowawczego
Niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie organ powołany do prowadzenia
postępowania przygotowawczego obowiązany jest
wydać postanowienie o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia śledztwa (art. 305 § 1 k.p.k.),
Wyjątki od powyższej zasady:
•
konieczność weryfikacji informacji o możliwości
popełnienia przestępstwa → czynności sprawdzające (art. 307 k.p.k.)
•
konieczność natychmiastowego zabezpieczenia śladów
przestępstwa → czynności w niezbędnym zakresie (art.
308 k.p.k.)
Przebieg postępowania
przygotowawczego
Czynności sprawdzające:
Art. 307 k.p.k.
Cel czynności sprawdzających → weryfikacja informacji o możliwości popełnienia przestępstwa pochodzących z własnych informacji oraz złożonego zawiadomienia o
popełnieniu przestępstwa.
Czas trwania czynności sprawdzających wynosi maksymalnie 30 dni.
Okresu czynności sprawdzających nie wlicza się do czasu trwania postępowania przygotowawczego.
W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani czynności wymagających spisania
protokołu, z wyjątkiem przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie lub wniosku o ściganie oraz przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej.
Przebieg postępowania
przygotowawczego
Czynności w niezbędnym zakresie:
okoliczności popełnienia czynu wymagają
natychmiastowego podjęcia czynności w wypadkach niecierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia
śladów i dowodów przestępstwa przed ich
utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem (art.
308 § 1 k.p.k.),
można przeprowadzać dowolne czynności
procesowe, w tym wymagające spisania protokołu,
czas trwania: maksymalnie 5 dni, które są wliczane do czasu trwania postępowania przygotowawczego,
Przebieg postępowania
przygotowawczego
na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub umorzeniu śledztwa przysługuje zażalenie,
Jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła
zawiadomienie o przestępstwie, nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa, może
wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem,
któremu złożono zawiadomienie.
Przebieg postępowania
przygotowawczego
in rem
personam in
Fazy postępowania przygotowawczego
Postanowienie o
przedstawieniu zarzutów lub przesłuchanie w
charakterze podejrzanego
od momentu wszczęcia postępowanie przygotowawcze toczy się w sprawie (in rem)
ustalenie sprawcy→ skierowanie
postępowania przeciwko osobie (in personam)
przedstawienie zarzutów→ osoba podejrzana staje się podejrzanym
Przedstawienie zarzutów
Czynność przedstawienia zarzutów składa się z 4 etapów:
1. Sporządzenia postanowienia 2. Ogłoszenia go podejrzanemu
3. Pouczenia go o prawach i obowiązkach 4. Przesłuchania go
Przedstawienie zarzutów
Przedstawienie zarzutów powinno nastąpić, jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia
śledztwa lub zebrane w jego toku
uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba (art.
313 § 1 k.p.k.),
Wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów jest konieczną przesłanką
zastosowania środków zapobiegawczych.
Przedstawienie zarzutów
1.
Zaznajomienie z aktami postępowania przygotowawczego podejrzanego i obrońcy
Czynność fakultatywna;
Na wniosek uprawnionego podmiotu
Nie przeprowadza się w przypadku umorzenia postępowania
2.
Wydanie postanowienia o zamknięciu postępowania przygotowawczego
Czynności związane z zakończeniem
postępowania przygotowawczego
Art. 321 § 5 Jeżeli nie zachodzi potrzeba uzupełnienia śledztwa, wydaje się postanowienie o jego zamknięciu.
Postanowienie o zamknięciu śledztwa wydaje prokurator. Od tej daty liczony jest termin do sporządzenia aktu oskarżenia.
Wydanie tego postanowienia nie jest konieczne, jeżeli:
◦ Postępowanie jest umarzane – art. 322 § 1
◦ W dochodzeniu – chyba że podejrzany jest tymczasowo aresztowany
O wydaniu postanowienia o zamknięciu śledztwa zawiadamia się podejrzanego i jego obrońcę.
Czynności związane z zakończeniem
postępowania przygotowawczego
Art. 55 § 1
W razie powtórnego wydania postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2, pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu wnieść akt oskarżenia do sądu dołączając po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora.
◦ Termin prekluzyjny
ma charakter gwarancyjny dla domniemanego sprawcy przestępstwa
Akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez pełnomocnika.
◦ Warunki formalne subsydiarnego aktu oskarżenia – art. 332 i 333 § 1
Pokrzywdzony może złożyć wniosek o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu, który sporządzi akt oskarżenia
Subsydiarny akt
oskarżenia
Subsydiarny akt oskarżenia – procedura wnoszenia
Postanowienie o
umorzeniu/odmowie wszczęcia
Zażalenie zaskarżenie postanowienia przez
pokrzywdzonego
Sąd uchyla postanowienie o umorzeniu/odmowie wszczęcia
Prokurator nadal nie widzi podstaw do wniesienia aktu
oskarżenia Pokrzywdzony może w terminie
1 miesiąca od doręczenia powtórnego postanowienia o umorzeniu/odmowie wszczęcia
wnieść akt oskarżenia
Podstawową formą jest wniesienie przez oskarżyciela publicznego aktu oskarżenia
Inne skargi to:
◦ Wniesienie wniosku z art. 335 § 1 (samoistny wniosek o skazanie bez rozprawy)
◦ Wniesienie wniosku o warunkowe umorzenie postępowania
◦ Wniesienie wniosku o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających
◦ Wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym
Skierowanie sprawy do
sądu
w ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa lub od dnia otrzymania aktu oskarżenia
sporządzonego przez Policję w dochodzeniu, prokurator sporządza akt oskarżenia lub
zatwierdza akt oskarżenia sporządzony przez Policję i wnosi go do sądu
gdy podejrzany jest tymczasowo
aresztowany- akt oskarżenia wnosi się w terminie 7 dni
Akt oskarżenia
Warunki formalne 119 + 332 + 333 k.p.k.
Do aktu oskarżenia należy dołączyć uzasadnienie, gdzie wskazuje się fakty i dowody, na których opiera się oskarżenie oraz podstawę prawną oskarżenia a także – okoliczności, na które powołuje się oskarżony w swojej obronie.
W dochodzeniu – uzasadnienie aktu oskarżenia fakultatywne
Akt oskarżenia
Do aktu oskarżenia można dołączyć wniosek z art. 335 § 2 – wniosek o skazanie bez rozprawy.
Prokurator może dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych za zarzucany mu występek, uwzględniających też prawnie chronione interesy pokrzywdzonego.
Przesłanki:
◦ okoliczności popełnienia przestępstwa i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości,
◦ oświadczenia dowodowe złożone przez oskarżonego nie są sprzeczne z dokonanymi ustaleniami,
◦ postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte.
Skazanie bez przeprowadzenia
rozprawy
Samoistny wniosek o skazanie bez rozprawy (zamiast aktu oskarżenia)
Przesłanki (art. 335 § 1 k.p.k.):
oskarżony przyznaje się do winy
w świetle jego wyjaśnień okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości,
