I I
NFNFOORRMMAACCJJAA PPRRAAWWNNAA DDLLAA PPRRZZEEDDSSIIĘBĘBIIOORRCCÓWÓWZAZAMMIIEERRZZAAJJĄCĄCYYCCHH SSTTAARRTTOOWWAAĆ Ć WW WWYYBBOORRAACCHH PPAARRLLAAMMEENNTTAARRNNYYCCHH NANA TTEEMMAATT ZZAASSAADD II TTRRYYBBUU ZZGGŁAŁASSZAZANNIIAA LLIISSTT
KAKANNDDYYDDAATTÓÓWW NNAA PPOOSSŁÓŁÓWW II KKAANNDDYYDDAATTÓWÓW NNAA SSEENNAATTOORRÓWÓW ORORAAZZ ZZAASSADAD PPROROWWAADDZZEENNIIAA II FFIINNAANNSSOOWWAANNIIAA
KAKAMMPAPANNIIII WWYYBBOORRCCZZEEJJ
Informacja przygotowana w oparciu o ustawę z dnia 5 stycznia 2011 r.
Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 112, ost. zm. Dz. U. Nr 102 poz. 588).
Warszawa, dnia 9 czerwca 2011 r.
SPIS TREŚCI
I. PODSTAWA PRAWNA 1
II. BIERNE PRAWO WYBORCZE (PRAWO WYBOERALNOŚCI) 1
III. TWORZENIE KOMITETÓW WYBORCZYCH 2
Komitety wyborcze partii politycznych i koalicji partii politycznych 2
Komitety wyborcze wyborców 3
IV. OKRĘGI WYBORCZE 8
V. ZGŁASZANIE LISTY KANDYDATÓW NA POSŁÓW I KANDYDATÓW NA
SENATORÓW 8
Zgłaszanie list kandydatów na posłów 8
Zgłaszanie kandydatów na senatorów 13
VI. KAMPANIA WYBORCZA 17
Materiał wyborczy 18
Miejsca, w których zabronione jest prowadzenie agitacji wyborczej 19
Zakazane formy kampanii wyborczej 19
Miejsca na umieszczanie materiałów wyborczych 20
Oznaczenie materiałów wyborczych 20
Uprzątniecie materiałów wyborczych 21
Kampania wyborcza w radiu i telewizji 21
Rozstrzyganie sporów dotyczących kampanii wyborczej 22
Cisza wyborcza 23
VII. GOSPODARKA FINANSOWA KOMITETÓW WYBORCZYCH 24
Prawa komitetu wyborczego 24
Termin rozpoczęcia pozyskiwania środków finansowych przez komitet 25
Rachunek bankowy 25
Umowa otwarcia rachunku bankowego 25
Termin zakończenia pozyskiwania środków finansowych 26 Regulowanie zobowiązań finansowych komitetu wyborczego 26
Zamknięcie rachunku bankowego komitetu 27
Źródła przychodów komitetu 28
Limit wpłat osób fizycznych 29
Formy wpłat 30
Postępowanie w przypadku wpływu na rachunek bankowy komitetu wpłat
niezgodnych z prawem wyborczym 31
Obowiązek prowadzenia rejestrów 32
Zasady wydatkowania środków komitetu 33
Obowiązek podatkowy 36
Limity wydatków 37
Terminy wydatkowania środków finansowych 38
Refundacja wydatków poniesionych na cele wyborcze 39
Zasady prowadzenia rachunkowości 40
VIII. SPRAWOZDAWCZOŚĆ FINANSOWA KOMITETU 41
Sprawozdanie finansowe 41
Termin złożenia sprawozdania 41
Przygotowanie sprawozdania 42
Kontrola sprawozdań finansowych komitetów 43
Przyjęcie lub odrzucenie sprawozdania finansowego 43 Środki odwoławcze od postanowień Państwowej Komisji Wyborczej 45 Nadwyżka pozyskanych środków nad poniesionymi wydatkami 46
Rozwiązanie komitetu wyborczego 47
IX. KONSEKWENCJE FINANSOWE I PRAWNE NARUSZENIA PRZEPISÓW REGULUJĄCYCH ZASADY PROWADZENIA GOSPODARKI
FINANSOWEJ KOMITETU 47
Zmniejszenie kwoty dotacji podmiotowej 48
Przepadek korzyści 48
Odpowiedzialność i sankcje karne 50
Występki 50
Wykroczenia 52
1
I. PODSTAWA PRAWNA
W dniu 1 sierpnia 2011 r. wchodzi w życie ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks Wyborczy, która reguluje kwestie związane z przygotowaniem, przeprowadzaniem i rozliczaniem, między innymi wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. Przepisy powołanej ustawy nie pozostawiają żadnej dowolności działania podmiotom uczestniczącym w procesie wyborczym, począwszy od kwestii związanych z rejestracją samych komitetów, zgłaszaniem przez nie kandydatów, prowadzeniem działań agitacyjnych, pozyskiwaniem i wydatkowaniem środków finansowych przez te komitety, przez zasady prowadzenia rachunkowości komitetów i realizacji ich obowiązku sprawozdawczego, kończąc na kwestiach związanych z usuwaniem materiałów agitacyjnych komitetów, kontrolą prowadzenia kampanii wyborczej i jej finansowania oraz odpowiedzialnością, zarówno karną, jak i finansową, za ewentualne uchybienia w prowadzeniu i kampanii wyborczej, i gospodarki finansowej komitetu. Regulacje te mają charakter przepisów ius cogens, tj. bezwzględnie obowiązujących, których zastosowanie nie może być wolą stron wyłączone lub ograniczone.
II. BIERNE PRAWO WYBORCZE (PRAWO WYBIERALNOŚCI)
W wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej może kandydować i być wybranym obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat – w przypadku wyborów do Sejmu oraz 30 lat – w przypadku wyborów do Senatu, jeżeli:
1) posiada prawo wybierania w tych wyborach, tj. nie został pozbawiony praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu, nie został pobawiony praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu oraz nie został ubezwłasnowolniony prawomocnym orzeczeniem sądu (art. 10 § 2 w związku z art. 11
§ 1 pkt 1 i 2 Kodeksu wyborczego);
2) nie został skazany prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe (art. 99 ust. 3 Konstytucji RP oraz art. 11 § 2 pkt 1 Kodeksu wyborczego);
3) nie zapadło wobec niego prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności, w związku ze złożeniem niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego (art. 11 § 2 pkt 2 Kodeksu wyborczego).
2
III. TWORZENIE KOMITETÓW WYBORCZYCH
Prawo zgłaszania kandydatów na posłów i senatorów przysługuje wyłącznie komitetom wyborczym. W wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej komitety wyborcze mogą być tworzone tylko przez partie polityczne i koalicje partii politycznych oraz przez wyborców (art. 84 § 2 Kodeksu wyborczego).
Oznacza to, że jedynie komitety wyborcze utworzone w terminie i na zasadach określonych w Kodeksie wyborczym wykonują wszystkie czynności wyborcze związane z udziałem w wyborach, a zwłaszcza zgłaszają kandydatów oraz prowadzą, na zasadzie wyłączności, kampanię wyborczą na ich rzecz. Wszystkie czynności związane z utworzeniem komitetu wyborczego mogą być wykonywane od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o zarządzeniu wyborów do 50 dnia przed dniem wyborów. Czynności podjęte przed dniem ogłoszenia postanowienia o zarządzeniu wyborów są nieważne (art. 85 § 1 i 2 Kodeksu wyborczego).
Komitety wyborcze partii politycznych i koalicji partii politycznych
Komitety wyborcze partii politycznych oraz koalicji partii politycznych mogą być tworzone wyłącznie przez partie wpisane do ewidencji partii politycznych przez Sąd Okręgowy w Warszawie, w trybie przepisów ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857 z późn. zm.).
Partia, która w wyborach zamierza samodzielnie zgłaszać kandydatów na posłów lub senatorów tworzy komitet wyborczy. Komitetem wyborczym partii politycznej jest z mocy prawa jej statutowy organ upoważniony do reprezentowania partii na zewnątrz.
Natomiast w przypadku koalicji wyborczej czynności wyborcze wykonuje koalicyjny komitet wyborczy, utworzony przez organy partii zawiązujących koalicję, uprawnione do reprezentowania partii na zewnątrz. Organ partii zawiadamia Państwową Komisję Wyborczą o utworzeniu komitetu wyborczego tej partii najpóźniej w 50 dniu przed dniem wyborów. Natomiast w przypadku koalicji – zawiadomienia o utworzeniu koalicyjnego komitetu wyborczego dokonuje pełnomocnik wyborczy, również nie później niż w 50 dniu przed dniem wyborów (art. 204 § 2 i 4 Kodeksu wyborczego).
Nie trzeba być członkiem partii, która utworzyła komitet, a w przypadku koalicji – członkiem partii wchodzących w jej skład, aby zostać zgłoszonym przez dany komitet wyborczy jako kandydat na posła lub senatora. Decyzję o kształcie zgłaszanych list kandydatów na posłów i zgłaszanych kandydatach na senatorów podejmują komitety wyborcze.
3
Partia polityczna, która wchodzi w skład koalicji wyborczej utworzonej w celu wspólnego zgłoszenia kandydatów na posłów i kandydatów na senatorów albo tylko w celu wspólnego zgłoszenia kandydatów na senatorów, nie może zgłaszać kandydatów na senatora samodzielnie (art. 263 § 1 Kodeksu wyborczego).
Komitety Wyborcze Wyborców
1. Obywatele, w liczbie co najmniej 15, mający prawo wybierania, mogą utworzyć komitet wyborczy wyborców, składając pisemne oświadczenie o utworzeniu komitetu z podaniem swoich imion i nazwisk, adresów zamieszkania oraz numerów ewidencyjnych PESEL (art. 89 § 1 i 4 Kodeksu wyborczego). Oświadczenie to podpisują osoby wchodzące w skład komitetu wyborczego.
W związku z tym, że zgodnie z art. 101 § 3 Kodeksu wyborczego komitet wyborczy ulega rozwiązaniu z mocy prawa, jeżeli liczba osób, które go utworzyły będzie mniejsza od określonej minimalnej liczby wymaganej do utworzenia komitetu, tj. 15 osób, wskazane jest, aby liczba osób tworzących komitet wyborczy była większa od minimalnej, na wypadek rezygnacji z członkowstwa lub wygaśnięcia członkowstwa wskutek zdarzeń losowych.
2. Komitet wyborczy wyborców powołuje ze swego grona:
1) pełnomocnika wyborczego, w stosunku do którego Kodeks wyborczy nie precyzuje szczególnych wymagań czy ograniczeń, poza tym, że funkcji tej nie można łączyć z funkcją pełnomocnika finansowego oraz, że można być pełnomocnikiem wyborczym wyłącznie jednego komitetu wyborczego;
2) pełnomocnika finansowego.
Stosownie do art. 127 § 2 Kodeksu wyborczego pełnomocnikiem finansowym komitetu wyborczego nie może być kandydat na posła lub senatora, pełnomocnik wyborczy komitetu wyborczego, pełnomocnik finansowy innego komitetu wyborczego oraz funkcjonariusz publiczny w rozumieniu art. 115 § 13 Kodeksu karnego. Zgodnie z powołanym przepisem funkcjonariuszem publicznym jest:
1) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej;
2) poseł, senator, radny;
3) poseł do Parlamentu Europejskiego;
4) sędzia, ławnik, prokurator, funkcjonariusz finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, notariusz, komornik, kurator sądowy, syndyk, nadzorca sądowy
4
i zarządca, osoba orzekająca w organach dyscyplinarnych działających na podstawie ustawy;
5) osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych;
6) osoba będąca pracownikiem organu kontroli państwowej lub organu kontroli samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe;
7) osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej;
8) funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego albo funkcjonariusz Służby Więziennej;
9) osoba pełniąca czynną służbę wojskową;
10) pracownik międzynarodowego trybunału karnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe.
3. Pełnomocnik wyborczy i pełnomocnik finansowy muszą wchodzić w skład komitetu wyborczego (art. 89 § 3 Kodeksu wyborczego).
4. Pełnomocnik wyborczy komitetu wyborczego zawiadamia Państwową Komisję Wyborczą o utworzeniu komitetu wyborczego wyborców. W zawiadomieniu podaje się:
1) imiona, nazwiska, adresy zamieszkania oraz numery ewidencyjne PESEL obywateli tworzących komitet wyborczy wyborców (art. 89 § 4 Kodeksu wyborczego);
2) imię (imiona), nazwisko pełnomocnika wyborczego komitetu wyborczego wyborców;
miejsce i datę sporządzenia zawiadomienia oraz podpis pełnomocnika wyborczego;
3) nazwę komitetu wyborczego, która zgodnie z art. 92 § 4 Kodeksu wyborczego, poza wyrazami „komitet wyborczy wyborców” powinna zawierać nazwę lub skrót nazwy (oznaczenie) odróżniające komitet od innych komitetów, czyli różniące się wyraźnie od nazw i skrótów nazw zarejestrowanych partii politycznych, organizacji społecznych oraz wcześniej zgłoszonych komitetów wyborczych;
4) podanie skrótu nazwy nie jest obowiązkowe. Jednakże należy mieć na uwadze, że zgodnie z art. 212 § 4 Kodeksu wyborczego osoba zgłaszająca listę kandydatów na posłów lub kandydata na senatora może wnosić o oznaczenie tej listy lub kandydata na senatora nazwą lub skrótem nazwy komitetu wyborczego. Oznaczenie to nie może przekraczać 45 znaków drukarskich wliczając spacje. Zatem, albo nazwa komitetu wyborczego nie może być dłuższa niż 45 znaków wliczając spacje (łącznie z wyrazami komitet wyborczy wyborców) lub, w przypadku jeżeli komitet wyborczy
5
postanowił używać skrótu swojej nazwy – skrót nie może przekraczać 45 znaków drukarskich wliczając spacje;
5) adres siedziby komitetu wyborczego wyborców;
6) imię (imiona) i nazwisko, adres zamieszkania i numer ewidencyjny PESEL pełnomocnika wyborczego komitetu wyborczego wyborców, powołanego przez komitet ze swego składu, uprawnionego do występowania na rzecz i w imieniu komitetu wyborczego wyborców;
7) imię (imiona) i nazwisko, adres zamieszkania i numer ewidencyjny PESEL pełnomocnika finansowego komitetu wyborczego wyborców powołanego przez komitet ze swego składu, odpowiedzialnego za gospodarkę finansową komitetu.
Do zawiadomienia załącza się:
1) oświadczenie, podpisane przez co najmniej 15 obywateli mających prawo wybierania, o utworzeniu komitetu wyborczego wyborców (zawierające wskazanie nazwy komitetu, rodzaju wyborów oraz daty wyborów) z podaniem ich imion, nazwisk, adresów zamieszkania oraz numerów ewidencyjnych PESEL. Z oświadczenia tego lub z innego dokumentu wystawionego przez komitet wyborczy powinno wynikać powołanie wskazanych osób na pełnomocnika wyborczego i pełnomocnika finansowego (art. 89 § 1 i 2 oraz art. 204 § 7 Kodeksu wyborczego);
2) wykaz co najmniej 1000 obywateli, mających prawo wybierania do Sejmu, popierających utworzenie komitetu wyborczego wyborców, zawierający imiona, nazwiska, adresy zamieszkania, numery ewidencyjne PESEL oraz własnoręczne podpisy obywateli. Z treści nagłówka wykazu obywateli musi jednoznacznie wynikać, że złożone przez nich podpisy oznaczają poparcie dla utworzenia komitetu wyborczego wyborców oznaczonego poprzez nazwę, utworzonego w związku z wyborami do Sejmu i do Senatu lub w przypadku, gdy komitet wyborczy zamierza zgłaszać tylko kandydatów do Senatu – w związku z wyborami do Senatu – zarządzonymi na dzień (wskazać datę wyborów). Prawo do udzielenia poparcia dla utworzenia komitetu wyborczego mają wszyscy wyborcy, bez względu na miejsce ich stałego zamieszkania, a więc nie tylko wyborcy z okręgu wyborczego, w którym komitet wyborczy zamierza zgłosić listę kandydatów na posłów lub kandydata na senatora. Adres zamieszkania obywateli (wyborców) podany w wykazie powinien obejmować pełną nazwę miejscowości, ulicę, numer domu, a w budynkach
6
wielorodzinnych także numer lokalu. W miejscowościach, w adresach których nie ma nazw ulic, należy podać nazwę miejscowości i numer budynku;
3) oświadczenie pełnomocnika wyborczego komitetu wyborczego wyborców o przyjęciu funkcji pełnomocnika wyborczego komitetu wyborczego;
4) oświadczenie pełnomocnika finansowego komitetu wyborczego wyborców o przyjęciu funkcji pełnomocnika finansowego oraz spełnieniu wymogów, o których mowa w art. 127 § 2 i 3 Kodeksu wyborczego;
5) ze względów organizacyjno-porządkowych wskazane jest podanie, na użytek Państwowej Komisji Wyborczej, numerów telefonów i faksów obu pełnomocników.
5. W zgłoszeniu powinno być wskazane, czy komitet zamierza zgłaszać listy kandydatów do Sejmu i kandydatów do Senatu, czy tylko listy kandydatów do Sejmu lub tylko kandydatów do Senatu. Po upływie terminu przyjmowania zawiadomień o utworzeniu komitetów wyborczych, komitety, nie będą mogły dokonywać zgłoszeń w szerszym zakresie od zadeklarowanego w zawiadomieniu. Możliwy jest jedynie węższy zakres zgłaszania kandydatów od zadeklarowanego.
6. Zawiadomienie Państwowej Komisji Wyborczej o utworzeniu komitetu wyborczego wyborców musi być dokonane w terminie do 50 dnia przed dniem wyborów (art. 204 § 6 Kodeksu wyborczego). Jeżeli 50 dzień przed dniem wyborów będzie wypadał w sobotę, to zgodnie z art. 9 § 2 Kodeksu wyborczego, zawiadomienie musi zostać złożone najpóźniej w 48 dniu przed dniem wyborów w godzinach urzędowania Państwowej Komisji Wyborczej. Przykładowo, jeżeli wybory do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej zostałyby zarządzone na dzień 16 października 2011 r. lub 23 października 2011 r. to zawiadomienie musiałoby zostać złożone Państwowej Komisji Wyborczej odpowiednio do dnia 29 sierpnia 2011 r. lub 5 września 2011 r. Termin ten jest terminem zawitym, niepodlegającym wydłużeniu czy przywróceniu.
7. Zawiadomienie o utworzeniu komitetu wyborczego i o zamiarze zgłaszania kandydatów na radnych może być dostarczone Państwowej Komisji Wyborczej przez pełnomocnika wyborczego, przez upoważnioną osobę lub drogą pocztową. W przypadku wysłania zawiadomienia przesyłką listową, o dotrzymaniu terminu decyduje data wpływu zawiadomienia do Państwowej Komisji Wyborczej (art. 9 § 1 Kodeksu wyborczego).
8. Jeżeli zawiadomienie o utworzeniu komitetu wyborczego wyborców spełnia określone prawnie warunki, Państwowa Komisja Wyborcza, w terminie 3 dni od doręczenia zawiadomienia, postanawia o jego przyjęciu. Natomiast jeżeli zawiadomienie wykazuje
7
wady, Państwowa Komisja Wyborcza, w terminie 3 dni od jego doręczenia, wzywa pełnomocnika wyborczego do ich usunięcia w terminie 5 dni. Jeśli wady nie zostaną w terminie usunięte Państwowa Komisja Wyborcza odmawia przyjęcia zawiadomienia.
Pełnomocnikowi wyborczemu komitetu służy prawo wniesienia skargi na postanowienie Państwowej Komisji Wyborczej o odmowie przyjęcia zawiadomienia. Skargę wnosi się do Sądu Najwyższego w terminie 2 dni od daty doręczenia pełnomocnikowi wyborczemu postanowienia o odmowie przyjęcia zawiadomienia (art. 205 § 1 Kodeksu wyborczego).
Od dnia wydania postanowienia o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego, komitet wyborczy wyborców może pozyskiwać i wydatkować środki finansowe, prowadzić kampanię wyborczą na rzecz komitetu lub kandydatów, występować o nadanie numerów NIP i REGON.
9. Otrzymanie postanowienia o przyjęciu zawiadomienia otwiera komitetowi drogę do zgłaszania list kandydatów na posłów i/lub kandydatów na senatorów. Oznacza to m. in., że od tego dnia można zbierać podpisy poparcia dla list kandydatów na posłów i/lub kandydata na senatora.
10. Po wydaniu przez Państwową Komisję Wyborczą postanowień o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego nie są dopuszczalne zmiany nazwy komitetu wyborczego i skrótu nazwy, celu w jakim komitet został utworzony (tj.: zgłaszania list kandydatów na posłów i kandydatów na senatorów, tylko list kandydatów na posłów lub tylko kandydatów na senatorów), składu obywateli tworzących komitet wyborczy wyborców.
11. Pełnomocnik wyborczy komitetu wyborczego, w terminie 7 dni od dnia przyjęcia przez właściwy organ wyborczy zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego, zawiadamia ten organ o adresie strony internetowej, na której komitet wyborczy umieszcza informacje określone w Kodeksie wyborczym (art. 102 § 1 Kodeksu wyborczego).W celu utworzenia strony internetowej dopuszczalne jest korzystanie z darmowych domen oraz umieszczenie strony na darmowym serwerze. Jeżeli czynności związane z zaprojektowaniem i wykonaniem strony oraz administrowaniem stroną wykonane zostaną przez osobę niebędącą członkiem komitetu wyborczego, muszą one zostać wykonane odpłatnie.
8
IV. OKRĘGI WYBORCZE
Do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej wybiera się 460 posłów. Wybory przeprowadza się w wielomandatowych okręgach wyborczych. Wykaz okręgów wyborczych do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej stanowi załącznik nr 1 do Kodeksu wyborczego.
Do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej wybiera się 100 senatorów według zasady większości. Wybory do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej przeprowadza się w jednomandatowych okręgach wyborczych. Wykaz okręgów wyborczych do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej stanowi załącznik nr 2 Kodeksu wyborczego.
Informacje o okręgach wyborczych podaje się do wiadomości wyborcom danego okręgu wyborczego, w formie obwieszczenia Państwowej Komisji Wyborczej, najpóźniej w 52 dniu przed dniem wyborów. Informacje o siedzibach okręgowych komisji wyborczych, tj. o ich adresach, telefonach oraz godzinach ich pracy dostępne będą na stronie internetowej Państwowej Komisji Wyborczej, niezwłocznie po powołaniu tych komisji.
V. ZGŁASZANIE LIST KANDYDATÓW NA POSŁÓW I KANDYDATÓW NA SENATORÓW Zgłaszanie list kandydatów na posłów
1. Prawo do zgłaszania list kandydatów na posłów mają jedynie komitety wyborcze, które na podstawie wcześniej dokonanego zawiadomienia, uzyskały od Państwowej Komisji Wyborczej uchwałę o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego, z której wynika, że komitet został utworzony w celu zgłaszania list kandydatów na posłów i kandydatów na senatora lub tylko w celu zgłaszania list kandydatów na posłów (art. 98 Kodeksu wyborczego).
2. Kodeks wyborczy określa następujące warunki zgłoszenia listy kandydatów na posłów:
1) komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu wyborczym jedną listę kandydatów na posłów (art. 208 § 1);
2) liczba kandydatów na posłów na liście nie może być mniejsza niż liczba posłów wybieranych w danym okręgu wyborczym i nie może być większa niż dwukrotność liczby posłów wybieranych w tym okręgu wyborczym (art. 211 § 2);
3) na liście kandydatów:
a) liczba kandydatów – kobiet nie może być mniejsza 35% liczby wszystkich kandydatów na liście (art. 211 § 3 pkt 1),
9
b) liczba kandydatów – mężczyzn nie może być mniejsza niż 35% liczby wszystkich kandydatów na liście (art. 211 § 3 pkt 2);
4) kandydować można tylko w jednym okręgu wyborczym i tylko z jednej listy (art. 208 § 2);
5) nie można kandydować równocześnie do Sejmu i Senatu (art. 193 § 2);
6) kandydatem na posła może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat (art. 99 ust. 1 Konstytucji RP), spełniający kryteria określone w rozdziale II opracowania – (PRAWO WYBIERALNOŚCI);
7) każda lista kandydatów na posłów musi być odrębnie poparta podpisami, co najmniej 5000 wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu wyborczym (art. 210 § 1), chyba, że do zgłoszenia zostało dołączone zaświadczenie Państwowej Komisji Wyborczej o uprawnieniu dla danego komitetu wyborczego do zgłaszania list bez potrzeby składania podpisów poparcia, w związku z zarejestrowaniem list kandydatów w co najmniej połowie okręgów wyborczych (art. 210 § 2).
3. Listę kandydatów na posłów w danym okręgu wyborczym zgłasza się do właściwej okręgowej komisji wyborczej najpóźniej do godz. 24.00 w 40 dniu przed dniem wyborów (art. 211 § 1 Kodeksu wyborczego). Przykładowo, jeżeli wybory do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej zostałyby zarządzone na dzień 16 października 2011 r. lub 23 października 2011 r. to lista powinna być złożona do okręgowej komisji wyborczej odpowiednio najpóźniej do dnia 6 września 2011 r.
do godz. 24.00 lub do 13 września 2011 r. do godz. 24.00. Termin ten jest terminem zawitym, niepodlegającym wydłużeniu czy przywróceniu.
4. Zgłoszenia listy dokonuje osobiście, na piśmie, pełnomocnik wyborczy lub osobiście upoważniona przez niego osoba. W przypadku zgłoszenia listy przez osobę upoważnioną, do zgłoszenia dołącza się dokument stwierdzający udzielenie upoważnienia.
Upoważnienie powinno zawierać pełną nazwę komitetu wyborczego oraz nazwisko i imię pełnomocnika wyborczego udzielającego upoważnienia, wskazanie zakresu udzielonego upoważnienia oraz dane osoby upoważnionej. Treść upoważnienia powinna zatem zawierać stwierdzenie, iż osoba wymieniona w upoważnieniu – z podaniem jej nazwiska, imion, adresu zamieszkania i numeru ewidencyjnego PESEL – została upoważniona przez pełnomocnika wyborczego do zgłoszenia listy kandydatów na posłów (lub list) w imieniu wymienionego z nazwy komitetu wyborczego w okręgu wyborczym nr …(lub okręgach wyborczych nr…) do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.
10
Na upoważnieniu powinna znajdować się data wystawienia i podpis pełnomocnika.
Z treści upoważnienia może wynikać również, że osoba została, upoważniona zarówno do zgłoszenia listy kandydatów (lub list), jak i kandydata na senatora.
5. Zgłoszenie listy kandydatów powinno zawierać:
1) nazwisko i imię osoby zgłaszającej listę kandydatów na posłów, ze wskazaniem, czy zgłoszenia dokonuje pełnomocnik wyborczy czy upoważniona przez niego osoba;
2) nazwę komitetu wyborczego, w którego imieniu dokonywane jest zgłoszenie listy kandydatów na posłów ze wskazaniem adresu jego siedziby;
3) oznaczenie numeru okręgu wyborczego do Sejmu, w którym zgłaszana jest lista kandydatów na posłów;
4) dane zgłoszonych kandydatów, tj. nazwisko, imię (wszystkie), zawód i miejsce zamieszkania (miejscowość) każdego z kandydatów, w kolejności ustalonej przez komitet wyborczy (art. 212 § 1 Kodeksu wyborczego); przy nazwisku kandydata należy obowiązkowo wymienić nazwę lub skrót nazwy partii politycznej, której kandydat jest członkiem (nie więcej niż 45 znaków drukarskich, wliczając spacje) – art. 212 § 2 Kodeksu wyborczego; natomiast przy nazwisku kandydata, który nie należy do żadnej partii politycznej należy umieścić adnotację – „nie należy do partii politycznej”. Zgłaszający listę może wnosić, by przy nazwisku kandydata, który nie należy do partii politycznej, umieścić adnotację - „popierany przez ...”, wymieniając nazwę lub skrót nazwy tylko jednej partii politycznej, która popiera kandydata (nie więcej niż 45 znaków drukarskich). Poparcie kandydata powinno być potwierdzone pismem właściwego statutowego organu danej partii, które należy dołączyć do zgłoszenia listy.
6. W zgłoszeniu można wskazać skrót nazwy komitetu wyborczego, którym należy oznaczyć zarejestrowaną listę na urzędowych obwieszczeniach oraz na kartach do głosowania; jeżeli zgłaszający nie zgłosi takiego wniosku, lista będzie oznaczona pełną nazwą komitetu wyborczego. Wskazany skrót nazwy komitetu wyborczego nie może różnić się od określonego w postanowieniu Państwowej Komisji Wyborczej w sprawie przyjęcia zawiadomienia. Wskazane oznaczenie (nazwa lub skrót) nie może przekraczać 45 znaków, wliczając spacje.
7. Do zgłoszenia załącza się:
1) upoważnienie wystawione przez pełnomocnika wyborczego komitetu wyborczego do zgłoszenia listy kandydatów na posłów, jeżeli zgłoszenia listy ma dokonywać osoba przez niego upoważniona;
11
2) ewentualny wniosek o oznaczenie kandydatów, którzy nie należą do żadnej partii politycznej, nazwą popierającej ich partii, o ile wniosek ten nie został zawarty w treści zgłoszenia;
3) pisma organów statutowych partii politycznych potwierdzające poparcie partii dla kandydatów umieszczonych na liście kandydatów na posłów, którzy nie należą do żadnej partii politycznej;
4) oświadczenie o liczbie podpisów wyborców popierających listę wraz z wykazem podpisów wyborców popierających zgłoszenie listy kandydatów na posłów albo zaświadczenie Państwowej Komisji Wyborczej o uprawnieniu dla danego komitetu wyborczego do zgłaszania list bez potrzeby składania podpisów poparcia, w związku z zarejestrowaniem list kandydatów w co najmniej połowie okręgów wyborczych (art. 210 § 2 i art. 212 § 5 pkt 1 Kodeksu wyborczego). Poparcia powinno udzielić, co najmniej, 5000 wyborców stale zamieszkałych na terenie okręgu wyborczego, w którym zgłaszana jest lista (art. 210 § 1 Kodeksu wyborczego).
Prawidłowo sporządzony wykaz podpisów wyborców udzielających poparcia liście kandydatów na posłów zawiera na każdej stronie:
a) nazwę (nie skrót nazwy) komitetu wyborczego zgłaszającego listę, b) numer okręgu wyborczego, w którym lista jest zgłaszana,
c) adnotację: „Udzielam poparcia liście kandydatów na posłów zgłaszanej przez ...
(nazwa komitetu wyborczego) w okręgu wyborczym nr ... (numer okręgu) w wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych na dzień (należy podać dzień, miesiąc, rok)”, a następnie czytelnie wpisane nazwiska, imiona, adresy zamieszkania (miejscowość, ulica, numer domu i numer mieszkania, a w miejscowościach, w adresach których nie ma nazw ulic – numer domu i numer lokalu lub tylko numer domu, jeżeli nie ma odrębnych lokali), numery ewidencyjne PESEL oraz własnoręczne podpisy wyborców udzielających poparcia liście (art. 209 § 2 i 3 Kodeksu wyborczego). Nie jest wymagane podawanie kodu pocztowego.
Komitet wyborczy, który zarejestruje listy kandydatów na posłów, co najmniej w połowie okręgów wyborczych (tj. w 21 okręgach) jest uprawniony do zgłoszenia list kandydatów na posłów w pozostałych okręgach bez poparcia ich podpisami wyborców (art. 210 § 2 Kodeksu wyborczego). W takim przypadku, komitet wyborczy zobowiązany jest dołączyć do zgłoszenia zaświadczenie wydane przez Państwową Komisję Wyborczą. Zaświadczenie jest
12
wydawane w siedzibie Państwowej Komisji Wyborczej na wniosek komitetu wyborczego, złożony do 40 dnia przed dniem wyborów. Do wniosku należy dołączyć wykaz okręgów, w których komitet zarejestrował listy kandydatów na posłów;
5) pisemną zgodę każdego kandydata na kandydowanie w danych wyborach z podaniem numeru okręgu wyborczego, w którym zamierza kandydować oraz nazwy komitetu wyborczego, który zgłosił jego kandydaturę. Zgoda na kandydowanie powinna zawierać: imię (imiona), nazwisko, nazwisko rodowe, imiona rodziców, datę i miejsce urodzenia, adres zamieszkania, obywatelstwo oraz numer ewidencyjny PESEL kandydata, a także wskazanie nazwy partii, do której kandydat należy lub stwierdzenie, że nie należy do partii politycznej. Zgodę na kandydowanie kandydat opatruje datą i własnoręcznym podpisem (art. 212 § 5 pkt 2 Kodeksu wyborczego);
6) oświadczenie każdego kandydata urodzonego przed dniem 1 sierpnia 1972 r., dotyczące pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. (oświadczenie lustracyjne), złożone według wzoru stanowiącego załącznik nr 1a do ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów. Jeżeli kandydat, w związku z pełnieniem lub ubieganiem się o pełnienie funkcji publicznej określonej w powołanej ustawie, wcześniej składał oświadczenie, o którym wyżej mowa, składa zamiast niego informację według wzoru stanowiącego załącznik nr 2a do powołanej ustawy (art. 212 § 5 pkt 3 Kodeksu wyborczego);
7) pisemne oświadczenie kandydata o posiadaniu prawa wybieralności (art. 212 § 5 pkt 4 Kodeksu wyborczego).
8. Po dokonaniu zgłoszenia uzupełnianie listy niedopuszczalne jest jej uzupełnianie o nowych kandydatów, zamiana kandydatów, zmiana kolejności kandydatów na liście, a także zmiana lub uzupełnienie oznaczeń przy nazwiskach kandydatów o partii politycznej popierającej kandydata, który nie należy do żadnej partii politycznej (art. 212
§ 6 Kodeksu wyborczego). Wyjątek od tej zasady stanowi art. 222 § 2 Kodeksu wyborczego, który przewiduje, iż w przypadku, gdy nazwisko kandydata skreślono z listy na skutek jego śmierci, a spowoduje to, że na liście pozostanie mniej kandydatów niż wynosi liczba posłów wybieranych w okręgu, okręgowa komisja wyborcza
13
zawiadamia pełnomocnika wyborczego lub osobę, która dokonała zgłoszenia listy o możliwości zgłoszenia nowego kandydata. Uzupełnienie listy w tym trybie może nastąpić najpóźniej w 15 dniu przed dniem wyborów i nie wymaga zbierania podpisów wyborców popierających zgłoszonego kandydata. Dopuszczalna jest także zmiana na zgłoszonej liście w przypadku niespełnienia wymogu „parytetu” określonego w art. 211 § 3 Kodeksu wyborczego. W takiej sytuacji komitet zostaje wezwany do usunięcia tej wady w terminie 3 dni (art. 215 § 5 Kodeksu wyborczego).
9. Tryb przyjmowania zgłoszeń przez okręgową komisję wyborczą, kontroli poprawności zgłoszenia i rejestracji listy kandydatów na posłów regulują przepisy art. 213 – 218 Kodeksu wyborczego. Odwołanie od postanowienia okręgowej komisji wyborczej o odmowie rejestracji listy kandydatów na posłów służy do Państwowej Komisji Wyborczej, w terminie 3 dni od dnia doręczenia postanowienia. Od postanowienia Państwowej Komisji Wyborczej nie przysługuje środek prawny. Jeżeli Państwowa Komisja Wyborcza uzna odwołanie za zasadne, okręgowa komisja wyborcza niezwłocznie rejestruje listę kandydatów w zakresie określonym przez Państwową Komisję Wyborczą.
Zgłaszanie kandydatów na senatorów
Do zgłaszania kandydatów na senatorów nie stosuje się art. 210 § 2 Kodeksu wyborczego umożliwiającego zgłaszanie list kandydatów na posłów bez podpisów poparcia po zarejestrowaniu list kandydatów na posłów, w co najmniej połowie okręgów wyborczych.
Oznacza to, że w przypadku wyborów do Senatu każdy zgłaszany kandydat musi uzyskać poparcie co najmniej 2000 wyborców stale zamieszkałych na terenie okręgu wyborczego, w którym jest on zgłaszany.
1. Do zgłaszania kandydatów na senatorów są uprawnione komitety wyborcze, które na podstawie wcześniej dokonanego zawiadomienia, uzyskały postanowienie (uchwałę) Państwowej Komisji Wyborczej o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego, z którego wynika, że komitet został utworzony w celu zgłaszania list kandydatów na posłów i kandydata na senatora lub tylko w celu zgłaszania kandydata na senatora (kandydatów na senatorów).
2. Kodeks wyborczy określa następujące warunki zgłoszenia kandydata na senatora:
1) komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu wyborczym tylko jednego kandydata na senatora (art. 264 § 1 Kodeksu wyborczego);
14
2) kandydat na senatora może być zgłoszony tylko w jednym okręgu wyborczym i tylko w ramach zgłoszenia dokonanego przez jeden komitet wyborczy (art. 264 § 2 Kodeksu wyborczego);
3) nie można kandydować jednocześnie na posła i na senatora (art. 193 § 2 w zw.
z art. 258 Kodeksu wyborczego);
4) kandydatem na senatora może być wyłącznie obywatel polski, mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat (art. 99 Konstytucji RP), spełniający kryteria określone w rozdziale II opracowania – (PRAWO WYBIERALNOŚCI);
5) zgłoszenie każdego kandydata na senatora musi być poparte podpisami, co najmniej, 2000 wyborców stale zamieszkałych na terenie okręgu wyborczego, w którym zgłaszany jest kandydat.
3. Kandydatów na senatorów w danym okręgu wyborczym zgłasza się do właściwej okręgowej komisji wyborczej najpóźniej do godz. 24.00 w 40 dniu przed dniem wyborów (art. 211 § 1 w zw. z art. 258 Kodeksu wyborczego). Przykładowo, jeżeli wybory do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej zostałyby zarządzone na dzień 16 października 2011 r. lub 23 października 2011 r. to zgłoszenie kandydata na senatora do okręgowej komisji wyborczej powinno być dokonane odpowiednio najpóźniej do dnia 6 września 2011 r. do godz. 24.00 lub do 13 września 2011 r. do godz. 24.00. Termin ten jest terminem zawitym, niepodlegającym wydłużeniu czy przywróceniu.
4. W przypadku zgłoszenia kandydata na senatora przez osobę upoważnioną, do zgłoszenia dołącza się dokument stwierdzający udzielenie upoważnienia. Upoważnienie powinno zawierać pełną nazwę komitetu wyborczego oraz nazwisko i imię pełnomocnika wyborczego udzielającego upoważnienia, wskazanie zakresu udzielonego upoważnienia oraz dane osoby upoważnionej. Treść upoważnienia powinna zatem zawierać stwierdzenie, iż osoba wymieniona w upoważnieniu – z podaniem jej nazwiska, imion, adresu zamieszkania i numeru ewidencyjnego PESEL – została upoważniona przez pełnomocnika wyborczego do zgłoszenia kandydata na senatora w imieniu wymienionego z nazwy komitetu wyborczego, ze wskazaniem, w których okręgach wyborczych została upoważniona do zgłoszenia kandydatów (należy wskazać numery okręgów). Na upoważnieniu powinna znajdować się data wystawienia i podpis pełnomocnika. Z treści upoważnienia może wynikać również, że osoba została
15
upoważniona zarówno do zgłoszenia kandydata na senatora oraz do zgłoszenia listy kandydatów (lub list) na posłów.
5. Zgłoszenia każdego kandydata na senatora dokonuje się odrębnie. Oznacza to, że każdy kandydat musi uzyskać poparcie 2000 wyborców zamieszkałych na terenie okręgu wyborczego, w którym jest zgłaszany.
6. Po dokonaniu zgłoszenia kandydata na senatora niedopuszczalne jest dokonywanie jakichkolwiek zmian w zgłoszeniu (art. 212 § 6 w zw. z art. 258 Kodeksu wyborczego).
7. Zgłoszenie kandydata na senatora powinno zawierać:
1) imię o nazwisko osoby zgłaszającej kandydata na senatora ze wskazaniem, czy zgłoszenia dokonuje pełnomocnik wyborczy, czy upoważniona przez niego osoba;
2) nazwę komitetu wyborczego, w którego imieniu dokonywane jest zgłoszenie kandydata na senatora ze wskazaniem adresu jego siedziby;
3) oznaczenie numeru okręgu wyborczego do Senatu, w którym kandydat zostaje zgłoszony;
4) dane kandydata na senatora, tj.: nazwisko, imię (imiona), zawód i miejsce zamieszkania (miejscowość) oraz oznaczenie kandydata nazwą lub skrótem nazwy partii, której kandydat jest członkiem (nie więcej niż 45 znaków drukarskich, wliczając spacje). Przy nazwisku kandydata, który nie należy do żadnej partii politycznej, należy obowiązkowo zamieścić adnotację - „nie należy do partii politycznej”. Zgłaszający kandydata może wnosić, by przy nazwisku kandydata, który nie należy do partii politycznej, umieścić adnotację - „popierany przez ...”
wymieniając nazwę lub skrót nazwy tylko jednej partii politycznej, która popiera kandydata (nie więcej niż 45 znaków drukarskich, wliczając spacje). Poparcie kandydata powinno być potwierdzone pismem właściwego statutowego organu danej partii, które należy dołączyć do zgłoszenia kandydata. Wniosek o takie oznaczenie kandydata może być zawarty w zgłoszeniu lub może mieć formę odrębnego pisma;
5) w zgłoszeniu można wskazać skrót nazwy komitetu wyborczego, którym należy oznaczyć zarejestrowanego kandydata na urzędowych obwieszczeniach oraz na kartach do głosowania; w przypadku, gdy zgłaszający nie zgłosi takiego wniosku, kandydat będzie oznaczony pełną nazwą komitetu wyborczego. Wskazany skrót nazwy komitetu wyborczego nie może różnić się od określonego w zawiadomieniu o utworzeniu komitetu wyborczego. Oznaczenie, niezależnie czy jest to pełna nazwa, czy skrót nazwy, nie może przekraczać 45 znaków drukarskich, wliczając spacje (art. 212 § 4 w zw. z art. 258 Kodeksu wyborczego).
16 8. Do zgłoszenia załącza się:
1) upoważnienie wystawione przez pełnomocnika wyborczego komitetu wyborczego do zgłoszenia kandydata na senatora, jeżeli zgłoszenia ma dokonać osoba upoważniona przez pełnomocnika wyborczego;
2) ewentualny wniosek o oznaczenie kandydata, który nie należy do żadnej partii politycznej, nazwą partii, która udzieliła mu poparcia, o ile wniosek ten nie został zawarty w treści zgłoszenia;
3) pismo organu statutowego partii politycznej potwierdzające poparcie partii dla kandydata;
4) wykaz podpisów wyborców popierających zgłoszenia kandydata na senatora wraz z oświadczeniem pełnomocnika wyborczego lub osoby upoważnionej do zgłaszania kandydata, stwierdzającym liczbę podpisów wyborców popierających kandydata na senatora objętych wykazem podpisów. Wykaz powinien obejmować co najmniej 2000 wyborców, stale zamieszkałych na terenie okręgu wyborczego, w którym zgłaszany jest kandydat. (265 § 1 Kodeksu wyborczego).
Prawidłowo sporządzony wykaz podpisów wyborców udzielających poparcia liście kandydatów na posłów zawiera na każdej stronie:
a) nazwę (nie skrót nazwy) komitetu wyborczego zgłaszającego kandydata, b) numer okręgu wyborczego, w którym kandydat jest zgłaszany,
c) adnotację: „Udzielam poparcia kandydatowi na senatora (nazwisko, imię – imiona, zgłaszanemu przez (nazwa komitetu wyborczego) w okręgu wyborczym
…(numer okręgu), w wyborach do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych na dzień …(należy podać dzień, miesiąc, rok)”, a następnie czytelnie wpisane nazwiska, imiona, adresy zamieszkania (miejscowość, ulica, numer domu i numer mieszkania, a w miejscowościach, w adresach których nie ma nazw ulic – numer domu i numer lokalu lub tylko numer domu, jeżeli nie ma odrębnych lokali), numery ewidencyjne PESEL oraz własnoręczne podpisy wyborców udzielających poparcia liście (art. 209 § 2 i 3 w zw. z art. 258). Nie jest wymagane podawanie kodu pocztowego;
5) pisemna zgoda kandydata na kandydowanie w określonych wyborach z podaniem numeru okręgu wyborczego, w którym będzie kandydował, a także nazwy komitetu wyborczego, który zgłosił jego kandydaturę. Zgoda na kandydowanie powinna zawierać: imię (imiona), nazwisko, nazwisko rodowe, imiona rodziców, datę i miejsce
17
urodzenia, adres zamieszkania, obywatelstwo oraz numer ewidencyjny PESEL kandydata, a także wskazanie nazwy partii, do której kandydat należy lub stwierdzenie, że nie należy do partii politycznej. Zgodę na kandydowanie kandydat opatruje datą i własnoręcznym podpisem (art. 212 § 5 pkt 2 w zw. z art. 258 Kodeksu wyborczego);
6) oświadczenie kandydata urodzonego przed dniem 1 sierpnia 1972 r., dotyczące pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z tymi organami w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. (oświadczenie lustracyjne), złożone według wzoru stanowiącego załącznik nr 1a do ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów. Jeżeli kandydat, w związku z pełnieniem lub ubieganiem się o pełnienie funkcji publicznej określonej w powołanej ustawie, wcześniej składał oświadczenie, o którym wyżej mowa, składa zamiast niego informację według wzoru stanowiącego załącznik nr 2a do powołanej ustawy (art. 212
§ 5 pkt 3 w zw. z art. 258 Kodeksu wyborczego);
7) pisemne oświadczenie kandydata o posiadaniu prawa wybieralności (art. 212 § 5 pkt 4 w zw. z art. 258 Kodeksu wyborczego).
9. Tryb przyjmowania zgłoszeń kandydatów na senatora przez okręgową komisję wyborczą, kontroli poprawności zgłoszenia kandydatów na senatora regulują przepisy art. 213 – 218 w zw. z art. 258 Kodeksu wyborczego. Odwołanie od postanowienia okręgowej komisji wyborczej o odmowie rejestracji kandydata na senatora służy do Państwowej Komisji Wyborczej, w terminie 3 dni od dnia doręczenia postanowienia. Od postanowienia Państwowej Komisji Wyborczej nie przysługuje środek prawny. Jeżeli Państwowa Komisja Wyborcza uzna odwołanie za zasadne, okręgowa komisja wyborcza niezwłocznie rejestruje kandydata.
VI. KAMPANIA WYBORCZA
„Kampania wyborcza” to okres, w którym można podejmować ze skutkiem prawnym określone w prawie wyborczym czynności, do których należą:
1) formalne tworzenie komitetów wyborczych;
2) zgłaszanie i rejestracja kandydatów;
3) pozyskiwanie środków finansowych na prowadzenie agitacji wyborczej;
4) podejmowanie działań agitacyjnych związanych z promowaniem wyłącznie zgłoszonych przez dany komitet kandydatów i ich programów.
18
1. W wyborach parlamentarnych kampania wyborcza rozpoczyna się z dniem ogłoszenia postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o zarządzeniu wyborów, a kończy się na 24 godziny przez dniem głosowania.
2. W trakcie kampanii prowadzona może być agitacja wyborcza, tj. publiczne nakłanianie lub zachęcanie, do głosowania w określony sposób lub do głosowania na kandydata określonego komitetu wyborczego. Jej prowadzenie można rozpocząć dopiero od dnia przyjęcia przez Państwową Komisję Wyborczą zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego.
3. Każda osoba fizyczna może prowadzić agitację wyborczą na rzecz kandydatów, w tym zbierać podpisy popierające zgłoszenia kandydatów, ale wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody pełnomocnika wyborczego komitetu.
4. Każdy komitet wyborczy może prowadzić działania agitacyjne wyłącznie na rzecz zgłoszonych przez siebie kandydatów. Prowadzenie takich działań na rzecz innego komitetu, czy kandydatów zgłoszonych przez inne komitety wyborcze stanowi naruszenie przepisów Kodeksu wyborczego.
5. Zabronione są także jakiekolwiek formy wsparcia czy patronatu jednego komitetu wyborczego na rzecz innego komitetu.
6. Niedozwolone jest również wspólne prowadzenie kampanii przez różne komitety, tj. przygotowywanie wspólnych spotów i audycji wyborczych, bilbordów, plakatów, ulotek agitacyjnych, czy innych materiałów wyborczych.
7. Przepisy Kodeksu wyborczego nie nakładają obowiązku zaniechania lub ograniczenia działalności wynikającej z pełnienia funkcji publicznych i innych niezwiązanych z kandydowaniem w wyborach. Jednak kandydaci, podejmując w trakcie kampanii wyborczej działania w związku z ich aktywnością niezwiązaną z wyborami nie mogą informować o kandydowaniu do parlamentu, ani agitować na rzecz kandydatów i komitetów wyborczych.
8. Niedopuszczalne jest podejmowanie, zarówno przez osoby fizyczne, jak i inne podmioty (np. organizacje, fundacje, stowarzyszenia, przedsiębiorstwa, itp.) działań noszących znamiona typowej kampanii wyborczej na rzecz osób, które zamierzają kandydować w wyborach, przed jej formalnym rozpoczęciem.
Materiały wyborcze
Materiałem wyborczym jest każdy pochodzący od komitetu wyborczego upubliczniony i utrwalony przekaz informacji mający związek z zarządzonymi wyborami (art. 109 § 1
19
Kodeksu wyborczego). Każdy materiał wyborczy musi zawierać wyraźne oznaczenie komitetu, od którego pochodzi. Powszechnie stosowanymi w kampanii wyborczej materiałami wyborczymi są ulotki, plakaty, bilbordy, materiały wyświetlane na ekranach multimedialnych, reklamy umieszczane na pojazdach komunikacji miejskiej, materiały zamieszczane w prasie drukowanej, Internecie, na portalach społecznościowych.
Miejsca, w których zabronione jest prowadzenie agitacji wyborczej Kampanii wyborczej nie można prowadzić na terenie:
1) urzędów administracji rządowej i administracji samorządu terytorialnego oraz sądów;
2) zakładów pracy w sposób i w formach zakłócających ich normalne funkcjonowanie;
3) jednostek wojskowych i innych jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej oraz oddziałów obrony cywilnej, a także skoszarowanych jednostek podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych;
4) szkół wobec uczniów – dozwolone jest natomiast organizowanie w budynku szkoły spotkań z wyborcami, w czasie, gdy nie przebywają w nim uczniowie;
5) nie jest agitacją wyborczą prowadzenie przez szkołę zajęć z zakresu edukacji obywatelskiej polegających na upowszechnianiu wśród uczniów wiedzy o prawach i obowiązkach obywateli, znaczeniu wyborów w funkcjonowaniu demokratycznego państwa prawa oraz zasadach organizacji wyborów.
Zakazane formy kampanii wyborczej Przepisy Kodeksu Wyborczego zabraniają:
1) organizowania przez komitety wyborcze, kandydatów, oraz wyborców prowadzących agitację, loterii fantowych, innego rodzaju gier losowych oraz konkursów, w których wygranymi są nagrody pieniężne lub przedmioty o wartości wyższej niż wartość przedmiotów zwyczajowo używanych w celach reklamowych lub promocyjnych;
2) podawania oraz dostarczania napojów alkoholowych nieodpłatnie lub po cenach sprzedaży netto możliwych do uzyskania, nie wyższych od cen nabycia lub kosztów wytworzenia;
3) rozpowszechniania odpłatnie ogłoszeń wyborczych w programach publicznych i niepublicznych nadawców radiowych i telewizyjnych;
4) umieszczania plakatów i haseł wyborczych o powierzchni większej niż 2 m2; zakaz ten należy rozumieć ściśle, co oznacza, że powierzchnia umieszczanego jednostkowego plakatu lub hasła wyborczego nie może przekraczać 2 m2; dotyczy to również
20
plakatów i haseł wyborczych emitowanych na telebimach, ekranach LED, czy też wyświetlanych za pomocą rzutników.
Miejsca na umieszczanie materiałów wyborczych
1. Nie w każdym miejscu dopuszczalne jest umieszczanie materiałów wyborczych.
2. Odpowiednią liczbę miejsc przeznaczonych na bezpłatne umieszczanie urzędowych obwieszczeń oraz plakatów wszystkich komitetów wyborczych na obszarze gminy (miasta), niezwłocznie po rozpoczęciu kampanii wyborczej zapewnia wójt (burmistrz, prezydent miasta), a wykaz tych miejsc podaje do publicznej wiadomości.
3. Przed umieszczeniem materiałów wyborczych w innych, niż wyznaczone do tego przez władze gminy, miejscach należy uzyskać zgodę właściciela lub zarządcy nieruchomości.
Miejsca te komitet może wykorzystywać wyłącznie odpłatnie.
4. Przy ustawianiu własnych urządzeń ogłoszeniowych w celu prowadzenia kampanii wyborczej należy stosować obowiązujące przepisy porządkowe.
5. Materiały wyborcze należy umieszczać w taki sposób, by ich późniejsze usunięcie nie powodowało szkód. Jeżeli ich umieszczenie powoduje zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi albo bezpieczeństwa mienia bądź bezpieczeństwa ruchu drogowego, policja lub straż gminna zobowiązana jest do ich usunięcia.
6. Ustawiając reklamę umieszczoną na tablicach zamontowanych na samochodach czy przyczepach, ustawionych w pasie drogi komitet powinien posiadać odpowiednie zezwolenie. Bez znaczenia dla sprawy jest fakt uiszczenia opłaty za postój w strefie płatnego parkowania.
Oznaczenie materiałów wyborczych
1. Bez względu na to, gdzie i w jakiej formie publikowane czy udostępniane są materiały wyborcze komitetów, zawsze muszą one zawierać wyraźne oznaczenie komitetu wyborczego, od którego pochodzą. Tylko wówczas podlegają one ochronie prawnej.
2. Materiały wyborcze publikowane w prasie drukowanej, telewizji czy radiu, poza wskazaniem, od kogo pochodzą, muszą zawierać także oznaczenie, przez kogo są finansowane.
3. W przypadku niedopełnienia obowiązku umieszczenia na materiałach agitacyjnych wyraźnego oznaczenia komitetu wyborczego, od którego pochodzą, odpowiedzialność, pod karą grzywny, ponosi pełnomocnik wyborczy komitetu wyborczego, ale również redaktor prasy drukowanej, programu telewizji bądź radia, który upublicznia te materiały.
21
Zgodnie z art. 7 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24 z późn. zm.), redaktorem jest dziennikarz decydujący lub współdecydujący o publikacji materiałów prasowych.
Uprzątnięcie materiałów wyborczych
Wszystkie materiały agitacyjne komitetów wyborczych powinny być uprzątnięte przez pełnomocników wyborczych komitetów wyborczych najpóźniej w 30 dniu po dniu wyborów.
Jeśli nie dopełnią oni tego obowiązku, o usunięciu tych materiałów postanawia wójt (burmistrz, prezydent miasta), wszelkimi kosztami z tym związanymi obciążając komitety wyborcze.
Kampania wyborcza w radiu i telewizji
1. Komitetom wyborczym, których kandydaci w wyborach zostali zarejestrowani przysługuje, w okresie od 15 dnia przed dniem wyborów, do dnia zakończenia kampanii wyborczej, prawo do nieodpłatnego rozpowszechniania audycji wyborczych w programach publicznych nadawców radiowych i telewizyjnych na koszt tych nadawców.
2. Czas przeznaczony na rozpowszechnianie nieodpłatne audycji wyborczych w programach ogólnokrajowych i programach regionalnych oraz szczegółowe zasady związane z jego podziałem oraz rejestracją i emisją tych audycji określi w drodze rozporządzenia Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (art. 117 § 6 Kodeksu wyborczego).
3. Nieodpłatne rozpowszechnianie audycji wyborczych to rejestracja i emisja wystąpień przedstawicieli komitetów wyborczych bądź kandydatów oraz rejestracja i emisja audycji wyborczych przygotowanych przez komitety wyborcze na koszt publicznego nadawcy telewizyjnego i radiowego.
4. Komitet wyborczy może także samodzielnie przygotować audycję wyborczą, którą dostarcza nadawcy najpóźniej na 24 godziny przed emisją. Jeżeli nagranie to przekracza czas ustalony dla tych audycji, publiczny operator radiowy lub telewizyjny wzywa bezzwłocznie komitet wyborczy do jego skrócenia. Jeżeli wezwanie pozostaje bezskuteczne, nadawca przerywa emisję przygotowanej przez komitet audycji wyborczej w chwili, w której upłynął czas audycji przysługujący danemu komitetowi.
5. Czas antenowy przysługujący jednemu komitetowi wyborczemu nie może być odstępowany innemu komitetowi wyborczemu (art. 117 § 4 Kodeksu wyborczego).
22
6. Audycje jednego komitetu wyborczego nie mogą zawierać treści stanowiących agitację wyborczą na rzecz innego komitetu wyborczego lub jego kandydatów (art. 117 § 5 Kodeksu wyborczego).
7. Przepisy Kodeksu Wyborczego zabraniają odpłatnego rozpowszechniania ogłoszeń wyborczych w programach publicznych i niepublicznych nadawców radiowych i telewizyjnych.
Rozstrzyganie sporów dotyczących kampanii wyborczej
1. Wszelkie materiały wyborcze muszą zawierać wyłącznie treści prawdziwe.
W przeciwnym razie, kandydatowi lub pełnomocnikowi wyborczemu zainteresowanego komitetu wyborczego przysługuje prawo złożenia w sądzie okręgowym wniosku o wydanie orzeczenia:
1) zakazującego rozpowszechnienia takich informacji;
2) przepadku materiałów wyborczych zawierających nieprawdziwe informacje;
3) nakazania sprostowania nieprawdziwych informacji;
4) nakazania publikacji odpowiedzi na stwierdzenia naruszające dobra osobiste;
5) nakazania przeproszenia osoby, której dobra osobiste zostały naruszone;
6) nakazania uczestnikowi postępowania wpłacenia kwoty do 100 000,00 zł na rzecz organizacji pożytku publicznego.
2. Sąd okręgowy rozpoznaje wniosek w ciągu 24 godzin, w postępowaniu nieprocesowym, a postanowienie w sprawie wraz z uzasadnieniem niezwłocznie doręcza zainteresowanemu kandydatowi lub pełnomocnikowi wyborczemu komitetu oraz zobowiązanemu do wykonania postanowienia sądu.
3. Na postanowienie sądu, w ciągu 24 godzin od jego wydania, służy zażalenie do sądu apelacyjnego, który rozpoznaje je w ciągu kolejnych 24 godzin.
4. Postanowienie sądu apelacyjnego jest ostateczne i podlega natychmiastowemu wykonaniu. Sąd wskazuje w nim prasę, w której nastąpić ma publikacja.
5. Sprostowanie, odpowiedź, przeprosiny muszą zostać opublikowane w ciągu 48 godzin, na koszt zobowiązanego.
6. W razie odmowy lub niezamieszczenia sprostowania, odpowiedzi lub przeprosin przez zobowiązanego w sposób określony przez sąd, zainteresowany ma prawo wystąpić do sądu z wnioskiem o zarządzenie opublikowania sprostowania, odpowiedzi czy przeprosin w trybie egzekucyjnym na koszt zobowiązanego. Wówczas sąd wydaje takie zarządzenie.
23
7. Opublikowanie sprostowań, przeprosin czy odpowiedzi może nastąpić w okresie ciszy wyborczej.
8. Należy odróżnić podawanie nieprawdziwych informacji w materiałach wyborczych rozpowszechnianych w czasie kampanii wyborczej od dokonywania oceny kandydatów i ich działań, czy też wyciągania wniosków dotyczących tej działalności, a opartych na faktach (zob. np. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 10 listopada 2006 r., sygn. akt I Acz 872/06).
9. Osoby pokrzywdzone lub poszkodowane, poza wynikającymi z Kodeksu wyborczego możliwościami dochodzenia swoich praw, mogą także wykorzystać w tym celu przepisy innych ustaw, wobec osób, których działanie lub zaniechania w toku kampanii wyborczej naruszyło cudze dobra majątkowe lub osobiste. (zob. postanowienie SN z 5 maja 2005 r., sygn. akt IV CK 735/04).
10. Rozpowszechnianie w kampanii wyborczej nieprawdziwych informacji, może mieć poważne konsekwencje dla sprawozdania finansowego komitetu wyborczego, który dopuszcza się takich działań. Jeżeli bowiem komitet na cele wyborcze wydatkował już środki w wysokości całego ustalonego dla niego limitu wydatków lub jego wydatki zbliżyły się do granicy tego limitu, a okaże się, że w wyniku postępowania sądowego, związanego właśnie z posługiwaniem się nieprawdą w kampanii, zostanie mu zasądzony obowiązek wpłacenia znacznej kwoty na rzecz organizacji pożytku publicznego, opublikowania sprostowania, odpowiedzi czy przeprosin oraz pokrycia kosztów postępowania sądowego, to komitet przekroczy ustalony dla niego limit wydatków, co spowoduje odrzucenie sprawozdania tego komitetu, a także konsekwencje karne dla jego pełnomocnika finansowego. W przypadku małych komitetów wyborczych, koszty takiego postępowania i wypełnienia postanowienia sądu mogą pochłonąć kwotę przekraczającą cały limit wydatków ustalony dla komitetu.
Cisza wyborcza
1. Wraz z zakończeniem, na 24 godziny przed dniem głosowania, kampanii wyborczej, rozpoczyna się okres tzw. ciszy wyborczej, trwającej do zakończenia głosowania.
2. W czasie ciszy wyborczej zabronione jest emitowanie wszelkich audycji w radiu, telewizji oraz Internecie. Niedopuszczalne jest także wywieszanie plakatów, kolportowanie ulotek, wydawanie nowych publikacji prasowych, organizowanie spotkań z wyborcami, czy podejmowanie jakichkolwiek innych działań związanych z promowaniem programów politycznych, kandydatów, czy komitetów.
24
3. Ograniczenia odnoszące się do prowadzenia działań związanych z marketingiem politycznym i agitacją wyborczą w czasie trwania ciszy wyborczej nie obejmują materiałów propagandowych dystrybuowanych czy umieszczonych w danym miejscu przed jej rozpoczęciem. Dotyczy to również treści umieszczonych w Internecie w trakcie trwania kampanii wyborczej. Nie mogą one jednak w okresie ciszy wyborczej być aktualizowane czy w jakikolwiek sposób zmieniane. Zmianie nie może również w tym okresie ulec miejsce ich umieszczenia lub ustawienia. Istotne jest także, by nośniki, na których w czasie kampanii wyborczej umieszczone zostały materiały oraz emitowany obraz, były statyczne w okresie ciszy wyborczej.
4. Materiały agitacyjne rozdystrybuowane, umieszczone, czy ustawione w trakcie trwania kampanii wyborczej nie muszą być usuwane w czasie ciszy wyborczej.
5. Analogiczne zasady odnoszą się do publikowania wyników sondaży i badań przedwyborczych dotyczących preferencji wyborczych obywateli. Mogą być one udostępniane tylko wówczas, gdy zostały opublikowane przed rozpoczęciem ciszy wyborczej, a w trakcie jej trwania nie wprowadzono do ich treści żadnych zmian czy aktualizacji.
6. Cisza wyborcza obejmuje również dzień głosowania, a zatem w trakcie jego trwania także należy powstrzymać się od jakichkolwiek form agitacji wyborczej.
Niedopuszczalne jest chociażby manifestowanie swojej sympatii dla danego komitetu lub przynależności do którejkolwiek z partii, która powołała komitet wyborczy, przez noszenie elementów ubioru (krawat, opaska, itp.) jednoznacznie identyfikowanych z danym komitetem lub partią. W szczególny sposób zakaz ten dotyczy członków komisji wyborczych oraz mężów zaufania obserwujących przebieg wyborów w lokalu wyborczym.
VII. GOSPODARKA FINANSOWA KOMITETÓW WYBORCZYCH Prawa komitetu wyborczego
1. Prawo zgłaszania kandydatów na radnych oraz prowadzenia na ich rzecz kampanii wyborczej przysługuje wyłącznie komitetom wyborczym.
2. Każdy komitet wyborczy może prowadzić kampanię wyłącznie na rzecz zgłoszonych przez siebie kandydatów. Niedopuszczalne jest wspieranie, czy to finansowe, patronalne, honorowe jednego komitetu przez drugi komitet. Wsparcia takiego nie mogą udzielać komitetom również jakiekolwiek organizacje, fundacje, stowarzyszenia, itp., chociażby przez użyczanie komitetowi swojego logo czy znaku graficznego.
25
Termin rozpoczęcia pozyskiwania środków finansowych przez komitet
Pozyskiwanie środków finansowych komitet wyborczy może rozpocząć z chwilą uzyskania zdolności do czynności prawnych, a więc z dniem wydania przez Państwową Komisję Wyborczą postanowienia o przyjęciu zawiadomienia o jego utworzeniu.
Rachunek bankowy
1. Środki finansowe komitetu muszą być gromadzone wyłącznie na jednym rachunku bankowym. Nałożenie przez ustawodawcę na komitet wyborczy obowiązku pozyskiwania wszystkich środków wyłącznie na rachunku bankowym oznacza, że niedopuszczalne jest otwarcie rachunku komitetu np. w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (SKOK), czy w innych podmiotach świadczących tego typu usługi finansowe.
2. Wymóg gromadzenia przez komitet środków finansowych na rachunku bankowym oznacza również, że faktyczne ich pozyskiwanie może rozpocząć się dopiero od dnia otwarcia tego rachunku, a nie od dnia formalnego utworzenia komitetu.
3. Określenie w kodeksie, że komitet może otworzyć tylko jeden rachunek oznacza, że komitet może pozyskiwać środki tylko na jeden rachunek bankowy, natomiast ma on prawo otwierania rachunków pomocniczych do rachunku głównego, które będą służyły wyłącznie wydatkowaniu środków w jego strukturach terenowych. Wszystkie wpływy na rachunki pomocnicze muszą jednak pochodzić z jednego podstawowego rachunku komitetu.
4. Rachunek otwiera pełnomocnik finansowy komitetu, na podstawie uchwały Państwowej Komisji Wyborczej o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu.
5. W celu otwarcia rachunku, bank może zażądać od komitetu podania numeru wpisu do rejestru gospodarki narodowej (REGON) oraz numeru identyfikacji podatkowej (NIP). Są one wydawane we właściwym miejscowo dla komitetu urzędzie statystycznym (REGON) i urzędzie skarbowym (NIP), również na podstawie wymienionej wyżej uchwały Państwowej Komisji Wyborczej.
Umowa otwarcia rachunku bankowego
1. Otwierając rachunek, pełnomocnik finansowy komitetu zawiera z bankiem umowę, do której wprowadza zastrzeżenie:
1) że wpłaty na rzecz komitetu wyborczego dokonywane mogą być tylko czekiem rozrachunkowym, przelewem lub kartą płatniczą;
26
2) że wpłaty mogą pochodzić wyłącznie od obywateli polskich mających miejsce stałego zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej oraz z kredytów bankowych zaciąganych na cele związane z wyborami;
3) o dopuszczalnym terminie dokonywania wpłat na ten rachunek (dzień wyborów).
2. Jeżeli wprowadzonemu do umowy zastrzeżeniu brakuje choćby jednego z wymienionych elementów, uznaje się, że nie spełnia ono ustawowych wymagań.
3. Z obowiązku wprowadzenia do umowy otwarcia rachunku bankowego powyższego zastrzeżenia nie zwalnia komitetu wyborczego odmowa banku wykonania takiej dyspozycji.
4. Wprowadzone do umowy rachunku bankowego zastrzeżenie nie zdejmuje z pełnomocnika finansowego komitetu obowiązku bieżącego kontrolowania prawidłowości gospodarki finansowej komitetu oraz źródeł jego przychodów.
5. Przez wprowadzenie zastrzeżenia do umowy rachunku bankowego pełnomocnik finansowy wypełnia jednak obowiązki nałożone na niego przez art. 134 § 6 Kodeksu wyborczego oraz zobowiązuje bank do określonego postępowania. Nie będzie on zatem ponosił odpowiedzialności karnej, gdy bank, mimo wprowadzonego zastrzeżenia, przyjmie wpłaty dokonane po dniu wyborów, czy przez nieuprawnione podmioty (zob. postanowienie SN z dnia 4 sierpnia 2006 r., III SW 11/06, niepublikowane).
6. Rachunek komitetu wyborczego musi być otwarty przez ten komitet (pełnomocnik finansowy tylko działa w jego imieniu) i wyłącznie komitet wyborczy może być jego właścicielem. Zabronione jest wykorzystanie dla prowadzenia gospodarki finansowej komitetu wyborczego rachunku bankowego, którego właścicielem jest osoba fizyczna, organizacja czy jakikolwiek inny podmiot.
Termin zakończenia pozyskiwania środków finansowych
1. Wpłaty na rzecz komitetu wyborczego nie mogą być dokonywane po dniu wyborów, tj. po dniu wyborów wskazanym w postanowieniu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o zarządzeniu wyborów.
2. O tym, czy wpłata dokonana została z zachowaniem terminu, świadczy data wystawienia polecenia przelewu, a nie data zaksięgowania przez bank wpływu środków na rachunek.
Regulowanie zobowiązań finansowych komitetu wyborczego
1. Pozyskiwanie środków finansowych po dniu wyborów niedopuszczalne jest nawet w sytuacji, gdy komitetowi pozostały nieuregulowane zobowiązania finansowe,
