Expression of CD1d molecules on B cells in patients with chronic lymphocytic leukemia

(1)

Praca oryginalna/Original research article

Ocena ekspresji cząsteczki CD1d na limfocytach B u chorych na przewlek łą bia łaczkę limfocytow ą

Expression of CD1d molecules on B cells in patients with chronic lymphocytic leukemia

Justyna Woś

^1,

*, Agnieszka Bojarska-Junak

¹

, Iwona Hus

²

, Monika Pieczykolan

¹

, Karolina Olszewska-Bo żek

¹

,

Ewa W ąsik-Szczepanek

²

, Waldemar Tomczak

²

, Jacek Roli ński

¹

1KatedraiZakładImmunologiiKlinicznej,UniwersytetMedycznywLublinie,Kierownik:prof.drhab.n.med.Jacek Roliński,Lublin,Polska

2KatedraiKlinikaHematoonkologiiiTransplantacjiSzpiku,UniwersytetMedycznywLublinie,Kierownik:

prof.drhab.n.med.AnnaDmoszyńska,Lublin,Polska

informacje o artykule

Historiaartykułu:

Otrzymano:31.05.2013 Zaakceptowano:04.07.2013 Dostępneonline:24.07.2013

Słowakluczowe:

przewlekłabiałaczkalimfocytowa

CD1d

NKT

CD38

ZAP-70

Keywords:

Chroniclymphocyticleukemia

CD1d

NKT

CD38

ZAP-70

abstract

Chroniclymphocytic leukemia(CLL)whichis themostcommonleukemiain adultsin Westerncountriesstillremainsincurable.Thereisanintensesearchfor theprognostic markersthatmightfacilitatethetreatmentofpatientsaccordingtoindividualprognosis.

The aim ofthe presentedstudywas toevaluate the expression ofCD1d molecule on peripheralbloodBcellsfrom70untreatedpatientswithCLLand20healthydonors.The sampleswereanalyzedbyﬂowcytometrydirectlyafterpreparation.

TheresultsofthestudyshowedthatthemedianpercentageofCD1d-positiveBcells wassigniﬁcantlylowerinperipheralbloodofpatientswithCLLthaninhealthysubjects fromcontrolgroup.Additionally,thepercentageofCD1d+BcellsinCLLpatientsvaried in patientswith differentRai stages. We have also observed signiﬁcant differencesin CD1dexpressiondependingonCD38or ZAP70expression.Moreover,patientswithCLL hadlowerpercentagesofiNKTcellsthanhealthydonorsandthepercentageofCD1d+

/CD19+cellsinverselycorrelatedwiththepercentageofiNKTcells.Our resultssuggest theimportantroleofCD1dmoleculeinthedevelopmentandprogressionofCLL,aswell asitspotentialprognosticsigniﬁcance.

*Adresdokorespondencji:KatedraiZakładImmunologiiKlinicznejUMwLublinie,ul.Chodźki4a,20-093Lublin,Polska.

Tel.:+48817564854;fax:+48817564840.

Adresemail:justyna.wos1@gmail.com(J.Woś).

ContentslistsavailableatSciVerseScienceDirect

Acta Haematologica Polonica

journal homepage:www.elsevier.com/locate/achaem

http://dx.doi.org/10.1016/j.achaem.2013.07.027

(2)

Wstęp

Przewlekła białaczka limfocytowa (PBL) jest chorobą o bardzo zróżnicowanym przebiegu klinicznym, zmiennym nasileniu objawów chorobowych oraz różnym stopniu zaawansowaniaklinicznegochorobyw chwilijej rozpozna- nia. Dotychczaspoznane markery prognostyczne,takie jak stan mutacjigenówdla IgVH,ekspresja antygenuCD38 czy białka ZAP-70, oceniają klon białaczkowych limfocytów B, prawdopodobnie istotne znaczenie może mieć również wglądwinnepopulacjekomórekukładuimmunologicznego [1–5]. W ostatnich latach pojawiło się wiele doniesień na tematrolikomórekNKTorazichpobudzaniaprzezkomórki CD1d+wprocesachodpornościprzeciwnowotworowej.

Większość komórek hemopoetycznych człowieka ma na swojej powierzchni cząsteczkę CD1, która pod względem budowyprzypominacząsteczkiMHCklasyI[6–8]izbudowana jestz łańcucha a-i b2-mikroglobuliny.U ludzi cząsteczkite dzielimy na dwiegrupy: grupę I, doktórej zaliczamyCD1a, CD1b,CD1ciCD1e,orazgrupęII,wskładktórejwchodziCD1d [8–10]. Przynależność dogrupy wynika z podobieństwa sek- wencji aminokwasów łańcucha a [8]. W odróżnieniu od klasycznychcząsteczekMHCklasyIprezentującychantygeny peptydowe, monomorﬁczna cząsteczka CD1d prezentuje antygeny ocharakterze lipidówiglikolipidów. Obecnie zna- nych jest wiele ligandów, które cząsteczka CD1d prezentuje komórkom NKT czy też innym komórkom T CD1d- -zależnym. Zaliczamy do nich między innymi: glikolipidy zgąbekmorskich,bakteryjne,atakżeendogenneglikolipidy.

Stwierdzono,żecząsteczkaCD1dwiążesięza-galaktozyloceramidem (a-GalCer), syntetycznym glikosﬁngolipidem otrzy- mywanymzgąbekmorskichAgelasmauritianus[6].Cząsteczka a-GalCer prezentowana w kontekście CD1d silnie pobudza zarównobezpośrednie, jakipośrednieprzeciwnowotworowe działanie komórek iNKT [11, 12]. Komórki NKT stanowią specyﬁcznąsubpopulacjęlimfocytówTwykazującąekspresję zarównomarkerówcharakterystycznychdlalimfocytówT,jak też typowych dla komórek NK. Prezentacja antygenu

powoduje aktywację komórek NKT, które nabierają właści- wościlimfocytówcytotoksycznych iwydzielającytokinyTh1 i Th2. Liczne funkcje regulacyjne, a także efektorowe oraz unikatowa zdolność do rozpoznawania antygenów lipido- wych, zarówno komórek prawidłowych, jak też guzów czy patogenów,sprawiają,żekomórkiNKTodgrywająistotnąrolę wodpowiedziimmunologicznejwprzebieguróżnegorodzaju infekcji, nowotworów oraz wielu innych chorób [13]. Jest prawdopodobne,żekomórkinowotworowemająceekspresję CD1d mogą prezentować antygeny bezpośrednio komórkom NKTiwzmagaćichaktywnośćprzeciwnowotworową.

Materiał i metody

Do badańzakwaliﬁkowano70chorychz rozpoznaniemPBL ustalonym w Klinice Hematoonkologii i Transplantacji Szpiku Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Rozpoznanie PBLustalononapodstawiestandardowychmorfologicznych iimmunofenotypowychkryteriówopracowanychprzezNCI- -WG (NationalCancer Institute-WorkingGroup) [5].Wiekbada- nych chorych wahał się w granicach 38–79 lat (średnia 6210,1; mediana 63). W grupie badanej było 24 kobiet i 46 mężczyzn. Stopień zaawansowania choroby został określony według klasyﬁkacji Rai [14]. W grupie niskiego ryzyka (st.0według Rai)znalazło się 24chorych, w grupie pośredniego ryzyka (st. I/II według Rai) – 36 chorych, zaś w grupie wysokiego ryzyka (st. III/IV według Rai) – 10 chorych. Grupę kontrolną stanowiła krew obwodowa 20 zdrowych dawców krwi w przedziale wiekowym 38.–70.

rokużycia(średnia56,113,1;mediana59),wtym14kobiet i6mężczyzn.Badaniawykonanozgodniezprotokołemza- akceptowanymprzezKomisjęBioetycznąprzyUniwersytecie MedycznymwLublinie.

OcenaekspresjiCD1d

W celu oceny markerów powierzchniowych wykorzystano 100ml krwi pełnej oraz stosowną (wg procedur zalecanych

Ryc.1–AnalizacytometrycznalimfocytówCD19+wykazującychekspresjęcząsteczkiCD1d

A)UkładFSC/SSC–ustawieniebramkidlalimfocytów(RegionR1).B)LimfocytyzregionuR1wukładzieCD19FITC/SSC– wyodrębnienielimfocytówCD19+(RegionR2).C)Limfocyty(zregionuR2)wukładzieCD19FITC/CD1dPE.Uwzględniając limfocytyzgromadzonewregionachR1iR2,ocenionoodseteklimfocytówCD19+wykazującychekspresjęcząsteczkiCD1d (CD19+/CD1d+).

Fig.1–TheanalysismethodforidentificationofCD19+cellswithCD1d+expression

(3)

przezproducenta)objętośćodpowiednichprzeciwciałmono- klonalnych: anty-CD1d PE (klon CD1d42, IgG1), anty- -CD19FITC(klonHIB19,IgG1)(BDPharmingen).Takprzygoto- wane próbki inkubowano przez 20 minut w temperaturze pokojowej w ciemności. Następnie do probówek dodawano po2mlpłynulizującegoerytrocyty.Po 10minutach próbkę odwirowywano,dwukrotnie płukanozbuforowanym roztwo- remsolifizjologicznej(PBS)iniezwłoczniepoddawanoanali- zie cytometrycznej. Akwizycję i analizę danych wykonano przy użyciu cytometruprzepływowego FACSCalibur (Becton Dickinson, USA). Komórki z ekspresją CD1d oceniane były wśród limfocytów CD19+. Na rycinie 1przedstawiono przy- kładową analizę cytometryczną komórek CD19+ wykazują- cychekspresjęCD1d.Ocenianoodsetekkomórekpozytywnie wyznakowanych przeciwciałami monklonalnymi. W celu określeniailościmiejscwiążącychprzeciwciałoiwpośredni sposób określenia ilości antygenu na powierzchni komórek posługiwano się oceną średniej intensywności fluorescencji (mean fluorescence intensity, MFI). Do analizy wyników i ich graficznej prezentacji posłużył program komputerowy Cell- QuestPro(BectonDickinson).

OcenakomórekiNKT

Próbki krwi pełnej (100ml) inkubowano z przeciwciałami monoklonalnymi:anty-iNKTFITC(anty-Va24)(BD Pharmin- gen)orazanty-CD3PE(BDPharmingen).Poinkubacjipróbki poddawano lizie. Po dwukrotnym odpłukaniu roztworem PBSpróbkiocenianowcytometrzeprzepływowymFACSCali- bur.

OcenaekspresjiZAP-70iCD38

Ocenę ekspresji ZAP-70 w limfocytach CD19+/CD5+ we wszystkichbadanychpróbkachprzeprowadzonozapomocą przeciwciał monoklonalnych anty-ZAP-70 (klon 1E7.2) (BD Biosciences) oraz anty-CD38 (BD Pharmingen) sprzężonych z ﬁkoerytryną(PE)zgodnie zprotokołem opisanymuprzed- nio[15].

Analizastatystyczna

Analizę statystyczną uzyskanych wyników badań przepro- wadzonozapomocąprogramuStatistica9,0 PL.Zuwagina

fakt, że badane zmienne nie miały rozkładu normalnego, w analizie stosowano testy nieparametryczne. Test U Manna-Whitneya wykorzystano dla porównania różnic pomiędzy grupą chorych agrupą kontrolną oraz pomiędzy grupąchorychwewczesnychstadiachPBLagrupąchorych w zaawansowanych stadiach PBL. Test ANOVA rang Kru- skala-Wallisaposłużyłdoanalizy różnicpomiędzystadiami klinicznymi choroby. Istnienie związków statystycznych pomiędzy zmiennymi oceniano, obliczając współczynnik korelacji rang Spearmana. Za istotne statystycznie uzna- wanowyniki,którychprógpoziomuistotnościbyłp<0,05.

Wyniki

Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono istotnie niższy odsetek limfocytów B CD19+ z ekspresją cząs- teczki CD1d u chorych na PBL w porównaniu z grupą kontrolną (p=0,0001) (Tab. I). Podobnie, średnia intensyw- nośćﬂuorescencji uchorychnaprzewlekłąbiałaczkęlimfo- cytowąbyłaistotnieniższawporównaniuzgrupązdrowych dawców (p=0,046) (Tab. I). Na rycinie 2 przedstawiono przykładowe obrazy z cytometru przepływowego z różną ekspresjącząsteczkiCD1du3chorychzPBLoraz1zdrowego dawcy.

Obserwowano niewielkie zróżnicowanie ekspresji CD1d na limfocytach B osób zdrowych. Natomiastw grupie chorych na PBL ekspresja CD1d była znacznie zróżnicowana.

Wykazanoistotnieniższąekspresjętejcząsteczkiuchorych będących w stadium 0 według Rai (mediana: 5,50%) w porównaniu z chorymiw stadium I–II(mediana: 13,01%)

TabelaI–EkspresjacząsteczkiCD1duchorychnaPBL igrupiekontrolnej

TableI–CD1dexpressiononBCD19+fromCLLpatientsand healthycontrols

PBL mediana

(zakres)

Kontrola mediana (ranges)

p

CD19+/CD1d+

(%)

10,16(0,21–91,02) 92,70(84,54–97,89) 0,0001

CD19+/CD1d+

(MFI)

28,56(14,67–142,15) 33,50(21,08–65,13) 0,046 MFI–meanﬂuorescenceintensity.

Ryc.2–PrzykładowyobrazzcytometruprzepływowegoprzestawiającyekspresjęcząsteczkiCD1dnalimfocytachCD19+

u3pacjentówzPBLi1osobyzdrowej

Fig.2–Thedotplotsshowrepresentativedata3CLLpatientsand1healthycontrol,illustratingtheCD1dexpressiononCD19+cells

(4)

(p=0,017) i III–IV (mediana: 14,00%) (p=0,029) (Ryc. 3A).

Średnia intensywność ﬂuorescencji była niższa w grupie niskiegoryzyka (25,55 MFI) w porównaniu z grupą pośred- niego ryzyka (28,64 MFI) i grupą wysokiego ryzyka (31,19 MFI). Jednak różnica nie była istotna statystycznie (rycina 3B). W przeprowadzonych badaniach wykazano również istotną zależność pomiędzy błonową ekspresją cząsteczki CD1daliczbąleukocytówkrwiobwodowej(WBC)(R=0,296;

p<0,05).

Stwierdzono, że odsetek komórek B19+ z błonową eks- presją cząsteczki CD1d jest istotnie wyższy u chorych zekspresjąZAP-70 (mediana:16,33%) wporównaniuzcho- rymi ZAP-70-negatywnymi (mediana: 7,04%) (p=0,0009) (Ryc. 4A). Podobnie MFI CD1d na limfocytach B w grupie chorychZAP-70+(mediana: 32,75MFI) byłoistotnie wyższe w porównaniu z grupą chorych ZAP-70- (mediana: 28,15) (p=0,012) (Ryc. 4B). Dodatkowo, obserwowano istotnie wyższyodsetekkomórekCD19+/CDCD1d+wśródchorychna PBLz dodatniąekspresją antygenuCD38 (mediana:17,03%) w porównaniu z grupą CD38- (mediana: 6,80%)(p=0,0001) (Ryc.5A).RównieżśredniaintensywnośćﬂuorescencjiCD1d

była wyższa u chorych CD38+ (mediana: 30,15 MFI) niż u CD38- (mediana: 27,59 MFI), jednak różnica nie była istotnastatystycznie(p=0,053)(Ryc.5B).

Stwierdzono odwrotną zależność między odsetkiem ko- mórekCD19+/CD1d+aodsetkiemkomórekiNKT (R=-2,236;

p<0,05).Przeprowadzonebadaniawykazały istotnie niższy odsetek komórek iNKT u chorych na PBL(mediana: 0,52%) niż u zdrowych dawców (mediana 0,83%) (p<0,001).

Ponadto,przypadkiPBLzbardzoniskimodsetkiemkomórek CD19+/CD1d+ (<10%) odznaczały się istotnie niższym (p=0,01) odsetkiem komórek iNKT (mediana: 0,53%) w porównaniu z pacjentami, u których odsetek komórek CD19+/CD1d+byłpowyżej10%(mediana:0,82%).

Omówienie

Odwielulatprzedmiotemzainteresowańbadaczyjestpozna- niemechanizmówodpowiedzialnychzarozwójchoróbnowo- tworowych.Ostatnielataprzyniosłyznacznąliczbępublikacji na temat komórek NKT oraz ich aktywacji przez komórki CD1d+, prezentujących antygeny o charakterze lipidów i glikosﬁngolipidów. Aktywowanym komórkom NKTprzypi- suje się ważną funkcję w niszczeniu komórek nowotworowych.Jestprawdopodobne,żekomórkinowotworowemające antygenCD1dmogąprezentowaćantygenylipidowe(również nowotworowe) bezpośrednio komórkom NKT. Stwierdzono jednak,żeniewszystkiekomórkibiałaczkowewykazująeks- presjęCD1d[16].Ponadtostwierdzono,żepacjencizróżnego typunowotworamiwykazująistotniezmniejszonąliczbękrą- żącychkomórekNKT.Niewielejestjednakdoniesieńnatemat liczby i roli komórek NKT oraz ekspresji cząsteczki CD1d w PBL. Przeprowadzone badania wykazały istotnie niższą ekspresję cząsteczki CD1du chorych na PBLw porównaniu z grupą kontrolną. W dotychczasowych badaniach potwier- dzono obecność cząsteczki CD1d na powierzchni komórek nowotworowychwAML,M4,M5,MLL,atakżewCLL[17].Fais i wsp. wykazali niższą ekspresję CD1d na komórkach CLL w porównaniu z grupą kontrolną oraz obserwowali homo- gennąekspresjęCD1dnalimfocytachBosóbzdrowych[18].

Większość informacji na temat CD1d pochodzi z badań na myszach, jednak funkcja tej cząsteczki u ludzi jest bardzopodobna[8].Opublikowanowieleprac,napodstawie których stwierdzono, że u myszy z obniżoną ekspresją cząsteczki CD1d nie dochodzi do aktywacji komórek NKT.

Z innych badań wynika, że w obecności komórek CD1d+

prezentujących a-GalCerprawie zawsze dochodzi dopobu- dzeniakomórekNKT.Prowadzonorównieżbadaniaocenia- jące związekmiędzy ekspresją CD1da zdolnościąkomórek NKTdowydzielaniaIL-4,IFN-giTNF.Wykazano,żedodanie do hodowli przeciwciał anty-CD1d zmniejsza wydzielanie wymienionych cytokin przez komórki NKT [8, 19]. Fais i wsp. [18], oceniając komórki NKT i ekspresję cząsteczki CD1d u chorychna PBL, nie wykazalizależności pomiędzy ekspresją CD1d na limfocytach 19+ a zdolnością komórek NKTdoindukcjiapoptozylimfocytówbiałaczkowych.Auto- rzysugerują,żemożetowynikaćz heterogenicznejekspre- sjicząsteczkiCD1dnakomórkachbiałaczkowych[20,21].

W przeprowadzonych badaniach obserwowano istotne zróżnicowanie ekspresji CD1d w zależności od stadium Ryc.3–EkspresjaCD1dnalimfocytachBchorych

znajdującychsięwróżnychstadiachzaawansowaniawg Raiiwsp.

Fig.3–CD1dexpressiononBcellsfromCLLpatientsin differentstagesofdisease

(5)

zaawansowaniaklinicznegochoroby,atakżeistotniewyższy odsetekkomórek19+/CD1d+uchorychzekspresjąCD38oraz ZAP-70 w porównaniu z chorymi CD38-negatywnymi czy ZAP-70-negatywnymi.Ekspresjawewnątrzkomórkowegobiał- ka ZAP-70 jest jednym z najważniejszych czynników prog- nostycznych w PBL, korelującym z aktywnością choroby i czasem przeżycia chorych [22, 23]. W licznych badaniach wykazano ścisłą zależność pomiędzy ekspresją ZAP-70 aekspresjąantygenuCD38[24].Wysokaekspresjaantygenu CD38 na komórkach białaczkowych wiąże się z bardziej agresywnym przebiegiem klinicznym i krótszym czasem przeżycia chorych na PBL. Pomimo że ekspresja ZAP-70 znaczniesilniejkorelujezestanemmutacjigenówIgVHwiele badańwskazuje,że ekspresjeZAP-70 iCD38stanowiąwza- jemnie uzupełniające się informacje prognostyczne, co pozwala na wyodrębnienie chorych o dobrym, pośrednim i złym rokowaniu [25, 26]. Wprzeprowadzonych badaniach obserwowano istotnie wyższą ekspresję cząsteczki CD1d u pacjentów ZAP-70+, CD38+, a także w grupie wysokiego ryzyka (st. III/IV wg Rai). W wielu badaniach wykazano brak lub zmniejszoną ekspresję cząsteczek MHC klasy I na komórkach nowotworowych. Jest to jeden z mechanizmów ucieczki nowotworów przed odpowiedzią immunologiczną

gospodarza.Jednakwynikiostatnichbadańniepotwierdzają jednoznacznie zależnościmiędzy ekspresją cząsteczek MHC a złośliwością nowotworu. Warto zwrócić uwagę, że o ile ekspresja cząsteczek MHC na komórkach nowotworowych jestkoniecznadorozpoznaniaichprzezlimfocytyT,tobrak tychcząsteczekuwrażliwiakomórkinowotworowenaaktyw- ność cytotoksyczną komórek NK [27, 28]. Niestety, nie jest znana rola ekspresji cząsteczki niepolimorﬁcznego MHC – CD1d na komórkach nowotworowych. Z jednej strony wprzeprowadzonychbadaniachobserwowanoistotnieniższą ekspresjętejcząsteczkinakomórkachbiałaczkowychw po- równaniu z osobami zdrowymi, z drugiej zaś wykazano pozytywną zależność pomiędzy ekspresją CD1d a ekspresją CD38 czy ZAP-70. Być może, obniżona ekspresja cząsteczki CD1d obserwowana u pacjentów z PBL odgrywa ochronną rolę, oszczędzając komórki nowotworowe przed lizą za pośrednictwem komórek NKT. Z drugiej zaś strony wzrost ekspresji CD1dobserwowanyw wyższych stadiachzaawan- sowania choroby oraz u pacjentów CD38+ lub ZAP-70+

sugerujezwiązekwysokiejekspresjiCD1dzbardziejagresyw- nymprzebiegiemklinicznym PBL. Nauwagęzasługujerów- nieżodwrotnazależnośćmiędzyodsetkiemkomórekCD19+/

CD1d+ a odsetkiem komórek iNKT. Może to mieć istotne

Ryc.5–EkspresjaCD1dnalimfocytachBpacjentówCD38-pozytywnychiCD38-negatywnych Fig.5–CD1dexpressiononBcellsfromCD38-positiveandCD38-negativepatients

Ryc.4–EkspresjaCD1dnalimfocytachBpacjentówZAP-70-pozytywnychiZAP-70-negatywnych Fig.4–CD1dexpressiononBcellsfromZAP-70-positiveandZAP-70-negativepatients

(6)

znaczenie, z uwagi nafakt, że pobudzanekomórki NKT są cytotoksycznedlawielukomóreknowotworowych[29].Akty- wowane komórki NKT wydzielają cytokiny IL-4, IL-5 i Il-10 charakterystyczne dla limfocytów Th2 biorących udział wodpowiedzihumoralnejorazIFN-giTNF,cytokinycharak- terystycznedlalimfocytówTh1biorącychudziałwodpowie- dzikomórkowej.Ponadto,komórkiNKTwykazująaktywność cytolityczną,zewzględunawysoki poziomperforyny, gran- zymuB,TRAILoraz ligandu receptora FAS. Przyczyniająsię w ten sposób do eliminacji komórek docelowych [11, 30].

Licznebadaniapotwierdziłyaktywnośćprzeciwnowotworową komórek NKT [31, 32]. Można oczekiwać, że komórki NKT działającytotoksycznienie tylkonakomórki nowotworowe, alerównieżwstosunkudomonocytów,komórekdendrytycz- nychczyteżprawidłowychlimfocytówBwykazującycheks- presję cząsteczki CD1d [18]. Z badań przeprowadzonych na myszach wynika, żedopobudzenia komórekNKTstymulo- wanycha-galaktozyloceramidem może dochodzić w sposób niezależnyodCD1d,co wskazywałoby, żeprzeciwnowotwo- rowe działanie komórek NKT nie musi być ściślezwiązane z ekspresją cząsteczki CD1d [31, 33]. Dhodapkar iwsp. [34]

wykazali,żewprzebieguniektórychnowotworówzekspresją CD1d nakomórkach nowotworowych liczba istan funkcjo- nalny obwodowych NKT nie uległy zaburzeniu. Zauważono również, że po zastosowaniu leczenia z wykorzystaniem a-GalCerkomórkinowotworowezekspresjąCD1dstawałysię bardziej wrażliwe nacytotoksyczne działaniekomórek NKT [17]. W przeprowadzonych badaniach wykazano również istotną zależność pomiędzy błonową ekspresją cząsteczki CD1da liczbą WBC. Wydaje się, żewysoka ekspresja CD1d może być związana z promowaniem akumulacji komórek nowotworowych.

Cząsteczki CD1d prawdopodobnie pośredniczą w odpowiedzi immunologicznej przeciw komórkom PBL, a ocena ekspresji CD1dmoże przyczynić się dodokładniejszej cha- rakterystyki przewlekłej białaczki limfocytowej. Celowa wydaje się ocena zależności między ekspresją CD1d na komórkach PBL a zdolnością komórek NKT do indukcji apoptozy tych komórek. Ponadto, cząsteczka CD1d może mieć potencjalne znaczenie jako marker diagnostyczny, a dokładne poznanie jej funkcji istotnie przyczynić się do dokładniejszejcharakterystykiPBL.

Wkład autorów/Authors' contributions

Wedługkolejności.

Konﬂikt interesu/Conﬂict of interest

Niewystępuje.

Finansowanie/Financial support

Praca wykonana w ramach projektu badawczego Narodo- wego Centrum Nauki (NCN) nr N N402 439139 iNN402351438.

Praca powstała z wykorzystaniem sprzętu zakupionego w ramachProjektu:,,Wyposażenieinnowacyjnychlaborato- riów prowadzących badania nad nowymi lekami stosowa- nymi w terapii chorób cywilizacyjnych i nowotworowych’’

w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschod- niej2007–2013,OsipriorytetowejINowoczesnaGospodarka, DziałaniaI.3WspieranieInnowacji.

Etyka/Ethics

Treści przedstawione w artykule są zgodne z zasadami DeklaracjiHelsińskiej,dyrektywamiEUorazujednoliconymi wymaganiamidlaczasopismbiomedycznych.

pi smiennictwo/references

[1] HamblinT.Chroniclymphocyticleukaemia:onediseaseor two?AnnHematol2002;81:299–303.

[2] MellstedtH,ChoudhuryA.TandBcellsinB-chronic lymphocyticleukemia:Faust,Mephistophelesandthepact withtheDevil.CancerImmunolImmunother2006;55:

210–220.

[3] WierdaWG,O'BrienS,WangX,etal.Characteristics associatedwithimportantclinicalendpointsinpatients withchroniclymphocyticleukemiaatinitialtreatment.J ClinOncol2009;27:1637–1643.

[4] RaiKR,ChiorazziN.Determiningtheclinicalcourseand outcomeinchroniclymphocyticleukemia.NEnglJMed 2003;348:1797–1799.

[5] HallekM,ChesonBD,CatovskyD,etal.Guidelinesforthe diagnosisandtreatmentofchroniclymphocyticleukemia:

areportfromtheInternationalWorkshoponChronic LymphocyticLeukemiaupdatingtheNationalCancer Institute-WorkingGroup1996guidelines.Blood 2008;111:5446–5456.

[6] LiuW,HuberSA.Cross-talkbetweencd1d-restrictednkt cellsandgdcellsintregulatorycellresponse.VirolJ 2011;8:32.

[7] SpeakAO,CerundoloV,PlattFM.CD1dpresentationof glycolipids.ImmunologyandCellBiology2008;86:588–597.

[8] KościelakJ.KomórkiNKT,CD1ilipidy:ostatnioodkryte ramięukładuodpornościowegootwieranowemożliwości leczenianowotworówichoróbnatle

autoimmunologicznym.ActaHaematPol2000;31:229–239.

[9] BrutkiewiczRR.CD1dLigands:TheGood,theBad,andthe Ugry.JImmunol2006;177:769–775.

[10] WuD,XingGW,PolesMA,etal.Bacterialglycolipidsand analogsasantigensforCD1drestrictedNKTcells.ProcNatl AcadSciUSA2005;102:1351–1356.

[11] TerabeM,BerzofskyJA.TheroleofNKTcellsintumor immunity.AdvCancerRes2008;101:277–348.

[12] KawanoT,CuiJ,KoezukaY,etal.CD1d-restrictedandTCR- mediatedactivationofvalpha14NKTcellsby

glycosylceramides.Science1997;278:1626–1629.

[13] MasakiT,BerzofskyJA.TheRoleofNKTCellsinTumor Immunity.AdvCancerRes2008;101:277–348.

[14] RaiKR,SawitskyA,CronkiteEP,ChananaAD,LevyRN, PasternackBS.Clinicalstagingofchroniclymphocytic leukemia.Blood1975;46:219–234.

[15] HusI,PodhoreckaM,Bojarska-JunakA,etal.Theclinical signiﬁcanceofZAP-70andCD38expressioninB-cell chroniclymphocyticleukaemia.AnnOncol2006;17:

683–690.

(7)

[16] YoshidaT,KimuraN,SawadaH,etal.CD56+CD7+stemcell leukemia/lymphomawithD2-Jdelta1rearrangement.

InternMed1999;38:547–555.

[17] MetelisaLS.Anti-tumorPotentialofType-INKTcells againstCD1d-positiveandCD1d-negativeTumorsin Humans.ClinImmunol2011;140:119–129.

[18] FaisF,MorabitoF,StelitanoC,etal.CD1disexpressedon B-chroniclymphocyticleukemiacellsandmediates a-galaktozyloceramidepresentationtonaturalkiller Tlymphocytes.IntJCancer2004;109:402–411.

[19] GalliG,NutiS,TavariniS,etal.CD1d-restrictedhelptoB cellsbyhumaninvariantnaturalkillerTlymphocytes.JExp Med2003;197:1051–1057.

[20] RennerC,JungW,SahinU,etal.Theroleoflymphocyte subsetsandadhesionmoleculesinTcell-dependent cytotoxicitymediatedbyCD3andCD28bispeciﬁc monoclonalantibodies.EurJImmunol1995;25:2027–2033.

[21] DeRossiG,ZarconeD,MauroF,etal.Adhesionmolecule expressiononB-cellchroniclymphocyticleukemiacells:

malignantcellphenotypesdeﬁnedistinctdiseasesubsets.

Blood1993;81:2679–2687.

[22]Wąsik-SzczepanekE.ZAP-70ijegorolawnowotworach układukrwiotwórczego.(SigniﬁcanceofZAP-70in

hematologicmalignancies.).ActaHaematPol2010;41:239–243.

[23] HusI,DmoszyńskaA.ZAP-70nowyczynnikprognostyczny wprzewlekłejbiałaczcelimfocytowejB-komórkowej.Acta HaematPol2004;3:311–320.

[24] CrespoM,BoschF,VillamorN,etal.ZAP-70expressionasa surrogateforimmunoglobulin-variable-regionmutations inchroniclymphocyticleukemia.NEnglJMed2003;348 (18):1764–1775.

[25] D'ArenaG,TarnaniM,RumiC,etal.Prognosticsigniﬁcance ofcombinedanalysisofZAP-70andCD38inchronic lymphocyticleukemia.AmJHematol2007;82:787–791.

[26] DelPrincipeMI,DelPoetaG,BuccisanoF,etal.Clinical signiﬁcanceofZAP-70proteinexpressioninB-cellchronic lymphocyticleukemia.Blood2006;108:853–861.

[27] ArmstrongAC,EatonD,EwingJC.Science,medicine,and thefuture:Cellularimmunotherapyforcancer.BMJ 2001;323:1289–1293.

[28] GumperzJE,ParhamP.Theenigmaofthenaturalkillercell.

Nature1995;378:245–248.

[29] NicolA,NiedaM,KoezukaY,etal.Humaninvariant valpha24+naturalkillerTcellsactivatedbyalpha- galactosylceramide(KRN7000)havecytotoxicanti-tumour activitythroughmechanismsdistinctfromTcellsand naturalkillercells.Immunology2000;99:229–234.

[30] WuL,GabrielCL,ParekhVV,VanKaerL.Invariantnatural killerTcells:innate-likeTcellswithpotent

immunomodulatoryactivities.TissueAntigens 2009;73:535–545.

[31] SmythMJ,ThiaKY,StreetSE,etal.Differentialtumor surveillancebynaturalkiller(NK)andNKTcells.JExpMed 2000;191:661–668.

[32] TouraI,KawanoT,AkutsuY,etal.Cuttingedge:inhibition ofexperimentaltumormetastasisbydendriticcellspulsed withalpha-galactosylceramide.JImmunol1999;163:

2387–2391.

[33] MiyagiT,TakeharaT,TatsumiT,etal.CD1d-mediated stimulationofnaturalkillerTcellsselectivelyactivates hepaticnaturalkillercellstoeliminateexperimentally disseminatedhepatomacellsinmurineliver.IntJCancer 2003;106:81–89.

[34] DhodapkarKM,CirignanoB,ChamianF,etal.Invariant naturalkillerTcellsarepreservedinpatientswithglioma andexhibitanti-tumorlyticactivityfollowingdendritic cell-mediatedexpansion.IntJCancer2004;109:

893–899.