PODSTAWY PROCESU KARNEGO

(1)

PODSTAWY PROCESU

KARNEGO

Kryminologia 2019/2020

mgr Edyta Chmura-Szczecińska

(2)

Strony postępowania

PP

pokrzywdzo ny

podejrzany

PS

oskarżyciel

oskarżony

(3)

Osoba podejrzanaOsoba

podejrzana PodejrzanyPodejrzany OskarżonyOskarżony

(4)

OSOBA PODEJRZANA =/

PODEJRZANY!

PODEJRZANY =/ OSKARŻONY!

(5)

Osoba podejrzana

Osoba podejrzana to tzw. faktycznie podejrzany, czyli:

osoba w stosunku do której podjęto w postępowaniu

przygotowawczym określone czynności procesowe (art.

219, 237 § 4, art. 243, 244, 308),

ale nie zostały jej przedstawione zarzuty.

(6)

Wobec osoby podejrzanej można stosować następujące czynności:

zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie na zarządzenie prokuratora (art. 247 § 1 k.p.k),

pobieranie odcisków daktyloskopijnych,

pobieranie wymazu ze śluzówki policzków, włosów, śliny, pobieranie próby pisma,

pobieranie zapachu,

wykonywanie fotografii lub utrwalenia głosu.

(7)

Osoba podejrzana

• Art. 219 KPK

• Przesłanki dokonania przeszukania

• ^§ 1.

• W celu wykrycia lub zatrzymania albo przymusowego doprowadzenia osoby

podejrzanej, a także w celu znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w postępowaniu karnym, można dokonać przeszukania

pomieszczeń i innych miejsc, jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do

przypuszczenia, że osoba podejrzana lub wymienione rzeczy tam się znajdują.

• ^§ 2.

• W celu znalezienia rzeczy wymienionych w § 1 i pod warunkiem określonym w tym przepisie oraz z uwzględnieniem zasad i granic określonych w art. 227 zasady

dokonywania przeszukania i zatrzymania rzeczy można też dokonać przeszukania osoby, jej odzieży i podręcznych przedmiotów.

(8)

Osoba podejrzana

•

Art. 237 § 4 kpk

•

Kontrola i utrwalanie treści rozmów telefonicznych są dopuszczalne w stosunku do osoby podejrzanej, oskarżonego oraz w stosunku do pokrzywdzonego lub innej osoby, z którą może się kontaktować oskarżony albo która może mieć

związek ze sprawcą lub z grożącym przestępstwem.

(9)

Osoba podejrzana

•

Art. 243. KPK

Ujęcie na gorącym uczynku

•

§ 1. Każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po

popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości.

•

§ 2. Osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce Policji.

(10)

Osoba podejrzana

•

Art. 244 § 1. Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do

przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym.

(11)

Osoba podejrzana

•

Art. 244 § 1a. Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi

obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy

wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi.

(12)

Osoba podejrzana

•

§ 1b. Policja zatrzymuje osobę podejrzaną, jeśli przestępstwo, o którym mowa w § 1a, zostało

popełnione przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu,

a zachodzi obawa, że ponownie popełni

ona przestępstwo z użyciem

przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego

przestępstwa grozi.

(13)

Osoba podejrzana

• Art. 308. KPK

• Dochodzenie w niezbędnym zakresie

• § 1. W granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, prokurator albo Policja może w każdej sprawie, w wypadkach nie cierpiących zwłoki, jeszcze przed wydaniem

postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności

procesowe, a zwłaszcza dokonać oględzin, w razie potrzeby z udziałem biegłego, przeszukania lub

czynności wymienionych w art. 74 prawa i obowiązki oskarżonego § 2 pkt 1 w stosunku do osoby

podejrzanej, a także przedsięwziąć wobec niej inne niezbędne czynności, nie wyłączając pobrania krwi, włosów i wydzielin organizmu.

(14)

Podejrzany

osoba, co do której wydano postanowienie o

przedstawieniu zarzutów albo bez wydania takiego postanowienia przesłuchano w charakterze

podejrzanego (art. 71 § 1 kpk)

(15)

Podejrzany

• Art. 313. KPK

Postanowienie o przedstawieniu zarzutów

• ^§ 1.

• Jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub

zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, sporządza się

postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłasza je

niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchuje się go, chyba że ogłoszenie postanowienia lub przesłuchanie podejrzanego nie jest możliwe z powodu jego ukrywania się lub

nieobecności w kraju.

• ^§ 2.

• Postanowienie o przedstawieniu zarzutów zawiera

wskazanie podejrzanego, dokładne określenie zarzucanego mu czynu i jego kwalifikacji prawnej.

(16)

Podejrzany

• Art. 313. KPK

Postanowienie o przedstawieniu zarzutów

• ^§ 3.

• Podejrzany może do czasu zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z materiałami śledztwa żądać podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie, o czym należy go pouczyć. Uzasadnienie doręcza się podejrzanemu i ustanowionemu obrońcy w terminie 14 dni.

• ^§ 4.

• W uzasadnieniu należy w szczególności wskazać, jakie fakty i dowody zostały przyjęte za

podstawę zarzutów.

(17)

Oskarżony

osoba, przeciwko której wniesiono akt oskarżenia do sądu, a także osoba, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe

umorzenie postępowania lub skierował wniosek z art. 335 § 1 (wniosek o skazanie bez rozprawy)

(18)

podejrza

ny oskarżon

y

Wniosek z art. 335

§1 kpk Wniosek o warunkowe

umorzenie postępowania

Akt oskarżenia

Przesłuchanie w charakterze podejrzanego Postanowienie o

przedstawieniu zarzutów

(19)

Prawa

oskarżonego

Prawo do obrony

Domniemanie

niewinności

(20)

Zasada domniemania niewinności

•

Oskarżonego uznaje się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem.

(21)

• ^{Art. 5}

§ 1.Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie

udowodniona

i stwierdzona prawomocnym wyrokiem.

• §2.Wątpliwości, których nie usunięto w

postępowaniu dowodowym, rozstrzyga się

na korzyść oskarżonego.

(22)

Koncepcje domniemania niewinności

subiektywistyczna

• organ procesowy musi być

subiektywnie (wewnętrznie) przekonany, że oskarżony jest niewinny

obiektywistyczna

• nakaz uznawania oskarżonego za niewinnego

niezależnie od

własnych przekonań

Humanitarnego sceptyzmu

• oskarżonego traktuje się jak niewinnego – niedopuszczalne jest odnoszenie się do niego, jakby jego wina została

udowodniona zanim postępowanie

zostanie zakończone

(23)

Obowiązki dowodowe oskarżonego

•

art. 74 § 1 k.p.k. – oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani dostarczania dowodów na swoją niekorzyść

(zasada nemo se ipsum accusare tenetur)

(24)

Konsekwencje zasady

domniemania niewinności

To winę należy udowodni

ć, a nie to, że

oskarżony jest

niewinny!

oskarżyciTo el ma obowiąze udowodnik

ć winę.

(25)

Obowiązki procesowe oskarżonego

Zawiadomienie^o

każdej zmianie miejsca swojego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż

7 dni, w tym także z powodu pozbawienia wolności w innej sprawie,

Zawiadomienie o każdej zmianie danych

umożliwiających kontaktowanie się, wskazanych w art. 213

§ 1,

stawianie się na każde wezwanie w

toku postępowania karnego

(26)

• może odmówić składania wyjaśnień, odpowiedzi na pytanie (art. 175 § 1 k.p.k.) bez podania przyczyny

• o uprawnieniach z art. 74 § 1 i 175 § 1 k.p.k. należy go pouczyć przed pierwszym przesłuchaniem

- art. 300 § 1 k.p.k.

Nie można zmusić

oskarżonego dostarczanido

a dowodów dla niego niekorzystny

ch

(27)

Oskarżony ma jednak obowiązek

„znoszenia”

niektórych czynności, które mogą dostarczyć

organom procesowym dowodów go obciążających.

Zgodnie z art. 74 § 2 k.p.k. ma on obowiązek poddać się:

• oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem

integralności ciała; np.

pobranie odcisków palców, fotografowanie;

• badaniom psychologicznym i

psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z

wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem, że są wykonywane przez uprawnionego

pracownika służby zdrowia i nie zagrażają jego zdrowiu; np. pobranie krwi

• pobraniu przez funkcjonariusza Policji

wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że

zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego

(28)

•

Organ procesowy wzywa do poddania się powyższym obowiązkom

dobrowolnie.

•

W razie odmowy oskarżonego można zatrzymać i przymusowo doprowadzić albo stosować środki przymusu

bezpośredniego.

(29)

• PRAWO DO OBRONY

•

Art. 6 kpk – Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy,

o czym należy go pouczyć.

•

Art. 42 ust. 2 Konstytucji – Każdy przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie

korzystać z obrońcy z urzędu

(30)

Prawo do obrony –

znaczenie materialne i formalne

podejmowanie wszelkich

czynności

procesowych w celu ochrony interesów

oskarżonego w procesie

prawo do

korzystania z pomocy obrońcy

Znaczenie materialne Znaczenie formalne

(31)

Obrońca

z wyboru Obrońca z

urzędu

(32)

Obrońca z urzędu –

zarządzenie prezesa sądu (referendarza sądowego)

• § 1. Oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby

mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla

niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.

• §1a.Przepis § 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli oskarżony żąda wyznaczenia obrońcy z urzędu w celu dokonania określonej czynności procesowej.

• § 2. Sąd może cofnąć wyznaczenie obrońcy, jeżeli okaże się, że nie istnieją okoliczności, na podstawie których go wyznaczono.

Na postanowienie o cofnięciu wyznaczenia obrońcy przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu tego sądu.

(33)

Obrona obligatoryj

na Obrona

fakultatywna

(34)

Obrona obligatoryjna

• oskarżony musi mieć obrońcę, a gdy nie ma obrońcy z wyboru, wyznacza się mu obrońcę z urzędu

Obrona fakultatywna

• od woli oskarżonego zależy, czy chce korzystać z pomocy obrońcy w toku postępowania

(35)

• Art. 79 § 1. W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli:

• nie ukończył 18 lat,

• jest głuchy, niemy lub niewidomy,

• zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona,

• zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz

rozsądny.

• § 2. Oskarżony musi mieć obrońcę również wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na inne okoliczności utrudniające obronę.

• Oskarżony musi mieć obrońcę w postępowaniu przed sądem okręgowym, jeżeli zarzucono mu zbrodnię.

W takim wypadku udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy.

(36)

Obrońcą może być jedynie adwokat lub radca prawny (art. 82).

Oskarżony może mieć max. 3 obrońców

Jeden obrońca może bronić

dowolnej liczby oskarżonych, o ile interesy tych oskarżonych nie są sprzeczne (art. 85 § 1)

Obrońca może przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść

oskarżonego.

Udział obrońcy w postępowaniu nie wyłącza osobistego działania

w nim oskarżonego.

• (czynności niekorzystne – bezskuteczne!)

(37)

Upoważnienie do obrony

•

Do czasu ustanowienia obrońcy przez oskarżonego

pozbawionego wolności, obrońcę może ustanowić inna osoba, o czym niezwłocznie zawiadamia się oskarżonego

(pełnomocnictwo tymczasowe).

•

Upoważnienie do obrony może być udzielone na piśmie albo przez oświadczenie do protokołu organu prowadzącego

postępowanie karne.

(38)

Realizacja prawa do obrony

prawo do udziału w czynnościach pp (gdy podejrzany wnosił o ich dokonanie);

prawo do przeglądania akt sprawy – art. 156 kpk;

prawo do udziału w czynnościach niepowtarzalnych w toku postępowania przygotowawczego (nie można

powtórzyć na rozprawie głównej – np. oględziny miejsca zdarzenia, przeszukanie);

prawo do udziału w rozprawie i posiedzeniu przed sądem

i udziału we wszystkich czynnościach postępowania dowodowego

(39)

prawo do składania wyjaśnień/ bądź odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania – art. 175 k.p.k.

prawo do zadawania pytań osobom

przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego dowodu;

prawo zaskarżania decyzji procesowych (w drodze zażalenia/ apelacji)

(40)

Prawo do obrony – prawo do kłamstwa?

• Oskarżony ma prawo odmówić złożenia

wyjaśnień, nie ma obowiązku mówienia prawdy, gdyż odpowiedzialności karnej z art. 233 § 1 KK podlegają jedynie osoby składające fałszywe zeznania, a więc świadkowie.

• Oskarżony nie ma też obowiązku współpracy z organami ścigania i wymiarem sprawiedliwości.

• Jeżeli nie chce podjąć obrony czynnej – milczy.

• Jeżeli kłamstwo nie godzi w inne dobra prawne, oskarżony za kłamstwo nie zostanie pociągnięty do odpowiedzialności.

• Prawo do obrony nie jest prawem

nieograniczonym, jeżeli oskarżony fałszywie

oskarża inną osobę to art. 234 KK, może ponieść odpowiedzialność karną.

• Odpowiedzialności karnej podlega również kiedy podstępnie kieruje przeciwko innej osobie

ściganie (art. 235 kk).

(41)

•

^{Kazus 1}

•

W dniu 20 grudnia 2019 r. Anna B. stawiła się osobiście w Komisariacie Policji Wrocław - Stare Miasto i zgłosiła, iż miesiąc temu poprzez portal olx.pl zamówiła

lokówkę o wartości 300 zł. Zapłaciła przelewem, potwierdzenie transakcji niezwłocznie wysłała

sprzedającemu, który to podziękował za wpłatę i

zapewnił ją, że następnego dnia rano wyśle paczkę.

Była to ostatnia wiadomość od sprzedawcy –

zamówiony i opłacony towar do Anny B. nigdy nie dotarł, a wszelkie próby kontaktu ze sprzedawcą kończyły się niepowodzeniem.

(42)

• Wskaż, jaką rolę procesową pełni Anna B. Czy jest stroną postępowania?

• Organy ścigania ustaliły, że właścicielem rachunku bankowego, na który wpłynęły pieniądze Anny B., jest Jan S. Jakie uprawnienia przysługują Janowi S. od momentu przedstawienia mu zarzutów?

• Okazało się, że Jan S. jest osobą aktualnie bezrobotną i bez majątku.

• Czy może ubiegać się o ustanowienie obrońcy?

• Jakie czynności musi podjąć?

• Jakie obowiązki ma Jan S. względem organu

procesowego? Czy posiadanie obrońcy zwalnia go z tych obowiązków?

• W trakcie przesłuchania Jan S. wskazał, że będzie

składał wyjaśnienia, a następnie podał, że faktycznie to jego kolega – Adam J. założył konto na olx, a on tylko dał mu dostęp do swojego rachunku bankowego. Ustalenia organów ścigania nie potwierdziły udziału Adama J. w przestępczym procederze. Przesłuchany ponownie Jan S.

zaśmiał się jedynie, twierdząc, iż odmawia teraz

odpowiedzi na pytania dotyczące udziału Adama J., a poza tym jako podejrzany ma prawo „mówić, co chce”, bo nie ponosi odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań. Oceń stanowisko Jana S.

(43)

PYTANIA EGZAMINACYJNE

•

7. Oskarżony, podejrzany, osoba podejrzana. Obowiązki

dowodowe oskarżonego i osoby podejrzanej. Zasada prawa do obrony.

•

8. Obrońca w postępowaniu karnym – pojęcie i zakres uprawnień.

•

21. Uprawnienia podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym.

PODSTAWY PROCESU KARNEGO