Załącznik do Uchwały Nr IX/31/2015 Rady Gminy w Wadowicach Górnych z dnia 03.06.2015r.
GMINNY
PROGRAM WSPIERANIA RODZINY
NA LATA 2015-2017
Wadowice Górne, 2015 rok
2
Spis treści:
1. Wstęp ………..…….….……… 3
2. Diagnoza środowiska i problemów społeczności lokalnej …..………..4
3. Cele Programu ……….. ….……...10
4. Planowane działania na lata 2015 – 2017 ………....….11
5. Realizatorzy Programu ………..…..……….16
6. Planowane efekty realizacji Programu ……….…… ..16
7. Finansowanie Programu ……….……….……….17
8. Monitorowanie przebiegu Programu ………..17
9. Zakończenie ………...……..………..18
3
1. Wstęp
Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z dnia 9 czerwca 2011 r. (t. j. Dz.U.2013r. poz. 135 z późn. zm.) nakłada na gminę
obowiązek objęcia szczególną pomocą rodziny przeżywające trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Zadania dotyczące
wspierania rodzin zostaną zawarte w 3 - letnim programie, który zgodnie z w/w ustawą gmina ma obowiązek opracować.
Program ten ma na celu zbudowanie spójnego systemu pomocy rodzinie przy wykorzystaniu zasobów gminy.
Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony państwa.
Rodzina to podstawowa komórka społeczna składająca się z rodziców i dzieci. Zapewnia ciągłość biologiczną społeczeństwa i przekazuje dziedzictwo kulturowe następnym pokoleniom. Stanowi ona pierwsze naturalne i podstawowe środowisko wychowawcze, z którym styka się dziecko. Jest pierwszą instytucją wychowawczą, w której przebiega proces socjalizacji dzieci, kształtowanie ich osobowości oraz przygotowanie do przyszłych ról społecznych. Rodzina wypełniając w sposób prawidłowy swoje funkcje zapewnia dzieciom poczucie bezpieczeństwa i własnej wartości dając im możliwość prawidłowego rozwoju i prawidłowego wypełniania ról społecznych w przyszłości.
Prawidłowemu funkcjonowaniu rodziny zagraża jednak szereg czynników, wśród których istotny wpływ mają zjawiska patologiczne. Ich oddziaływanie czyni daną rodzinę dysfunkcyjną. Rodzina dotknięta nimi bez pomocy z zewnątrz często nie potrafi sprostać swoim obowiązkom względem dzieci, rozwiązywać swoich problemów i wyjść z sytuacji kryzysowych.
Do zjawisk patologicznych zalicza się w szczególności: alkoholizm, narkomanię, przestępczość, niewydolność opiekuńczo-wychowawczą oraz przemoc w rodzinie. Problemy te są najczęstszą przyczyną niedostosowania społecznego dzieci. Występujące w rodzinie problemy są często złożone i do rozwiązania wymagają interdyscyplinarnych i skoordynowanych działań osób ze specjalistycznym przygotowaniem oraz instytucji działających na rzecz rodzin.
4
Praca z rodziną powinna być prowadzona we wczesnym okresie jej zagrożenia przez profesjonalnie przygotowaną kadrę, połączona ze wsparciem ze strony środowiska, w tym również bliższych i dalszych krewnych.
Organizując różnorodne formy wsparcia na rzecz rodziny wieloproblemowej, należy kierować się zasadą podstawowej roli rodziny w rozwoju dziecka. Zamiast zastępować rodzinę w jej funkcji opiekuńczo - wychowawczej, należy ją wspierać i wspomagać tak, aby przywrócić prawidłowe funkcjonowanie. Stąd założeniem Programu jest wsparcie rodziny naturalnej już na etapie, gdy problemy się zaczynają oraz eliminowanie takich sytuacji, kiedy dziecko musi opuścić własną rodzinę.
2. Diagnoza środowiska i problemów społeczności lokalnej
Gmina Wadowice Górne jest gminą wiejską, w skład której wchodzi 13 sołectw: Wadowice Górne, Wadowice Dolne, Wola Wadowska,
Wierzchowiny, Zabrnie, Kosówka, Izbiska, Jamy, Wampierzów, Kawęczyn, Przebendów, Piątkowiec i Grzybów.
Z danych Urzędu Gminy w Wadowicach Górnych wynika, że na koniec 2014 roku w gminie zamieszkiwało 7 575 mieszkańców w tym 3 753 kobiet i 3 822 mężczyzn. Na terenie gminy zamieszkuje 1 650 rodzin, w tym 201 rodzin wielodzietnych.
Dzieci z terenu Gminy Wadowice Górne objęte są opieką dydaktyczno- wychowawczą w 1 gimnazjum, 1 przedszkolu i 7 szkołach podstawowych z oddziałami przedszkolnymi. Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych kontynuują naukę w szkołach poza terenem gminy.
Według stanu na dzień 31.12.2014r. pod opieką placówek oświatowych znajdujących się na terenie gminy pozostaje 961 dzieci. Do przedszkoli uczęszcza 194 dzieci, do szkół podstawowych 498, w gimnazjum uczy się 269 uczniów. Do szkół ponadgimnazjalnych uczęszcza 387 uczniów.
5
Na terenie gminy funkcjonują:
Samorządowy Ośrodek Kultury i Rekreacji z siedzibą w Wadowicach Dolnych,
świetlica wiejska w Gimnazjum w Wadowicach Górnych,
świetlice szkolne,
biblioteka oraz jej 2 filie,
7 Domów Strażaka i 4 Domy Ludowe z zapleczem kuchennym i salami widowiskowymi,
boisko sportowe „Orlik” oraz hala sportowa w Gimnazjum w Wadowicach Górnych,
Na terenie gminy działają organizacje pozarządowe:
7 stowarzyszeń,
4 Kluby sportowe,
4 Uczniowskie Kluby Sportowe ,
9 Stowarzyszeń Ochotniczej Straży Pożarnej
Wyżej wymienione podmioty pozwalają mieszkańcom realizować swoje zainteresowania, a także organizują im czas wolny.
Potrzeby zdrowotne rodzin zabezpiecza Niepubliczny Ośrodek Zdrowia BIOCEN w Wadowicach Górnych oraz Punkt Lekarski w Jamach, Szpital Powiatowy oraz Poradnie Specjalistyczne w Mielcu. Na terenie gminy funkcjonuje też gabinet rehabilitacyjny w gimnazjum, dwa prywatne gabinety stomatologiczne i jedna apteka.
Gmina zapewnia też pomoc psychologiczną dla rodzin borykających się z problemami uzależnień, dla rodzin z dziećmi, które sprawiają problemy wychowawcze, dla rodzin w sytuacjach kryzysowych. Pomoc taką świadczy psycholog zatrudniony przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Wadowicach Górnych. W 2014r. z poradnictwa psychologicznego skorzystało 46 rodzin. W dwóch szkołach na terenie gminy zatrudniony jest pedagog szkolny.
Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych prowadzi działania związane z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych rodzin na ternie gminy.
6
Gminny Zespół Interdyscyplinarny diagnozuje problemy przemocy w rodzinie, a następnie podejmuje działania w środowiskach zagrożonych
przemocą bądź interweniuje w środowiskach dotkniętych przemocą. W Ośrodku Pomocy Społecznej w Wadowicach Górnych znajduje się Punkt Informacyjny dla Ofiar i Sprawców Przemocy w Rodzinie.
O bezpieczeństwo dzieci i rodzin dba Zespół Prewencji w Wadowicach
Górnych, który patroluje miejsca zagrożone, reaguje na wszelkie wykroczenia i zagrożenia. Prowadzi też działania profilaktyczne mające na celu zwiększenie
bezpieczeństwa rodzin na terenie gminy.
Pomocy oraz wsparcia w trudnych sytuacjach mieszkańcom Gminy Wadowice Górne udziela Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej.
Tabela 1. Liczba rodzin i osób objętych pomocą społeczną w latach 2012 - 2014
Lp. Rok
Liczba rodzin Liczba osób
w rodzinach Liczba mieszkańców
Odsetek mieszkańców korzystających
z pomocy społecznej
1. 2014 219 862 7 575 11,38%
2. 2013 223 914 7 563 12,09%
3. 2012 237 1 001 7 536 13,28%
Źródło: OPS Wadowice Górne, opracowanie własne
Z powyższych danych wynika, że zmniejsza się liczba osób korzystających z wsparcia Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Wadowicach Górnych co może świadczyć o skuteczności pracy socjalnej i działań podejmowanych na rzecz klientów pomocy społecznej.
7 Tabela 2. Powody przyznania pomocy społecznej
Powody ubiegania się o pomoc
Rok 2012 Rok 2013 Rok 2014
Liczba rodzin
Liczba osób
Liczba rodzin
Liczba osób
Liczba rodzin
Liczba osób
Ubóstwo 157 690 146 608 132 530
Potrzeba ochrony macierzyństwa
2 10 5 23 2 7
Bezradność w sprawach
opiekuńczo-
wychowawczych i prowadzenia
gospodarstwa
domowego ogółem: 52 285 47 254 46 226
w tym:
rodziny niepełne
13 55 19 60 17 53
rodziny wielodzietne
31 206 21 137 14 89
Bezrobocie 98 400 89 363 78 305
Niepełnosprawność 93 352 93 331 91 296
Długotrwała choroba 143 566 139 529 128 462
Przemoc w rodzinie 13 68 7 38 5 28
Alkoholizm 11 52 14 50 14 48
Źródło: OPS Wadowice Górne, opracowanie własne
Analizując powyższe dane można zauważyć, że najczęstszymi powodami ubiegania się o pomoc w 2014 roku było ubóstwo, niepełnosprawność, bezrobocie, długotrwała lub ciężka choroba oraz bezradność w sprawach opiekuńczo - wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego (w tym wielodzietność).
8
Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Wadowicach Górnych wspiera rodziny przeżywające trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo – wychowawczych w postaci działań asystenta rodziny. W 2012 roku zatrudniony był jeden asystent, który pracował z 4 rodzinami, w 2013 dwóch asystentów rodziny wspierało 8 rodzin natomiast w 2014r. dwóch asystentów pracowało z 11 rodzinami. Łącznie wsparciem asystenta rodziny od 2012r. do 2014r.
objętych było 20 rodzin, w których znajduje się 69 dzieci.
W 2015r. będzie kontynuowana praca asystenta rodziny z rodzinami przeżywającymi trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych.
Pomimo szeroko rozumianej pracy socjalnej świadczonej na rzecz rodziny zdarzają się sytuacje, że zachodzi konieczność umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej. Piecza zastępcza ma być sprawowana nie tylko w przypadku, gdy rodzicom władza rodzicielska została odebrana, ograniczona bądź zawieszona.
Ma być ona sprawowana w każdym przypadku niemożności zapewnienia przez rodziców opieki i wychowania dzieci. Piecza zastępcza może być sprawowana w formie rodzinnej (rodziny zastępcze spokrewnione, zawodowe, niezawodowe, rodzinne domy dziecka) i instytucjonalnej (placówki).
W celu wspierania rodziny przeżywającej trudności rodzina może zostać objęta pomocą rodziny wspierającej.
Z danych Powiatowego Centrum Pomocy w Rodzinie w Mielcu wynika,
że na terenie Gminy Wadowice Górne na dzień 31.12.2014r. funkcjonuje 3 rodziny zastępcze, w tym dwie rodziny spokrewnione. W rodzinach
zastępczych przebywa 4 dzieci, w tym 3 w rodzinie spokrewnionej. Jedno dziecko przebywa w Domu dla Dziecka w Skopaniu. W Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w Rejowcu przebywa jedno dziecko i w Młodzieżowym Ośrodku Socjoterapii w Przemyślu przebywa również jedno dziecko.
Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji korzystają z systemowej i kompleksowej pomocy, ukierunkowanej na wspieranie w zagrożeniach,
profilaktykę i poradnictwo. Rodziny objęte są pomocą w postaci pracy socjalnej, która ma na celu wzmacnianie lub odzyskanie zdolności do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie.
9
Podmioty, które podejmują działania na rzecz dziecka i rodziny:
Lp. Nazwa instytucji Działania
1. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Wadowicach Górnych
Praca socjalna;
Pomoc finansowa i rzeczowa;
Wypłacanie stypendium i zasiłku szkolnego;
Dożywianie dzieci w szkołach;
Wypłacanie świadczeń rodzinnych;
Wypłacanie świadczeń z funduszu alimentacyjnego;
Wydawanie Karty Dużej Rodziny;
Aktywizacja społeczno-zawodowa;
Poradnictwo psychologiczne;
Wsparcie asystenta rodziny.
2. Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
Przeciwdziałanie problemom związanym z nadużywaniem alkoholu;
Profilaktyka uzależnień od alkoholu.
3. Zespół Interdyscyplinarny
ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie
Wsparcie i pomoc rodzinom w przezwyciężaniu problemu
przemocy w rodzinie.
4. NZOZ BIOCEN Profilaktyka i opieka zdrowotna.
5. Szkoły z terenu Gminy Wadowice Górne
Organizowanie szkoleń, prelekcji i porad dla rodziców;
Kierowanie dzieci z trudnościami w nauce do poradni
10 psychologiczno – pedagogicznej;
Monitorowanie sytuacji dzieci w rodzinie zagrożonej kryzysem;
Indywidualne poradnictwo pedagogiczne;
Pomoc uczniom w ramach zajęć w świetlicach szkolnych.
6. Samorządowy Ośrodek Kultury i Rekreacji
Zorganizowanie alternatywnych form spędzania wolnego czasu dzieciom, młodzieży i całym rodzinom promujących pozytywne wzorce funkcjonowania rodziny.
7. Organizacje pozarządowe Zorganizowanie alternatywnych form spędzania wolnego czasu dzieciom, młodzieży i całym rodzinom promujących pozytywne wzorce funkcjonowania rodziny .
3. Cele Programu
Cel główny:
Wspieranie rodzin w wypełnianiu funkcji opiekuńczo – wychowawczych oraz tworzenie warunków sprzyjających ich prawidłowemu
funkcjonowaniu.
11
Cele szczegółowe:
1. Podejmowanie działań profilaktycznych i edukacyjnych na rzecz rodziny.
2. Wspieranie rodzin niewydolnych wychowawczo celem przywrócenia ich prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie.
3. Podejmowanie działań na rzecz powrotu dziecka do rodziny naturalnej.
4. Planowane działania na lata 2015 – 2017
Zadania Wskaźniki realizacjidziałań
Okres realizacji
Realizator
1. Podejmowanie działań profilaktycznych i edukacyjnych na rzecz rodziny
Upowszechnianie pozytywnych wzorców funkcjonowania rodziny
Liczba zorganizowanych spotkań, festynów, imprez okolicznościowych i integracyjnych
2015-2017 Szkoły z terenu Gminy Wadowice Górne;
Samorządowy Ośrodek Kultury i Rekreacji;
Organizacje pozarządowe Zapewnienie dzieciom
i młodzieży dostępu do alternatywnych form spędzania czasu wolnego i rozwijania zainteresowań
Liczba zorganizowanych zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych
Liczba zorganizowania zajęć rekreacyjnych
2015-2017 Samorządowy Ośrodek Kultury i Rekreacji;
Szkoły z terenu Gminy Wadowice Górne
Realizacja ,,Karty Dużej Rodziny”
Liczba rodzin, którym wydano ,,Kartę Dużej Rodziny”
Liczba osób, którym
2015-2017 GOPS
12 wydano ,,Kartę Dużej
Rodziny”
Kształtowanie
prawidłowych postaw rodzicielskich
Ilość przeprowadzonych prelekcji
Ilość osób
uczestniczących w prelekcjach
2015-2017 Szkoły z terenu Gminy Wadowice Górne
Udostępnianie informacji rodzinom o instytucjach świadczących pomoc specjalistyczną
Ilość osób, którym udzielono informacji w ramach pracy socjalnej
Ilość
rozpowszechnionych ulotek informacyjnych
2015-2017 GOPS
Podnoszenie świadomości społecznej i wrażliwości na zjawiska związane z przemocą w rodzinie
(edukacja społeczności lokalnej poprzez rozpowszechnianie materiałów edukacyjnych odnośnie przemocy w rodzinie)
Ilość
rozpowszechnionych materiałów związanych z tematyką przemocy domowej
2015-2017 Zespół
Interdyscyplinarny
Realizowanie zadań
związanych z przeciwdziałaniem
przemocy w rodzinie oraz zapobieganie szerzeniu się
Liczba Niebieskich Kart
Liczba wniosków skierowanych do GKRPA
Liczba osób które
2015-2017 GOPS;
GKRPA,
Placówki Oświatowe;
Policja;
13 patologii społecznej wśród
dzieci i młodzieży
podjęły leczenie/terapię
Liczba wniosków skierowanych do Sądu Rejonowego w Mielcu o wgląd w sytuację małoletnich dzieci
Służba zdrowia;
Działalność punktu informacyjnego dla osób będących ofiarami i sprawcami przemocy domowej
Ilość udzielonych porad
Ilość osób, którym udzielono informacji
2015-2017 GOPS
2. Wspieranie rodzin niewydolnych wychowawczo celem przywrócenia prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie
Zapewnienie wsparcia asystenta rodziny rodzinom przeżywającym trudności opiekuńczo-wychowawcze
Liczba rodzin objętych wsparciem asystenta rodziny
Liczba zatrudnionych asystentów rodziny
2015-2017 GOPS
Udzielanie wsparcia psychologicznego dla rodzin
Liczba osób korzystających z poradnictwa
Liczba udzielonych porad
2015-2017 GOPS – psycholog
Pomoc finansowa
i rzeczowa dla dzieci i ich rodzin
Liczba rodzin z dziećmi objętych pomocą
2015-2017 GOPS
14 Kierowanie dzieci, rodzin
do specjalistów celem uzyskania pomocy w rozwiązywaniu sytuacji trudnych
Liczba dzieci, które skorzystały z pomocy specjalistów
Liczba rodzin, które skorzystały z pomocy specjalistów
2015-2017 Szkoły z terenu Gminy Wadowice Górne,
GOPS,
Grupa wsparcia dla osób uwikłanych w problem przemocy
Liczba uczestników grupy wsparcia
2015 GOPS
Działania edukacyjne służące wzmocnieniu opiekuńczych i wychowawczych kompetencji rodziców
Liczba
przeprowadzonych spotkań
Liczba rodziców uczestniczących w szkoleniach
2015-2017 Szkoły z terenu Gminy Wadowice Górne;
Współfinansowanie pobytu dziecka w rodzinie
zastępczej, domu dziecka, placówce opiekuńczo- wychowawczej
Liczba dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej
2015-2017 GOPS
Organizacja wypoczynku dla dzieci z rodzin
dysfunkcyjnych
Liczba uczestników wypoczynku
2015-2017 GOPS;
GKRPA
Pomoc w formie rodziny wspierającej w zależności od potrzeb
Liczba rodzin wspierających
Liczba rodzin wspieranych
2015-2017 GOPS
15 Pomoc dla rodzin z dziećmi
w postaci usług
opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych (w razie potrzeb)
Liczba rodzin z dziećmi
korzystających
z pomocy w postaci usług
opiekuńczych,
specjalistycznych usług opiekuńczych
2015-2017 GOPS
Współpraca z kuratorami Liczba rodzin objętych kuratelą
2015-2017 GOPS
3. Podejmowanie działań na rzecz powrotu dzieci do rodziny naturalnej
Wspieranie rodzin poprzez pracę asystenta rodziny
Liczba rodzin objętych pomocą asystenta
2015-2017 GOPS
Wsparcie psychologiczne, prawne rodzin
Liczba rodzin, które korzystały z pomocy psychologa, prawnika
2015-2017 GOPS - Psycholog Prawnik
Udzielanie pomocy
rodzinom biologicznym w poszukiwaniu pracy zarobkowej
Liczba rodzin objętych pomocą
2015-2017 GOPS
Partycypowanie w kosztach pobytu dzieci w pieczy zastępczej
Liczba dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej
2015-2017 GOPS
16
5. Realizatorzy Programu
Koordynatorem programu jest Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Wadowicach Górnych.
Przy realizacji programu współpracować powinny podmioty, które w ramach swoich kompetencji posiadają obowiązek wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo - wychowawczych oraz podmioty mające kontakt z dzieckiem i rodziną tj.:
Szkoły podstawowe i przedszkola na terenie Gminy Wadowice Górne;
Publiczne Gimnazjum w Wadowicach Górnych;
Właściwe referaty Urzędu Gminy w Wadowicach Górnych;
Gminny Zespół Interdyscyplinarny;
Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych;
NZOZ BIOCEN w Wadowicach Górnych;
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Mielcu;
Policja;
Organizacje pozarządowe;
Kuratorzy
6. Planowane efekty realizacji Programu
Poprzez realizację programu zwiększy się skuteczność pomocy kierowanej do rodzin z problemami opiekuńczo-wychowawczymi.
Przyjęty do realizacji ,,Gminny Program Wspierania Rodziny w Gminie Wadowice Górne na lata 2015-2017” pozwoli m.in. na:
stworzenie wielopłaszczyznowego wsparcia dla rodzin przeżywających trudności opiekuńczo-wychowawcze;
wzrost świadomości dotyczącej roli i funkcji rodziny;
17
poprawę funkcjonowania rodzin z problemami opiekuńczo–
wychowawczymi;
wzmocnienie więzi rodzinnych;
zmniejszenie liczby dzieci umieszczanych w pieczy zastępczej;
poprawę stanu bezpieczeństwa dziecka i rodziny;
poprawę funkcjonowania społecznego dzieci, młodzieży i rodzin ze środowisk zagrożonych wykluczeniem społecznym.
7. Finansowanie Programu
Program finansowany będzie z następujących źródeł:
Środki własne gminy,
Dotacja z budżetu państwa,
Środki pozyskane z innych źródeł.
8. Monitorowanie przebiegu Programu
Monitorowanie i ewaluacja odbywać się będzie poprzez:
Przedkładanie w terminie do 31 marca każdego roku Radzie Gminy sprawozdań z realizacji Programu, sporządzonych na podstawie informacji uzyskanych od podmiotów uczestniczących w realizacji.
Sporządzanie sprawozdań rzeczowo-finansowych z zakresu wspierania rodziny.
18
9. Zakończenie
Gminny Program Wspierania Rodziny w Gminie Wadowice Górne na lata 2015-2017 zakłada tworzenie warunków dla poprawy jakości życia rodzin.
Wskazane w programie propozycje zawierają przede wszystkim działania profilaktyczne i wspierające.
Priorytetem wspierania rodziny jest zapewnienie odpowiednich warunków rozwoju dzieci, młodzieży oraz kształtowanie wartości i norm związanych z ich wychowaniem. System wsparcia dzieci i rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo- wychowawczych ma na celu przywrócenie im zdolności do wypełniania tych ról, poprzez pracę z rodziną oraz zapewnienie pomocy w opiece i wychowaniu dzieci. Natomiast praca z rodziną biologiczną w przypadku, gdy zaistniała konieczność umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej, ma na celu jak najszybszy powrót dziecka do rodziny.
W celu osiągnięcia zamierzonych celów w realizację Programu oprócz Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Wadowicach Górnych włączone będą również instytucje, placówki i organizacje pozarządowe, które swoimi działaniami wspierają dziecko i rodzinę. Skuteczna pomoc dzieciom pozbawionym właściwej opieki oraz rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej wymaga skoordynowania działań różnych instytucji zajmujących się rodziną i dzieckiem. Tak rozumiana współpraca zapewni pełne i kompleksowe działanie na rzecz wsparcia dziecka i rodziny.
Program ma charakter otwarty może podlegać okresowej weryfikacji, modyfikacji i uzupełnieniu.