• Nie Znaleziono Wyników

Der Hochgottglaube im Polytheismus Westafrikas

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Der Hochgottglaube im Polytheismus Westafrikas"

Copied!
15
0
0

Pełen tekst

(1)

Jerzy Kaźmierczak

Der Hochgottglaube im Polytheismus

Westafrikas

Collectanea Theologica 52/Fasciculus specialis, 155-168

1982

(2)

52(1982) fa se, s p e c ia lis

JERZY K A 2M IER C ZA K , W ŁOCŁAW EK

DER HOCHGOTTGLAUBE IM POLYTHEISMUS W ESTAFRIKAS

N a c h dem h e u tig e n S tan d d e r W issen sch aft k a n n m it S icherheit g esag t w erd en , d a ß es „kein b e k a n n te s V olk gibt, das n ich t irg e n d ­ e in e R eligion h a t" 1. Je d o c h sind d iese R eligionen so v ielg e sta ltig un d reic h in ih re n E rscheinun g sfo rm en , d a ß kau m v o n e in e r e in ­ h e itlic h e n R eligion g esp ro ch en w e rd e n k an n. Die R elig io n seth n o ­ logie s te llt fe rn e r ein en g em ein sam en Zug fest: obw ohl die N a ­ tu rre lig io n e n h e u te p o ly th e istisc h sind, gibt es bei ih n en ein e G o tt­ h eit, d ie ein e b e so n d ere S tellun g einnim m t2. D iese e x p o n ie rte G o tt­ h e it b ezeich n et die relig io n sw issen sch aftlich e u n d eth n o lo g isch e Li­ te r a tu r als das „h öchste W esen"*.

D iese T a tsa c h e , d a ß m an in v iele n p o ly th e istisc h e n R eligionen an d e r S pitze v ie le r u nd v e rsc h ie d e n e r G ö tter e in e n H o chg ott (ein h ö c h ste s W esen) findet, lä ß t die F ra g e n ach d e r R olle bzw. B edeu­ tu n g d ie se r G ottheit in d en p o ly th e istisc h e n R eligionen aufkom m en. Eine b efried ig en d e A n tw o rt d a ra u f v e rm o c h te die F o rsch u n g bis h e u te n o ch nich t zu geben. D arum k ö n n te ein e g e n a u e re un d tie ­ fere U n te rsu c h u n g d e r N a tu rre lig io n e n in dies H insich t ein en n e u e n un d w ic h tig e n A sp ek t zum V e rstä n d n is des W esen s des P o ly th e is­ m us und d a d u rc h au ch zur w e ite re n K enn tn is d e r R eligion ü b e r­ h a u p t brin gen .

In d iesem A ufsatz also w ird d e r V e rsu ch u n tern o m m en , ein e A n tw o rt auf eb en d iese F ra g e zu finden, ob d e r H o ch g o tt ein G ott n e b e n d e n a n d e re n G ö ttern , d.h. v o n d e rse lb en W e se n s a rt w ie d iese ist o d er ein e K onzeption sui g e n e iis d a rste llt.

Im folgen den w ird also v e rs u c h t m in d esten s e in e T e ila n tw o rt auf die o ben g e ste llte F rage auf G rund d e r A n a ly se d e r B eziehung des H och g o ttes zu W elt un d M ensch zu g e b en 4.

Das in d iese r H in sich t zu a n a ly sie re n d e eth n o lo g isch e M ate- ria l lie fert u n s W e sta frik a , g e n a u er g e sag t das G eb iet d e r a tla n ti­ i J, H a e k e l , R eli g io n , in: L. A d a m u n d H. T r i m b o r n (H rsg.), L eh r ­

b u c h d e r V ö l k e r k u n d e , S tu ttgart 1958, 50.

1 V g l. E. D a m m a n n, D ie R e li g i o n e n A f r i k a s , S tu ttg a rt 1963, 26. s V g l. J. H a e k e l , a.a.O., 50.

4 D as V e rh ä ltn is d e s H o c h g o tte s zu d en an d eren W e s e n im G ötterp a n th eo n w ird h ie r n ich t u n tersu ch t. E ine so lc h e S tu d ie k ö n n te au ch e in e n w e ite r e n H in ­ w e is zur B ea n tw o rtu n g der o b e n g e s t e llt e n F rage g e b e n .

(3)

156 JERZY KAZMIERCZAK

se h en K ü ste n sta a te n , w o u n te r a n d e re m d rei w ic h tig e re un d g rö ß e ­ re Stäm m e u n d zw ar Y oruba, Ew e u n d A k a n v o rh a n d e n sind und d e re n R eligion e in reic h es u n d spezifisches M a te ria l e th n o lo g i­ sc h er A rt d a rs te llt5.

1. Der Hochgott und die Himmelsvorstellung

Die b e so n d ere S tellu n g des h ö c h ste n Wesens® in d e r R eligion d e r zur S p rach e ste h e n d e n Stäm m e w ird b e re its e rsic h tlic h , w e n n m an d en G lau b en an e in e n H o ch g o tt u n d die V o rste llu n g vom H im m el v erg leich t.

F ür diese d rei Stäm m e g ilt die allg em ein e F e stste llu n g d e r E thnologen, d a ß das h ö c h ste W e se n in d en w e stafrik a n isc h e n R eli­ g io n en m it dem Him m el in en g em Z u sam m enhang steh t. D as Q u e l­ len m a te ria l, das m an zu r V erfü g u n g h at, b ew eist d iese T h e se 7. Am d e u tlic h ste n sie h t m an d a s an d e r R eligion d e r E w eer, w o d e r H im ­ m el u nd d e r H im m elsgott M aw u-ga g leic h g este llt w e rd e n 8.

5 V g l. J. H a e k e l , a.a.O., 55; v g l. au ch : S. S w i d e r s k i , Zur Z a h len

u n d F a r b e n s y m b o l i k b e i d e n N e g e r s t ä m m e n in W e s t s u d a n (D iss.), W ie n 1959,

16— 18. N a c h H. B a u m a n n g e h ö r e n d ie s e d rei Stäm m e der o sta tla n tisc h e n P ro v in z an, da b ei a lle n b e so n d e r e H in w e is e in k u ltu reller, r e lig iö s e r un d s o ­ z ia le r H in sich t z ie m lic h sta rk e Ä h n lic h k e ite n a u fw e ise n . N a c h W . H i r s c h - b e r g s te lle n d ie Y orub a s o w o h l z a h len m ä ß ig a ls auch k u ltu re ll d ie b e d e u te n d ste V ö lk e r g ru p p e in S ü d -N ig e r ia dar. A u ch d ie E w e u n d A k a n zä h len zu d e n in ­ te r e s s a n te s te n V ö lk e r g ru p p e n d e s o s ta tla n tis c h e n G e b ie tes. S ie h e : W . H i r s c h - b e r g , V ö l k e r k u n d e A f r i k a s , M an n h eim 1965, 120.

6 Zum b e ss e r e n V e rs tä n d n is und um e tw a ig e Z w e id e u tig k e ite n a u s z u sc h lie ­ ß en , s o llte n h ier z w e i B eg riffe n äh er g e k lä rt w erd en : D er B egriff „H och gott" w ird in d em S in n e g eb ra u c h t, w ie er in der E th n o lo g ie v e r w e n d e t w ird : „H och­ g o tt ist je n e G o tth e it, d ie n iem a n d e n ü b er sic h h at, so u v er ä n ü b er a lle n an d eren W e s e n un d M ä ch ten ste h t, s c h o n v o n A n b e g in n da w ar, u n ste rb lic h ist und w e n ig s te n s p r in z ip ie ll u n b e g re n z te M ach t b esitzt; er sc h e in t a u fs e n g s te m it d en U ra n fä n g en d es S e in s, s o w ie m it d er E x iste n z fra g e v o n der W e lt u n d M e n sc h ­ h e it v e rb u n d en zu sein". K. D i 11 m a r, A l l g e m e i n e V ö l k e r k u n d e , B ra u n sch w eig 1954, 96. In der w is s e n s c h a ftlic h e n L iteratur w e rd e n d ie B eg riffe „H och gott" und „ h ö c h s tes W esen " h ä u fig g le ic h b e d e u te n d g eb ra u ch t, je d o c h m üß te in der Re- lig io n s e th r io lo g ie e ig e n tlic h z w is c h e n b e id e n T erm ini u n te r sc h ie d e n w erd en . So m ein t z.B. H a e k e l , daß d a s h ö c h s te W e s e n , um a ls H o ch g o tt a n erk an n t zu w erd en , b estim m te g ö ttlic h e A ttr ib u te , w ie A n fa n g s lo s ig k e it, U n ste rb lic h k e it, e h r fu r ch ts g eb iete n d e M acht, d ie v o n k e in e m an d eren W e s e n üb erragt w ird, in s ic h v e r e in e n muß. V g l. a.a.O., 50— 52. Im a llg e m e in e n k a n n m an sa g e n , daß e s sic h b e i e in em H o ch g o tt u m e in tr a n sz en d e n te s W e s e n , a ls d e u tlich p r o filie r te , erh a b e n e und m a c h tv o lle P e r sö n lic h k e it h a n d elt, w o g e g e n b e i ein em h ö c h s ten W e s e n d ie s e A ttrib u te n ich t im m er so d e u tlic h a u ftreten . ^

7 V g l. J. S p i e t h , D i e E w e S t ä m m e , B erlin 1906, 423; au ch W . R i n g -w a 1 d, D ie R e lig io n d e r A k a n - S t ä m m e und d a s P r o b le m ihre r B e k eh r u n g , S tu tt­

g art 1952„ 17f; D as g e h t a u ch a u s d er U n tersu ch u n g v o n J. Z w e r n e m a n n ,

D i e B e d e u tu n g v o n H im m e ls - u n d E r d g o t t in w e s t a f r i k a n i s c h e n R e li g i o n e n (D iss.),

M ain z 1954, h erv o r.

8 Es muß ab er g le ic h h in z u g e fü g t w erd en , daß e s h ier v o n k e in e r Id en tifi­ zieru n g im e ig e n tlic h e n S in n e g e sp r o c h e n w e rd e n darf. W e n n m an aber trotzd em v o n e in e r g e w is s e n Id en tifiz ie ru n g zu sp re c h e n p fle g t, d an n nu r im H in b lick auf

(4)

W e n n m an n ach dem G ru n d d e r T atsach e, d a ß d e r H och go tt m it dem H im m el in Z usam m enhang g e b ra c h t w ird, frag t, d a n n k a n n m an sag en , d a ß dies u.a. au ch d u rc h d en W u n sch des N a tu rm e n ­ schen, n äm lich d iesen Gott, an d e n e r g laubt, zu v e ra n sc h a u lich e n , a u sg elö st w o rd en ist. D iese A n n ah m e w ird d a d u rc h g e re c h tfe rtig t, d a ß bei den N a tu rv ö lk e rn alle G o ttesv o rste llu n g e n se h r bild haft sind. M an k a n n sich n a tü rlic h k e in Bild vom H o ch g o tt m achen, da e r a n d e rs als die ü b rig e n G ö tter u n d G eister ersc h e in t, ab e r d e n ­ noch sc h ein t d e r H im m el m it se in e n E ig en sch aften am e h e ste n n o ch m it ihm v e re in b ar. Es b e ste h t ab e r ein g ro ß e r U n tersch ied zw ischen dem H im m el und dem H ochgott. Das h ö c h ste W e se n w ird näm lich im m er p e rso n h a ft ged ach t, w ä h re n d d e r H im m el e h e r als ein e N a ­ tu re rsc h e in u n g a n g e se h e n w ird.

Eine A u sn ahm e b ild et h ie r die R eligion d e r E w eer, in d e r d e r H im m el a u ch als T ro w o v e re h rt w ird 9. Das ist ab e r n ich t u n b ed in g t d a ra u f zu rü ck zu fü h ren , d aß d e r sic h tb a re H im m el als eine P e rso n g eg lau b t w ird , da n u r p e rso n h a fte W e se n v e re h rt w erd en , so n d e rn au f die T atsach e, d a ß bei d iese r R eligion die G o tteseig en sch aften perso n ifiziert w erd en . D iese B eh au p tu n g w ird s p ä te r n o ch b e stä tig t, w e n n die R ede vom H o ch g o tt als Schöpfer u n d R ichter sein w ird. A ls so lch er m u ß e r ein e P e rso n sein u n d nich t n u r ein e b lo ß e N a ­ tu re rsc h e in u n g . Er w ird ja a u ch als G esetzgeber u n d H ü te r d e r S ittlich k eit a n g e se h e n 10. Die T a tsa c h e aber, d a ß die H o c h g o ttv o r­ ste llu n g in engem Z u sam m enhang m it d e r H im m elsvo rstellun g ste h t, b e d e u te t für einige A u to re n ein e V e rm a te ria lisie ru n g u n d so g a r e in e S paltu n g d es h ö c h ste n W e se n s 11.

D arin k ö n n te m an a u ch ein e E rk läru n g für die E n tsteh u n g d e r ganzen G ö tterw elt sehen. Die B erü ck sich tig un g d abei d e r M e n ta lität des a frik an isch e n M en schen k a n n h ier a u ch b ehilflich sein. W ie W e ste rm a n n m eint, ist es für d en A frik a n e r üblich, sein e W e ltv o r­ s te llu n g e n für p e rso n h a fte W e se n zu h alten : d e r U n tersch ied zwi-g e w is s e E izwi-g en sch a ften , d ie dem H o ch zwi-g o tt u n d dem H im m el zwi-g e m ein sa m sind: d er H im m el b le ib t sic h im m er g le ic h , der H im m el sp en d e t d en R eg en , er g ib t d ie S o n n e, er läßt d ie Erde g e d e ih en . D as g le ic h e aber w ird a u ch v o m H o ch g o tt g e ­ h a lten . V g l. z.B.: D. W e s t e r m a n n , G o t t e s v o r s t e l l u n g e n in O b e r g u in e a , in: A frica 1(1928) 202f.

8 V g l. J. S p i e t h , a.a.O., 552.

10 F. H e r r m a n n b e h a u p te t d ie sb e z ü g lic h : D er V ersu ch , d en H o ch g o tt (H im m elsgott) nur als e in e P er so n ifizie ru n g zu b etra ch ten , ist n ich t ü b er z eu g en d und rich tig , da in v ie le n M y th en G ott a ls S ch ö p fer v o r der E rsch affu n g der W e lt b er eits da ist und sich v ie lfa c h erst sp ä ter — n a ch V o llen d u n g s e in e s W e r k e s — in den H im m el z u rü ck zieh t. D ie A llw is s e n h e it des H o c h g o tte s hat nur d an n ein en Sinn, w e n n w ir ih n a ls e in e P erso n b e tra ch ten un d n ic h t a ls e in e n u n p er­ sö n lic h e n H im m el. S ieh e: S y m b o l i k in d e n R e lig io n e n d e r N a t u r v ö l k e r , Stu ttqart 1961, 65.

11 V g l. W . S c h n e i d e r , D ie R e lig io n d e r a lr i k a n i s c h e n N a t u r v ö l k e r ,

(5)

1 5 8 JERZY KAŻMIERCZAK

se h en p e rso n h a ft u n d u n p e rso n h a ft ist für d e n A frik a n e r n ich t v o r­ han d en ; alles w as W e se n h at, ist für ihn se lb ststä n d ig u n d d a h e r v o n d e r m en sch lich en P ersö n lich k e it n ich t w e se n tlich v e rsc h ie d e n u n d e rs t rec h t gilt das für so ein g ew altig es W e se n w ie d e n H im ­ m e l12. D er H im m el m ag au ch die U rsach e se in für ein e H o c h g o tt­ v o rste llu n g des N a tu rm e n sch e n . Im H im m el su ch t e r se in e H ilfe, um sich G ott zu v e rsin n b ild e n 13. Die d e n M en sch en um geb end e W e lt fü h rt ihn zu G ott hin. D er a b e r w ill — auf G rund se in e r N a ­ tu r — die G o tth eit m öglichst n a h e zu h a b e n u n d d a h e r fü h rt er G ott in die N a tu r z u rü c k u n d v e rs u c h t ihn g e g e n stä n d lic h zu m a­ chen. Er b e d ie n t sich d ab ei des H im m els, d en e r als A n tlitz d er G o tth eit an sie h t, d e r S tern e, die zum Schm uck für die G o tth eit w e r­ den, d e r W o lk en , die e r als G o ttessc h le ier em p fin d et14. Die N a tu r­ e rsc h e in u n g e n auf dem H im m el w e rd e n oft als G ottesstim m e, als A u sd ru c k d e r G o ttesm ach t b e tra c h te t.

Die T a tsa c h e ab er, d a ß n u r d e r H och g o tt m it dem H im m el in Z usam m en hang g e b ra c h t w ird , b ew eist, d a ß d iese r G ott e in a n d e re s W e se n als die n ie d rig e re n G ö tter ist. Es gibt zw ar z.B. bei d e n E w eern a u c h a n d e re H im m elsgö tter, diese w e rd e n jed o c h nich t m it dem H im m el g leich g estellt, s o n d e rn sie ste lle n n u r e in e P e rso n i­ fizieru n g d e r N a tu re rs c h e in u n g e n au f dem Him m el d ar. N u r v on d ie se r G o tth eit w ird b e h a u p te t, ih r W o h n sitz sei stä n d ig im H im ­ m el, w ä h re n d die a n d e re n G ö tter ih re n W o h n p latz a u ß e rh a lb des H im m els h ä tte n , z.B.: Bäum e, H ügel, F lüsse e tc .15

D er Him m el ist au ch behilflich, die E ig enschaften des H och ­ g o tte s n ä h e r zu b rin g en . M an k a n n d as am Beispiel d e r Ew eer-R e- ligio n seh en , w o oft vom H o ch g o tt fo lgendes g esag t w ird : „Ü berall w o d e r H im m el ist, d a ist G o tt" 1®. Dies k ö n n te m an a u c h als ein e A u ssa g e ü b e r G o ttesa llg e g e n w a rt b e tra c h te n . W ie d e r H im m el ü b e ra ll d e n M en sch en um gibt, so kom m t d e r G ed an k e zum A u s­ d ru ck , d a ß d e r M en sch im m er in G o ttes G eg en w art u n d O b hu t steh t.

Die R elig ion en d e r Y oruba- u n d A k an stäm m e k e n n e n a u ch sol­ c h e V o rste llu n g e n , v ielle ic h t nich t so k o n k re t w ie die E w eer, die a b e r g en ü g en d d e n o b en fe stg e ste llte n G ed ank en b e stä tig e n . D er N am e selb st d e r H a u p tg o tth e it bei d en A k a n b e d e u te t so v ie l w ie: H im m el, F irm am en t (auch h ie r d iese B ezeichnung — O n y a m e b e ­ d e u te t k e in e P e rso n ifizieru n g des sic h tb a re n H im m els)17. Bei d e n Y oruba-S täm m en das h ö c h ste W e se n — O lo ru n — w ird a u c h als d e r H e rrsc h e r des H im m els g e n a n n t, als V e ru rsa c h e r all dessen,

“ V g l. a.a.O., 202. 13 V g l. W . S c h n e i d e r , a.a.O., 29. w Ebd. 15 V g l. G. P a r r i n d e r , W e s t A f r i c a n R eli g io n , L ondon 1960, 58. 13 J. S p i e t h, a.a.O., 423. 17 V g l. W . R i n g w a 1 d, a.a.O., 17.

(6)

w as auf E rden ist u n d g e sc h ie h t18. A u ch die Y oruba g lau b e n an e x p o n ie rte G o tth eit, w as zu d e r B eh au p tu n g b e re c h tig t, d a ß d e r g em einsam e Zug in d e n R elig io n en d iese r d re i Stäm m e, u nd zw ar d e r Z usam m enhang des h ö c h ste n W e se n s m it dem H im m el sein e S o n d e rste llu n g un d spezifische B ed eutu n g im G ö ttersy ste m h e r ­ v o rh e b t19.

2. Das h ö ch ste W e se n als Schöpfer

F ü r das uns h ie r in te re s s ie rte Prob lem ist die R elatio n des H och g o ttes zur Schöpfung d e r W e lt u n d d e r M en sch en v o n e n t­ sc h eid e n d er B edeutung. Es ist in te re ssa n t, d a ß in allen d rei R eli­ g io n en d e r H o ch g o tt in e in e r sp ezifisch en B eziehung zur E rsch af­ fun g d iese r W elt steh t. Die V o rste llu n g e n vom S chö pfergo tt sind zw ar se h r u n tersch ied lich , m an k a n n a b er w oh l sag en , d a ß ihm die sch ö p ferisch e T ä tig k e it e n tw e d e r k la r o d er doch w e n ig ste n s a n ­ d e u tu n g sw eise zu g esch rieb en w ird u n d d a ss bei N a tu rm e n sch e n das S chö p fu n g sb ew u ß tsein m it dem H o ch g o tt im e n g en V e rh ä ltn is s te h t20.

A m d e u tlic h sten finden w ir so lch e S chö p fu n g sg ed an k en in d er R eligion d e r Y oruba-Stäm m e. D er H o ch g o tt O lo ru n h e iß t sch on in se in e r B enennung u.a. „H err des L eb en s”. Er w ird e in d e u tig u nd d ire k t als Schöpfer g e n an n t, w e n n b e h a u p te t w ird, d a ß d ie feste E rde v o n O lo ru n g esch affen w u rd e, alles ihm se in e n U rsp ru n g v e r ­ d an k t, e r U rh eb er a lle r D inge, d.h. d e r G o tth eite n u n d all d e r O b je k ­ te, d ie sich auf E rden befinden, ist21.

E ig en artig ist die V o rste llu n g , w ie e r die E rde g esch affen h at: e r schuf das A ll in g ro ß e n Zügen, ü b e rlie ß jed o c h die W e ite rfo r­ m ung u nd G e staltu n g a n d e re n G ö ttern , u n d zw ar O b a ta la und O dudua. D ieses G ö tte rp a a r w ird als m itb eteilig t an d e r W e lte r­ sch affun g an g eseh en . Sie w e rd e n so g a r als M itschöpfer b ezeichn et, w obei sofo rt hin zu g efü gt w ird , d a ß sie eig e n tlic h d e r W elt, d ie d e r O lo ru n gesch affen h a tte , n u r die E ndform g eg eb en h a b e n u n d dies im A u ftrag O lo ru n s. N u r e r e rw e ist sich jed o c h als d e r eig e n tlic h e

18 V g l. E. B. I d o w u , O l o d u m a r e G o d in Y o r u b a Belief, L ond on and B ecc- le s 1962, 34f.; a u ch J. Z w e r n e m a n n , a.a.O., 92.

19 V g l. H. B a u m a n n, S c h ö p f u n g u n d U r z e it d e s M e n s c h e n in M y t h u s d e r

a f r i k a n i s c h e n V ö l k e r , B erlin 1936, 133; a u ch E. B. I d o w u , a.a.O., 54.

a> D as S c h ö p fu n g sb e w u ß ts e in w ird h ier als A b h ä n g ig k e its b e w u ß ts e in d es M en sc h e n in se in e m S e in u n d S o -S ein v o n e in e r u n b e g r e iflic h e n M a ch t v e r s ta n ­ d en. S o ä h n lic h fo rm u liert e s C. M. E d s m a n n in: R e lig io n in G e s c h i c h t e u n d

G e g e n w a r t , T ü b in g en 1961, Bd.V., 1470.

“ E. B. I d o w u sa g t dazu: d ie Y orub a sin d z ie m lic h d a v o n ü b erzeu g t, daß d ie g a n z e W e lt u n d a lle s w a s auf ihr ist, ihm se in e n U rsp ru n g v e rd a n k e . N ic h ts d e s to w e n ig e r g la u b e n s ie , daß er d ie th e o k r a tis c h e V e r w a ltu n g d er W e lt u n ter d en G öttern a u fg e te ilt h a tte , d ie er in s L eb en g e ru fen h a tte u n d für v e r ­ s c h ie d e n e D ie n ste b estim m t h a tte (a.a.O ., 49).

(7)

160 JERZY KAŻMIERCZAK

S chöpfer d ad u rc h , d a ß er ja au ch sein e H elfer bei d e r W e ltp la n u n g z u v o r gesch affen h a tte 22.

D aß m an d e n H o ch g ott O lo ru n als W eltsch ö p fer b ezeich n en kan n , w ird aus dem o ben g e sa g te n ersich tlich . Es bleib t ab e r die F rag e offen, in w elchem Sinn? Es ist nich t leich t ein e A n tw o rt d a r ­ auf zu finden, da d ieser G ott e in e rse its als Schöpfer u n d U rh eb er d e r W e lt g e d a ch t w ird, a n d e re rse its a b e r ist sein e B eteiligung an d e r E rschaffung d e r W e lt se h r g ering . Er h a t ja die „ H a u p ta rb e it” a n d e re n G ö ttern ü b e rtrag e n . Es ist e in e b e so n d ere E ig en art dieses S ch ö p ferg o ttes, d a ß e r w o h l die W e ltersc h affu n g „g ru n d leg te", sich jed o c h h e rn a c h völlig z u rü c k z ie h t u n d „sein Leben in v o lls tä n ­ d ig er R uhe u nd F a u lh eit g e n ie ß t”23. Er ist ein D eus otiosus.

A u c h w e n n m an d en k t, d a ß sich O lo ru n n ach der G ru n d leg u n g d e r W e lt z u rü ck g ezo g en h at, so m uß m an d och feststellen , d a ß e r bei d e r w e ite re n W eltfo rm u n g n ich t ganz u n b e te ilig t wrar; so z.B. bei d e r E rschaffung des M enschen. M an g lau b t näm lich, d aß d e r G ott O d u d u a d en M ensch en in g ro ß e n Zügen gesch affen h at, die V o llen d u n g vollzog O b atala, das Leben jed o c h gab O lo ru n selbst, indem e r es in den M enschen h in ein b lie s24.

A uf G ru n d d e r A n a ly se d e r S ch öp fu n g sm yth en bei d e n Y oru- ba, in d e n e n die A rt u n d W e ise d e r Schöpfung d a rg e ste llt w ird, ist m an b e re c h tig t zu d e r A n n ah m e, d a ß d e r H o ch g o tt O lo ru n v o n d e r W e lt w e se n tlich v e rsc h ie d e n ist, d.h. e r ist nicht n u r v o n d e r W e lt g e tre n n t — im Sinne, d a ß e r sich v o n d iese r W e lt se h r zu ­ rü ck g e z o g e n h at — so n d ern , d a ß e r als S chöpfer zu b e tra c h te n ist. M an k a n n also w oh l v o n e in e r g e w isse n T ran szen d en z O loru ns sp re c h e n : e r ist W e lttra n sz e n d e n t, d a e r d e r S chöpfer d iese r W e lt ist. Das k a n n m an ab e r v o n d e n a n d e re n G ö ttern nicht b e h a u p te n und so g a r v o n d e n en a u ch n ich t, die bei d e r E rschaffung d e r W e lt m itg eh o lfen h aben. O bw ohl das W e lte lte rn p a a r — O b a ta la u n d O d u d u a — b e re its v o n A n b e g in n d e r W e lt an d e r Seite O lo ru n s sta n d u n d als M iterschaffer g ilt, d e n n o c h sind diese b e id e n G ö tter O lo ru n s G eschöpfe. Für die w a r die W e lt b e re its g ru n d g ele g t v o r­ h a n d e n 25. M an k a n n also sag en , d a ß sie im G egen satz zu O lo ru n d e r W e lt im m an en t sind, obw ohl sie an d e r W e lte n tste h u n g sch öp fe­ risch tä tig w aren . Ih re S c h ö p fertätig k e it ist jed o c h w e se n tlich v e r ­ sc h ie d e n v o n d e r des O lo ru n s. D iese G ö tter sind n u r F o rm er u n d

“ Ebd.

21 V g l. J. Z w e r n e m a n n , a.a.O., 92.

24 W e n n m an a u ch d ie M ite rsc h a ffer d er W e lt in der R e lig io n der Y orub a m a n ch m a l a ls a llm ä c h tig zu b e z e ic h n e n p fle g t, so is t das so zu v e r s te h e n , daß d ie s e d er A llm ä c h tig k e it d e s S c h ö p fe r s (O lorun s) u n ter w o rfen ist. S ie h e d azu E. B. I d o w u , a.a.O., 49.

25 D e n G ed a n k en , daß e s b e im S c h ö p fe r g o tt au ch a n d ere W e s e n v o n A n ­ b e g in n v o r h a n d en sin d , fin d en w ir a u ch in a n d ere n R e lig io n e n . S ieh e: J. H a e - k e 1, a.a.O., 54.

(8)

G e stalter d e r sch on v o rh a n d e n e n W elt, n ich t a b e r S chöpfer im u re ig e n tlic h e n Sinne28.

Die R eligion d e r E w eer h a t k e in e so lch e V o rste llu n g e n v o n d e r W elt. W ir h a b e n eig en tlich d iesb ezü g lich k e in e M y th en , die uns v o n d e r E rschaffung d e r W e lt b e ric h te n 27. Es ist ab e r in te re s ­ sant, d a ß in d iese r R eligion v o n zw ei W e lte n g e sp ro c h e n w ird: v o n e in e r u n sic h tb a re n u nd v o n e in e r sic h tb a re n W elt. D ie u n sic h tb a re , nicht n ä h e r b e sch rieb e n e u n d v o rste llb a re W e lt b e in h a lte t alles, w as sich auf d e r sic h tb a re n W e lt befin det. W a s die E n tsteh u n g d e r b eid en W e lte n betrifft, w ird b e h a u p te t, d a ß d e r H im m el u nd d ie E rde zu irg e n d e in e r Zeit au s d e r „U n sich tb ark eit" in die „S ichtb ar­ k e it" ü b e rg e tre te n sind. D am it ist also d ie E n tsteh u n g d e r s i c h e ­ re n W e lt in e tw a an g ed eu tet. W e n n w ir n o ch d azu die A u ssa g e n herb eizieh en , w ie z.B.: „V or d e r Schöpfung w a r n iem and a u ß e r G ott M aw u", d a n n k ö n n e n w ir w oh l sag en, d a ß es sich h ier um ein en S ch öp fu n gsak t h a n d e lt28. Es w ird zw a r n ich t g esag t, d a ß M a­ w u die sic h tb a re W e lt d ire k t gesch affen h at, so w ie es O lo ru n g e ta n hat, so n d ern , d a ß M aw u die sic h tb a re W e lt auf d iese W eise in d ie Existenz g e ru fe n h at, d a ß er sie aus d e r „U n sich tb ark eit" in d ie „ S ich tb ark eit" tre te n ließ. Die W e lt ist also in ih re r E xistenz v o n M aw u ab hän gig , d.h. sie v e rd a n k t ihm ih re „S ich tb ark eit" und d a ­ d u rc h ih re n U rsp run g . Sie p rä e x is tie rte also in d e r U n sich tb ark eit. D er S ch ö p fu n g sakt b e d e u te t som it n u r d e n V o rg ang, d u rch d e n M aw u die W e lt sic h tb a r m achte. A u s d e n B erich ten d e r E w eer lä ß t sich n ich t k la r sag en , ob auch die u n sic h tb a re W e lt v o n M aw u geschaffen w o rd e n ist: w e n n w ir die A u ssag en , d a ß M aw u alles e r ­ schaffen h a t a u ch auf die u n sic h tb a re W e lt b eziehen, d a n n w ä re die F rag e, w em die W e lt eig e n tlic h ih re E n tsteh u n g v e rd a n k t, leich t zu b e a n tw o rten . D afür a b e r gibt es k e in e k o n k re t u n d k la r form u­ lie rte n E rk läru n g en . Das F eh len v o n k o n k re te n A u ssag en , ob und w ie die u n sic h tb a re W e lt v o n M aw u „gesch affen ” w u rd e, m u ß ab e r n ich t u n b e d in g t d a ra u f z u rü c k g e fü h rt w erd en , d a ß es n och ein e n a n d e re n S ch ö p ferg ott gibt — d a rü b e r m ü ß te es A u ssa g e n g eben — , so n d e rn e h e r d arau f, d a ß d e r E w eer ü b e r d iese letz te n D inge nich t v iel n a c h d e n k t29.

56 N a c h B a u m a n n v e re h r en fast sä m tlich e an d ie Y orub a a n s c h lie ß e n ­ d en V ö lk e r der O b e r g u in e a k ü s te d en S c h ö p fe r g o tt. B eso n d ers b e m e rk en sw e rt e rs ch ein t aber, daß er h ier ü b er a ll das W eltregim em t d en v o n ihm ers ch a ffe n e n u n d b ea u ftra g ten E rdgöttern ü b erläß t. S ie h e a.a.O., 140.

27 V g l. K. T. P r e u ß , H o c h g o t t i d e e b e i d e n N a t u r v ö l k e r n , A fr ic a 4(1931) 293.

28 G. B i n e t s c h un d G. H ä r t t e r , B e r i c h te ü b e r d i e E w e e r b z w . ü b e r

d i e A n g l o e r , Z eitsch rift für E th n o lo g ie 38(1906) 24.

24 V g l. E. D a m m a n n, a.a.O., 85: Es w e r d e n a u ch v ie le a n d ere F ra g en im B ezu g a u f v e r s c h ie d e n e L eb en sp ro b lem e n ic h t g e s te llt, w ie z.B.: K in der fra g en n ich t, w ie sie v o n ih ren E ltern stam m en , o b w o h l d o ch d ie E ltern a ls U rsp ru n g d e s

(9)

1 6 2 JERZY KAZMIERCZAK

Bei d e r E rsch affu ng sfrage des M en sch en e rfa h re n w ir, d a ß die u n sic h tb a re W e lt w e ite rh in e x is tie re und m it d e r sic h tb a re n in e n ­ gem Z usam m en h an g steh e. A lles, w as u n d w ie es sich auf d e r E rde befindet, e x is tie rt w e ite rh in in d e r u n sic h tb a re n W elt. Es h a n d e lt sic h n a tü rlic h h ie r um e in e g eistig e Existenzform . D ie M enschen w e rd e n imme rfo rt d ire k t v om M aw u gebildet. Dies g e sch ie h t am „ M e n sc h e n e n tste h u n g sp latz ” in d e r u n sic h tb a re n W elt. A lle M en­ sc h en p rä e x is tie re n in e in e r M in iatu rfo rm im J e n se its u n d die schöp ­ ferisc h e T ä tig k e it M aw us b e ste h t d arin , d a ß e r d e n b e re its e x i­ s tie re n d e n M en sch en in e in e n e u e E xistenzform g ib t30.

A u s dem o bigen lä ß t sich also sagen, d a ß d e r H ochg ott M aw u a ^ S chöpfer d e r sic h tb a re n W e lt w o hl an g e se h e n w e rd e n kan n. M an k a n n som it a u ch sag en , d a ß e r d iese r W e lt g e g e n ü b er tra n s ­ z e n d en t e rsch ein t. In diesem Sinn k a n n e r als C iea tio prim a v e r ­ sta n d e n w erd en . In d iese r tra n s z e n d e n te n W e lt nim m t e r w oh l die h ö c h ste S telle ein, w o e r als re g ie re n d e r K önig, v o n dem alles ab ­ h än g t, g e d a ch t w ird. D ennoch, es ist fraglich, ob e r in d ie se r u n ­ sic h tb a re n W e lt — v o n ih r aus g e se h e n — als tra n sz e n d e n te s W e se n bezeich n et w e rd e n k an n.

A u ch bei d e n A kan -S täm m en feh len bestim m te S chöpfungsm y­ th en, die un s d e n S ch ö p fu n g sg ed an k en n ä h e r b rin g e n k ö n n ten . D en­ n och gibt es a u c h in d ie se r R eligion v iele A u ssag en , d ie d en H och ­ go tt O n y am e im allg em ein en als d e n Schöpfer e rsc h e in e n lassen. „O n yam e h at alle D inge g eschaffen, das A ll, die Erde, d en M en­ sc h en u n d die T ie re " 31. In v iele n L iedern w ird e r doch als Schöpfer g ep riesen . W as a b er in te re s s a n t in d ieser R eligion e rsc h e in t, ist, d a ß im S ch ö pfu n g sg ed an k en d as W a sse r als e rste s geschaffen w u r­ d e, w o v o n sich d a n n s p ä te r v iele M äch te ableiten. D as W a sse r g ilt h ier als e in G eburtssym bol, das frü h e r ins D asein g e ru fe n w u rd e als H im m el und E rde32. In te re s s a n t ist es auch, d a ß d e r M ensch e rs t n a c h d e r vo llk o m m en en E rschaffung v o n Him m el u n d Erde gebildet w urd e. Im allg em ein en w ird angenom m en, d a ß a u ch die M en schen v o n G ott O n yam e g esch affen w u rd en . Die W eise ab er, w ie sie v on O n y a m e kom m en, läß t sich se h r sch w ierig e in d e u tig besch reib en . Es kom m en S c h affu n g sd arleg u n g en v o r, w o n ach d e r M ensch, z.B. m it R egen vom Him m el zu E rde k a m o d er in einem K orb h e ra b g e ­ la sse n w u rd e oder a u ch so g a r im A u ftra g G ottes v o n e in e r g ro ß e n S pinne ins Leben g eru fen w u rd e 33. In allen F ällen a b e r g e h t die L eb ens b e tr a ch te t w erd en . V g l. G. B i n e t s c h u n d G. H ä r 11 e r, a.a.O., 35; v g l. au ch J. S p i e t h, a.a.O., 550f.

80 V g l. H. B a u m a n n, a.a.O., 138.

81 H. St. E v a n s , T h e A k a n D o c t r i n e o t G o t, in: E. W. S m i t h (H rsg.),

A f r i c a n I d e a s of G o d , London 1950, 250.

88 So b er ic h te t u n s z.B. R. S. R a t t r a y , T h e A s h a n t i , O x fo rd 1923, 208. 88 V g l. N a c h r i c h t e n v o n d e r K ü s t e G u in ea s , K o p e n h a g en und L eip zig 1769, 43 — zit. n a ch H. B aum ann, a.a.O., 139.

(10)

E rschaffung des M enschen auf O n y am e zurück. W ie bei d e n Y oru- ba d e r O lo ru n, ist a u ch d e r H o ch g o tt O n y am e ein seh r z u rü ck g ezo ­ g e n e r G ott, d e r ab e r bei d e r M en sch en ersch affu n g p e rsö n lic h d abei ist, um dem Em bryo die M e n sch en seele ein zu g eb en 34 u n d sein S chicksal zu b estim m en 35.

O bw o hl m an n ich t v iele g e n a u e re V o rste llu n g e n v o n d e r W e lt­ e rschaffu ng in d e r R eligion d e r A k a n an tre ffe n k an n , ist m an tro tz ­ dem — auf G ru n d des g esam ten e th n o lo g isc h e n M aterials — b e ­ re c h tig t anzun ehm en , d a ß d er H o ch g o tt O n y am e in bezug auf sein e sch ö p ferisch e T ä tig k e it v o n d e r W e lt v e rsc h ie d e n u n d sog leich als e in d ie se r W e lt tra n sz e n d e n te s W esen e rsch ein t.

3. Der H o ch g o tt als als R ichter u n d G esetzgeber

W as d as V e rh ä ltn is zw ischen d en M en sch en und dem H och g ott betrifft, so k a n n m an feststellen , d a ß das h ö ch ste W e se n n ich t nu r als S chöpfer d e r W e lt u n d des M ensch en , so n d e rn au ch als R ichter u nd o b e rste r G esetzg eb er b e tra c h te t w ird.

In se in e r F u n k tio n als R ichter k o n tro llie rt d e r H o chg ott oft das M en sch en sch ick sal, u n d zw ar auf die W eise, d a ß e r die G eschicke d e r M ensch en vo rau sb estim m t, le n k t u n d a u ch d u rc h die a n d e re n G ö tte r ü b e rw a ch e n läß t. Am B eispiel d e r R eligion bei d en A kan- -Stäm m en und a u ch bei d en E w eern seh en w ir, d a ß die M en­ sc h en se e le v o n G ott m it einem sch o n v o rau sb e stim m ten G eschick a u f die W e lt kom m t36. In te re ssa n t ist d e r U m stand, d a ß n ach dem d o rtig e n G laub en es sich die Seele selb st n ich t w ü n sc h e n k a n n zur E rde zu kom m en ö d er nicht, und d a ß sie h e rn a c h ü b e r ih re E xistenz u n d ü b e r ihr V e rh a lte n R ech en sch aft ab leg en m uß. Sie ist ü b rig en s n u r „ihrem " H o chg o tt die R ech en sch aft sch u ld ig37. D ieser U m stand lä ß t ein d e u tig u n d k la r die V e rsch ie d e n h eit dieses W esen s im V e r­ h ä ltn is zu d en a n d e re n G ö ttern e rk e n n e n . V on k ein em a n d e re n W e se n aus d e r G ö tterw elt w ird d as b e h a u p te t. A m d e u tlic h ste n s e ­ h en w ir das bei d en A kan, w o O n y am e das S chicksal d e r Seele so bestim m t, indem e r d e r Seele, die dem Em bryo des M en sch en e in ­ geg e b en w ird , schon ih re n Existenz w eg m itg ib t38. A u ch bei d en E w eern w ird g eg lau b t, d aß die S eele d ire k t v o n M aw u au f die Erde kom m t39. Sie trä g t b e re its ih re n „W eg" in sich. D ad urch ab er, d a ß d e r H o ch g o tt ziem lich g e n au d as S chicksal d e r Seele bestim m t, sie

34 V g l. G. P a r r i n d e r , T h e is ti c B e li e ls of t h e Yo r u b a a n d E w e P e o p l e s o i W e s t A ir ic a , in: E. W. S m i t h (H rsg.), A l r i c a n I d e a s o l G o d , a.a.O., 229. 85 V g l. H. R a t t r a y , A s h a n t i P r o v e r b s , O xford 1916, 24— 26. 84 Ebd. S ie h e au ch J. S p i e t h , D ie R e li g i o n d e r E w e e r in S ü d -T o g o , G ö t­ tin g e n 1931, 15. 87 V g l. J. Z w e r n e m a n n , P r ä e x i s t e n z u n d P r ä d e s t in a ti o n im V o l t a - G e ­ b i e t u n d in O b e r g u in e a , Z eitsch rift für E th n o lo g ie 85(1960) 195. 88 V g l. H. R a t t r a y , A s h a n t i P r o v e r b s , a.a.O., 24f. 89 V g l. J. S p i e t h , D ie E w e - S t ä m m e , a.a.O., 502. ll*

(11)

1 6 4 JERZY KAŻMIERCZAK

fühlt sich also in d ire k te r A b h ä n g ig k e it v on ihm. Solche A u ssa g e n w ie: „Ich bin im m er in G o ttesh an d ", „w as G ott bestim m t h at, dem k a n n d e r M en sch n ich t e n trin n e n " , v e rd e u tlic h e n d ies40. M an k a n n d a h e r — w ie w ir se h en — w ohl v o n e in e r A rt V o rse h u n g des H o ch ­ g o ttes m it R echt sp rech en . Bei d en Y oruba- Stäm m en ist d e r O lo ru n au ch letz te r O rd n e r a lle r D inge, e r ist zw ar stren g , ab er gleichzeitig se h r g e re c h t41. Er b elo h n t d as G ute u n d b e stra ft das Böse. Die e n d ­ g ü ltig e B egleichung a lle r Schuld ste h t letz te n Endes ihm allein zu42. W en n e r a u ch stra fe n m uß, so ist dies n ich t g egen sein e G üte, d en n e r v e rtr itt e in e g ü tige G erech tig k eit. O lo ru n sc h lic h te t nich t n u r die S tre itig k e ite n u n te r den M ensch en, s o n d e rn au ch zw isch en d e n G öttern. Ihm sind sie R ech en sch aft ü b e r ih re F u n k tio n en schuldig43.

Ein n e u e r A sp ek t des H o ch g o ttes erg ib t sich a u ch d a ra u s, d a ß n u r e r d e r H e rr ü b er Leben und Tod ist, w as v o n d e n a n d e re n G ö tte rn n ich t g esag t w e rd e n k an n . Es w ird n irg en d s u n d n ie b e ­ h a u p te t, d a ß m an das h ö c h ste W e se n in seinem H a n d e ln b e e in ­ flu ssen o d er e in sc h rä n k e n k a n n . A us diesem G ru n d k a n n au ch d ie A n g st un d F u rc h t v o r dem h ö c h ste n W e se n begriffen w e rd e n : je d e r d iese r d rei H o ch g ö tter (O nyom e, M aw u g a u nd O lorun) w ird zw a r als g u te r G ott gedach t, w ird jed o c h a u c h — da e r tö te n k a n n — g e ­ fü rc h te t44.

M ann k a n n ab er n ich t sag en , d a ß — w en n d e r H ochgo tt tö te t — er u n m o ra lisc h h an d elt. A us dem v o rh a n d e n e n M a te ria l e rs e h e n w ir, d a ß e r n ie u n m o ralisch e H a n d lu n g e n setzt, bzw. an so lch en b eteilig t ist, w ä h re n d die a n d e re n G ö tter so lch e T a te n aus B osheit se tz e n kö n n en . A uf G ru n d dessen , d a ß e r g ut u n d g e re c h t ist, k a n n e r als B egrün der des W a h re n u n d G u ten a n g e se h e n w erd en . Es lieg t in sein em B ereich die F o rd e ru n g zu ste lle n , das G ute zu tu n u nd das Böse zu m eiden, w ofür er d a n n d e n M en sch en b elo h n en , bzw. b e ­ stra fe n k a n n 45.

« Ebd.

41 V g l. St. S. F a r r o w , Faith, F a n c ies a n d F atic h or Y o r u b a P a g a n ism , L ond on 1924, 27. V g l. auch: E. B. I d o w u , a.a.O., 46ff.

42 V g l. E. B. I d o w u , e b d .

48 O loru n e n ts c h e id e t a ls o b e r ster R ich ter b e i d en Z w is tig k e ite n z w isc h e n d en v e r s c h ie d e n e n G öttern. Sehr oft w ird v o n ihm b eh a u p tet, daß d ie G ötter zu ihm g e h e n , d am it er ih r e S tr e itig k e ite n r ic h te u n d sc h lich te. S ieh e: E. B. I d o - w u, a.a.O., 51.

44 D ie s k a n n m an a ls C h a ra k ter istik u m d e s H o c h g o tte s im a llg e m e in e n b e ­ tra ch ten . V g l. J. H a e k e 1, a.a.O., 52. Es s e i aber h in zu g efü g t, daß e s sic h h ier um e in e a n d ere Furchtart h a n d elt als es b ei d en E rdgöttern der F a ll se in k an n , da s i e au ch b o sh a ft un d b ö sa rtig w e rd en k ö n n en , z.B. d ie T row o b e i d en E w eern . V g l. F. H e r r m a n n , a.a.O., 113.

45 Es läßt sic h ab er k o n k ret sc h w e r sa g e n , w a s im e in z e ln e n u n ter „ g u t” u n d „bös" v e r s ta n d e n w ird. W ie D a m m a n n m ein t, fe h lt m e ist e in a b so lu ter M aßstab für „gut" und ,,bös". D ie M eid u n g d e s B ö sen g ilt, das B ö se je d o c h ist m e ist v e r s c h ie d e n , u n d m an v e r s te h t u n ter b ö s, w a s d em j e w e ilig e n Stam m s c h le c h t e r s c h e in t. S ieh e: a.a.O., 113.

(12)

W ie scho n o ben g esag t w u rd e, sin d die H o c h g ö tte r v o n d e r W e lt zu rü ck g ezo g en e G ö tter, b e d ie n e n sie sich bei d e r Ü b erw ach u n g d e r G esetze und V o rsc h rifte n a n d e re r W esen : es k ö n n e n dies a n ­ d e re H im m els- o der E rd g ö tter od er so g a r die A h n e n sein, die d iese F u n k tio n a u sü b e n 46.

A us d e r R ich terfu n k tio n u n d d e r G esetzg eb u n g sg ew alt des H o ch g o ttes erg e b e n sich a n d e re b estim m te E igenschaften: se in e A llw issen h eit und A llg eg e n w art47. Das w ird v o r allem v o n O lo ru n b e h a u p te t. Er ist d e r A llw issen de, alles S ehende un d d a d u rc h in se in e n E n tsch eid u n g en d er U nfeh lb are. A n d e re G ötter z.B. die O ri- sc h a — k ö n n e n F e h le r m ach en, O lo ru n d ag eg en n ie 48. A uch, von O n y a m e k a n n dies b e h a u p te t w erd en . Ein B eispiel d afü r ist d e r v on W e ste rm a n n z itie rte L iedertext, d e sse n A n a ly se die obige A n n ah m e b e s tä tig t49. D er H ochgott d er E w eer g e n ie ß t die P rä d ik a te d e r „All­ w isse n h e it'' und „A llg eg en w art" eben so . Er sie h t auch in das H erz d e s M enschen, e r w eiß alles, w as d e r M en sch tu n w ird, e r k e n n t au c h die v e rb o rg e n e n G ed an k en 50.

N o ch ein e E igenschaft des h ö c h ste n W esen s w o llen w ir b e ­ tra c h te n , n äm lich sein „ew ig-sein". W ir h a b e n k e in e d ire k te n und k o n k re te n A u ssag en , die dieses P ro b lem k lä re n k ö n n ten . Es lä ß t sich ab e r aus dem obigen ein S chluß ziehen. A us d en b e re its d a r­ g e ste llte n E igen schaften des H o ch g o ttes e rfa h re n w ir, d a ß je d e r d iese r G ö tter m it dem A n fan g d e r W e lt aufs e n g ste v e rb u n d e n bleibt. D ort, w o er m it dem H im m el in Z usam m enhang g e b ra c h t w ird, ko m m t, die V o rste llu n g v o n ihm als v o n einem sich im m er g leich b leib en d en W e se n zum A u sd ru ck . M an k a n n in g ew isser H in ­ sic h t se in e „ew ige" E xistenz in d ire k t v o n d e r T a tsa c h e a b leiten , d a ß d ie se r G ott als im m er v o rh a n d e n se in g eg lau b t w ird u n d d a ß n ir­ g en ds die B eh aup tun g v o n sein em A nfang, v o n seinem Ende oder T o de auf g e ste llt w ird 51.

Befund

Die A n a ly se des V e rh ä ltn isse s H o ch go tt — M en sch — W e lt fü h rt u n s zu den folg en d en A n n ah m en : O nyam e, M aw u-ga u n d O lo ru n zeig en sich d e r W elt g e g e n ü b er als Schöpfer, U rh e b e r und E rh alter.

46 H ier k ö n n te m an a u ch e in e n der G rü nd e se h e n , w aru m dan n e b e n d ie ­ s e n G ötter-V erm ittlern O pfer d a rg eb ra ch t u n d G eb ete v e r r ic h te t w e rd en : um sie g u t zu stim m en .

47 D er A u sd ru ck „ A llw is s e n h e it” ist in d em S in n e zu v e r s te h e n , daß der H o ch g o tt v o n allem , w a s d ie n ie d r ig e r en G ö tter u n d M en sc h e n tun , w e iß , und daß n ic h ts v o r ih m v e r b o r g e n b leib t. „ A llg eg e n w a r t" b e d e u te t, daß der M en sch sic h je d e rz eit d er P räsen z d e s H o c h g o tte s b e w u ß t ist. V g l. D. W e s t e r m a n n ,

G o t t e s v o r s t e l l u n g in O b e r g u in e a , a.a.O., 204ff.

48 V g l. E. B. I d o w u , a.a.O., 46f. 44 V g l. D. W e s t e r m a n n , eb d .

(13)

1 6 6 JERZY KAZM1ERCZAK

Dem M ensch en g e g e n ü b er zeig en sie sich als R ichter, G esetz­ ge b e r u n d n a tü rlic h a u ch als Schöpfer.

V o n allen d rei H o c h g ö tte rn k a n n g esag t w erd en , d a ß sie p rin ­ zipiell gu t, allw issen d , a llg e g e n w ä rtig u n d g e re c h t sind.

A u s d e r A n a ly se des e th n o lo g isc h e n M aterials in d er oben g e ­ s te llte n H in sich t k a n n m an w o h l sag en , d a ß d e r H och gott d e r Y oru- ba — O lo ru n , d e r A k a n — O n yam e, sow ie d e r E w eer — M aw uga ziem lich d e u tlic h Züge ein es h ö c h ste n W esen s aufw eisen. A lle d rei G ö tter k ö n n e n als H o c h g ö tte r b e tra c h te t w erd en. Sie u n te rsc h e id e n sich v o n ih re r je w e ilig e n G ö tte rh ie ra rc h ie se h r w esentlich . D er U n te rsc h ied b e ste h t e ig e n tlic h n ich t n u r d arin , d a ß sie eine hohe, bzw. e in e h ö c h ste S tellu n g in d e r H ie ra rc h ie d e r v e re h rte n W e se n ein n eh m en , so n d ern , d aß sich d iese G ö tter d u rch E igenschafts- u n d S e in u n te rsc h ied e so c h a ra k te ris ie re n , d a ß sie als a n d e re W e se n a n ­ g e seh e n w e rd e n k ö nn en . W a s die S tellu n g selb st b etrifft, so ist festzu stellen , d a ß d iese E x p o n ierth eit sich nicht auf allen relig iö se n G ebieten — z.B. im K ult o d er im p ra k tisc h e n Leben — w id e rsp ie ­ gelt. D er H ochgott d e r Y oruba — O lo ru n — g en ieß t ü b e rh a u p t k e in e n K u lt52, w en n g leich bei d en zw ei a n d e re n H o c h g ö tte rn v o n e in e r g e w isse n k u ltisch e n V e re h ru n g g esp ro ch en w e rd e n k a n n 53. D iese V e re h ru n g ist n ich t so in te n s iv u nd b e d e u te n d g e rin g e r als bei d e n n ie d rig e re n G öttern. Im p ra k tisc h e n Leben sp ielt — zum U n te rsc h ied v o n d e n ü b rig e n G ö tte rn — d e r H o ch g o tt fast k e in e Rolle. Er ist ein fach zu e n tfe rn t und e rh a b e n , um sich d e n m en sch li­ c h en D ingen zu w idm en. Die S o n d erstellu n g des H o ch g o ttes lä ß t sich eig e n tlic h n u r im G lauben, d.h. in d e r H altu n g, d ie d e r M en sch v o n se in e r G o tth eit einnim m t, erfassen . Die w e se n tlich e Eigen- schafts- u n d S e in su n tersch ied e, die d e n H o chg ott als a n d e re s W e se n als d ie z a h lreic h e n a n d e re n H im m els- u n d E rd g ö tter e rsc h e in e n lassen , k a n n m an aus dem V e rh ä ltn is zu d en a n d e re n G ö ttern so w ie zur W elt u nd M ensch k la r e rk e n n e n 54. N u r e r ist d e r eig en tlich e S chöpfer d e r W elt, des M en sch en und a u ch d e r a n d e re n , n ie d rig e ­ re n G ö tter, d en n sie v e rd a n k e n ihm ihr D asein, sei es als sein e K inder, sei es als von ihm g esch affen e W e se n 53. Er b leibt d e r e ig e n t­

51 V o n d en an d eren H im m els- un d E rdgöttern w ird d e s ö fter e n g e s a g t, daß s ie d em H o ch g o tt ihr D a sein v e rd a n k e n . V g l. G. B i n e t s c h u n d G. H ä r t - t e r , a.a.O., 24; H. B a u m a n n , a.a.O., 140; E. B. I d o w u , a.a.O., 62.

“ V o n e in e r A u sn a h m e sp ric h t E. D a m m a n n . Er w eiß z u b e r ic h te n , daß in A ta k p a m e in T o g o (ein a u s Y orub a a u s g e w a n d e r te r Stam m ) d em S c h ö p fer g o tt z a h lre ich e O pfer d a rg eb ra ch t u n d G e b e te v e rr ic h te t w erd en . S ie h e : a.a.O., 137.

M V g l. J. S p i e t h, D ie E w e - S t ä m m e , a.a.O., 435; a u ch W . R i n g w a l d ,

D ie R e lig io n d e r A k a n - S t ä m m e , a.a.O., 251.

54 D a s V e r h ä ltn is d e s H o c h g o tte s zu d en a n d ere n G öttern w u rd e in d ie s e r S tu d ie nur a n d e u tu n g sw e ise a n g e sc h n itte n . E in e e in g e h e n d e A n a ly s e d ie s e s P ro­ b le m s w ü rd e d en R ahm en der v o r lie g e n d e n A r b e it ü b ersch reiten .

“ Vg l . K. Th. P r e u ß , a.a.O., 294; G. P a r r i n d e r , a.a.O., 58f.; E. B. I d o wu, a.a.O., 62.

(14)

liehe S chöpfer a u c h d an n , w en n e r sich — w ie im Fall O lo ru n s — bei d e r E rschaffung d e r W e lt a n d e re r G ehilfen bed ien t. M an k a n n w ohl sag en , d a ß d e r H o ch g o tt w e lttra n sz e n d e n t und v o n d e r W e lt g e tre n n t ist; d as kom m t b e so n d ers zum A u sd ru ck , w e n n die sic h t­ b a re W e lt g em ein t ist. Dem M en sch en g eg e n ü b er zeigt e r sich — w ie sch o n e rw ä h n t — als Schöpfer, R ichter u n d G esetzgeber.

W e il das zu letzt G esag te n ie v o n d en a n d e re n G ö ttern b e h a u p ­ te t w ird, k a n n also v o n e in e r U n tersch ied lich k eit u nd E igenart d ie­ ser G o tth eit g e sp ro c h e n w erd en . A u s se in e r A llm ach t (in se in e r M acht ist e r u n b e g re n z t, u n e in g e sc h rä n k t, u n b e e in flu ß b a r u nd s tä r­ k e r als d ie a n d e re n G ötter), A llw issen h eit und A llg eg e n w art re s u l­ tie re n w e ite re w e se n tlich e U n tersch ied e.

Som it k a n n m an die ein gan g s g e ste llte F ra g e so b e a n tw o rte n , d aß sich d e r H o ch g o tt n ich t n u r d a d u rc h v o n den a n d e re n G ö ttern u n tersc h eid e t, d a ß e r in d e r G ö tte rh ie ra rc h ie ein e b e so n d ere S te l­ lung einnim m t, s o n d e rn ein e G o tth eit v o n a n d e re r W e se n sa rt ist. D ieses R e su lta t lä ß t d ie p o ly th e istisc h e n R eligionen dieses G e­ bietes in ein em n e u e n Licht e rsch ein en . T ra g e n sie n ich t Züge des M onotheism us? Sind sie ihm nich t se h r v erw a n d t? D ieser G edank e sch ein t n u r an fang s n ahezu lieg en . Er stim m t n u r teilw eise u nd in gerin g em M aße. W e n n m an u n te r M o notheism us im eig e n tlic h en Sinne d ie A n e rk e n n u n g u n d die V e re h ru n g ein es einzig en G ottes als a lle in ig e r Schöpfer, o b e rste r H e rr d e r W elt, U rh e b e r d e r S itt­ lich k eit u n d letz te r R ich ter v e rs te h t58, d a n n k ö n n e n w ir h ö c h ste n s v o n einem P o ly theism u s m it e in zeln en m o n o th eistisch en Z ügen sprech en . D ie A n e rk e n n u n g des so d e fin ierte n G ottes ist in d iesen d rei p o ly th e istisc h e n R elig ion en g egeben, jed o c h v o n e in e r V e re h ­ ru n g im m o n o th eistisch en Sinne k a n n n ich t d ie R ede sein. Eine A n ­ n ä h e ru n g ab e r d iese r b eid en R elig io n ssy stem e läß t sich je d o c h fest­ stellen. W e n n m an d en M o n o th eism u s in dem Sinne b e tra c h te t, d a ß u n te r d e n v e rsc h ie d e n e n W esen , a n die ein N a tu rv o lk g laubt, n u r ein ein zig es die B ezeichnung „G ott" v e rd ie n t, d a n n w ä re n die V öl­ k e r als m o n o th e istisc h zu d e k la rie re n 57.

A b g eseh en d a v o n w ie m an d ie se R eligionen b ezeich n et (poly­ th eistisch o d er m on oth eistisch ), d e r H o ch g o tt ste h t in d iesen R eli­ gionen im G lau b en szen tru m — w en n a u c h nich t im K ultu szen tru m . N ach o b ig en Ü b e rleg u n g en ist m an g e n e ig t anzu nehm en , d a ß d e r im m er zum G lau b en sg u t g eh ö rte. W ie B eth m eint, zeig t e r sich u n s als e in R esiduum frü h e re r m o n o th e istisc h g e a rte te r V o rste llu n g e n 58. D aß e r ab e r n ich t v e re h rt w ird, w ü rd e d afür sp re c h e n , d a ß e r nich t

V g l. J. H a e k e l , a.a.O., 54. «» Ebd.

(15)

s p ä te r e rs t in das G lau b en sg u t aufgenom m en w u rd e, d e n n so n st w ü rd e e r sich in te n siv ste r V e re h ru n g e rfre u e n 59. D er G ed an k e an e in e n H o ch g o tt sch ein t e h e r a n die ra tio n a le Seite des M en sch en g e b u n d e n zu se in 60.

1 6 8 JERZY KA2MIERCZAK

» Ebd.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Powołując się na ewangelię Łukasza nawołuje Salwian bogatych, by sprzedali swe mienie, a uzyskane tą drogą pieniądze rozdali ubogim 107. Życie w bogactwie nie

Wybór pisarzy nis najwyższsj miary (oprócz Konopnickiej) zdeterminowany był dążeniem do zaprszsntowanla najbardziej modslowych w drugiej po­ łowie XIX w.. odczytań

o penetracji przez literaturę SF kweetli teraźniejszości, choć oczywiście i po dawnemu mierzy ona w przyszłość, uświadamiając czytelnikowi, że “przeznaczeniem

Autor podkreśla, oprócz wartości poznawczych rękopisu, również jego walory lite­ rackie: sposób prowadzenia narracji, zastosowanie w relacji pa­ miętnikarskiej

Autor podkreśla, oprócz wartości poznawczych rękopisu, również jego walory lite­ rackie: sposób prowadzenia narracji, zastosowanie w relacji pa­ miętnikarskiej

utworu Albertiego), jednak podobna konstrukcja bohatera, wspól­ ny obu dziełom schsmat idealnego żywota, e nade wszystko docho­ wanie przez obydwu twórców wiary

utworu Albertiego), jednak podobna konstrukcja bohatera, wspól­ ny obu dziełom schsmat idealnego żywota, e nade wszystko docho­ wanie przez obydwu twórców wiary

23-32« Zainteresowania folklore* Juliana Krzyżanowskiego widocz­ ne 8« już u początków Jego naukowej refleksji« Edukację w za­ kresie folklorystyki pobierał