El¿bieta Dynia, Uznanie pañstwa
w prawie miêdzynarodowym.
Zarys problematyki, Rzeszów 2017, ss. 304
Mo¿na w zasadzie stwierdziæ, ¿e w ka¿dym dobrym, licz¹cym siê pod-rêczniku do nauki prawa miêdzynarodowego publicznego (jest ich wiele) znajdujemy bardziej lub mniej rozbudowane treœci bezpoœrednio dotycz¹ce tematu zwi¹zanego z instytucj¹ miêdzynarodowego uznania pañstwa i wi¹¿¹c¹ siê z uznaniem prawnomiêdzynarodowej podmiotowoœci pañstwa.
Sama instytucja uznania jest t¹, która pozwala pierwotnemu podmio-towi prawa miêdzynarodowego na równi z innymi podmiotami zawieraæ (m.in.) wzajemne zobowi¹zania, okreœlaæ wzajemne uprawnienia.
Wyj¹tkowo dobrze siê sta³o, ¿e t¹ z³o¿on¹, nie³atw¹ problematyk¹ do-tycz¹c¹ uznania pañstwa w prawie miêdzynarodowym zajê³a siê prof. dr hab. El¿bieta Dynia. Autorka przedstawianej pracy reprezentuje Uniwer-sytet Rzeszowski. Jest pracownikiem Wydzia³u Prawa i Administracji, kierownikiem Katedry Prawa Miêdzynarodowego. Ksi¹¿ka Pani Profesor jest efektem wieloletniej pracy, naukowych przemyœleñ, zagranicznych sta¿y oraz przeanalizowania ogromnej iloœci przedmiotowej literatury.
El¿bieta Dynia efekty swojej pracy wielokrotnie prezentowa³a podczas licznych ogólnopolskich konferencji katedr prawa miêdzynarodowego. Wymienione powy¿ej, zapewne nie wszystkie, przymioty nadaj¹ prezen-towanej publikacji wyj¹tkowy merytoryczny wymiar – bez w¹tpienia z du¿¹ nadziej¹ (nie rozczarowuj¹c siê) oczekiwa³o na ni¹ œrodowisko prawników zajmuj¹cych siê prawem miêdzynarodowym. Dodatkowo, co nale¿y równie¿ podkreœliæ, omawiane opracowanie chocia¿ trochê zmniej-sza dysproporcje pomiêdzy liczb¹ wydawanych prac poœwiêconych prawu unijnemu a, niestety niewielk¹, liczb¹ prac dotycz¹cych stricte prawa miêdzynarodowego.
Konstrukcja pracy jest przejrzysta – logiczna. Podjêty w niej temat po-dzielony zosta³ na piêæ rozdzia³ów obejmuj¹cych 16 paragrafów, poprze-dzonych wykazem skrótów i wstêpem, zakoñczonych wnioskami oraz bardzo obszern¹ bibliografi¹. Zgromadzona bibliografia obejmuje
litera-OPOLSKIE STUDIA ADMINISTRACYJNO-PRAWNE XV/4
turê w jêzykach: polskim, angielskim oraz rosyjskim. Na szczególne pod-kreœlenie zas³uguje równie¿ zaprezentowany wybór Ÿróde³ zamieszczo-nych w porz¹dku chronologicznym, obejmuj¹cy m.in.: dokumenty ONZ (Karta Narodów Zjednoczonych ONZ, wiele deklaracji i rezolucji), Dzien-niki Urzêdowe Unii Europejskiej, DzienDzien-niki Ustaw RP, liczne orzecznic-two. Podkreœliæ nale¿y, ¿e ka¿dy kolejny rozdzia³ logicznie nawi¹zuje do poprzedniego i go rozwija. Jednoczeœnie rozdzia³y poprzedzaj¹ce w nie-zbêdnym wymiarze jawi¹ siê jako swoiste wprowadzenie do tych nastê-puj¹cych po nich. Wszystkie z kolei, chocia¿ s¹ jednostkami odrêbnymi, nawzajem siê uzupe³niaj¹ i w najlepszy z mo¿liwych sposobów realizuj¹ temat podstawowy dotycz¹cy instytucji uznania pañstwa.
Chocia¿ podjête przez Pani¹ Profesor zagadnienie g³ówne mog³oby su-gerowaæ „monotematycznoœæ”, to jednak praca ma charakter wieloaspek-towy. Zawiera wiele trafnych spostrze¿eñ, analiz, ocen, konkluzji.
Ju¿ we wstêpie autorka s³usznie konstatuje, ¿e: „W ka¿dej epoce histo-rycznej liczba pañstw – podmiotów prawa miêdzynarodowego ulega zmia-nie. W wyniku okreœlonych procesów politycznych, spo³ecznych, ekono-micznych, walki o suwerennoœæ i niezale¿noœæ narodow¹ jedne pañstwa pojawia³y siê w spo³ecznoœci miêdzynarodowej, inne zaœ znika³y. Po-wsta³a wiêc instytucja uznania miêdzynarodowego, która przesz³a i prze-chodzi sta³¹ ewolucjê, zwi¹zan¹ z g³ównymi, zasadniczymi tendencjami rozwoju powszechnego prawa miêdzynarodowego, jak równie¿ praktyk¹ pañstw, doœwiadczaj¹c w ostatnich latach istotnych zmian”. W ka¿dym przypadku, kiedy powstaje nowe pañstwo, zachodzi koniecznoœæ podjêcia przez istniej¹ce podmioty prawa miêdzynarodowego decyzji w przedmio-cie jego uznania lub nieuznania za pañstwo.
W doktrynie œcieraj¹ siê, z wiêkszym lub mniejszym natê¿eniem, dwa przeciwstawne pogl¹dy, odnosz¹ce siê do teorii konstytutywnej i dekla-ratoryjnej. Zwolennicy pierwszej z nich uwa¿aj¹, ¿e nowo powsta³y „twór” nie jest pañstwem. Zatem pe³noprawnym podmiotem prawa miê-dzynarodowego staje siê jedynie w przypadku faktycznego uznania przez inne pañstwa. G³osz¹ oni, ¿e samo uznanie posiada walor prawotwórczy i jest dla egzystencji nowo powsta³ego podmiotu warunkiem sine qua
non. Z kolei zwolennicy koncepcji deklaratywnej twierdz¹, ¿e uznanie
jest tylko i wy³¹cznie obiektywnym stwierdzeniem zaistnia³ego faktu, tym samym, spe³nienia niezbêdnego warunku umo¿liwiaj¹cego nawi¹za-nie pe³noprawnych stosunków. Teoria deklaratywna znalaz³a po raz pierw-szy swoje jurydyczne odzwierciedlenie w Konwencji z Montevideo (1933) oraz w szeregu innych Ÿróde³ prawa, np. w Karcie Pañstw Amerykañ-skich podpisanej w Bogocie w 1948 r.
Rozwa¿ania powy¿sze w stopniu, co oczywiste, bardziej szczegó³owym autorka przeprowadza w pierwszych kolejno po sobie nastêpuj¹cych
dzia³ach. Rozdzia³y pierwszy, drugi i trzeci dotycz¹ bezpoœrednio uzna-nia w prawie miêdzynarodowym, uznauzna-nia pañstwa oraz rodzajów i form uznania pañstwa. Analizuje siê w nich pojêcie uznania, kodyfikacje i in-stytucje uznania oraz pojêcie pañstwa i pojêcie uznania pañstwa. Ponad-to omawia siê w nich charakter prawny uznania, formy uznania, uzna-nie de iure i de facto oraz skutki prawne uznania i uzna-nieuznania pañstwa. Wymienione powy¿ej tematy w sposób rzetelny, syntetyczny prezentuj¹ ró¿ne w tym wzglêdzie stanowiska wystêpuj¹ce w doktrynie.
Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e praca ma charakter asymetryczny, bowiem kolej-ny, czwarty rozdzia³ Uznanie pañstwa przez organizacjê miêdzynaro -dow¹, licz¹cy 60 stron, stanowi najwa¿niejszy, najbardziej istotny i
no-watorski element rozprawy. Autorka prezentuje w nim praktykê nia pañstw przez Organizacjê Narodów Zjednoczonych, kwestie uznawa-nia pañstw przez organizacje regionalne, np. przez miêdzynarodowe or-ganizacje europejskie, przede wszystkim na przyk³adzie pañstw po-wsta³ych po rozpadzie ZSRR i Jugos³awii. Ponadto analizuje równie¿ wybrane pozaeuropejskie organizacje regionalne, przede wszystkim od-nosz¹ce siê do dzia³añ Organizacji Jednoœci Afrykañskiej / Unii Afrykañ-skiej oraz Organizacji Pañstw Amerykañskich.
Równie wa¿na i interesuj¹ca jest problematyka podjêta w ostatnim, pi¹tym rozdziale Praktyka uznawania w ró¿nych sytuacjach. Rozdzia³ ten jest pod wzglêdem objêtoœci najwiêkszy (liczy 71 stron) i prezentuje bardzo wa¿n¹ wspó³czeœnie tematykê dotycz¹c¹ uznania pañstwa po-wsta³ego w wyniku secesji. Ponadto bardzo ciekawie przedstawia i anali-zuje status prawnomiêdzynarodowy podmiotów nieuznawanych. Roz-dzia³ ten koñczy zas³uguj¹ca na wyj¹tkowe podkreœlenie analiza przypad-ków uznania i nieuznania za pañstwo na przyk³adzie Palestyny i Krymu.
Ksi¹¿ka Pani Profesor El¿biety Dyni to bardzo pomocna dla prawni-ków, nowoczeœnie napisana monografia. Spostrze¿enia, tezy, wnioski, oparte zosta³y, jak to wczeœniej stwierdzono, na rzetelnej analizie, za-równo doktryny, jak i prawnomiêdzynarodowej praktyki. Wszystko to niew¹tpliwie stanowi ogromn¹ wartoœæ dla czytelnika. Ksi¹¿ka jest cen-nym zarówno Ÿród³em, jak i opracowaniem. Zawiera wiele uzasadnio-nych, oryginaluzasadnio-nych, w³asnych spostrze¿eñ.
Z racji wspomnianych powy¿ej, niew¹tpliwych walorów merytorycz-nych, jak równie¿ z powodu nielicznych prac zwartych dotycz¹cych za-gadnieñ bezpoœrednio zwi¹zanych z prawem miêdzynarodowym ka¿dy, kto zajmuje siê problematyk¹ prawa miêdzynarodowego, powinien siê z t¹ prac¹ dog³êbnie zapoznaæ, wrêcz mieæ j¹ na swojej pó³ce.
Stefan Marek Grochalski El¿bieta Dynia, Uznanie pañstwa w prawie miêdzynarodowym... 133
