Artur Andrzejuk, Tomasz Stępień
Sprawozdanie z wizyty delegacji
UKSW w ośrodkach naukowych
Egiptu
Studia Philosophiae Christianae 39/1, 278-282
A R T U R A N D R Z E J U K Instytut Filozofii U K SW T O M A S Z S T Ę P IE Ń Wydział Teologiczny U K SW SPR A W O ZD A N IE Z W IZYTY D E L E G A C JI U KSW W O ŚR O D K A C H NAUKOW YCH E G IP T U
W dniach od 14 do 20 m arca 2003 r. z oficjalną wizytą w ośrod kach naukowych Arabskiej Republiki E giptu przebywała delegacja U niw ersytetu K ardynała Stefana Wyszyńskiego w składzie dr hab. A rtu r A ndrzejuk i ks. d r Tomasz Stępień. Z aproszenie do UKSW ze strony egipskiej wystosował, działając w im ieniu M inisterstwa Kultury Egiptu, A rabskiego Towarzystwa Filozoficznego oraz U ni wersytetu Kairskiego, znany w całym świecie arabskim filozof, prof, dr H assan H anafi. Z aproszenie przekazała i całej wizycie p a tro n o wała A m basada Rzeczypospolitej Polskiej w Egipcie.
Pierwsze spotkanie naukow e, o ch arak terze sympozjum, m iało m iejsce 19 m arca w Wysokiej R adzie K ultury (K om itet Filozofii), będącej agendą M inisterstw a Kultury E giptu. P a tro n a t nad sym pozjum objął egipski m inister kultury. Z e strony gospodarzy, oprócz H. H anafiego, uczestniczyli w sym pozjum wykładowcy uczelni kairskich, zaproszeni specjalnie na to spotk anie (sym po zjum nie m iało c h a ra k te ru otw artego; obowiązywały specjalne za proszenia). O becna też była egipska telewizja, której wywiadu udzieli organizatorzy H . H an afi i A m b asado r R P d r Jo a n n a Wro- necka. Z e strony polskiej, oprócz A. A ndrzejuka i T. Stępnia, uczestniczyła w tym sym pozjum A m b asad or R P w Egipcie oraz A ttaché do spraw K ulturalnych i N aukow ych A m basady polskiej, mgr Jo la n ta Bogusz-Sakowska.
Po powitaniu i krótkim przedstaw ieniu sylwetek naukowych p re legentów przez prow adzącego sympozjum H. H anafiego, jako pierwszy zabrał głos T. Stępień, który przedstaw ił referat, zatytuło wany: Uwagi o neopłatonizmie ja ko syntezie myśli starożytnej (Re
marks on Neoplatonism as the synthesis o f the A ncient Thought).
Prelegent na w stępie podkreślił, że rozum ienie myśli neoplatoń- skiej jest istotnym czynnikiem umożliwiającym studia nad średnio wieczną filozofią arabską i chrześcijańską. N eoplatonizm był ostat nim system em filozofii antycznej i syntezą całej filozofii greckiej.
Elem enty różnych systemów filozoficznych znalazły swoje miejsce w neoplatońskiej wizji świata, zsyntetyzowanej za pom ocą myśli P latona i średnich platoników . Teza ta była uzasadniana w wystą pieniu poprzez pokazanie trzech aspektów myśli neoplatońskiej: 1) hipostazy neoplatońskiego świata, któ re m ają swoje źródło we wcześniejszej filozofii; 2) pochodzenie rzeczywistości z Jednego, które także m ożna łączyć z wcześniejszym rozum ieniem rzeczywi stości jako procesu; 3) filozofia jak o sposób życia, skierowany ku zjednoczeniu z Bogiem, co w myśli starożytnej kształtow ało się już od czasu Pitagorasa.
N astępnie A. A ndrzejuk przedstaw ił referat pt. Dialog Tomasza
z Ibn-Siną. Arabskie źródła egzystencjalnej koncepcji bytu. (Dialog de Thom as d ’A q u in avec Ibn-Sina. Les sources arabes de la conception existentielle de l ’ètre).
Mówca przedstaw ił występujące w tekstach historyków filozofii (E. Gilson, F. van Steenberghen, A. M. G oichon, M. Chahin, L. G ardet, M. Gogacz) poglądy na tem at zależności łacińskiej filo zofii w średniowieczu od myślicieli arabskich, a szczególnie wpły wu, jaki wywarł Awicenna na poglądy Tomasza z Akwinu. N astęp nie A. A ndrzejuk usiłował zweryfikować te poglądy, analizując przywołania myśli Ibn-Siny w Tomaszowym traktacie De ente et es
sentia. A naliza tego wczesnego pism a Akwinaty nie udziela - zd a
niem preleg enta - definitywnej odpowiedzi na pytanie o zależność Tomasza od Awicenny, ale doskonale ilustruje sposób posługiwania się przez A kw inatę poglądam i tego arabskiego filozofa.
Po referatach zebrani zabierali głos, podejm ując tem atykę dość luźno związaną z treściam i zawartymi w wystąpieniach. Raczej p o d kreślano wagę spotkania dla dialogu m iędzykulturowego. W tra k cie tych wypowiedzi podkreślano szczególną predestynację Pola ków do podejm ow ania współpracy i wymiany z krajam i arabskimi. Z auw ażono bowiem, że Polska, będąc krajem europejskim , nigdy nie była im perium kolonialnym. Podkreślano także tradycyjną otw artość kultury polskiej na różnorodne wpływy, w tym kulturę O rientu. W związku z tą ostatnią kwestią, postaw iono pytanie o to, jak możliwe było zachow anie tożsam ości narodow ej przez Polaków przy tak szerokim otwarciu na wpływy zew nętrzne. Pytano także o znaczenie tradycyjnej polskiej tolerancji dla kształtow ania się tożsam ości narodow ej. W dyskusji, oprócz referentów z UKSW, brała udział dr Jo an n a W ronecka, niegdyś wykładowca języka i kul
tury arabskiej w K atedrze H istorii Filozofii Starożytnej i Średnio wiecznej ATK. Piękną „pochwalę Polski” wygłosił, świetnie znający nasz Kraj, znany arabski reżyser i teoretyk teatru, prof, dr H an aa A bdel Fattah.
D rugie spotkanie, o ch arak terze sem inarium , odbyło się w A rabskim Towarzystwie Filozoficznym (O ddział Egipski). D r hab. A. A ndrzejuk, w referacie pt. Panorama filozofii we współcze
snej Polsce (La panoram ę de la philosophie en Pologne contempore- ne), przedstaw ił zarys sytuacji w filozofii polskiej po II w ojnie
światowej i uczynił to pu n ktem wyjścia do zaprezentow ania k o n dycji filozofii w Polsce po 1989 r. Zw rócił przy tym szczególną uwagę na oryginalność b ad ań prow adzonych na naszym U niw er sytecie, ta k w zakresie klasycznej tem atyki filozoficznej, ja k i w odniesieniu do filozofii przyrody.
Dyskusja po w ystąpieniu p releg en ta dotyczyła p rzede wszyst kim sytuacji w filozofii polskiej po u p adku kom unizm u. Pytano o los m arksizm u jak o filozofii i o samych m arksistów. (W ykładow ca m arksizm u z kom unistycznego Jem en u dziwił się, że filozofo wie m arksistowscy w Polsce pozostali na uczelniach, gdyż jego sa m ego w wyniku dekom unizacji od su n ięto od nauczania filozofii). W rócił też problem tożsam ości narodow ej Polaków i pytanie o r o lę filozofii w budow aniu tej tożsam ości. D uże zdziwienie wywoła ło stw ierdzenie, że Polska nie m a swej własnej „filozofii n a ro d o w ej” (nazywany tak bywa kieru n ek raczej m arginalny w filozofii polskiej). Prelegenci z Polski usiłowali pokazać, że kultu ra filozo ficzna Polski jest częścią kultury światowej, zaś charakteryzują ją pew ne dom inanty, wśród których w ym ieniono szkołę lwowsko- warszaw ską, drugą fenom enologię (R o m an a In g ard en a) oraz to- mizm.
Ks. d r T. Stępień, w referacie pt. N eoplatonizm a filozofia proce
su (Neoplatonism and the Philosophy o f Process), podjął tem at
związków n eoplatonizm u z now ożytną i w spółczesną filozofią procesu. Przedstaw iając now ą koncepcję pow stania świata, Plotyn sform ułow ał teo rię najczęściej nazywaną teo rią em anacji. E m a- nacja to - w jego ujęciu - proces, który jest przedstaw iany jak o proces m yślenia. W ystępują tu zawsze układy triadyczne i enne- adyczne, obrazujące, jak w najwyższych rzeczywistościach odbywa się spoczynek, pochodzenie i pow rót. N eoplatonizm rozum iany jak o opis procesu m yślenia m ożna odnieść do nowożytnej i w spół
czesnej filozofii, k tó ra po dejm uje problem y procesu w kulturze (H egel) i procesu w świadom ości (H usserl). W te n sposób ujęta filozofia n eo p latoń sk a pozw ala - zdaniem T. Stępnia - lepiej ro zum ieć filozofię procesu.
W dyskusji po tym referacie p o d jęto problem relacji stw orzenia i em anacji. P relegent zaznaczył, że w system ie Plotyna istotnie m ożna rozum ieć proces m yślenia jak o proces tw orzenia rzeczywi stości. Je d n a k - jak podkreśli! T. S tępień - jest tak tylko w przy padku in telek tu Boskiego, poniew aż w naszych intelek tach nie tworzymy rzeczywistości, ale raczej odtw arzam y rzeczywistość tw orzoną przez Boga. W dyskusji także poruszono k o n k retn e p ro blem y zw iązane z in te rp re ta c ją myśli współczesnych filozofów niem ieckich.
Spotk anie trzecie m iało m iejsce na W ydziale Filozoficznym U niw ersytetu K airskiego. T. S tęp ień przedstaw ił re fe ra t pt. Pol
skie badania nad neoplatonizm em (Polish researches studies on N eoplatonism ). P releg en t wskazał na rosnące zainteresow anie fi
lozofią n eo p lato ń sk ą w śród polskich filozofów. To zainteresow a nie - jego zdaniem - wyraża się w nowych tłum aczeniach tekstów neoplatoników pogańskich i chrześcijańskich, k tó re są bardzo m ocno o p a rte o znajom ość problem atyki filozoficznej n e o p la to nizm u i stanow ią owoc w spółpracy filozofów i filologów. P rele gent wskazał także na specyficzny c h a ra k te r polskich badań, który polega na podejm ow aniu w większym stopniu niż na Z achodzie problem atyki m etafizycznej. Przedstaw ił także specyficznie polski aspekt tych b adań, dotyczący problem atyki istnienia w filozofii neoplatońskiej.
A. A ndrzejuk wygłosił referat pt. Polskie badania nad średnio
wieczną łacińską filozofią arabską. (Les recherches polonaises sur la latine philosophie arabe au M oyen ège). Zaprezentow ał w nim - na
tle b ad ań francuskich i dokonań polskich arabistów - ustalenia b a daczy, pracujących w K atedrze H istorii Filozofii Starożytnej i Śre dniowiecznej ATK, pod kierunkiem prof, d r hab. Mieczysława Go- gacza. Skupił się szczególnie na zainteresow aniach związanych z osobam i i dokonaniam i Awicenny oraz Aw erroesa.
Dyskusja po tym spotkaniu koncentrow ała się wokół znaczenia filozofii polskiej dla kultury filozoficznej Europy i świata. Pytano o miejsce szkoły lwowsko-warszawskiej w filozofii europejskiej oraz o uczniów R om ana Ingardena. Uczonych z Syrii interesow ały
bada-nia nad wpływem filozofii arabskiej na m etafizykę X III wieku, a szczególnie na myśl św. Tomasza z Akwinu. Pojawiły się też pyta nia na tem at dialogu świata arabskiego z k ulturą europejską. P rele genci podkreślali, że przykład filozoficznego dialogu w wiekach średnich uczy nas, że taki dialog zawsze jest możliwy i przynosi owoce dla obydwu stron.
Należy - na koniec - zaznaczyć, że zarów no stro n a egipska, jak i A m basada R P w K airze, nadały tej wizycie b ardzo wysoką rangę. W dniu 19 m arca na lotnisku u K airze delegację U K SW pow itała A ttach é do spraw K ulturalnych i Naukowych, a uroczystą kolacją w swojej rezydencji p o d jął C hargé d ’A ifaires ad interim , m gr W łodzim ierz Bogusz. W następnym dniu Jej E kscelecja pani A m basad o r R P p o d jęła delegację obiadem , a po sym pozjum w W yso kiej R adzie K ultury wydała uroczystą kolację dla części uczestni ków spotkania. Także podsum ow anie wizyty w jej przedo statnim dniu m iało m iejsce podczas specjalnej kolacji, wydanej przez p a nią A m basador. W trakcie całej wizyty delegacja U K SW była p o dejm ow ana przez prof. H. H anafiego, a także - kilkakrotnie - przez R adcę A m basady RP. Czas pom iędzy spotkaniam i, w ypeł niony był - także za spraw ą polskiej placówki - intensywnym p ro gram em krajoznawczym . D zięki znakom itym „przew odnikom ” w osobach m gra W. Bogusza, m gr J. Bogusz-Sakowskiej, inż. D o roty F attah, a także służbowym p rzepustkom i sam ochodom na dyplom atycznych tablicach rejestracyjnych (oraz znakom itym kie rowcom ) udało się w ciągu tych kilku dni zobaczyć niew iarygod nie dużo (co obrazuje rep o rtaż fotograficzny, opracow any przez T. Stępnia).
Podsum owując, uznano, że (zgodnie z oczekiwaniem Pani A m basador dr Joanny W roneckiej wyrażonym w piśm ie do R ektora UKSW z 19 lutego 2003 r.) wizyta delegacji UK SW w Kairze przy niosła wym ierne korzyści poznawcze obu stronom . Z aproszono prof. H. H anafiego do złożenia wizyty w U K SW i wygłoszenia oko licznościowego wykładu w K atedrze H istorii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej, podczas pobytu uczonego egipskiego w Polsce, w kwietniu 2003. Z aproszenie zostało przyjęte. Są wobec tego p o d stawy do podzielenia głębokiej nadziei Pani A m basador (zawartej w tym samym piśm ie), że „w historii naszych bilateralnych kontak tów, będzie to otwarcie nowej dziedziny współpracy oraz płaszczy zny dialogu, jak ą jest filozofia”.
