Naturalizm w literaturze
i sztuce
Co to jest naturalizm?
Naturalizm – metoda w literaturze i sztuce zmierzająca do wiernego, niemal
fotograficznego naśladownictwa natury, mająca na celu ukazanie jej w pierwszej
fazie rozwoju. Powstała we Francji w
drugiej połowie XIX wieku.
Założenia naturalizmu
Najczęściej przyjmowaną, umowną rzecz jasna, datą zapoczątkowania naturalizmu w literaturze
jest wydanie przez Emila Zolę dzieła „Thérese Raquin” w 1867r. Wśród założeń nowego prądu na pierwszą pozycję wysuwa się postulat traktowania człowieka jako integralnej części przyrody.
Naturaliści postrzegali życie ludzkie jako nieustanną walkę o przetrwanie. Realizowała się ona nie tylko między poszczególnymi jednostkami, ale także w
„starciach” grup społecznych, środowisk itp.
Ukazywanie człowieka uzależnionego od praw przyrody stało się więc najważniejszą ideą twórców związanych z naturalizmem.
Jean Francois Millet „Człowiek z motyką”
(ok. 1860-1862)
Naturaliści, próbując uwypuklić swój punkt
widzenia, często podejmowali w książkach trudną tematykę.
Ich ulubionymi postaciami stali się reprezentanci niższych sfer społeczeństwa, zwykle uwikłani w różnego rodzaju problemy.
Kładli również niezwykle silny nacisk na analizowanie
wpływów, jakie na człowieka wywierają czynniki takie
jak: pochodzenie,
środowisko życia oraz podstawowe instynkty.
Naturalizm - cechy
W dziełach naturalistów, którzy – podobnie jak realiści – cenili sobie rozbudowaną twórczość powieściową, bardzo ważnym elementem
były opisy. Stały się one jedną z najbardziej
znaczących części dzieła – to właśnie dzięki opisom czytelnik mógł zgłębić sytuację bohatera,
zorientować się w jego położeniu społecznym czy materialnym. Naturaliści kładli również nacisk
na elementy poznawcze dzieła, toteż starali się partie opisowe komponować w sposób
rozbudowany i szczegółowy, traktując je niczym
fotografie.
Puvis de Chavannes „Biedny rybak”
(1881)
Przemianie uległ także język powieści. Naturaliści czynili wszystko, by jak najpełniej
dostosować go do swoich potrzeb.
Wypowiedzi bohaterów nosiły silne znamiona indywidualizmu, gdyż stosowane przez nich
słownictwo często stanowiło odzwierciedlenie ich stanu
wewnętrznego oraz zewnętrznego (np. pochodzenia). Dodatkowo twórcy tego nurtu zaczęli
powszechnie używać terminów określanych dzisiaj
mianem turpistycznych, jako że starali się nie uciekać od żadnych tematów tabu – śmierci, kalectwa, brzydoty itd.
Wielkie dzieła naturalizmu często miały za
zadanie demaskować nierówności społeczne, ukazywać wyzysk i niesprawiedliwość. Z tego względu ich autorzy chętnie posługiwali się także
rozbudowanymi opisami psychiki bohaterów, ich stanów emocjonalnych (za przykład takiego dzieła często podaje się „Panią Bovary” Gustawa Flauberta).
Naturalizm wprowadził także zmiany w kompozycji dzieł literackich. Spora liczba autorów zrezygnowała z
nadrzędnej roli fabuły, zastępując ją zlepkiem luźno związanych ze sobą scen, które stanowiły tylko
podstawę do przedstawiania i analizowania konkretnych problemów.
Naturalizm w dramacie
Nowy prąd literacki zaistniał także w dramatopisarstwie.
Utwory sceniczne utrzymane w tej konwencji
podtrzymywały najważniejsze założenia naturalizmu, pisane były prozą. Najczęściej podejmowały tematykę moralną, skupiając się na relacjach międzyludzkich.
Intryga przestawała być najważniejszym elementem
dzieła (można odnieść wrażenie, iż znajdowała się raczej na drugim planie), jej miejsce zajmowały analizy
psychologiczne poszczególnych bohaterów.
Naturalizm w dramacie przejawiał się także w didaskaliach – tworzono je w taki sposób, by jak
najdokładniej oddawały wygląd i charakter przestrzeni w poszczególnych scenach.
Najważniejsi przedstawiciele naturalizmu
Proza: Gustaw Flaubert (uważany także za realistę), Emil Zola (jeden z najważniejszych autorów naturalistycznych), Jules Goncourt, Edmond Goncourt, Stefan Żeromski,
Władysław Reymont
Dramat: August Strindberg, Maksim Gorki,
Gabriela Zapolska, George Bernard Shaw
Początki naturalizmu w malarstwie
Rozwój malarstwa naturalistycznego przypadł na 2. połowę XIX stulecia. Ten prąd
artystyczny bardzo przypominał realizm, mimo to między dwoma nurtami istniały różnice. Realizm przedstawiał sceny
prawdopodobne, znane ludziom z ich
codziennego życia. Naturaliści posunęli się o krok dalej –
żądali dokładnego odzwierciedlenia
określonych sytuacji, wydarzeń oraz
elementów świata.
Założenia naturalizmu
Sama nazwa naturalizmu łączy się z jego początkową fazą, w której artyści
przedstawiali głównie naturę (później zaczęto ukazywać także sceny z życia). Rola malarza ograniczała się do biernego oddawania
rzeczywistości, bez selekcji i upiększania
sceny.
William Bliss Baker „Hiding in the haycocks” (1881)
Obrazy naturalistyczne często ukazywały
także mroczną stronę egzystencji – ubóstwo,
cierpienie oraz bezradność wobec niektórych wyzwań stawianych przez życie.
Dzieła zwolenników tego
nurtu artystycznego w wielu wypadkach prezentowały słabość człowieka wobec natury (w tym także fakt, iż należy on do świata
przyrody, jest jego nierozłączną częścią).
Przedstawiciele naturalizmu w malarstwie
Jednym z najbardziej znaczących malarzy naturalistycznych był William Bliss Baker (1859-1886) –
amerykański artysta, który urodził się w Nowym Jorku.
Tworzone przez niego
pejzaże do dzisiaj uważane są za arcydzieła malarstwa naturalistycznego;
chociażby obrazy takie jak
„Fallen Monarchs” lub
„Hiding in the haycooks”.
Innymi ważnymi przedstawicielami
naturalizmu w malarstwie byli m.in. Jean Francois Raffaelli („Mężczyzna z
dwoma bochenkami chleba”,
„Pijący absynt”) oraz Jules Bastien-
Lepage („Sianokosy”,
„Pierwsza komunia”).
Natomiast wśród artystów reprezentujących weryzm warto wymienić Giuseppe Pelizzę da
Volpedo („Czwarta władza”).
Giuseppe Pellizza da Volpedo „Czwarta władza” (1901)
