Szkoła Chemii Koordynacyjnej
D oc. d r in ż . T a d e u s z P U K A S
K a te d r a C h e m ii N ie o rg a n ic z n e j P o lite c h n ik i Ś lą s k ie j K a te d r a C h e m ii N ie o rg a n ic z n e j U n iw e r s y te tu W ro c ła w
sk ie g o o r a z I n s t y t u t C h e m ii N ie o rg a n ic z n e j i M e ta lu r g ii P ie r w i a s tk ó w R z a d k ic h P o lite c h n ik i W r o c ła w s k ie j, z o r g a n iz o w a ły p o d p r o t e k to r a te m P o ls k ie g o T o w a r z y s tw a C h e m ic z n e g o — s e m in a r .u m : S z k o ła C h e m ii K o o r d y n a c y jn e j.
C h e m ia z w ią z k ó w k o m p le k s o w y c h j e s t n a u k ą n o w ą . W p ra w d z ie j u ż w 1710 r o k u D ie s b a c h o tr z y m a ! p r z y p a d k o w o b łę k i t p r u s k i, w 1753 r. M a c ą u e r ż e la z o c y ja n e k p o ta s o w y , w 1760 r o k u L e w is c h lo r o p la ty n ia n p o ta s o w y , w 1798 r o k u T a s s a r t k o m p le k s o w e z w ią z k i k o b a lt u z a m o n ia k ie m a w 19 w ie k u z w ią z k a m i z ło ż o n y m i z a jm o w a li się G ra h a m . F e n n y , C la u s , M e n d e le je w i in., to je d n a k m e to d y o tr z y m y w a n ia i b a d a n ia ty c h z w ią z k ó w n ie p o s i a d a ły p o d s ta w te o r e ty c z n y c h . D o p ie ro w l a t a c h 1891—
1893 A lf r e d W e r n e r p ie r w s z y o p u b lik o w a ł te o r ię z w ią z
k ó w k o m p le k s o w y c h w p r o w a d z a ją c p o ję c ia w a rto ś c io w o śc i c h e m ic z n e j, g łó w n e j, p o b o c z n e j, s te re o c h e m ii, lic z b y k o o r d y n a c y jn e j i in n e .
P o c z ą te k d w u d z ie s te g o w ie k u to o k r e s ro z w o ju k la s y c z n e j c h e m ii k o o r d y n a c y jn e j. W o s t a tn i c h la t a c h c h e m ia z w ią z k ó w k o m p le k s o w y c h r o z w in ę ła s ie i d a le j r o z w ija się ż y w io ło w o . B a d a c z e ju ż n ie t y l k o o tr z y m u j ą i s t o s u ją n o w e z w ią z k i k o m p le k s o w e a le , w o p a r c iu o e le k tr o n o w ą s t r u k t u r ę a to m ó w tw o r z ą n o w e te o r ie ta k ie ja k : te o r ię o k te tu z p o ję c ie m w ią z a n ia k o o r d y n a c y jn e g o i e f e k t y w n e j lic z b y a to m o w e j, t e o r i ę w ią z a n ia w a le n c y jn e g o z p o ję c ia m i z h y b r y d y z o w a n y c h o r b i t a l i w ią ż ą c y c h o ra z k o m p le k s ó w w e w n ą t r z — i z e w n ą tr z o r b i tr a l n y c h , te o r ię p o la lig a n d ó w z p o ję c ia m i k o m p le k s ó w o s p in a c h s w o b o d n y c h i s p a r o w a n y c h . Z a s to s o w a n ie z w ią z k ó w k o o r d y n a c y j
n y c h w p r a k t y c e n a le ż y u w a ż a ć z a p o w s z e c h n e . N a j -
397
w c z e ś n ie js z e z a s to s o w a n ie ra c z e j p rz y p a d k o w e to ro z p u s z c z e n ie z ło ta p rz e z u tw o rz e n ie k w a s u c h lo ro z o to w e g o i o c z y sz c z a n ie p la t y n y p r z e z s tr ą c a n ie c h lo r o p la ty n ia n u p o ta s o w e g o . W m e t a lu r g ii g lin u s to s u je się od d a w n a f lu o r o g lin ia n so d o w y , a w m e t a lu r g ii b e r y lu , s k a n d u , ty t a n u , n io b u i t a n t a l u ic h k o m p le k s y flu o rk o w e . W sp ó ł
c z e sn a c h e m ia a n a lity c z n a b e z s to s o w a n ia z w ią z k ó w k o m p le k s o w y c h j e s t n ie d o p o m y ś le n ia , sz c z e g ó ln ą ro lę z w ią z k i k o m p le k s o w e m a j ą w m e to d a c h o z n a c z a n ia ś l a d o w y c h ilo ści p ie r w ia s tk ó w .
K o m p le k s y o d z n a c z a ją c e s ię d u ż ą tr w a ło ś c ią , m a ł ą ro z p u s z c z a ln o ś c ią , z a b a rw ie n ie m , w y k o r z y s tu je się w o z n a c z e n ia c h g r a w im e tr y c z n y c h , k o lo r y m e tr y c z n y c h , s p e k t r o - f o to m e try c z n y c h , k o m p le k s o m e try c z n y c h o ra z d o m a s k o w a n ia jo n ó w ró ż n y c h m e ta li. R. B e rg o p ra c o w a ł m e to d y ro z d z ie la n ia i o z n a c z a n ia o k o ło 40 p ie r w i a s tk ó w s to s u ją c 8-h y d r o k s y c h in o lin ę i o d p o w ie d n ie p H ro z tw o r u .
J u ż d a w n o b y ła p o d a n a p rz e z C z u g a je w a m e to d a o z n a c z a n ia n ik lu d w u m e ty lc g lio k s y m e m .
O d c z y n n ik i o rg a n ic z n e z a w ie r a ją c e g r u p y n itro z y lo w e i h y d ro k s y lo w e tw o r z ą n a ogół tr w a ł e k o m p le k s y z jo - a a m i m e ta li. A m in o k w a s y a s z c z e g ó ln ie k w a s e ty le n o - - d w u a m in o c z te r o o c to w y (E D TA ) w p r o w a d z o n y d o c h e m ii a n a lity c z n e j p r z e z S c h w a r z e n b a c h a , tw o r z y b a rd z o tr w a ł e k o m p le k s y z jo n a m i m a g n e z u , w a p n ia i in n y c h m e ta li.
P o n ie w a ż o b o ję tn e e le k tr y c z n ie z w ią z k i k o m p le k so w e , o d z n a c z a ją się t r u d n ą ro z p u s z c z a ln o ś c ią w w o d z ie — w y k o r z y s tu je się t ę w ła ś c iw o ś ć w m e to d a c h e k s tr a k c y jn y c h o d d z ie la n ia p ie r w ia s tk ó w s to s u ją c n ie p o la rn c ro z p u s z c z a ln ik i o rg a n ic z n e , ro z p u s z c z a ją c e w so b ie d a n y k o m p le k s a n ie m ie s z a ją c y się z w o d ą . M e to d y e k s tr a k c y j n e z z a s to s o w a n ie m z w ią z k ó w k o o r d y n a c y jn y c h m a ją z n a cz e n ie n ie ty lk o w c h e m ii a n a li ty c z n e j a le te ż i w p r z e m y s ło w e j. Z te g o w y ry w k o w e g o z e s ta w ie n ia p rz y k ła d ó w w id a ć , że z w ią z k i k o o r d y n a c y jn e są n ie z m ie r n ie w a ż n e w p r a k t y c e i że n a le ż y u s iln ie ro z w ija ć m e to d y b liż sz e g o ic h p o z n a n ia . W ty m te ż c e lu n a js iln ie js z y o ś r o d e k n a u k o w o -b a d a w c z y w d z ia le c h e m ii k o o r d y n a c y jn e j w e W ro c ła w iu p o d ją ł in ic ja ty w ę u r z ą d z e n ia s e m in a r iu m z te j d z ie d z in y d la p r a c o w n ik ó w n a u k o w y c h w s z y s tk ic h o ś r o d k ó w k r a jo w y c h .
W sp ó łc z e sn a c h e m ia i fiz y k o c h e m ia s to s u je b a r d z o czę
s to fiz y c z n e m e to d y b a d a w c z e z z a k r e s ó w s p e k tro s k o p ii, m a g n e to c h e m ii, r e z o n a n s u ją d r o w e g o , w y m ia n y izo to p o w e j i in n y c h , d la te g o te ż o rg a n iz a to r z y S e m i n a r i u m z a p r o s ili s p e c ja lis tó w z ty c h d z ie d z in d o w y g ło s z e n ia r e f e r a tó w i k o m u n ik a tó w z p r a c w ła s n y c h .
K ie ro w n ik ie m n a u k o w y m S z k o ły C h e m ii K o o r d y n a c y j
n e j b y ła p ro f . d r in ż. B o g u s ła w a J e r z o w s k a - T r z e b ia to w - i k a , k tó r a r e f e r a t e m w p r o w a d z a ją c y m p o d t y t u łe m „ N o w o c z e sn e m e to d y e k s p e r y m e n t a ln e i te o r e ty c z n e w b a d a n ia c h z w ią z k ó w k o m p le k s o w y c h ” o tw o r z y ła S e m in a riu m .
N a s tę p n e r e f e r a t y :
D r A . B a r te c k i (W ro c ła w ), „ W id m a e le k tr o n o w e z w ią z k ó w k o m p le k s o w y c h ”
D oc. d r J. B ie r n a t (W ro c ła w ), „ E le k tro c h e m ic z n e m e to d y b a d a n ia z w ią z k ó w k o o r d y n a c y j n y c h ”
D r K . B u k ie t y ń s k a - S ł o p e c k a (W ro c ła w ), „ S p e k tr o s k o p ia i m a g n e to c h e m ia p ie r w i a s tk ó w f - e le k tr o n o w y c h ”
Doc. d r A . G o łę b io w s k i (K ra k ó w ), „ E le m e n ty k w a n to - w o -m e c h a n ic z n e j te o r ii b u d o w y c z ą s te c z e k ”
Doc. d r Z . K ę c k i (W a rsz a w a ), „ W id m a r a m a n o w s k ie w z a s to s o w a n iu d o b a d a n ia s t r u k t u r y s o lw a tó w ”
D r B. K ę d z ia (W ro cław ) „ S p e k tr o s k o p ia w p o d c z e r
w ie n i”
D oc. d r W . L ib u ś (G d a ń sk ) „ W y k o rz y s ta n ie e le k t r o n o w y c h w id m a b s o r p c y jn y c h w b a d a n ia c h r ó w n o w a g k o m - p le k s o w a n ia w r o z tw o r a c h ”
D oc. d r L . P a jd o w s k i (W ro cław ) „ M e to d y m a te m a ty c z n e w b a d a n ia c h w ła s n o ś c i te r m o d y n a m ic z n y c h z w ią z k ó w k o m p le k s o w y c h ”
Doc. d r L . S o b c z y k (W ro c ła w ) „ A d s o rp c ja d ie le k tr y c z n a ” P ro f. d r B. S ta l iń s k i (W ro cław ) „ R e z o n a n s j ą d r o w y ” P r o f. d r A . S w in a r s k i (T o ru ń ) „ M e to d y o z n a c z a n ia k o m p le k s ó w w ie lo p o d s ta w n y c h w ro z tw o r z e ”
D r W. W o jc ie c h o w s k i (W ro cław ) „ M e to d a O.M . i p o la lig a n d ó w w b a d a n ia c h z w ią z k ó w k o m p le k s o w y c h ”
„ E le k tr o n o w y re z o n a n s p a r a m a g n e ty c z n y w o k r e ś la n iu s t r u k t u r e le k tr o n o w y c h ”
D r J. Z ió ł k o w s k i (W ro cław ) „ W y m ia n a iz o to p o w a w z w ią z k a c h k o m p le k s o w y c h ”
398
W y g ło szo n e k o m u n ik a ty :
m g r S. K o p a c z (W ro cław ) — „ Z a s to s o w a n ie iz o to p ó w do b a d a ń a s o c ja tó w jo n o w y c h ”
m g r J . W o jtc z a k (T o ru ń ) „ K o m p le k s y w ie lo p o d s ta w n e m ie d z i z k w a s e m o c to w y m ”
m g r J . S ta r o s ta (W ro cław ) — „ S p e k tr o f o m e tr y c z n e b a d a n ie k o m p le k s ó w c h ro m u (III) z l e u c y n ą ”
m g r J. M r o z iń s k i (W ro cław ) — „ W y z n a c z a n ie s ta ły c h r ó w n o w a g i m e to d ą m a g n e to c h e m ic z n ą ”
m g r K. M a jc h r z a k (W a rsz a w a ) — „ W y z n a c z a n ie s ta ły c h n ie tr w a ło ś c i c h lo rk o w y c h k o m p le k s ó w u ra n y lo w y c h
•m etodą w y m ia n y jo n o w e j”
doc. d r L . P a jd o w s k i (W ro cław ) „ S p e k tr o fo m e try c z n e b a d a n ia n a d k o m p le k s a m i w a n a d u ”
m g r K . G o rc z y ń s k a (W a rsz a w a ) — „ W y k o rz y s ta n ie w id m do a n a liz y n ie k tó r y c h m e ta li d w u w a r to ś c io w y c h ” m g r T . J a n k o w s k a (W a rsz a w a ) — „ S p e k tr o f o to m e tr y c z n e
b a d a n ia n a d e f e k t e m s te r y c z n y m w p o w s ta w a n iu z w ią z k ó w k o m p le k s o w y c h ”
m g r B . M o g ie ln ic k a (W a rsz a w a ) — „ S p e k tr o f o to m e tr ia k o m p le k s ó w o rg a n ic z n y c h ”
d r in ż. A. B a r te c k i (W ro cław ) — „ R ó w n o w a g i l e t r a e d r y c z - n o o k ta e d r y c z n e n ie k tó r y c h p ie r w ia s tk ó w d e e le k tr o n o - w y c h w ro z p u s z c z a ln ik a c h a m id o w y c h ”
m g r R . G ro b e ln y (W ro cław ) — „ S p e k tr o s k o p o w e b a d a n ia n a d k o m p le k s a m i sz c z a w ia n o w y m i r u t e n u ( I I I ) ” doc. d r Z. P a j ą k (P o z n a ń ) — „ B a d a n ia p i- k o m p le k s ó w
m e to d ą J .P .R .”
d r A. B a r te c k i (W ro c ła w ) — „ T e o ria p o ła l ;g a n d ó w w z a s to s o w a n iu d o z w ią z k ó w k o m p le k s o w y c h c h ro m u (IV )”
m g r J. G ie r u ls k i (W ro cław ) — „ B u d o w a k o m p le k s ó w d w u rd z e n io w y c h C o (II I)”
m g r L . N a tk a n ie c (W ro c ła w ) — „ P o z io m y e n e rg e ty c z n e w k o m p le k s a c h r e n u (V)”
m g r J. L e n g ie w ic z (W ro cław ) — „ W p ły w p o la lig a n d ó w n a p o ło ż e n ie p o z io m ó w e n e r g e ty c z n y c h u r a n u (IV )”
m g r J . F id e lis (W a rsz a w a ) — „ R o z d z ia ł z ie m r z a d k ic h m e to d ą c h r o m a to g r a f ic z n ą ”
m g r J. D ro ż d ż y ń s k i (W rocław ) — „ T r w a łe z w ią z k i u r a n u (III)‘
doc. d r S. W a jd a (W ro cław ) — „ W y m ia n a iz o to p o w a w k o m p le k s a c h sz c z a w ia n o w y c h r e n u (IV )”
m g r F . P r u c h n i k (W ro cław ) — „ W y m ia n a iz o to p o w a w k o m p le k s a c h r o d a n k o w y c h c h ro m u (III), m o lib d e n u ( I I I i w a n a d u ( I I I ) ”
d r J . Z ió łk o w s k i (W ro cław ) — „ W id m a p o d c z e rw o n e k o m p le k s ó w n itr o z y lo c y ja n o w y c h ”
m g r S. E r n s t (W ro cław ) — „ P r z e w o d n ic tw o a z o ta n u u r a - n y lu w ro z p u s z c z a ln ik a c h n ie w o d n y c h ”
m g r T. G ło w ia k (W ro cław ) — „ M e to d a re n tg e n o g r a f ic z n a w b a d a n iu z w ią z k ó w k o m p le k s o w y c h ”
m g r F . Ł ę to w s k i (W ro cław ) — „ D ia g ra m y ró w n o w a g e le k tr o c h e m ic z n y c h u r a n u w r o z tw o r z e w o d n y m ”
d r W. W o jc ie c h o w s k i (W ro cław ) — „ M e to d a O.M. w z a s to s o w a n iu d o z w ią z k ó w k o m p le k s o w y c h ”
R e f e r a t y i k o m u n ik a ty b y ły o p ra c o w a n e n a w y s o k im p o z io m ie n a u k o w y m i w w ię k sz o ś c i p r z e d s ta w io n e ja s n o
i z ro z u m ia le .
P o k a ż d y m r e f e r a c ie i k o m u n ik a c ie o d b y w a ły się oży w io n e d y s k u s je , k t ó r e n ie u s t a w a ł y n a w e t w g o d z in a c h p o s iłk ó w i w y p o c z y n k u , p o w o d u ją c z a c ie ś n ia n ie się k o n t a k t ó w n a u k o w y c h p o m ię d z y p o s z c z e g ó ln y m i u c z e s t n ik a m i S e m in a r iu m .
C el z a ło ż o n y p r z e z o r g a n iz a to r ó w z o s ta ł o s ią g n ię ty . W S e m in a r iu m w z ię ło u d z ia ł 70 o só b , w ty m n a jlic z n ie j z W ro c ła w ia 36 o sób, z W a rs z a w y 13 o só b a n a s tę p n ie z T o r u n ia , K r a k o w a , G d a ń s k a , P o z n a n ia i G liw ic.
S p r ę ż y s ty K o m ite t O r g a n iz a c y jn y w o s o b a c h — D r in ż.
B o g u s ła w K ę d z ia z P o lite c h n ik i W ro c ła w s k ie j, D r W a lte r W o jc ie c h o w s k i z U n iw e r s y t e tu W ro c ła w s k ie g o , D r inż.
J ó z e f Z ió łk o w s k i z U n iw e r s y t e tu W ro c ła w s k ie g o , s tw o r z y ł p r z e m iłą i p o g o d n ą a tm o s f e r ę p r a c y i w y p o c z y n k u u c z e s t
n ik o m t e j p r a w d z iw e j „ S z k o ły C h e m ii K o o r d y n a c y jn e j” . L it e r a t u r a
1) S p ra w o z d a n ie z S e m in a r iu m „ S z k o ła C h e m ii K o o r d y n a c y j n e j” — K a rp a c z , c z e rw ie c 1964 r.
2) R . B e rg „D ie C h e m is c h e A n a ly s e ” X X X IV — 1938 3) A . G r in b e r g „ W s tę p d o c h e m ii z w ią z k ó w k o m p le k s o
w y c h — 1955 r.
4) Z. Ł a d a „ Z a s to s o w a n ie k o m p le k s o n ó w ” , N o w a T e c h n ik a 10. 1957 r.
5) D . P . G r a d d o n „ W s tę p d o c h e m ii z w ią z k ó w k o m p le k - so%vych — 1963 r.
