L. Balczewski
"The Special Theory of Relativity",
David Bohm, New York 1965 :
[recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 4/2, 197-199
S tu d ia P h ilo so p h ia e C h ristia n a e ATK
4/1968/2
Z ZA G A D N IEŃ F IL O Z O F II PR ZY R O D Y
E a l c z e w s k i L.
D aw id Böhm , T he S pecial T heory of R e la tiv ity , N ew Y ork 1965. L u b a ή s к i M.
A k cz u rin A. I., К m etodologii m a te m a tisa c ji sow rem iennogo z n a - n ija , w : C zelowiek, T w orczestw o, N au k a, M oskw a 1967, s. 99—127. G olw in I. A., M a tem atic ze sk aja gipoteza i je je ro i w p o stro je n i nauczn o j te o rii, „F iłosow skie N a u k i” 1968, η. 1, s. 49—56. O sm anów N. О., M etodołogiczeskoje znaczenie p o n ja tij sim m e trii i a s im m e trii w fizy k ie ele m e n ta rn y c h czastic, „F iłosow skie N au k i” 1968, n. 1, s. 57— 62.
P io tro w sk i A. S„ O sw ja zi fiłosow skich i m a tem aticze sk ic h issle- d o w an ij, „F iłosow skie N au k i” 1968 n. 3, s. 24—32.
S 1 a g a Sz. W.
M yers J. M., On lim ita tio n s of th e o rie s of biology, „P ersp ect. Biol, an d M ed,”, 10 (1967) n. 2, s. 238—250.
P h ilo so p h ic al P ro b le m s in Biology, ed. by V. E. S m ith (St. Jo h n ’s U n iv e rsity P h ilo so p h ic al S eries No. 5), N ew Y ork—Ja m a ic a 1966, St. J o h n ’s U n iv e rsity P ress, V III + 129.
S c h a ffn e r K. F., A n tire d u c tio n ism an d m o le cu lar biology, „S cien ce” Д57 (1967) n. 3789, s. 644—647.
Z ag a d n ien ie c y b e rn e ty k i w e w spółczesnej biologii, W arszaw a 1968.
David B o h m , T h e Specia l T h e o r y of R e la tiv ity , N ew Y o rk 1965.
A u to r zn a n y je st po lsk iem u czy teln ik o w i zarów no z tłu m ac ze ń jego p rac, ja k i z w ielu rec en zji w p erio d y k a ch filozoficznych. W o m aw ian ej książce p rz e d sta w ia a u to r dokład n y w y k ła d szczególnej te o rii w zględności ze sp e cja ln y m u w zględnieniem genezy i stro n y pojęciow ej zagadnienia. T erm inologię m a te m a ty c z n ą o g raniczył a u to r do m in im u m , ta k że w ła ś ciw ie ty lk o w jed n y m rozdziale (C ząstki n a ła d o w a n e w polu e le k tro m agnetycznym ) w p ro w a d ził p ełn y ra c h u n e k m a te m a ty k i w yższej. R oz dział te n m ożna zre sztą pom inąć bez szkody dla zro zu m ien ia całości. C ała k sią żk a podzielona została n a 31 k ró tk ic h rozdziałów z dodatkiem ,
n a p isa n a p rzy stę p n ie , ta k iż zro z u m ian a m oże być n a w e t p rzez cz y te l n ik a p rze cię tn ie obznajom ionego z za g ad n ien ia m i fizyki.
W ykład sw ój rozpoczyna a u to r od histo ry czn eg o ry su k sz ta łto w a n ia się pojęć naukow ych. P o jęc ia a b so lu tn y c h w arto śc i, w y p ra co w a n e przez A ry sto telesa , zaczęły się re la ty w izo w a ć poprzez K o p ern ik a , G alileusza, N ew tona. R olą E in ste in a było w p ro w a d ze n ie po jęcia w zględności do e le k tro d y n a m ik i i optyki. P rz e d w yłożeniem sam ej te o rii w zględności E in ste in a , p rze an alizo w a ł B ohm obszernie sta n n a u k i p rze d E insteinem . U w y d a tn ił duży w k ład L o re n tz a w p rzy g o to w a n ie g ru n tu pod te o rię E in stein a. L o re n tz to w łaśnie, w ychodząc z założenia istn ie n ia e te ru w y p ro w a d ził w zory tra n s fo rm a c y jn e z ta k im i efek tam i, ja k sk rócenie odcinka, w y d łu żen ie czasu, zm ienności m asy i niezm ienności p rędkości św ia tła dla o b se rw a to ra p o ru szająceg o się w zględem eteru . W nioski stąd p ły n ą c e n arz u c iły konieczność re w iz ji po d staw o w y ch pojęć czasu i p rz e strze n i, uw ażan y ch dotąd za w arto śc i ab solutne. D okonał tego E in stein p rzez sw ą teorię. Je j p o d sta w o w y m założeniem je s t sta ła p ręd k o ść św ia tła , niezależn a od u k ła d u odniesienia. T ra n sfo rm a c ja L o re n tz a w ra z ze sw oim i e fe k ta m i sta ła się logicznym w nio sk iem tego założenia. D rugie założenie te o rii E in ste in a , że p ra w a fizy k i m uszą posiadać ta k ą sam ą fo rm ę w każd y m u k ła d zie odniesienia, zm u szają do re w iz ji całej m e c h a n iki n ew to n o w sk iej, k tó ra w p rze ciw ie ń stw ie do ró w n a ń M ax w ella nie je s t n iezm iennicza w zględem tra n s fo rm a c ji L orentza. F a k ty fizyczne p o tw ie rd z a ją w n io sk i p ły n ące ze szczególnej te o rii w zględności. Z asto so w a n ie w zorów tra n s fo rm a c y jn y c h do p rz y p a d k u dw óch ciał o różn y ch m asach i p ręd k o śc iac h d oprow adza do re la ty w isty c z n y c h w zorów na m asę, pęd i energię.
D alej ro zw aża a u to r sto p ień pew ności szczególnej te o rii w zględności i d o k ład n ie a n a liz u je za g ad n ien ie rów now ażności m asy i energi, d ając sw o ją in te rp re ta c ję , w ed łu g k tó re j zam ian ę m asy n a energię należy ro zum ieć, ja k o zm ianę je d n ej fo rm y ru c h u n a inną. W niosek te n n a tle te o rii cząstek ele m e n ta rn y c h p ro w a d zi do konieczności o d rzu c en ia p o jęcia ab so lu tn e j niezm ienniczości m asy, k tó re j ju ż nie m o żn a uw ażać za b y t ab so lu tn ie trw a ły . R ozw ażania te kończy a u to r ob szern ą re fle k s ją n a te m a t ro li, ja k ą od g ry w a w ro zw oju n a u k i o b alalności te o rii n a u k o w ych.
P o w ra c a ją c do szczególnej te o rii w zględności, ro z p a tru je B ohm szcze gółow e zag ad n ien ia, zw iązane głów nie z c z te ro w y m ia ro w ą p rz e strz e n ią , w k tó r e j o p isu je się zjaw isk a rela ty w isty c zn e . B ardzo d okładnie ro z p ra cow ał g eo m etry czn e p rz e d sta w ie n ie te o rii w zględności za pom ocą d ia g ram ó w M inkow skiego. N a ich też p rzy k ła d z ie w y ja ś n ia zw iązki, ja k ie m ogą istn ieć m iędzy zd arzen iam i, in te rw a ły , czas w ła sn y i „ p a ra d o k s” b liźniąt.
ło w an y m : „F izyka i p o strz e g a n ie ”. O p iera jąc się n a p ra c a c h znanego psychologa J. P iag e t, a n a liz u je rozw ój pojęć u człow ieka od pierw szych chw il jego życia. A naliza ta w sk az u je n a isto tn ą rolę, ja k ą o dgryw a niezm ienniczość w p rocesie k sz ta łto w a n ia się pojęć. Z n a jd u je to sw oje odzw iercied len ie i w ro zw oju n au k o w y c h b ad a ń w dziedzinie fizyki. E in ste in o w sk a te o ria w zględności je st je d n y m z dalszych etap ó w b ad a ń tego ro d zaju . P o d w a ża jąc bow iem p ojęcie ab so lu tn e j niezm ienności .masy, u k a z u je ona niezm ienniczość w p ręd k o śc i św ia tła i zw iązku m ię dzy e n e rg ią ciała a jego m asą. O sta tn ie stro n ic e pośw ięca B ohm ro z w ażaniom n ad znaczeniem p o strze g an ia dla w iedzy i b ad a ń naukow ych. P rz e d sta w io n a w k ró tk im za ry sie p ra c a D. B ohm a m oże z a in te re so w ać filozofa z k ilk u ra c ji:
1) P rz e d sta w ia p rz y stę p n y i zarazem d o k ła d n y w y k ład je d n ej z n a j w ażn iejszy ch te o rii w spółczesnej fizyki, p o sia d ające j w iele a s p e k tó w filozoficznych.
2) W p ra c y sw ej B ohm n ie p o p rz e sta je na sam y m w y łożeniu czystej te o rii fizycznej, ale w y ra ź n ie u w y p u k la filozoficzną stro n ę za g ad n ie n ia i p o d a je w ła sn ą in te r p re ta c ję n ie k tó ry c h problem ów . 3) P sychologiczny do d atek stan o w i ciek aw e stu d iu m filozoficzne o te o
r ii nau k i.
L. B a lc zew ski
A k c z u r in A. 1., К m etodologii m a te m a tis a c ji sow rem ie n n o g o znanija, W: Czełow iek, T w orczestw o, N au k a, M oskw a 1967, 99— 127. W g ru d n iu 1964 r. odbyła się w M oskw ie p ie rw sz a k o n fe re n c ja m ło d ych uczonych. P ra c o w a n o w 12 sekcjach. O gółem w ygłoszono 276 r e ferató w . N aukow y plon całej k o n fe re n c ji m a zostać stopniow o o p u b li k o w an y w se rii z a ty tu ło w a n e j „Ś w iat w id zian y oczym a m łodego uczo nego” (M ir głazam i m ołodogo uczenogo). M am y p rze d sobą je d en tom p ra c w sp o m n ia n ej m oskiew skiej k o n fe re n c ji m łodych uczonych: „C zło w iek, tw órczość, n a u k a ” (Czełow iek, tw orczestw o, n au k a ) z p o d ty tu łem „P ro b lem y filozoficzne (Fiłosow skie probłem y). Tom z a w iera 9 prac. Z ad a n iem obecnego sp raw o zd a n ia je st om ów ić p ra c ę cz w artą, I. A. A k czu rin a, pośw ięconą zagadnieniom m etodologicznym m a te m a ty z a c ji w iedzy w spółczesnej.
Je d n y m z p o d sta w o w y c h zag ad n ień w filozofii je st p ro b lem sto su n k u filozofii do n a u k szczegółow ych. J e s t to p ro b lem u sta w icz n ie p o d ejm o w a n y i d y sk u to w an y . W iadom o dobrze, że ró żn e k ie ru n k i filozoficzne ró żn ie te n p ro b lem w idzą. W spółcześnie je d n a k ż e coraz b a rd z ie j u m a c n ia się p rze k o n an ie , że nie ty lk o istn ie je w zajem n y , re a ln y , p ra k ty c z n y zw iązek m iędzy filozofią a n a u k a m i szczegółow ym i, a le iż filozofia m oże
