R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C I É T É G É O L O G I Q U E D E P O L O G N E
V ol. X L V — 2: 215—232 K r a k ó w 1975
Janina Sz c z e c h u r a, Janusz Bł a s z y k
TERMINOLOGIA ELEMENTÓW MORFOLOGICZNYCH SKORUPKI M AŁŹORACZKÓW PO-PALEOZOICZNYCH,
W JĘZYKU POLSKIM
Pil. I — V II
Terminology o f the morphological elements o f the post-Palaeozoic ostracode valve, in the Polish language
P I. I — V I I
Stale rosnący wzrost zainteresowania paleontologów polskich małżo- raczkami kopalnymi i współczesnymi i wiążący się z tym wzrost opraco
wań tej grupy mikroorganizmów, występujących w Polsce licznie od kambru do holocenu, stworzyły potrzebę opracowania i uzgodnienia ter
minologii elementów morfologicznych ich skorupki. Opracowanie takie wydaje się tym bardziej celowe, że dotychczas stosowana terminologia polska używana jest dość niekonsekwentnie, a nadto jest bardzo niekom
pletna. Brak ujednoliconej terminologii — zwłaszcza w ostatnich latach, kiedy to skanningowy mikroskop elektronowy ujawnił wiele nie znanych dotąd szczegółów morfologicznych — powoduje, że opisy skorupki małżo- raczków stają się coraz bardziej zawiłe i niejednoznaczne.
Zaproponowana terminologia polska dla elementów morfologicznych skorupki małżoraczków po-paleozoicznych oparta jest głównie na przyjętej powszechnie terminologii anglosaskiej, która zdaje się być najbardziej wyczerpująca i wnikliwa, zwłaszcza w zakresie ornamentacji skorupki;
jej też odpowiedniki podane są w nawiasach obok terminów polskich. W y
brano najbardziej potrzebne i najbardziej kontrowersyjne pojęcia zwią
zane z budową skorupki, gdyż było prawie niemożliwe uwzględnienie wszystkich dotąd wprowadzonych z tym związanych pojęć. Wiele istnieją
cych terminów w literaturze światowej odnosi się do konkretnych rodza
jów, a nawet tylko pojedynczych gatunków np. nazwy zodiakalne stosuje się do poszczególnych, ściśle usytuowanych kolców ornamentacyjnych,
w obrębie określonego rodzaju.
— 216 —
Wobec pewnej niekonsekwencji również w terminologii obcej autorzy Uporządkowali ją nieco dla potrzeb paleontologów polskich. W pracy po
służono się mniej lub więcej zmodyfikowanymi rysunkami ilustrującymi opracowaną terminologię, zaczerpniętymi z ogólnie dostępnej literatury wymienionej w wykazie literatury.
A LV E O LA — (alveolus, rostral notch) 1.
Mniej lub więcej ostre wcięcie w przodobrzusznej, brzeżnej części sko
rupki, tuż za rostrum (2, fig. 3a).
A P O F IZ A — (apophysis).
Odgałęzienie ścianki (zob. fosa, zwykle w zakończeniu posiadające ujście kanalika porowego (PI. 5, fig. 4).
B LA SZK A W E W N Ę T R Z N A— (inner lamella).
Cienka chitynowa warstewka pokrywająca części miękkie w przedniej, tylnej i brzusznej części skorupki (pancerza), w jej brzeżnej części zwa
pniała, tworząca duplikaturę (PI. 3, fig. lc + 1).
B L A S Z K A ZEW NĘTRZNA — (outer lamella).
Zmineralizowana warstwa skorupki, wyścielona od wewnątrz warstewką chitynową, okrywającą i chroniącą części miękkie (PI. 3, fig. la + b).
BOCZNY K A N A L IK P O R O W Y— (normal pore canal, lateral pore canal).
Drobny, drożny, rureczkowatego kształtu element między powierzchnią zewnętrzną i wewnętrzną skorupki, przebiegający prostopadle do jej po
wierzchni; jego ujście na zewnętrznej powierzchni skorupki może być proste, podniesione, rozszerzone, zgrubiałe, lejkowate, sitowate itp. (Pl. 1, fig. 2ł; PI. 3, fig. 2d, e, f; PI. 6, fig. 1, 2).
BRUZDA AKOM ODACYJNA — (accommodation groove).
Bruzda powyżej środkowego elementu zawiasowego, zwykle w większej, lewej skorupce, odpowiadająca grzbietowej części krawędzi przeciwnej skorupki; funkcjonuje, gdy pancerz jest otwarty (Pl. 1, fig. la).
b r u z d a Z A W IA S O W A — (hinge groove).
Gładki albo posiadający dodatkowe zagłębienia, rowkowaty element od
powiadający listewce zawiasowej w przeciwnej skorupce (PI. 1, fig. 2h).
BRZEG — (border or margin).
Peryferyczna część skorupki widzianej z boku od zewnątrz lub od we
wnątrz, bez bocznych, wystających elementów skorupki (por. brzeg ze
wnętrzny), które niekiedy zakrywają go.
B R ZEG b r z u s z n y — (ventral margin or border).
Część wolnego brzegu na brzusznej stronie skorupki.
BRZEG GRZBIETOW Y — (dorsal margin or border).
Brzeg skorupki wzdłuż albo powyżej linii zawiasowej.
1 Uwaga: w nawiasach podana jest terminologia w języku angielskim.
— 217
BRZEG KO NTAK TO W Y — (contact margin).
Peryferyczna, brzeżna część skorupki, nie obejmująca brzegu zawiaso
wego, wzdłuż której stykają się skorupki, gdy pancerz jest zamknięty.
Jego dystalną, zewnętrzną część, nazywamy wolną krawędzią (free edge).
BlRZEG PRZEDNI — (anterior m argin).
Przednia część brzegu skorupki widzianej w jej bocznym położeniu; sta
nowi część wolnego brzegu.
b r z e g T Y L N Y — (posterior m argin).
Tylna część brzegu skorupki widzianej w jej bocznym położeniu; stanowi część wolnego brzegu.
BRZEG W EW NĘTRZNY — (in n e r m argin).
Proksymalny brzeg duplikatury (Pl. 1, fig. 2c).
BRZEG W O LN Y — (free margin or border).
Brzuszna, przednia i tylna część brzegu, wzdłuż których skorupki nie łączą się zawiasem.
BRZEG Z A W IA S O W Y — (hinge margin).
Część brzegu grzbietowego skorupki przylegająca do zawiasu.
b r z e g z e w n ę t r z n y — (outer margin).
Peryferyczna część skorupki widzianej z boku, od zewnątrz lub od we
wnątrz, bez bocznych wystających elementów skorupki (por. brzeg) (Pl. 1, fig. 2a).
b r z e ż n y k a n a l i k p o r o w y — (radial pore canal, marginal pore canal).
Kanalik występujący między zewnętrzną i wewnętrzną powierzchnią du
plikatury (Pl. 1, fig. 2e); (Pl. 3, fig. le).
b r z u s z n a c z ę ś ć (skorupki) — (ventral area).
Powierzchnia skorupki przylegająca do brzegu brzusznego, dzieląca się na część: przodobrzuszną, środkowobrzuszną, tyłobrzuszną i brzusznośrodko- wą (Pl. 1, fig. 3n).
c j a t u s — (cyathus).
Trójkątny albo półokrągły występ wzdłuż brzegu w tyłobrzusznej części skorupki; zwykle występuje w lewej, większej skorupce (np. u Cypridea) (Pl. 2, fig. 3c).
DŁUGOŚĆ (skorupki, pancerza) — (length).
Największy wymiar wzdłuż osi podłużnej, między najbardziej wysunię
tymi elementami na końcu przednim i tylnym skorupki (pancerza).
d o ł e k z a w i a s o w y — (hinge socket).
Dobrze wykształcone zagłębienie w obrębie zawiasu jednej skorupki, któ
remu odpowiada ząb zawiasowy w obrębie zawiasu przeciwnej skorupki.
Dołek zawiasowy złożony (compound socket) może być dwudzielny lub może mieć bardziej skomplikowaną morfologię.
6 — B oczn ik P T G tom X L V
— 218
D U PLIK ATU R A _ (duplicature).
Część brzegu skorupki, wzdłuż której wapienna, peryferyczna część blaszki wewnętrznej kontaktuje się z blaszką zewnętrzną, albo oddzielona jest od niej przez westibulum.
d y m o r f i z m — (dim orphism ).
Zróżnicowanie kształtu (skorupki) pancerza, zwykle dopiero u dorosłego osobnika, w obrębie gatunku, w zależności od płci.
d y s t a l n y _ (distal).
W kierunku na zewnątrz od środka ciała małżoraczka.
f a ł d, PO F A ŁD O W A N Y — (plica, plication).
Grzbiet na powierzchni skorupki utworzony w wyniku falistego wygięcia skorupy (PI. 5, figs. 6, 12a).
FLEKSURA _ (fle x u re ).
Wygięcie linii zawiasowej, wzdłuż brzegu grzbietowego; widziane od stro
ny grzbietowej pancerza (PI. 4, fig. 18a).
FOSA — (fossa).
Pojedyncze oczko retikulacji; składa się z otaczających je ścianek (muri) i dna (solum) (PI. 5, fig. 10); (PI. 6, fig. la, b).
GRUBOŚĆ (skorupki) — (thickness).
Odległość między zewnętrzną i wewnętrzną powierzchnią skorupki.
Gr z b i e t o w a c z ęSĆ (skorupki) — (dorsal area).
Część powierzchni skorupki przylegająca do brzegu grzbietowego; w y
dzielamy część: tyłogrzbietową, środkowogrzbietową, przodogrzbietową i grzbietośrodkową (Pl. 1, fig. 3m).
GUZ M IĘŚNIOW Y — (muscle node, subcentral tubercle).
Wybrzuszenie przodośrodkowej części skorupki związane z przyczepem mięśni (PI. 2, fig. la).
GUZEK — (node, tubercle, knob).
Wypukłość na powierzchni skorupki zmiennego kształtu i wielkości; może być elementem ornamentacyjnym albo ma charakter funkcyjny (zob. np.
guzek oczny).
GUZEK OCZNY — (eye tubercle, ocular tubercle).
Zaokrąglone zgrubienie w przodogrzbietowej części skorupki, tworzące soczewkę oka (np. u Cytheracea) (PI. 2, fig. lf).
JAMKA, N AK ŁU C IE — (pit, punctum).
Niewielkie, półokrągłe w przekroju zagłębienie w powierzchni skorupki.
K ĄT g ł ó w n y PRZEDNI — (anterior cardinal angle).
Kąt utworzony w miejscu zetknięcia brzegu przedniego i linii zawiasowej.
KĄT g ł ó w n y t y l n y — (posterior cardinal angle).
Kąt utworzony w miejscu zetknięcia brzegu tylnego i linii zawiasowej.
— 219 —
KOLEC, KOLCZASTY — (spine, spinöse).
Jednolity albo perforowany, mniej lub bardziej wydłużony, wyrostek na powierzchni zewnętrznej skorupki o zaokrąglonym, zaostrzonym albo roz
widlającym się końcu; drobne, poziomo ułożone kolce mogą tworzyć cha
rakterystyczny treflowy wzór ornamentacyjny (trefoil pattern) (Pl. 7, fig. 1); zależnie od rozmieszczenia wyróżniamy kolce koniunktywne (con
junctive spines) albo — dysjunktywne (disjunctive spines) (Pl. 5, figs.
1, 3), natomiast zależnie od ich kształtu i wielkości wyróżniamy kolce cier
niste (prickles), brodawkowate (papillae) i inne.
KONIEC PRZEDNI — (anterior end).
Skrajna, przednia część skorupki (pancerza).
KONIEC T Y L N Y — (posterior end).
Skrajna, tylna część skorupki (pancerza).
KRAW ĘDŹ — (edge).
Dystalna część brzegu skorupki, stykająca się z przeciwną skorupką, gdy pancerz jest zamknięty.
L IN IA ZA W IA S O W A — (hinge line).
Linia, wzdłuż której skorupki łączą się zawiasem; pokrywa się ona z brze
giem grzbietowym albo znajduje się poniżej niego.
L IN IA ZROŚNIĘCIA — (line of concrescence).
Zewnętrzna proksymalna linia strefy zrostu blaszki wewnętrznej i ze
wnętrznej, tj. granica zewnętrzna strefy brzeżnej, równoległa albo nie- równoległa do brzegu wewnętrznego (Pl. 3, fig. lf).
LISTEiWKA — (list).
Zgrubienie na proksymalnej części rąbka brzeżnego, na brzegu kontakto
wym (Pl. 3, fig. li).
LISTEW K A ZA W IA S O W A — (hinge bar).
Gładki albo drobno ząbkowany — w planie pionowym albo poziomym — wystający element zawiasowy; odpowiada bruździe zawiasowej w prze
ciwnej skorupce.
O BSZARY BOCZNEJ POWIERZCHNI
(skorupki, pancerza) — (lateral surface areas).
Wyróżnia się następujące obszary: przedni (anterior), tylny (posterior), grzbietowy (iiorsal) i brzuszny (ventral); te z kolei dzielą się na mniejsze, ściślej zlokalizowane: środkowy (median, central), przodośrodkowy (antero
median, anterocentral), brzusznośrodkowy (ventromedian, ventrocentral), tyłośrodkowy (posteromedian, posterocentral), grzbietowośrodkowy (dor- somedian, dorsocentral), przodogrzbietowy (anterodorsal), środkowoprze- dni (midanterior, central anterior), przodobrzuszny (anteroventral), środ- kowobrzuszny (mid-ventral, central ventral, tyłobrzuszny (posteroventral), środkowotylny (mid-posterior, central posterior), tyłogrzbietowy (postero-
6*
— 220 —
dorsal), środkowogrzbietowy (mid-dorsal, central dorsal) (PI. 1, figs.
3a— p).
ODCISKI MIĘŚNIOWE — (muscle scars).
Miejsce przyczepu mięśni zaznaczone na wewnętrznej powierzchni sko
rupki (czasami widoczne na powierzchni zewnętrznej skorupki). Zwykle wyróżnia się: odciski mięśni zwierających, tj. adduktoralne (adductor muscle scars), odciski mięśni żuwaczkowych, tj. — mandibularne (mandi
bular muscle scars) i odciski frontalne (frontal scars) (Pl. 1, figs. 2 j, k, 1). ,
OŚ (skorupki, pancerza) — (axis).
Linia prosta w planie podłużnym, łącząca najbardziej oddalone brzegi skorupki (pancerza), zwykle odpowiadająca jej długości.
p a n c e r z — (carapace).
Ochronna powłoka części miękkich ciała małżoraczka, złożona z dwóch prawie symetrycznych skorupek (prawej i lewej) połączonych ze sobą zawiasem wzdłuż brzegu grzbietowego. Zwykle twardy wapienny, ale
czasami miękki niezwapniały (np. niektóre Myodocopida).
P L A M K A OCZNA — (eye spot).
Miejsce występowania soczewki ocznej, zwykle zróżnicowane kolorystycz
nie (ew. przezroczyste) i znajdujące się w jednej płaszczyźnie z po
wierzchnią zewnętrzną skorupki (por. guzek oczny).
POLE MIĘŚNIOWE _ (muscle field).
Miejsce występowania odcisków mięśniowych.
POR — (pore).
Drobny otwór na zewnętrznej powierzchni skorupki stanowiący ujście bocznego kanalika porowego.
p o r Sr ó dSc i e n n y — (inframural pore).
Boczny kanalik porowy przechodzący przez ściankę (PI. 5, fig. 5; PI. 6, fig- 2).
p r ą ż e k _ (stria).
Delikatne linearne zagłębienie w powierzchni skorupki (PI. 3, fig. lj).
PR O K SYM ALN Y _ (proxim al).
W kierunku ku środkowi ciała małżoraczka.
p r z e d n i a c z ęSC (skorupki) — (anterior area).
Powierzchnia skorupki przylegająca do brzegu przedniego, rozciągająca się ku tyłowi, nie dalej jednak niż do połowy długości skorupki; dzieli się na część przodogrzbietową, środkowoprzednią, przodobrzuszną i przodo- środkową (Pl. 1, fig. 3 o).
PRZEKRÓJ CZOŁOW Y (FRONTALNY) (frontal section, horizontal section).
Dowolny przekrój skorupki (pancerza) równoległy do kierunku jej dłu-
— 221
gości (osi podłużnej), w płaszczyźnie prostopadłej do przekroju strzałko
wego.,
p r z e k r ó j p o p r z e c z n y — (transverse section).
Dowolny przekrój skorupki (pancerza) obrazujący jej szerokość, prosto
padły do przekroju strzałkowego. Jest to pionowy przekrój przecinający boki skorupki (pancerza) mniej więcej pod kątem prostym.
p r z e k r ó j s t r z a ł k o w y (SAG ITALN Y) _ (sagittal section).
Przekrój pancerza (skorupki) prostopadły do przekroju podłużnego, w pła
szczyźnie grzbietobrzusznej ; ukazujący długość i wysokość skorupki.
RĄBEK BRZEŻNY — (selvage).
Środkowe zgrubienie brzegu kontaktowego, będące głównym zgrubieniem duplikatury i służące do wzmocnienia (uszczelnienia) zamknięcia pancerza (Pl. 3, fig. lh).
r e t i k u l a c jA, R ETIK U LO W AN Y _ (reticulation, reticulate).
Siatkowaty wzór ornamentacyjny na zewnętrznej powierzchni skorupki, utworzony przez zaokrąglone, prostokątne albo poligonalne zagłębienia (fosy) oddzielione ściankami (muri); wyróżnia się retikulacj ę I rzędu tj.
wyraźniejszą i — II rzędu tj. mniej wyraźną, delikatniejszą, zwykle w obrębie retikulacji I rzędu (Pl. 5, fig. 10; Pl. 6, fig. 1; Pl. 7, fig. 2).
ROSTRUM — (rostrum , anteroventral beak).
Dziobowate wydłużenie przodobrzusznej części skorupki (np. u Myodo- copa) (Pl. 2, fig. 3b).
SEtPTUM — (septum).
Przegroda w obrębie westibulum, prawie prostopadła do brzegu skorupki (np. u Cypretta).
s i t o w a t y K A N A L IK POROW Y — (sieve-typ e pore canal).
Boczny kanalik porowy, częściowo zamknięty przez perforowaną płytkę (Pl. 3, fig. 2d); (Pl. 6, fig. lc, d).
SKORUPKA — (valve).
Jedna z dwóch połówek pancerza.
SKORUPKA LEW A — (left valve).
Połówka pancerza okrywająca lewą stronę małżoraczka.
SKORUPKA PR A W A — (righ t valve).
Połówka pancerza okrywająca prawą stronę małżoraczka.
SKRZYDEŁKO — (ala).
Skrzydełkowate, boczne rozszerzenie skorupki przy brzegu brzusznym, zwykle skierowane ku tyłowi.
SK RZYDLASTY w y r o s t e k
— (alar process, alate extension, alar prolongation).
Wszelki skierowany na zewnątrz, boczny wyrostek występujący w brzu
sznej połowie skorupki, mniej lub więcej ostro zakończony (Pl. 2, fig. 2e).
STREFA BRZEŻNA
— (zone of concrescence, marginal zone, fuzed zone)
Część brzegu skorupki wzdłuż którego wapienna, peryferyczna część bla
szki wewnętrznej kontaktuje się z blaszką zewnętrzną (Pl. 3, fig. Id).
SULiKUS — (sulcus).
Wszelka bruzda na zewnętrznej stronie skorupki zwykle przebiegająca prostopadle do brzegu grzbietowego.
SULKUS ŚRODKOWY _ (m edian sulcus).
Mniej lub więcej głębokie zagłębienie ciągnące się od brzegu grzbieto
wego do pola mięśniowego.
SULKUS ZAO C ZN Y _ (post-ocular sulcus).
Krótkie zagłębienie występujące tuż za guzkiem ocznym.
SZEROKOŚĆ (skorupki, pancerza) — (width).
Największy wymiar (skorupki) pancerza prostopadły do jej długości i w y
sokości.
T Y L N A CZĘŚĆ (skorupki) — (posterior area).
Powierzchnia skorupki przylegająca do brzegu tylnego rozciągająca się ku przodowi, nie dalej jednak niż do połowy długości skorupki; dzieli się na część tyłobrzuszną, środkowotylną, tyłogrzbietową i tyłośrodkową (Pl. 1, fig. 3p).
USZKO ZAW IASO W E — (hinge ear).
Małe, łukowate wygięcie brzegu grzbietowego powyżej dołka zębowego (Pl. 1, fig. 2m; Pl. 2, fig. 2b).
w a r s t w a z r o s t o w a — (adhesive strip).
Cienka warstewka chitynowa między blaszką zewnętrzną i wewnętrzną, w strefie zrostu.
w e s t i b u l u m — (vestibulum ).
Przestrzeń między blaszką wewnętrzną i blaszką zewnętrzną (Pl. 3, fig. Ił).
W EW NĘTRZNA p o w i e r z c h n i a — (inner surface).
Wnętrze skorupki (pancerza); u form kopalnych odnosi się do wewnętrz
nej strony warstwy wapiennej.
W YPU STK A _ (flan ge).
Zgrubienie wzdłuż brzegu skorupki utworzone przez przedłużenie blaszki zewnętrznej (Pl. 3, fig. lg).
WYROSTEK o g o n i a s t y — (caudal process).
Tylne wydłużenie skorupki, zwykle na przedłużeniu brzegu grzbietowego albo w części tyłobrzusznei skorupki, skierowane ku górze albo ku tyłowi (Pl. 1, fig. 2g; Pl. 2, fig. 2c).
— 2 2 2 —
— 223 —
WYSOKOŚĆ (skorupki, pancerza) — (height).
Największy wymiar skorupki (pancerza) między brzegiem grzbietowym i brzusznym, mierzony prostopadle do kierunku długości.
ZARYS — (outline).
Kontur skorupki (pancerza) widzianej w dowolnym położeniu (zwykle' od
nosi się do konturu skorupki w widoku bocznym), z uwzględnieniem wszystkich elementów wystających (PI. 2, fig. 2f).
ZATO/KA OCZNA — (ocular sinus).
Zagłębienie po oku, widoczne na wewnętrznej stronie skorupki, w jej przo- dogrzbietowej części.
Z A W IA S — (hinge).
Część skorupki wzdłuż albo blisko brzegu grzbietowego z odpowiednio wykształconymi elementami posiadającymi zdolność stawowego zazębia
nia się, z uzupełniającymi je elementami przeciwnej skorupki. Typy za
wiasów, zależne od stopnia ich zróżnicowania ilustruje PI. 4, figs. 1-—17.
Z A W IA S p r o s t y — (sim ple hingem ent).
Krawędź jednej skorupki dopasowana jest do morfologii krawędzi dru
giej, przeciwnej skorupki albo wchodzi pod krawędź przeciwnej skorupki;
pancerz zamyka się jak pudełko.
Z Ą B (zawiasowy) — (tooth).
Dobrze wykształcony występ w brzegu zawiasowym jednej skorupki, od
powiadający dołkowi zawiasowemu przeciwnej skorupki; podobnie jak dołek zawiasowy może być różnie umiejscowiony w brzegu zawiasowym i może mieć różną morfologię.
ZĄBEK — (denticle).
Mały, kolcowaty wyrostek ornamentacyjny (PI. 2, fig. 2d); także mały ząb zawiasowy.
ZEW NĘTRZNA POW IERZCHNIA — (outer surface).
Powierzchnia zewnętrzna skorupki (pancerza).
ż e b e r k o — (rib, carina).
Wyraźnie wystające ponad powierzchnię zewnętrzną zwykle wydłużone zgrubienie skorupki. Podaje się jego lokalizację (np. brzuszne, grzbietowe, środkowe — PI. 2, figs. 1 b, c, d, e) i kształt (np. listwowate, perforowane, nieciągłe itp. — PI. 5, figs. 12 b, c, d, e, f).
Zakład Paleozoologii P A N ,
02-089 Warszau>a, al. Ż w irk i i W ig u ry 93
W Y K A Z L IT E R A T U R Y REFERENCES
A n d e r s o n F. W. (1939), Wealdein and Puübeok Ostracoda. A n n . M ag. Nat. Hist., 12, 3, p. 291— 310.
B a l z e y R. A. B. and S h e p h a r d - T h o r n E. R. (1967), The sedimentary and faurnal sequence of the Wadhurst d ay (Wealdon) in boreholes at Wadhurst Park, Sussex. Bull. Geol. S u rv. Gt. Brit., 27, p. 17,1—235.
B a t e R. H. and E a s t B. A. (1972), The structure oif the ostracode carapace.
Lethaia, vol. 5, p. 177— 194, Univeraiitetsforlageft Oslo.
H o w e H. V. and L a u r e n c i c h L. (1958), Introduction to the study of Creta
ceous Ostracodia, Louisiana State U n iv . Press., p. 1— 33.
S o h n I. G. and K o r n i c k e r L. S. (1973), Morphology of Cypretta kawatai Sohn and Koriniicker, 1972, {Crustacea, Ostracoda), wilth a discussion of the genus.
Smith. Con tr. Zool., 141, p. 1— 28. Washington.
M o r k h o v e n F. P. C. M. (1962), Post-Paleozoic Ostracoda. Their morphology, taxonomy and economic use. 1st Vol., p. 1— 95 E lesevier P u b l. C om p., Amsterdam, London, N e w York.
S cotrt H. W. (in R. C. M o o r e ed.), 1961. Shell morphology of Ostraicoda. Treatise on Invertebrate Paleontology Pt. Q: Artbropoda 3, Ostracoda. Q21— Q36, U n iv.
Kansas Press.
S y l v e s t e r - B r a d i e y P. C. and B e n s o n R. H. (1971), Terminology for sur
face features in ornate ostracodes. Lethaia, vol. 4, p. 249— 286, Universitetsfor- laget Oslo.
SUMMARY
Constantly increasing interest of Polish paleontologists in fossil and re
cent ostracodes, resulting in an increasing number of publications concern
ing these microorganisms, abundantly occurring in Cambrian through Ho- locene sediments in Poland, caused a need of elaboration of the termino
logy of their morphological elements. Such elaboration is even more ne
cessary because the Polish terminology used so far is highly inconsequent and incomplete. Lack of unified terminology in this field — particularly now when scanning electron microscope has revealed so many so far un
known morphological details of ostracode carapace — leads to more and more complicated and ambiguous descriptions.
The Polish terminology of the morphological elements of the Post-Pa
laeozoic ostracode carapace here proposed is based mainly on the com
monly used English and American terminology which seems to be most comprehensive, particularly so in question of the valve ornamentation.
Thus English counterparts of the Polish terms are given in parentheses aside the Polish ones.
— 225
Only most useful and most controversial terms have been chosen con
cerning the oßtracode carapace morphology as it was impossible to put all of the terms introduced so far. Many terms of the world literature refer to definite genera and even to some species only as e. g. the Zodiacal names used for some definitely situated ornamentation spines within a de
finite ostracode genus. In the light of some inconsequency in foreign ter
minology the authors have ordered it for the needs of Polish paleontolo
gists.
Some more or less modified drawings derived from general literature mentioned in the references accompany the proposed terminology.
Polish A c a d em y of Sciences, D ep a rtm en t of Palaeozoology,
02-089 W arszawa, al. Ż w irk i i W ig u ry 93
O B JA ŚN IE N IE T A B L IC E X P L A N A T IO N OF PLA TE S
Plansza I
Fig. 1. Grzbietowa część skorupki lewej widziana od wewnątrz; a — bruzda ako- modacyjna
Fig. 2. Elementy wewnętrznej strony skorupki; a — brzeg zewnętrzny; a— to — strefa zrostu; c — brzeg wewnętrzny; a— c — zwapniała część blaszki wewnętrznej;
d — przednia część westibulum; e — brzeżny kanalik porowy; f — tylna część wesitibuluim; g — wyrostek ogoniasty; h — bruzda zawiasowa; i — blaszka zewnętrzna; j — odciski mamdibullarne; k — odciski aidlduktioralne ; ii — odciski frontalnie; ł — boczny kanalik parowy; m — uszko zawiasowe Fig. 3. Podział bocznej, zewnętrznej powierzchni skorupki ma obszary: a — środko
w y; b — przodośrodkowy; c — brzusznośr odkowy; d — tyłośrodkowy; e — grzbiet ośrodkowy; f — przodogrzbietowy; g — środkowoprzedini; h — przo- dobrzuszny; i — środkowobrzuszny; j — tyłobrzuszny ; k — środkowotylny;
I — tyłogrzbietowy; ł — środkowogrzbietowy; m — grzbietowy; n— brzuszny;
o — przedni; p — tylny
Plansza II
Fig. 1. Główine elementy morfologii zewnętrznej skorupki: a — guz mięśniowy, b — b — żeberko brzuszne; c — ż. środkowe; d — ż. grzbietowe; e — ż. przo- dobrzeżne; f — guzek oczny
Fig. 2. Elementy (morfologii zewnętrznej <B) i morfologii wewnętrznej (A) skorupki;
a — (brzeg zewnętrzny; b — uszko zawiasowe; c — wyrostek ogoniasty; d — ząbkowanie brzeżne; e — skrzydlasty wyrostek; f — zarys
Fig. 3. Zewnętrzna strona skorupki lewej ilustrująca zróżnicowanie brzegu wolne
go; a — alveola; b — rostrum; c — ojatus
Plansza III
F\iig. 1. Rysunek schematyczny brzegu skorupki w przekroju (przedst. Podocopdda);
a — warstwa wapienna; 'b — wansitwa chiitynowa; c — zwapniała część blaszki wewfnętrzine j ; d — strefa brzeżna; e — brzeżny kanalik porowy;
f — linia zrośiniięcia; g — wypustka ; h — rąbeik brzeżny; i — listewka;
j — prążki; k — brzeg wewnętrzny; 1 — niiezwapniała część blaszki w e w nętrznej ; ł — wesitibuluim
Fig. 2. Przekrój przez zminenalizowaną część blasziki zewnętrznej, ukazujący jej strukturę i typy bocznych kanalików porowych; a — warstewka blaszkowa;
b — warstewka laminarna; c — żeberko; d — kanalik porowy z ujściem sitowaitym; e — k. p. z ujściem prostym; f — k. p. z ujściem podniesio- nym l
— 227 — Plansza IV
Figs. 1— 14. Typy zawiasów: 1 — adontowy; 2 — prionodomtowy; 3 — lotfodontowy;
4 — paleomerodonto wy ; 5 — halamer odontowy ; 6 — antimerodontowy;
7 — hem im erod onto wy ; 8 — entomodonto wy ; 9 — lofoodontowy ; 10 — paraimfidontowy; 11 — h emdamf i donto wy ; 12 — .h oloamfid ont owy; 13 — s-chiz'odonitowy; 14 — gomgylodontowy
Figs. 15— 17. Skorupki lewe widziane z góry ilustrujące stopniowe zróżnicowanie zawiasu i jego poszcziególne elementy (p o t. typy zawiasów); a— e — elementy zawiasowe: a — przedni; b — tyiLny; c — środkowy; d — przodośrodkowy ; e — ty dośrodkowy
Fig. 18. Pancerz widziany od strony grzbietowej ; a — fleksura
Plansza V
Figs. 1— 12. Elementy morfologii zewnętrznej skorupki; 1 — kolce konjunktywne;
2 — rozszerzone i zgrubiałe ujście bocznego kanalika porowego; 3 — kolec komiunktywny; 4 — apofiza; 5 — por śródścienny; 6 — fałd; 7 — mostek międzyścienny; 8 — retikulacja II rzędu; 9 — mostek; 10 — re- tikuliacja z prostokątnymi fosami; 11 —■ okienka w ściankach; 12 — w y niesienia na zewnętrznej powierzchni isikorupki: ,a — fałd; b — żeberko;
c — żefberko obcięte; d — żeberko podaięte; e — żeberko perforowane;
f — żeberko nieciągłe
Plansza VI
Fig. 1. Skorupka retikulowana: a — widok ogólny; b — poligonalne fccy z ujścia
mi bocznych kanalików porowych; c — sifcawate ujście bocznego kanalika porowego otoczone promienistymi dołeczkamli w obrębie dna fosy; d — sitowate obrzeżone zgrubieniem ujście bocznego kanalika porowego
Fig. 2. Detal ornamentacji skorupki z ujśaiem iboczinego kanalika porowego: a — ornamentacja I i II rzędu i ujście pora śródścieninego; b — proste ujście bocz
nego kanalika porowego (pora śródściennago)
Skala: Fig. la — 100 m,u; Fig. Ib — 50 m.u; Fig. lc, 2a — 10 m^; Fig. Id, 2b — 1 ^m.
Plansza V II
Fig. la, b. Treflowy wzór ornamentacji skorupki Fig. 2a, b. Reitifkulaejia I i II rzędu
Fig. 3a, b. Rozgałęzione u nasady drożne kolce omamenitJacyjne
Skala: Fig. la, 3a — 100 m p ; Fig. 2b — 50 u; Fdig. Ib, 3b — 10 m/.i; Fig. 2a — 1 mu.
J. Szczechura, J. Blaszyk Pl. 1
Rocznik Pol. Tow. Geol., t. X L V , z. 2
J. Szczechura, J. Blaszyk Pl. I I
J. Szczechura, J. Blaszyk Pl. I l l
Rocznik Pol. Tow. Geol., t. X L V , z. 2
J. Szczechura, J. Blaszyk Pl. I V
■"‘A V I _____________________A 'W j
Vvi*t\W/Vi.WWi.VW»4V ,'ł
p/W\
'VW'1
J*23- ' —.A./Jffll
ftWwrtW»MAM\AAAA AMĄW/WA
;W‘A f»"ft-"*
^vvl
12
*iCL
J -b -
j * * .
'•ViVvvv/Ma^^a/^v^s^ivVCAWi1
/w*U a»A*^
I* rt * /' I *„ lJ V I
13 i*w| orn.
iVvV* /\.%'V\
iwiiWiiiii)iWitiM«*i<M>u>i
-c^ a_______
^V*/(/wM,l/VVVłi‘V',vU'>A/-ł*V1/V44i
J — L _jvv«L
1 4 ~ 3 3
tfW^l'/iV'A'aA '»/l/'i'M/lA/V VI Vi VlVlVi.VlVM'\
— V o - -gf f - ■ - 4^1
_ C ^ L
-a
— b
•a
* d
A
Rocznik Pol. Tow. Geol., t. X L V , z. 2
J. Szczechura, J. Blaszyk Pl. V
Rocznik Pol. Tow. Geol., t. X L V , z. 2
J. Szczechura, J. Blaszyk Pl. V I
Rocznik Pol. Tow. Geol., t. X L V , z. 2
J. Szczechura, J. Blaszyk Pl. V I I
Rocznik Pol. Tow. Geol., t. X L V , z. 2
