Maurycy Kustra
Rekonstrukcja liczby ludności
Pobiedzisk w przeszłości
Studia Lednickie 10, 151-159
2010
STUDIA LEDNICKIE X Lednica 2010
M au rycy K ustra
U niw ersytet im. A. M ickiew icza In sty tu t P ra h isto rii
Rekonstrukcja liczby ludności Pobiedzisk w przeszłości1
K w estia dem ografii w iąże się ściśle z p rzeszło ścią danego ośrodka oraz z osadnic tw em n a je g o obszarze, w ięc nie m o żn a je j pom ijać. R ekonstrukcja liczby i struktury lud n o ści je s t trudna, ze w zg lęd u na skrom ną liczbę źródeł dotyczącą m n iejszy ch m iast, a n a d ających się do tak ich badań. Jeszcze trudniejsze są b ad an ia n ad liczbą m ieszk ań có w w si - w y m ag ają precyzyjnie skonstruow anego m o d elu osadnictw a oraz bardzo czasochłon n y ch badań. W poniższym p odrozdziale pragnę zająć się dem ografią Pobiedzisk.
N ajstarszy d okładny spis ludności P obiedzisk pochodzi z pruskiego opisu m iast z lat 1793-1794 (W ąsicki 1962, dalej jak o : O pisy m ia st)2. O bejm uje o n ró w n ież inne m iasta W ielkopolski. Jest bardzo cenny zarów no d la b ad a ń nad liczbą ludności oraz strukturą p opulacji, ja k i innych studiów . M oże ponadto służyć ja k o p u n k t o dniesienia do czasów w cześniejszych, gdyż m eto d a retrogresyw na m oże dać choćby częściow o obiecujące w y niki.
C zasy średniow iecza zdają się być w k w estiach dem ografii pozo rn ie niew iadom ą, choć po m ijam tu liczne próby b ad ań n ad dem ografią ziem polskich w skali m akro (M icha- lew icz 1979)3, w y korzystujące opłatę św iętopietrza do u stalania liczby ludności (Ł adogór- ski 1962, tam d alsza literatura), b ądź szacunki dotyczące w ięk szy ch m ia st (Jasiński 1982 - źró d ła dotyczące T o ru n ia i C hełm na, rekonstrukcja d em ograficzna etc.; Ł ukaszew icz 1998 - tu rzetelne dane dla P o zn an ia w X V I w .; S am sonow icz 2001 - o m iastach) czy o bszarów (D zieduszycka 1985; K u rnatow ska i K u rn ato w sk i 1991). N ad al ta problem atyka je s t m ało u p ow szechniona ze w zględu n a m arginalizację tego zagadnienia przez h isto rio
grafię. W m o im artykule skupiam się n a p roblem atyce m niejszego ośrodka, którym były P obiedziska. W arte b ad ań b y łyby też kw estie dem ograficzne dotyczące okolicznych w si.
W celu oszacow ania liczby ludności opp id u m 4, należy dokonać rek o n stru k cji jeg o za sięgu w różnych p rzedziałach czasow ych. D zięk i odtw orzeniu liczby parcel m iejskich 1 Poniższy tekst jest fragmentem pracy magisterskiej pt. „Osadnictwo średniowieczne okolic Pobiedzisk”, napisanej pod kierunkiem prof. dr hab. Hanny Kócka-Krenz w Instytucie Prahistorii UAM w Poznaniu, obronionej w czerwcu 2010.
2 Wąsicki opatrzył źródło merytorycznym wstępem m.in. krytyką źródła - wspomina iż spis z 1800 r. jest dokładniejszy, natomiast spis z lat 1793-1794 może być trochę niedokładny oraz posiadać zaniżone dane, ale i tak jest cennym źródłem. Pobiedziska wystąpiły w części I, s. 314-318.
3 Autor zestawił wyniki badań dotyczących różnych grup społecznych, obszarów, przedziałów chronolo gicznych etc.
4 Pobiedziska w źródłach występują jako oppidum. Samsonowicz 2001, s. 26 i n. - o podziale polskich miast
152 Maurycy Kustra
i zastosow aniu odpow iednich m n o żn ik ó w (liczba osób w rodzinie i ro d zin n a działce m iejskiej) uzyskam y poszukiw any w ynik. N ależy je d n a k pam iętać, że je s t on jed y n ie w ar to ścią szacunkow ą i m odelem teoretycznym , takim sam ym ja k w szelkie rekonstrukcje, np. osadnictw a czy faz rozw oju m iasta, je d n a k daje pogląd n a przeszłą rzeczyw istość, p o zw a la dostrzec ja k ró żn iła się od obecnej, a m oże naw et dzięki tem u będzie m o żn a j ą lepiej zrozum ieć.
L iczba m ieszk ań ców P o b ied zisk w X III w.
R ekonstruując zasięg lokacyjnych P o b ied zisk z początku poł. X III w. (Ryc. 1) i układ m iasta, uzyskujem y liczbę około 60 p arcel5. A nalizując topografię m iasta m o żn a zauw a żyć, iż W , E i N boki ry n k u zostały rozplanow ane w g ustalonego schem atu, a S bok je s t dosyć niestandardow y, atypow y - inna liczba d ziałek i inna ich szerokość. M oże to suge row ać, że P o b ied zisk a zostały w praw dzie planow o podzielone, ale m ogły nie być zasie dlone jed n o razo w o (podczas lokacji) - część ludzi osadziła się tu od razu, a następnie stopniow o przybyw ali osadnicy do pozostałej części lokow anego m iasta. D latego podaną liczbę parcel należy przyjąć dla 3/4 ćw. lub k o ń ca X III w.
0 100 m I (2. p o ł.X III w .) 2. fa z a (X V w .)
i 3. faza (k o n . X V III - pocz. X IX w .)
Ryc. 1. Rozwój przestrzenny Pobiedzisk. Fazy zasięgu miasta do pocz. XIX w.
- civitates primi ordinis - 6 miast w Polsce, z Wielkopolski Poznań z ok. 8 tys. mieszkańców;
- civitates (miasta średnie) - 80-90 ośrodków w Koronie, 1-4 tys. mieszkańców, m.in. Gniezno, Kalisz, Śrem;
- oppida - ok. 230 ośrodków, do ok. 1 tys. mieszkańców; - oppida - ponad 360 ośrodków, 100-400 mieszkańców.
Autor wskazuje, że 85% miast było małymi miasteczkami (kategoria oppidum, 3. i 4. kategoria podatkowa),
o częściowo rolniczym charakterze, z przeciętną liczbą mieszkańców ok. 300, jednak w pracy zajmuje się ośrodkami większymi.
Wielkość Pobiedzisk w przeszłości omówiłem szerzej w części pracy magisterskiej dotyczącej rozplano wania i zasięgu miasta.
Pierw otnie na 1 parceli stał 1 dom zam ieszkiw any przez ro d zin ę6. L iczbę osób w rod zin ie należy oszacow ać statystycznie n a 5-5,5. W g spisu z ko ń ca X V III w ., w P o b ied zisk ach n a rodzinę statystycznie p rzypadało 5,07 osoby (O pisy m iast, cz. I, s. 314 318). A nalizując literaturę skłonny je ste m stosow ać przedział m n o żn ik ó w 5-5,5. Z aw y żo ne w y d ają się spotykane czasem szacunki = 7. W arte uw agi i ro zw ażen ia są natom iast dane dotyczące du ży ch średniow iecznych m ia st (Jasiński 1982, s. 59 i n.; M ichalew icz 1979, s. 201 i n.; S am sonow icz 2001, s. 25 i n .)7, je d n a k należy p am iętać, że oppida zd e cydow anie różniły sie od civitates, dlatego w ykorzystam zaproponow ane m nożniki, które je d n a k m im o w szystko k o resp o n d u ją rów nież z danym i dotyczącym i dużych m iast. W arto by było rów nież przeprow adzić b ad an ia n ad k ategoriam i m iast, ale w różnych p rzed zia łach chronologicznych, albow iem liczba m ieszkańców w zrastała n a przestrzen i w ieków .
W 1. fazie zasięg u i funkcjonow ania m iasta, p raw dopodobnie w 2. poł. X III w ., w P o b ied zisk ach m ieszkało 60 rodzin, co daje 300-330 osób.
L iczba m ieszk ań ców P o b ied zisk w X IV -X V I w.
L iczbę ludności w P obiedziskach m o żn a oszacow ać p o przez analizę w ykresu łącz ą cego dane dla X III i X V III w. lub u stalając liczbę parcel - uw zg lęd n iającą rozw ój P o b ie dzisk.
R ekonstruując liczbę ludności n a w ykresie (Tab. 5 i 6) trzeb a p am iętać o okresow ych ic h spadkach w w y n ik u np. w ojen. P rzykładow o w 1331 r. K rzyżacy zniszczyli P o b ied zi ska. D odatkow o w po ło w ie X V II w. w całym kraju zanotow ano spadek liczby ludności (w ojny, a zarazem głód i zarazy), co w iązało się m. in. z potopem szw edzkim . W yrów na n ie strat lu dnościow ych i p o w ró t do stanu z 1. poł. X V II w ., b ądź niew ielki w zro st liczby ludności m ó g ł m ieć m iejsce m iędzy po ło w ą a k ońcem X V III w .8.
W pew nym stopniu p rzy d atn a m oże być rek o n stru k cja P o b ied zisk - 2. faza rozw oju przestrzennego (Ryc. 1), ale n ie u staliłem je j p recyzyjnego datow ania. Ponadto je j k ształ tow anie było rozłożone w czasie. K o ń co w a jej form a m oże pochodzić z X V -X V I w ., ale początki sięgają zapew ne ju ż X IV w ., a z p ew n o ścią X V w. (m. in. k o śció ł i szpital św. D u ch a z 1423 r.). D o jrzała i ro zw in ięta faza 2. obejm ow ała w g rekonstrukcji ok. 130 136 parcel (przyrost o ok. 70-76). M ogło je zam ieszk iw ać ok. 650-748 lu d zi9. C hyba n adal m o żn a by przyjm ow ać 1 rodzinę w 1 dom u i parceli, choć w literaturze spotyka się
6 Oparte jest to na własnej rekonstrukcji Pobiedzisk. Ponadto trzeba pamiętać, że w oppida były domy
drewniane, a w civitates dodatkowo kamienice, które miały większą liczbę mieszkańców. Łukaszewicz
1998, s. 16 i n. oraz 48 i n.,dane dla Poznania w XVI w., gdzie są kamienice (na rynku ok. 12 osób/dom) i domy drewniane. Ogólnie w centrum Poznania liczba osób/dom wg zamieszczonych tam danych wahała się od 4,95-12,12, średnio ok. 7,5-8 osób. Michalewicz 1979, s. 82 - liczba osób na dym na ziemiach pol skich XVI-XVIII w. (5-12, głównie 5-6, domy rynkowe 12) i literatura.
7 Jasiński 1982, s. 59 i n. - liczba osób w rodzinie: a) Toruń, obliczenia wg „księgi szosu” z 1394 r. i 1455 r. - Stare Miasto w obrębie murów 5,2, tzw. Wyspa 5,6 (w tekście błędnie Kępa Bazarowa - za tę informację dziękuję panu profesorowi T. Jasińskiemu), przedmieścia 3,4, Nowe Miasto Toruń 4,9; b) Gdańsk - najbo gatsze rodziny kupieckie 7,2, średnie mieszczaństwo 4-4,5, najbiedniejsze mieszczaństwo 2,5-3; c) XV w.: Lubeka - 5,5, Roztoka - 5,4, Drezno - 5,1, Bazylea - 4,7, Kolonia - 4,1. Michalewicz 1979, s. 201 i n. - tam literatura - w Poznaniu wg spisu z 1590 r. można przyjąć ok. 3 dzieci na rodzinę (a więc 5 osób na rodzinę, nie licząc służących itp.). Podane są tu też różne mnożniki dla poszczególnych ulic. Samsonowicz 2001, s. 25 i n.
8 Dane takie dla kraju i księstwa żagańskiego podaje Metsk 1967, s. 65 i n. 9 130x5=650, 130x5,5=715, 136x5=680, 136x5,5=748.
154 Maurycy Kustra
czasem przeliczn ik 1,5-1,7 rodziny n a dom (M ichalew icz 1979, s. 83 - tam też literatu r a ) 10.
D la poł. X V I w. je s t inform acja, iż w P o b ied zisk ach było 187 d om ów (L ustracja
1565, s. 2 7 8 )11. D otyczy to nadal fazy 2. - liczba do m o stw się zw iększyła, ale w ram ach
istniejących parcel (praw dopodobnie n a n iek tó ry ch działk ach znajdow ały się 2 dom y). N a podstaw ie ty ch danych rekonstruując liczbę ludności P o b ied zisk w poł. X V I w ., o trzym u je m y 935-1029 m ieszkańców . Szacunki te p rzed staw iają m aksym alne m o żliw e zalu d n ie nie badanego oppidum u p ro g u now ożytności. N ajpraw dopodobniej liczba ta w ynosiła ok. 950 i nie przek raczała 1000 osób.
G dyby przeprow adzić b ad an ia dotyczące dem ografii m iast i reg io n ó w z w y k o rzy sta niem źró d eł historycznych, m o żn a by szczegółow o w ykorzystać dane dotyczące św ięto pietrza płaconego przez dane ośrodki, gdyż dotychczas jed y n ie w y korzystano to w skali cały ch regionów , w ty m W ielkopolski (Ł adogórski 1962, tam d alsza literatura), ale w arto to je szcze zw eryfikow ać.
L iczb a m ieszk ań ców P o b ied zisk w końcu X V III w.
Spis z k ońca X V III w. (O pisy m iast. P obiedziska są w cz. I, s. 314-318) je s t cennym źródłem , rów nież do b ad ań nad dem ografią. P rzydatny je s t do analizy zaludnienia, struk tury ludności, w y zn ań i zaw odów . P o w in ien zostać w yko rzy stan y nie tylko w skali 1 m ia sta, ale w kontekście całej W ielkopolski, a ponadto do b ad ań paleodem ograficznych.
W ybrane dane dotyczące P o b ied zisk w 1793-1794 r.: - 791 osób;
- 156 p alen isk /d y m ó w (dom ów ): nie m asyw ne - 64 p okryte gontem (niem . S chindeln) i 92 słom iane (niem . S troh), (było 0 m asyw nych: k am iennych lub ceglanych - niem .
Sch iefer i Ziegel);
- 20 niezab u d o w an y ch m iejsc;
- 9-10 p lacó w budow y.
Tab. 1. Struktura ludności Pobiedzisk w kon. XVIII w.
Płeć męska - 384 (48,55%) Płeć żeńska - 407 (51,45%)
starsi 47 starsze 26
mężczyźni 146 kobiety 170
młodzieńcy 7
-chłopcy powyżej 10. roku
życia, nieżonaci 41 dziewczynki powyżej 10. roku życia 54 chłopcy poniżej 10. roku życia 143 dziewczynki poniżej 10. roku życia 157
10 W Przemyślu w latach 1521-1655 występowało w rodzinach chrześcijańskich 1,5-1,7 rodziny na 1 dom mieszkalny. Ponadto założono 5 osób na rodzinę oraz co najmniej 1 osobę ze służby w domu - Michalewicz 1979, s. 83.
11 Liczba ta jest podana w inwentarzu Górków, który przedstawili podczas lustracji, a który dotyczył okresu sprawowania funkcji przez Piotra Opalińskiego i Łukasza z Górki.
Tab. 2. Struktura wyznaniowa mieszkańców Pobiedzisk w kon. XVIII w.
Wyznanie Liczba Procent
reformowani 2 0,25
luteranie 160 20,23
katolicy 537 67,89
Żydzi 92 11,63
W P o b ied zisk ach 791 osób zam ieszkiw ało 156 dom ów . P ełn y ch ro d zin
(m atka+ ojciec) było m aksym alnie 146 (bo tak a liczba m ężczyzn) b ądź ew entualnie 153 (jeśli m ło d zień cy b y li żonaci).
R o d zin a (przy liczbie 146) średnio liczyła 5,07 osoby. N a rodzinę przypadało 2,75 dziecka (0,7 pow yżej 10 r. ż. lub m łodzieży oraz 2,05 poniżej 10. r. ż.). B yły 73 o so by starsze i przynajm niej 24 (170-146) k obiety niezam ężn e (w dow y lub stare panny). B io rąc p od u w agę, iż było 156 dom ów , praw ie w szy scy m u sieli zam ieszkiw ać z rodziną.
T ypow a statystyczna ro d zin a z Pobiedzisk: - ko b ieta i m ężczyzna;
- 1 dziecko pow yżej 10. r. ż. lub m łodzież - w ystępuje w śród 2 na 3 rodziny; - 2 dzieci poniżej 10. r. ż.;
- 1 o so b a starsza - w ystępuje w 1 n a 2 rodziny (w części d o m ó w m ogły być 2 osoby starsze).
R o d zin a średnio liczyła 5,07 osób - k obieta+ m ężczyzna+ 3 (np. 2 dzieci i osoba star sza lub kobieta, b ądź 3 dzieci). Jest to średnia, w ięc by ły bardziej i m niej liczne rodziny. N iek tó re by ły zapew ne w ielopokoleniow e.
Struktura w yznaniow a p rzed staw ia się następująco - Tab. 3. Tab. 3. Struktura wyznaniowa rodzin w Pobiedziskach w kon. XVIII w.
Wyznanie Liczba rodzin
reformowani 1
luteranie 32
katolicy 107-108
Żydzi 18-19
razem 158-160
D o m ó w było 156, w ięc ja k ie ś rodziny by ły liczniejsze. Jest też m ożliw e, choć m niej p raw dopodobne, b y dw ie rodziny zam ieszkiw ały razem . P on ad to n ależy p am iętać, że było 9-10 p lacó w budow y.
B adając d em ografię n ależy rów nież spojrzeć w szerszej chronologicznie skali na sto sunki ludnościow e. P o słu ży tem u tab ela zestaw iająca przem iany ludnościow e oraz w y k re sy. (Tab. 4-6) P o k azu ją one rozw ój liczebnościow y populacji zam ieszkującej P obiedziska oraz m ogą służyć dalszym badaniom i w nioskom dotyczącym dem ografii om aw ianego ośrodka. Z ebrane dane p o zw alają przede w szystkim uzm ysłow ić nam , ja k bardzo przeszła rzeczyw istość b y ła inna od w spółczesnej - p o przez liczbę ludności w średniow ieczu i no- w ożytności w idać, iż ów czesne m iasta by ły dużo m niejsze niż w spółczesne. W idać też,
156 Maurycy Kustra
że zm ian a p rzy szła ok. X IX w. (m oże ju ż w 2. poł. X V III w. - kiedy przy ro st liczby lud no ści niw elo w ał w cześn iejszy duży jej spadek), gdyż w tenczas ro zpoczął się intensyw ny w zro st ilości m ieszkańców , który n a w ykresie p rzybiera form ę w ręcz eksplozji d em ogra ficznej. Spow odow ane to było nie tylko p rzyrostem naturalnym , ale rów nież po stęp u ją cym pro cesem urbanizacji.
Tab. 4. Liczba mieszkańców Pobiedzisk od 2. poł. XIII w. do kon. XX w.
Czas Mieszkańcy Dom y O sób/dom Uwagi Źródło
2. poł. XIII w.
(1 .faza) ok. 300-330 ok. 60 5-5,5
Rekonstrukcja i obliczenia
własne. XIV-XVI w.
(2. faza) ok. 650-748 ok. 130-136 5-5,5
Rekonstrukcja i obliczenia własne. poł. XVI w. (2. faza) ok. 935-1029 187 5-5,5 Rekonstrukcja i obliczenia w ła sne na podsta wie Lustracja 1565, s. 278. 1793/1794 791 156 5,07 537 katolików, 2 reformowanych, 160 luteran, 92 Żydów O pisy m iast cz. I kon. XVIII w. 796 144 5,53 SGKP t. VIII. Hasło: Pobiedziska 1811 r. 1071 194 5,52 SGKP t. VIII. Hasło: Pobiedziska 1837 r. 1517
Znaczny wzrost liczby osób/dom najprawdo
podobniej związany z system atyczną zm ia ną zabudowy - kamie nice dużymi budynkami
mogącymi pomieścić więcej ludzi. SGKP t. VIII. Hasło: Pobiedziska 1843 r. 1450 140 10,36 720 katolików, 399 protestantów, 331 Żydów SGKP t. VIII. Hasło: Pobiedziska 1858 r. 1735 SGKP t. VIII. Hasło: Pobiedziska 1871 r. 1907 180 10,59 SGKP t. VIII. Hasło: Pobiedziska 1880 r. 2002 189 10,59 Frankiewicz 2007, s. 334. 1912 r. 3397 296 11,48 Frankiewicz 2007, s. 334.
1935 r. 4100 347 11,82 Frankiewicz 2007, s. 334. 1960 r. 5008 Frankiewicz 2007, s. 334. 1970 5731 Frankiewicz 2007, s. 334. 1980 6123 Frankiewicz 2007, s. 334. 1990 6573 Frankiewicz 2007, s. 334. 2000 7903 Frankiewicz 2007, s. 334. __________________________________________________________ rok
liczba ludności
liczba ludności - minimum
Tab. 5. Szacunkowa liczba mieszkańców Pobiedzisk (2. poł. XIII w.-kon. XVIII w.).
158 Maurycy Kustra
W Y K A Z SK RÓ TÓ W :
O pisy m iast - W ąsicki J., 1962, O pisy m iast p o lsk ich z lat 1793-1794, cz. I i II, Poznań. SG K P - Słow nik geograficzny K ró lestw a Polskiego i innych k rajó w słow iańskich.
B IB L IO G R A FIA :
Źródła:
C hlebow ski B ., W alew ski W. (red.)
1887 Słow nik geograficzny K ró lestw a Polskiego i innych k rajó w słow iańskich, t. V III,
W arszaw a. W ąsicki J.
1962 O pisy m iast p o lsk ich z lat 1793-1794, cz. I, Poznań.
L iteratura:
D zied u szy ck a B.
1985 D em ographic and econom ic transform ations in th e area surrounding the early
m edieval K ruszw ica, A Pol. X X IV , s. 73-103. F ran k iew icz B.
2007 D zieje P o b ied zisk na przestrzeni w ieków , Pobiedziska.
Jasiński T.
1982 P rzed m ieścia średniow iecznego T orunia i C hełm na, Poznań.
Ł adogórski T.
1962 Spór o ocenę rach u n k ó w św iętopietrza i liczebność zalu d n ien ia P o lsk i X IV w ie
ku, K H K M , R. X , z. 1-2, s. 33-52. Ł ukaszew icz J.
1998 O braz h istoryczno-statystyczny m iasta P o zn an ia w daw niejszych czasach, t. 1,
Poznań. M ëtsk F.
1967 M ateriały do stosunków ludnościow ych i etnicznych w księstw ie żagańskim
w latach 1600-1819, Śląski K w artalnik H istoryczny Sobótka, X X II, nr. 1-2, s. 65-88.
M ichalew icz J.
1979 E lem enty dem ografii historycznej. M ateriały do w ykładów , ćw iczeń, i m etodyki
prac badaw czych, W arszaw a. S am sonow icz H.
2001 Ż ycie m iasta średniow iecznego, Poznań.
K u rn ato w sk a Z ., K u rn ato w sk i S.
1991 Z asiedlenie reg io n u L ed n icy w p rad ziejach i średniow ieczu w św ietle dotychcza
sow ych badań, w: W stęp do p aleoekologii L ednickiego P ark u K rajobrazow ego, K. T obolski (red.), B SL t. 1, P oznań, s. 35-42.
Reconstruction of Population History in Medieval Pobiedziska
In order to introduce the realities o f life in the medieval town, it is worth expanding the research with the demographic perspective. Many a time no direct data concerning the population o f a giv en centre is available. Nevertheless, making use o f indirect data it is possible to produce some interesting results.
Reconstructing the town boundaries in the past enables to estimate how many people it boasted. It was assumed in the study that the house was occupied by a family o f 5-5,5 members on average. Two phases o f the city limits can be identified in Pobiedziska during the Middle Ages (fig. 1). Phase 1. has been dated to the second half of the 13th century and comprised o f circa 60 plots dwelt by about 300-330 inhabitants. In phase 2. (ca. the 15th century) in oppidum about 650-750 persons lived on ca. 130-136 plots, whilst in the half o f the 16th century - there were about 950 (not more than 1000) residents. The first source to present the population structure in the town more precise ly is the registration from the end o f the 18th century. According to the data it contains, Pobied ziska were inhabited at that time by 791 individuals. The list includes also numerous information regarding Greater Poland as a whole. It may turn out useful in the future research into the popula tion structure, confessions and occupations.
Having established the number o f inhabitants in a given centre in various time brackets, one can indirectly discuss the town development and transformations. The same town was a completely different place in the beginning o f its development (for example in the half of the 13th century) and in the end o f the Middle Ages. It can be observed not only during the study on the town infrastruc ture but on its spatial and demographical development as well.
Fig. 1. The spatial development o f Pobiedziska. Phases o f the town boundaries until the beginning o f the 19th century.
Tab. 1. The population structure o f Pobiedziska in the end o f the 18th century.
Tab. 2. The religious structure o f the Pobiedziska population in the end o f the 18th century. Tab. 3. The religious structure o f the families in Pobiedziska in the end o f the 18th century. Tab. 4. Population size o f Pobiedziska from the second half o f the 13t th century to the end o f the 20 th century.
Tab. 5. Approximate number o f inhabitants o f Pobiedziska (the second half of the 13 th century - the end o f the 20 th century).
Tab. 6. Approximate number o f inhabitants of Pobiedziska (the second half of the 13 th century - the end o f the 20 th century).
