R O C Z N I K I G L E B O Z N A W C Z E T . X X X I X N R 3 W A R S Z A W A 1 9 8 8 S . 2 3 3 — 2 3 5
P IO T R M A L C Z Y K
FORM Y ŻELAZA W RDZAW YCH GLEBACH LEŚNYCH W YTW ORZONYCH Z P IA S K U W YDMOWEGO
K a te d r a G le b o z n a w s tw a A k a d e m ii T e c h n ic z n o -R o ln ic z e j w B y d g o szczy
P o d jęto badania ciągu profilów ch a ra k te ry z u ją c y ch toposekw encją gleb rdzaw y ch w ytw orzonych z piasków w ydm ow ych K o tlin y T o ru ń - sko-B ydgoskiej (315.35) w okolicy Bydgoszczy. B adania dotyczyły okre ślenia m orfologii i rozm ieszczenia różnych form żelaza n a tle całkow itego składu chem icznego ty ch gleb.
P o k ry w a gleb w ydm ow ych nie jest zróżnicow ana typologicznie. N a j bardziej rozpow szechnione są tu gleby rdzaw e bielicow ane. Z aznaczają się w y raźn e różnice m orfologiczne naw iązu jące do usy tuo w an ia profilu w rzeźbie. W yrażają się one zm ienną m iąższością i zabarw ieniem pozio
m ów A 0f AxA 2 i Br. W yznaczenie dolnej g ranicy poziom u rd zaw ien ia n a
podstaw ie k ry te rió w m orfologicznych jest m niej lub w ięcej a rb itra ln e . W środkow ej części zbocza północnego (N) poziom B -rd zaw y różnicuje się n a dwa podpoziom y B rx i B r2. N ajp łytsze i najsłab iej w ykształcone profile z ajm u ją położenia n a zboczu południow ym (S).
Rozw ażając zróżnicow anie m orfologii b adanych gleb, n ależy po d k re ślić, że ro zw ijały się one w w a ru n k a ch dość dużego w y rów nania poszcze gólnych czynników środow iska: składu granulom etrycznego, w ieku, w a run k ó w klim atycznych, c h a ra k te ru zbiorow isk roślinnych i b ra k u w p ły w u w ód g runtow ych. Do czynników glebotw órczych, k tó ry ch w pły w jest zróżnicow any, n ależy rzeźba tere n u . W każd ym bez m ała położeniu trz e ba się liczyć z m ożliwością stokow ych przem ieszczeń wody. Chodzi tu o spływ pow ierzchniow y i w ew nątrzglebow y, k tó re w p ły w ają n a zróżni cowanie m orfologii oraz zaaw ansow anie stopnia zbielicow ania. Jako do w ody posłużyć m ogą zm iany kw asow ości i w ystępow anie k o rzy stn ie j szych w aru n ków siedliskow ych n a stro m y ch zboczach oraz w położe n iach niższych.
O dbiciem w yrazistości w y kształcenia profilów gleb n a w ydm ach jest zaw artość i rozm ieszczenie różnych form żelaza. Pedogeniczne
zróżnico-2 3 4 P. M alczyk
w anie w układzie ty ch składników zaznacza się w p rofilach położonych w środkow ej części zbocza północnego. Z aw artość żelaza ogółem jest n i ska, co wiąże się z m ało zasobnym m ateriałem sk ały m acierzystej. Mimo to w y raźn e są różnice w rozm ieszczeniu n iek tó ry ch form żelaza w po szczególnych profilach i ich poziom ach genetycznych. W profilach poło żonych od stro n y zaw ietrzn ej (N) oraz w kulm in acji m a m iejsce w zbo gacenie poziomów rdzaw ienia w żelazo całkow ite. W ciągu p ołudnio
w ym m aksim um przy pada n a poziom y А гА 2. Stw ierdzono także p rzesu
nięcie ru ch liw y ch i w olnych form żelaza (w artość w skaźnika przem iesz
czenia m niejsza od 2) do poziom u Br. Poziom y А гА 2 gleb usytu o w an ych
w położeniach najniższych zaw ierają najw ięcej tych składników , co ko re lu je z w ilgotnością środow iska oraz in tensyw niejszy m rozw ojem szaty roślinnej, w skazując n a praw dopodobnie biogeniczny c h a ra k te r tego p ro cesu. Z naczny udział żelaza w olnego w ogólnej jego ilości (około 45°/o) w w ierzchnich w arstw ach gleb w ynika z uruchom ienia zw iązków żelaza w w a ru n k a ch odczynu kw aśnego p rzy udziale c h arak tery sty czn ej ro ślin ności, co określa zarów no stopień zw ietrzenia skały m acierzystej, jak rów nież proces glebotw órczy. Ilość żelaza ruchliw ego jest w znacznym stopniu zw iązana z bardzo m ałą pojem nością sorpcyjną zarów no m in e ralnych , jak i organicznych zw iązków piasków w ydm ow ych.
W b adanej toposekw encji gleb w ydm ow ych, rdzaw ych bielicow anych nie stw ierdza się prostej k o relacji m iędzy m orfologią a zaw artością i form am i żelaza, k tó re zależą przede w szystkim od usy tuo w ania w re liefie. п. М АЛЬЧИК Ф О РМ Ы Ж ЕЛЕЗА В РЖ А В Ы Х Л ЕС Н Ы Х П ОЧВАХ О БРА ЗО ВА Н Н Ы Х ИЗ Д Ю НО ВО ГО П ЕС К А К афедра почвоведения Техническо-сельскохозяйственной академии в Быдгощ е Р е з ю м е П редпринято исследования ряда разрезов характеризующих топосеквенцию ржавых почв образованных из дюновых песков Торунско-Бы дгоской Котловины. Ц елью исследо ваний было определение морфологии и распределения разных форм железа на фоне общ его химического состава этих почв. Н а основании проведенных анализов установлено, что в топосеквенции дюновых почв не существует простая корреляция между морфологией, а содержанием и ф ормами железа. Педогеническая дифференциация этих признаков и химического состава зависит в основном от расположения в рельефе.
Żelazo w rd zaw ych g leb a ch leśn y ch 2 3 5 P . M A L C Z Y K IR O N F O R M S IN R U S T -C O L O U R E D F O R E S T S O IL S D E V E L O P E D F R O M D U N E S A N D D e p a r tm e n t of S o il S c ie n c e , A g r ic u ltu r a l- T e c h n ic a l U n iv e rs ity of B y d g o szcz S u m m a r y
A s e rie s of p ro f ile s c h a r a c te r iz in g th e to p o s e q u e n c e of ru s t- c o lo u r e d soils d e v e lo p e d fr o m d u n e sa n d s of th e T o ru ń — B y d g o szcz sy n c lin e w e re in v e s tig a te d . T h e a im of th e in v e s tig a tio n s w a s to d e te r m in e m o rp h o lo g y a n d d is tib u tio n of d if f e r e n t ir o n fo r m s a g a in s t th e b a c k g ro u n d of th e to t a l c h e m ic a l c o m p o s itio n of th e s e soils.
T h e p e rf o rm e d a n a ly s e s h a v e p ro v e d t h a t in th e to p o s e q u e n c e of d u n e soils th e r e is n o d is tin c t c o r r e la tio n b e tw e e n th e m o rp h o lo g y a n d th e c o n te n t a n d fo r m s of iro n . T h e p e d o g e n ic d if f e r e n tia tio n of th e s e f e a t u r e s a n d c o m p o n e n ts d e p e n d s, f i r s t of a ll, o n t h e i r lo c a tio n in th e a r e a re lie f.
M g r P . M a l c z y k W p ł y n ę ł o d o r e d a k c j i w k w i e t n i u 1987 r. K a t e d r a G l e b o z n a w s t w a
A k a d e m i a T e c h n i c z n o - R o l n i c z a w B y d g o s z c z y 85-629 B y d g o s z c z , u l. B e r n a r d y ń s k a 6/8
