i komentowany, zamieścił autor w apendyksie powstały w 1981 r. list pasterski m etropolity Gortyny i M egalopo lis T heophilosa Kanavosa, traktujący o ważnej roli m ałżonek kapłanów.
К S.
„T eki G d a ń sk ie ”, p o d red. W a ld e m a ra J a r o s z e w i c z a , t. I, W yd. O d d ział P om orski K atolickiego Stow arzyszenia „C ivitas C h ristia n a ” , G d a ń sk 1999, s. 139.
Periodyk wydawany jest przez grupę gdańskich historyków średniego i młodego pokolenia, skupionych wokół Ośrodka E dukacji Morskiej i studium doktoranckiego przy Katolickim Stowarzyszeniu „Civitas Christia n a ” w Gdańsku. Poświęcony m a być dziejom G dańska i Pom orza, ze szczególnym uwzględnieniem związków z Bałtykiem i M orzem Północnym. W tom ie pierwszym znalazły się artykuły poświęcone dziejom floty gdańskiej w X V I w. (Tadeusz G ó r s k i), historii Twierdzy Wisłoujście (Zdzisław В a 1 e w s к i) i jej „życiu powszedniem u” (A ntoni R om uald C h o d y ń s k i ) . Dalej przedstawiono kilka fragm entów z historii Gdańska: najazd G dań szczan na przedmieście Stare Szkoty w 1653 r. p ióra Sławomira K o ś c i e l a k a , dzieje Podkom isariatu Naczelnej Rady Ludowej w G dańsku w okresie kształtowania się władzy polskiej na Pom orzu w latach 1918-1920 i sylwetki ludzi, którzy byli tu czynni pióra Józefa B o r z y s z k o w s k i e g o , rolę duchowieństwa w krzewieniu polskości w W olnym Mieście G dańsku pióra Joanny O 1 b e r t. H istorii powojennej dotyczy szkic o księżach pallotynach w Gdańsku-W rzeszczu p ióra P iotra S z c z u d l o w s k i e g o oraz studium na tem at Straży Granicznej w G dań sku w latach 1990-1991, przedstawione przez G rzegorza G o r y ń s k i e g o . Bardzo ciekawe m ateriały zaprezen tow ała Justyna J e l l o n e k , przedstawiając inwentarz pośm iertny proboszcza z Nowej Cerkwi na Pom orzu z połowy X V III w. i na jego podstawie starając się odtworzyć w arunki bytowe kleru parafialnego w tej dobie. Andrzej G r o t h zajął się m ało znaną sprawą rybołówstwa w Z atoce Puckiej w X V I-X V III w. Zam ykają ten tom dwa artykuły dotykające problem ów związków G dańska z Bałtykiem i M orzem Północnym. W pierw szym Piotr Tadeusz G ó r s k i przedstawia Rygę jako centrum floty I Rzeczypospolitej, w drugim Joanna van V e e n - T a l i p s k a omawia organizację opieki społecznej w miastach Niderlandów w X V II w. T en ostatni artykuł o piera się na rezultatach publikacji historyków holenderskich i belgijskich głównie z ostatnich kilkunastu lat, udostępnia je więc pośrednio polskim badaczom zagadnienia.
Nowy periodyk jest niewątpliwie inicjatywą bardzo pożyteczną. N a pewno pobudzi środowisko historyków gdańskich młodszego pokolenia do intensywniejszej twórczości, ułatwiając publikację prac powstałych na marginesie rozpraw magisterskich czy doktorskich. Miejmy nadzieję, że po tom ie pierwszym pójdą następne.
M .B .
A n n a D u n in -W ąso w icz, D ie Verm essung von D o r f u n d F lur in den L ä n d e rn der polnischen K rone vom 16. bis in das 18. Jahrhundert. M it ein e m G eleitw o rt u n d R e g iste r von H a ra ld W i 11 h ö f t, S crip ta M e rc a tu ra e V erlag, S ieg en er A b h a n d lu n g en z u r E n tw icklung d e r m a te riellen K u ltu r t. X X IX , St. K a th arin en 2000, s. 454.
Jest to uzupełniona i rozszerzona wersja polskiego wydania, które ukazało się pod tytułem „Pomiary gruntu w Koronie w X V I-X V II wieku. Próba ustalenia wielkości ról chłopskich na ziemiach polskich” (W arsza w a 1994). Historyczna m etrologia jest dyscypliną ostatnio bardzo szybko się rozwijającą. W 1971 r. powstała organizacja międzynarodowa skupiająca specjalistów z tej dziedziny (Com ité International pour la M etrologie
H istorique — CIM H ). W Polsce W itold K u 1 a w swym dziele „Miary i ludzie” (W arszawa 1970) zapoczątkował rozwój badań nad społecznymi aspektam i metrologii. W tym nurcie socjologizującym znajduje się także om a w iana praca. A utorka przedstawia technikę m ierzenia gruntów w związku z przebiegiem procesów osadniczych i upraw ą roli, a także przebiegiem reform y w tym zakresie (tzw. pom iara wlóczna) na obszarach Korony w długim ciągu od X V I aż do X V III w. Chodzi jej nie tylko o odtworzenie dawnych jednostek miar i sprowadze nie ich do m iar dzisiejszych; szuka przy tym odpowiedzi n a liczne pytania z zakresu społecznej historii wsi i jej mieszkańców. M. in. podnosi kwestię, czy i jak odbiła się na technice m ierzenia gruntów nowa organizacja wsi, związana z wprow adzeniem w X V I w. poddaństwa chłopów i pańszczyzny. Praca wymagała przeprow adzenia ogrom nie rozleglej kwerendy w różnych archiwach, gdzie znajdują się m ateriały związane z transakcjam i grun towymi, eksploatacją gruntów, regulacją prac rolniczych, ordynacjami gospodarczymi, lustracją dóbr królewskich i prywatnych itd. Książka dzieli się na pięć części. Część I przedstawia zasób źródeł i charakteryzuje stan dotychczasowych badań, część II zawiera teoretyczny m odel m iar gruntów występujących w Polsce i analizuje ich nazwy, część III prezentuje oszacowanie wielkości ról chłopskich w poszczególnych regionach, część IV omawia zasady pom iaru w dobie pańszczyzny. W części V przedstawione zostały wybrane dokum enty dotyczące pom iarów gruntu, szczególnie interesujące ze względu n a ich treść. T a wzorowo w ykonana praca będzie przez długie lata służyć badaczom wsi w Polsce i w innych krajach.
M .B .
W ło d zim ierz Z i e n t a r a , Sarm atia E uropiana oder Sarm atia A sia n a ? P olen in den deu tschsprachigen D ruckw erken des 1 7. Jahrhunderts, W ydaw nictw o U n iw ersy tetu M ik o łaja K o p e r nika, T o ru ń 2001, s. 257.
N a podstawie analizy siedemnastowiecznych starodruków niemieckojęzycznych, głównie pochodzących z H erzog-A ugust Bibliothek w W olfenbüttel, ale także z innych zbiorów (Tybinga, Getynga, Praga, Biblioteka PA N w Gdańsku, M iejska i Uniwersytecka Biblioteka w Toruniu) stara się au to r odtworzyć obraz Polski i Polaków, funkcjonujący na Z achodzie Europy w X V II w. Są wśród nich źródła należące do trzech typów: relacje i w spomnienia z podróży, gazety i druki ulotne oraz rozprawy historyczne i prawnicze. Przy okazji — na marginesie głównego zagadnienia, jakim jest opinia i stan wiedzy o Polsce — poruszone zostały w książce różne zagadnienia szczegółowe, jak np. sytuacja m iast i mieszczaństwa, ustrój polityczny, udział kobiet w podróżach, problem stosunku do Żydów i religijnej tolerancji, funkcjonowanie poczty i systemów kom unikacji społecznej, sposoby widzenia i interpretacji świata (tu np. proroctwa), obchodzenie świąt i uroczystości, organizacja wolnych elekcji, wydarzenia w ojenne (najazd szwedzki, powstania kozackie). Wszystkie one zresztą stanowią składniki ogólnego obrazu Polski, są elem entam i spraw, n a k tóre cudzoziemcy najczęściej zwracali uwagę. Z i e n t a r a stara się określić, na jakich podstawach opierał się au to r każdego druku (pobyt w Polsce, znajomość pośrednia poprzez informacje przeczytane lub zasłyszane od innych), jakie były w owych czasach stereotypy Polaka, na ile w opiniach odzwierciedla się rzetelna wiedza, a na ile funkcjonują w nich mity i występuje pogoń za egzotyką i sensacją. Szkoda, że praca obejmuje tylko jedno stulecie, nie może więc ukazać ewolucji (ewentualnie stabilności) poglądów. D obrze, że ukazała się w języku niemieckim, jej treść będzie więc dostępna dla odbiorców
