1
CYKL KONFERENCYJNY: OBLICZA SACRUM W KULTURACH I CYWILIZACJACH
IV edycja: Sacrum w sztuce i przez sztukę, w kontekście różnic między kulturami i cywilizacjami
20–21 IX 2019 Uniwersytet Gdański Wydział Nauk Społecznych
Idea konferencji:
Zagadnienie sacrum w sztuce, literaturze, filmie jest znane i poświęca się mu w Polsce nie mało miejsca. Problem jakości sakralnych (w sztuce i poprzez sztukę) doczekał się autorskiego ujęcia m. in. u profesora Władysława Stróżewskiego. Jednak w stosunku do tych badań i konceptualizacji propozycja Organizatorów jest nieco odmienna. Nawet nawiązując do wspominanych badań i poszukiwań, jak i biorąc pod uwagę tezę o sekularyzacji kultur nowoczesnych czy współczesnych, chcemy odnosić te poszukiwania do wymiaru doświadczenia oraz do kontekstu cywilizacyjnego. To pierwsze, oznacza kładzenie nacisku na pierwszeństwo doświadczenia, które poprzedza ukazywanie jakości sacrum w dziele artystycznym czy pisarskim. To drugie, poddaje namysłowi wyniki oddziaływania rzeczonych dzieł, które nie tylko zdolne są ewokować u odbiorców wspomniane jakości, ale i wzbudzać uczestnictwo w podobnym doświadczaniu. Przykładem może być malarska sztuka tworzenia ikon w kontekście prawosławia i tradycji cywilizacyjnej Bizancjum.
Ponadto, co najmniej jeszcze jeden aspekt zasługuje tu na uwagę. A mianowicie ten, o którym pisał Bartosz Jastrzębski: „Życie duszy pragnie pieśni, symboli, wizji – Boskiej sztuki. Inaczej marnieje i obumiera”. Mowa tu o tym „życiu duszy”, które ożywia wszelką autentyczną wiarę religijną. To bardzo ciekawa teza i odczytać ją można jako współgrającą z metaforyczno-obrazowym charakterem języka religijnego, które jakoś wyraża Niewysłowione. A więc nie-zwykłość ludzkiej kondycji w kontekście Tego, który ludzi przewyższa i tworzy dla ludzkiego życia nieobjęte ramy. Zagadnienie to jest nadzwyczaj
2 frapujące zwłaszcza w kontekście różniących się kultur i cywilizacji, gdzie naturalnym wynikiem porównywania jest (jak się szeroko sądzi) jakiś relatywizm aksjologiczny. Lecz czy tak być musi? Czy – jak to zdarza się w dialogu międzyreligijnym i teologicznym – z wielości języków, obyczajów, wrażliwości i wierzeń, związanych z doświadczeniem sacrum, nie udaje się nigdy wysnuć pewnych uniwersalnych odkryć czy olśnienia o charakterze moralnym, estetycznym i … metafizycznym? Nasza konferencja powinna przynieść w tym względzie jakieś wstępne rozeznanie.
Zdajemy sobie sprawę z tego, że ranga i znaczenie sztuki w poszczególnych cywilizacjach nie są takie same; istnieją również dziedziny, w zakresie których porównywanie wartości i treści (np. teologicznych, filozoficznych) są albo bardzo trudne albo ryzykowne. Niemniej wzajemne poznawanie się przedstawicieli odmiennych religii i cywilizacji stanowi istotny czynnik dialogu międzyreligijnego i międzykulturowego, czynnik zwiększający szanse na pokój na świecie.
Z uwagi na ogromną rozległość tej problematyki, a także przez wzgląd na potrzebę określonej, wyrazistej płaszczyzny dla porównywania wartości różnych cywilizacji chcemy zawęzić tematykę do aspektu moralnego dobra i zła. Chodzi o dobro i zło doświadczane vs.
wybierane, czynione przez ludzi – tak, jak się ono przedstawia w dziełach sztuki. Interesuje nas zarówno to, co na ten temat mówi teoria, krytyka literatury i sztuki, jak i co przekazują nam dzieła sztuki, reprezentujące dorobek różnych, odmiennych cywilizacji. Obie części planujemy rozdzielić, planując osobną sesję – „teoria i krytyka” oraz „interpretacje”.
***
