OCENA INWESTYCJI REALIZOWANYCH Z UDZIA EM ŒRODKÓW UNIJNYCH W GOSPODARSTWACH SPECJALIZUJ CYCH SIÊ W CHOWIE TRZODY CHLEWNEJ

(1)

Katarzyna Chmurzyñska

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ¯ywnociowej Pañstwowy Instytut Badawczy w Warszawie

OCENA INWESTYCJI REALIZOWANYCH Z UDZIA£EM RODKÓW UNIJNYCH W GOSPODARSTWACH SPECJALIZUJ¥CYCH SIÊ

W CHOWIE TRZODY CHLEWNEJ

THE ASSESSMENT OF INVESTMENTS CO-FINANCED WITH THE EU FUNDS IN PIG FARMS

S³owa kluczowe: inwestycje, efektywnoæ, rodki unijne, trzoda chlewna Key words: investments, effectiveness, EU funds, pig farms

Synopsis. Podjêto próbê okrelenia efektywnoci dzia³añ inwestycyjnych, realizowanych w gospodarstwach specjalizuj¹cych siê w chowie trzody chlewnej, przy udziale rodków finansowych Unii Europejskiej. Analizie poddano wyselekcjonowane gospodarstwa z bazy danych Polskiego FADN. Porównywano je do wybranej grupy kontrolnej w latach 2004-2007.

Wprowadzenie

Od 2008 roku w Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ¯ywnociowej prowadzone s¹ badanie efektywnoci wsparcia udzielanego grupie gospodarstw specjalizuj¹cych siê w chowie trzody chlewnej. Badaniem objêto lata 2004-2007, które by³y szczególnym okresem dla polskiej gospodarki i rolnictwa, poniewa¿ by³y to pierwsze lata cz³onkostwa Polski w Unii Europejskiej. Zmieni³y siê warunki funkcjonowania gospodarstw na rynku krajowym i miêdzynarodowym. Dlatego te¿ podjêto dzia³ania inwestycyjne maj¹ce na celu poprawê funkcjonowania tych jednostek oraz dostosowanie ich do standardów UE. Na te w³anie dzia³ania inwestycyjne po³o¿ono w badaniu szczególny nacisk.

W latach 2004-2006 funkcjonowa³y dwa wspieraj¹ce rolnictwo programy wspó³finansowane ze

rodków unijnych: Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora ¿ywno-

ciowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006 (SPO Rolnictwo) oraz Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004-2006 (PROW). Dzia³alnoæ inwestycyjn¹ mo¿na by³o finansowaæ w ca³oci lub czêcio- wo ze rodków dzia³añ obu programów, w tym zw³aszcza: Inwestycje w gospodarstwach rolnych (SPO

Rolnictwo), Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE oraz Wsparcie gospodarstw niskotowarowych (PROW). Ze rodków dzia³ania Inwestycje w gospodarstwach rolnych wspó³finansowano projekty modernizuj¹ce gospodarstwa rolne, w tym przede wszystkim dostosowuj¹ce je do funkcjonowania na Jednolitym Rynku UE [Chmurzyñska 2008]. Ze rodków dzia³ania Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE wspó³finansowano inwestycje dostosowuj¹ce gospodarstwa do przepisów weterynaryjnych i sanitarnych Unii Europejskiej oraz unijnych standardów ochrony

rodowiska, a tak¿e zdrowia i dobrostanu zwierz¹t. We wsparciu gospodarstw niskotowarowych cho- dzi³o o zwiêkszenie mo¿liwoci inwestycyjnych gospodarstw niskotowarowych, co w efekcie mia³o spowodowaæ wzrost potencja³u ekonomicznego i poprawê sytuacji dochodowej [Bu³kowska 2008].

Do koñca 2008 ze rodków dzia³ania Wspieranie gospodarstw niskotowarowych wyp³acono 1312 mln z³, Dostosowanie do standardów UE 2427 mln z³ [Miesiêczne...2009a], za na Inwesty- cje w gospodarstwach rolnych 2412 mln z³ [Miesiêczne...2009b]. Ze rodków dzia³ania Inwesty- cje w gospodarstwach rolnych na inwestycje zwi¹zane z chowem trzody chlewnej do koñca 2008 przeznaczono rodków publicznych przesz³o 375 mln z³.

Cel, ród³o danych i metodyka badañ

Celem badania by³a ocena efektów wsparcia rodkami PROW i SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ¿ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006 inwestycji w gospodarstwach specjalizuj¹cych siê w chowie trzody chlewnej. Badanie polega³o na porównaniu efektów ekonomicz- nych dwóch grup gospodarstw specjalizuj¹cych siê w chowie trzody chlewnej, prowadz¹cych rachun-

(2)

kowoæ roln¹ nieprzerwanie w latach 2004-2007: badanej (gospodarstwa, które skorzysta³y ze wsparcia) i kontrolnej (gospodarstwa, które nie skorzysta³y ze wsparcia). ród³em danych by³a baza zawieraj¹ca informacje o gospodarstwach rolnych, które uczestniczy³y w FADN w latach 2004-2007.

Pierwszym etapem wyboru gospodarstw by³o wybranie z bazy FADN gospodarstw, zakwalifiko- wanych jako gospodarstwa trzodowe¹. Sporód nich wybrano te, które w latach 2004-2006 prowadzi-

³y nieprzerwanie rachunkowoæ roln¹ w systemie FADN. Tych gospodarstw by³o 1369 (tab. 1).

Do wyboru grupy badanej zastosowano dwa kryteria. Po pierwsze z ca³ej zbiorowoci wybrano te gospodarstwa, które w roku 2006² otrzyma³y wsparcie z funduszy unijnych, a tak¿e korzysta³y z pomocy o charakterze inwestycyjnym. Grupa ta liczy³a 291 gospodarstw, zajmuj¹cych siê chowem trzody chlewnej. Sporód nich wybrano te, które powtarza³y siê w latach 2004 i 2005. Otrzymano grupê 233 gospodarstw rolnych, które w 2006 roku otrzyma³y wsparcie inwestycyjne wspó³finansowane z funduszy unijnych i które wystêpowa³y w bazie FADN w poprzednich, rozpatrywanych latach.

Wybrane gospodarstwa podzielono wed³ug grup wielkoci ekonomicznej³. W dalszej analizie uwzglêdniono trzy grupy gospodarstw: rednio-ma³e, rednio-du¿e, du¿e o liczebnoci co naj- mniej 15, pozwalaj¹cej na prowadzenie analiz⁴. Najwiêcej gospodarstw nale¿a³o do grupy rednio- ma³ych, a¿ 107, grupa du¿a liczy³a 58 gospodarstw, a rednio-ma³a 35. Jeszcze dwie grupy gospodarstw (ma³e i bardzo du¿e) spe³nia³y to wymaganie, jednak ich liczebnoæ by³a na granicy kryterium i nie uwzglêdniono ich w badaniu. W kolejnym etapie wybrano ze zbiorowoci, badanej przez FADN w 2004 roku, gospodarstwa podobne do badanych, sporód tych, które nie skorzysta³y ze wsparcia unijnego na cele inwestycyjne. Stopieñ podobieñstwa ustalano uwzglêdniaj¹c trzy podstawowe czynniki produkcji: powierzchniê gospodarstwa, si³ê robocz¹ oraz kapita³. Po- nadto, gospodarstwo podobne musia³o znajdowaæ siê w tym samym makroregionie FADN co badane. Z grupy tej nastêpnie wyeliminowano gospodarstwa, które nie istnia³y w bazie FADN w latach 2005-2007; grupa kontrolna jest zatem mniejsza ni¿ badana. Liczy ona 128 gospodarstw specjalizuj¹cych siê w chowie trzody chlewnej, podzielonych na trzy grupy wielkoci ekonomicznej, z których najliczniejsza rednio-du¿a liczy 74 gospodarstwa, du¿a 32, a rednio-ma³a 22.

y z s u d n u f a i c r a p s w e z e c

¹ j a t s y z r o k , N D A F m i k s l o P w e c

¹ z c i n t s e z c u , a w t s r a d o p s o G . 1 a l e b a

Tnjinychw2006rokuipowtarzaj¹cesiêwlatach2004i2005,wpodzialezewzglêdunawielkoæ ukonomiczn¹

e

a n z c i m o n o k e æ

o k l e i

W Liczbagospodarstw h c y w o d o z r

t Liczbagospodarstw a i c r a p s w e z h c y c

¹ j a t s y z r o

kinwestycyjnegow2006 .r

a w t s r a d o p s o

G wpróbie m

e

³ ó g

o wtym:korzystaj¹- a i c r a p s w e z e

clatach2004-2006 w

m e

³ ó g

o wtym:korzystaj¹- a i c r a p s w e z e

clatach2004-2006 w

a b z c

il %

) U S E 4

<

( e

³ a m o z d r a

B 39 17 8 2 - -

4 ( e

³ a

M £8ESU) 151 108 29 15 - -

8 ( e

³ a m - o i n d e r

£16ESU) 322 277 38 35 22 63

6 1 ( e

¿ u d - o i n d e r

£40ESU) 668 575 127 107 74 69

0 4 ( e

¿ u

D £100ESU) 677 324 73 58 32 55

) U S E 0 0 1

>

( e

¿ u d o z d r a

B 70 68 16 16 - -

a m u

S 1627 1369 291 233 128 55

. N D A F o g e i k s l o P h c y n a d y z a b e i w a t s d o p a n e n s a

³ w e i n a w o c a r p o : o

³ d ó r

1 Typ rolniczy gospodarstwa okrelany jest na podstawie udzia³u poszczególnych dzia³alnoci w tworzeniu ogólnej wartoci standardowej nadwy¿ki bezporedniej (SGM) w gospodarstwie. Gospodarstwa, w których udzia³ jednej dzia³alnoci przekracza 2/3 SGM uwa¿ane s¹ za specjalistyczne

2 Rok 2006 wybrano za rok bazowy ze wzglêdu na to, ¿e wtedy najwiêksza liczba gospodarstw korzysta³a ze wsparcia inwestycyjnego

3 Tylko w odniesieniu do dwóch kryteriów (wielkoci ekonomicznej oraz typu rolniczego) wyniki s¹ reprezen- tatywne dla pola obserwacji Polskiego FADN.

4 Zgodnie z wymogami Polskiego FADN tylko w takich zbiorowociach mo¿na publikowaæ dane dotycz¹ce gospodarstw tak, by ich identyfikacja nie by³a mo¿liwa.

(3)

Badanie polega na analizie zmian zachodz¹cych w dwóch grupach gospodarstw podobnych (korzystaj¹cych i niekorzystaj¹cych z pomocy inwestycyjnej) w czterech kolejnych latach 2004, 2005, 2006, 2007 i w podziale na trzy grupy wielkoci ekonomicznej.

Wyniki badañ

Wszystkie grupy analizowanych gospodarstw korzysta³y z dostosowañ gospodarstw do stan- dardów UE. Jednak wraz ze wzrostem wielkoci ekonomicznej gospodarstw udzia³ inwestycji dosto- sowawczych w inwestycjach ogó³em zmniejsza³ siê. Z kolei rós³ udzia³ dotacji do budowy lub remontu budynków gospodarstwa rolnego. W gospodarstwach rednio-du¿ych pojawi³y siê tak¿e dotacje do zakupu/remontu pojazdów, maszyn lub urz¹dzeñ, a ich udzia³ stanowi³ blisko 10% wartoci realizowanych inwestycji. Natomiast w gospodarstwach du¿ych ten udzia³ stanowi³ ju¿ blisko 20%.

Taki rozk³ad inwestycji mówi o tym, ¿e o ile w gospodarstwach najs³abszych ekonomicznie najistotniejsze by³y dzia³ania dostosowuj¹ce do standardów UE, to ju¿ w gospodarstwach silniej- szych wa¿niejsza by³a modernizacja oraz zakup nowych maszyn, czyli dzia³ania maj¹ce na celu poprawê warunków pracy, rozwój gospodarstw i zwiêkszanie skali produkcji.

Nie mo¿na nie zauwa¿yæ poród dzia³añ inwestycyjnych dotacji polegaj¹cych na wspiera- niu gospodarstw niskotowarowych. Bior¹c pod uwagê, ¿e najmniejsze z analizowanych gospodarstw trzodowych maj¹ wielkoæ ekonomiczn¹ od 8 do 16 ESU, a wsparcie to kierowane jest do gospodarstw o sile od 2 do 4 ESU, gospodarstwa rednio-ma³e nie powinny korzystaæ ze rod- ków tego dzia³ania. Jednak, jak ju¿ wspomniano, za bazowy przyjêto rok 2006. Natomiast gospodarstwa istnia³y w bazie FADN równie¿ w latach wczeniejszych. W 2004 roku wielkoæ ekonomiczna czêci z nich mog³a byæ znacznie ni¿sza, ni¿ w 2006 roku, a wtedy uprawnione by³y do korzystania z tego rodzaju wsparcia.

Zarówno wród gospodarstw badanych, jak i kontrolnych w 2006 roku dominowali u¿ytkow-

nicy w wieku od 40 do 50 lat. Jedynie w grupie kontrolnej rednio-ma³ej przewa¿ali u¿ytkownicy m³odsi od 30 do 40 lat. W gospodarstwach badanych wraz ze wzrostem wielkoci ekonomicznej zmniejsza³ siê udzia³ grup wiekowych 40-50 lat i 50-60 lat, a zwiêksza³ w wieku od 30 do 40 lat. Z kolei w grupie kontrolnej by³o odwrotnie i wraz ze zwiêkszaniem siê wielkoci ekonomicznej gospodarstw zwiêksza³ siê udzia³ starszych grup wiekowych.

W strukturze wykszta³cenia dominowa³o wykszta³cenie rolnicze na poziomie zasadniczym i

rednim. W gospodarstwach najwiêkszych, zarówno w grupie badanej, jak i kontrolnej wystêpo- wa³o równie¿ wykszta³cenie wy¿sze rolnicze, podczas gdy w grupach najmniejszych ¿aden z u¿yt- kowników nie osi¹gn¹³ tego stopnia edukacji. Oznacza to, ¿e lepiej wykszta³cone osoby decydo- wa³y siê na prowadzenie dzia³alnoci rolniczej na wiêksz¹ skalê, podejmuj¹c wiêksze ryzyko finansowe, ale jednoczenie oczekuj¹c wy¿szych dochodów.

Wybrane zasoby czynników produkcji

Wielkoæ ekonomiczna gospodarstw trzodowych zwiêksza³a siê w latach 2004-2007 we wszystkich grupach badanych gospodarstw. W gospodarstwach najmniejszych wzrost wielkoci nast¹- pi³ o 20%, za w najwiêkszych o blisko 30%. Z podobn¹ sytuacj¹ mamy do czynienia w przypadku aktywów. W gospodarstwach badanych wartoæ aktywów wzros³a od 13% w najmniejszej badanej grupie do a¿ 34% w najwiêkszej. W grupach kontrolnych równie¿ nastêpowa³ wzrost wartoci aktywów, jednak tempo wzrostu by³o wolniejsze.

W wiêkszoci grup zwiêksza³a siê powierzchnia gospodarstw trzodowych. Wyj¹tkami by³y grupa badana rednio-ma³a oraz kontrolna du¿a. Zmiany w powierzchni jednak by³y bardzo nie- wielkie i zale¿a³y g³ównie od powierzchni dzier¿awionej. Mo¿na to t³umaczyæ wysokimi cenami ziemi rolniczej oraz tym, ¿e po wprowadzeniu p³atnoci bezporednich w³aciciele nie byli sk³onni

Rysunek 1. Struktura rzeczowa realizowanych inwestycji

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie bazy danych FADN.

UHGQLRPDáH UHGQLRGX H GX H

GRVWRVRZDQLHJRVSRGDUVWZGRVWDQGDUGyZ8(

LQQH

ZVSLHUDQLHJRVSRGDUVWZQLVNRWRZDURZ\FK

GRWDFMHGREXGRZ\UHPRQWXEXG\QNyZJRVSRGDUVWZDUROQHJR GRWDFMHGR]DNXSXUHPRQWXSRMD]GyZPDV]\QOXEXU] G]H

# # # # #

# # # # # # #

# # # # #

#

(4)

do sprzeda¿y ziemi. By³a ona niejako zamro¿ona. Dodatkowym utrudnieniem by³o to, ¿e zakup ziemi nie mo¿e byæ wspó³finansowany z funduszy strukturalnych.

Powierzchnia gospodarstw trzodowych w wiêkszoci grup zwiêksza³a siê. Wyj¹tkami by³y tak jak poprzednio tylko dwie grupy badana rednio-ma³a oraz kontrolna du¿a.

Podobnie jak omawiane wy¿ej czynniki produkcji, w analizowanych gospodarstwach wzrasta³o tak¿e pog³owie trzody. Relatywnie najwiêkszy przyrost wyst¹pi³ w obu grupach gospodarstw

rednio-ma³ych (kontrolnej i badanej). We wszystkich analizowanych grupach nastêpowa³ spadek dochodów (tab. 3). Wyj¹tkiem by³a grupa kontrolna gospodarstw rednio-ma³ych. Spadek docho- dów gospodarstw trzodowych wynika³ ze wzrostu cen pasz i spadku cen ¿ywca wieprzowego. W 2007 roku wystêpowa³ w strukturze dochodów dop³aty bezporednie⁵. Mo¿na siê zatem spodzie- waæ, ¿e gdyby ich nie by³o, sytuacja dochodowa gospodarstw trzodowych by³aby jeszcze bardziej niekorzystna.

Wartoæ produkcji ogó³em (tab. 3) w badanych latach charakteryzowa³a siê systematycznym wzrostem, zarówno w grupach badanych, jak i kontrolnych. Inna sytuacja by³a w przypadku produkcji wieprzowiny. O ile w gospodarstwach rednio-ma³ych i du¿ych ten wzrost by³, choæ rela-

Rysunek 3. Struktura wykszta³cenia u¿yt- kowników gospodarstw

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie bazy danych polskiego FADN.

Rysunek 2. Struktura wieku u¿ytkowników gospodarstw

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie bazy danych polskiego FADN.

a w t s r a d o p s o g ij c k u d o r p w ó k i n n y z c h c a b o s a z o e j c a m r o f n i e n a r b y W . 2 a l e b a T

e i n e i n l ó g e z c z s y

W Gospodarstwa

e

Gospodarstwa e

¿ u d 4

0 0

2 2007 2007/ 4 0 0

2 2004 2007 2007/ 4 0 0

2 2004 2007 2007/ 4 0 0 2 a

n z c i m o n o k e æ

o k l e i

W badane 11,17 13,38 1,20 23,69 29,62 1,25 48,87 62,34 1,28 e

n l o rt n o

k 12,12 15,65 1,29 24,20 28,60 1,18 47,93 58,68 1,22 a

w t s r a d o p s o g a w y t k

At[ys.z]³ badane 252,00 284,00 1,13 413,00 514,00 1,25 852,00 1141,00 1,34 e

n l o rt n o

k 256,00 276,00 1,08 413,00 480,00 1,16 834,00 942,00 1,13 a

i n h c z r e i w o

Pospodarstwa gha]

[

e n a d a

b 13,86 13,64 0,98 24,46 26,37 1,08 46,34 50,64 1,09 e

n l o rt n o

k 13,72 14,49 1,06 24,35 25,85 1,06 45,82 45,90 1,00 y

d o z rt e i w o

³ g o Phlewnej cLU [ ^a/gosp]

e n a d a

b 17,41 21,51 1,24 39,43 47,53 1,21 85,22 102,71 1,21 e

n l o rt n o

k 18,28 24,58 1,34 40,31 44,88 1,11 80,75 94,78 1,17

aLivetockUntis=DJP(du¿ajednostkaprzeilczeniowainwentarza)umownajednostka ilczebnocizwierz¹t i y r u n k , g k 0 0 5 e i s a m o e i w o r k j e n d e j a c

¹ j a d a i w o p d o m r o n h c i k s l o p g w , e i w t s r a d o p s o g w h c y n a l w o d o

haciory przyjmuj¹watroæ0,3,tuczniki0,25,bekony0,2.

mród³o:opracowaniew³asnenapodstawiebazydanychPolskiegoFADN.

5 P³atnoci bezporednie pojawi³y siê w strukturze dochodów ju¿ we wczeniejszych latach. W tym opracowa- niu przedstawione s¹ jedynie lata skrajne, st¹d stwierdzenie, ¿e p³atnoci pojawi³y siê od 2007 roku.

UHGQLRPDáH UHGQLRGX H GX H UHGQLRPDáH UHGQLRGX H GX H

SRQL HMODW ODW

ODW ODW

SRZ\ HMODW

UHGQLRPDáH UHGQLRGX H GX H UHGQLRPDáH UHGQLRGX H GX H

SRGVWDZRZH ]DVDGQLF]HQLHUROQLF]H ]DVDGQLF]HUROQLF]H UHGQLHQLHUROQLF]H

UHGQLHUROQLF]H Z\ V]HQLHUROQLF]H Z\ V]HUROQLF]H

# # #

# #

# # #

#

# # # # #

^^^^^^^

^^^^^^^^^^

^

(5)

w t s r a d o p s o g h c a t z s o k i ij c k u d o r p , h c a d o h c o d o e j c a m r o f n i e n a r b y W . 3 a l e b a T

W Gospodarstwa

e

Gospodarstwa e

¿ u d 4

0 0

2 2007 2007/ 4 0 0

2 2004 2007 2007/ 4 0 0

2 2004 2007 2007/ 4 0 0 2 o

g e n n i z d o r z d ó h c o

Dospodarstwarolnego gt[ys.z]³

e n a d a

b 25 24 0,96 66 57 0,87 132 126 0,95 e

n l o rt n o

k 27 35 1,30 67 54 0,81 131 117 0,90 e

i n d e r

o p z e b y t a

³ p o

Dt[ys.z]³ badane - 10 - - 18 - - 34 -

e n l o rt n o

k - 11 - - 18 - - 34 -

m e

³ ó g o a j c k u d o r

Pt[ys.z]³ badane 82 93 1,13 179 194 1,08 377 432 1,15 e

n l o rt n o

k 82 106 1,29 179 189 1,05 346 391 1,13 y

n i w o z r p e i w a j c k u d o r

Pt[ys.z]³ badane 53 55 1,04 119 113 0,95 261 268 1,03 e

n l o rt n o

k 53 60 1,13 119 106 0,89 228 240 1,06 y

t z s o

Ktys.z]³ badane 64 82 1,29 127 159 1,25 276 359 1,30 e

n l o rt n o

k 62 84 1,35 125 153 1,22 243 320 1,32 .

N D A F o g e i k s l o P h c y n a d y z a b e i w a t s d o p a n e n s a

³ d ó r

tywnie niewielki, to ju¿ w gospodarstwach rednio-du¿ych wyst¹pi³ spadek wartoci produkcji.

Taka sytuacja wynikaæ mo¿e z sytuacji na rynku, wzrostu cen zbó¿, który sprawia³, ¿e chów trzody chlewnej stawa³ siê niedochodowy. Gospodarstwa by³y zmuszone zatem rozwijaæ inne dzia³alno-

ci, by zwiêkszaæ wartoæ produkcji ogó³em.

Koszty produkcji w analizowanych gospodarstwach w wyniku wzrostu cen pasz wzrasta³y, w gospodarstwach badanych od 25 do 30%, a w kontrolnych od 22 do nawet 35%.

Wskanik dochodowoci produkcji w gospodarstwach trzodowych w gospodarstwach badanych we wszystkich grupach wskazuje na pogorszenie sytuacji dochodowej (tab. 4). Jego wiel- koæ waha siê od 0,81 do 0,85. W gospodarstwach kontrolnych w grupie rednio-du¿ej i du¿ej sytuacja jest podobna, a wskanik przyjmuje nieznacznie ni¿sz¹ wartoæ. Zupe³nie odwrotnie jest w kontrolnej grupie rednio-ma³ej, w której wskanik wskazuje na poprawê dochodowoci produkcji. Taka sytuacja wynika ze wzrostu produkcji w gospodarstwach rednio-ma³ych kontrolnych w 2007 roku w stosunku do roku 2004.

Podobnie sytuacja wygl¹da w przypadku dochodu w przeliczeniu na 1 z³ kapita³u w³asnego. Tu równie¿ w gospodarstwach badanych i grupie rednio-du¿ej i du¿ej kontrolnej mamy do czynienia ze spadkiem dochodu. Jedynie w gospodarstwach kontrolnych rednio-ma³ych jest wzrost.

Na podstawie danych o wartoci produkcji wytworzonej mo¿na okreliæ produktywnoæ pod- stawowych czynników produkcji. W 2007 roku w stosunku do 2004 produktywnoæ maj¹tku (akty- wów) zmala³a w gospodarstwach badanych oraz w grupach rednio-du¿ych i du¿ych gospodarstw

i c

o n w y t k u d o r p i i c

o w o d o h c o d i k i n

a k s w e n a r b y W . 4 a l e b a T

W Gospodarstwa

e

Gospodarstwa e

¿ u d 4

0 0

2 2007 2007/ 4 0 0

2 2004 2007 2007/ 4 0 0

2 2004 2007 2007/ 4 0 0 2 o

w o d o h c o d k i n

a k s Wciprodukcij

badane 0,21 0,17 0,81 0,20 0,17 0,85 0,20 0,17 0,85 e

n l o rt n o

k 0,22 0,23 1,04 0,22 0,17 0,77 0,20 0,16 0,80 u

³ a ti p a k

³ z 1 a n d ó h c o

Dw³asnego badane 0,08 0,06 0,75 0,10 0,07 0,70 0,10 0,08 0,80 e

n l o rt n o

k 0,08 0,09 1,12 0,11 0,08 0,73 0,09 0,08 0,90 1

a n ij c k u d o r p æ

o tr a W³aktywów

z badane 0,08 0,06 0,75 0,11 0,07 0,63 0,10 0,08 0,80 e

n l o rt n o

k 0,08 0,09 1,12 0,11 0,08 0,72 0,10 0,08 0,80 .

N D A F o g e i k s l o P h c y n a d y z a b e i w a t s d o p a n e n s a

³ d ó r

(6)

kontrolnych. Jedynie w gospodarstwach kontrolnych rednio-ma³ych wartoæ tego wskanika zwiêkszy³a siê. Wynika to z tego, ¿e w tych gospodarstwach wartoæ dochodów wzros³a, podczas gdy we wszystkich pozosta³ych grupach gospodarstw spada³a.

Wnioski

Otrzymywanie wsparcia nie by³o warunkiem koniecznym rozwoju gospodarstw w badanym okresie, bowiem rozwija³y siê zarówno gospodarstwa badane i kontrolne. Tempo zmian by³o szyb- sze w gospodarstwach badanych.

Relatywnie szybkie tempo zmian wielkoci ekonomicznej nastêpowa³o w najmniejszej badanej grupie gospodarstw trzodowych, natomiast bezwzglêdny wzrost wielkoci ekonomicznej miêdzy najmniejsz¹ i najwiêksz¹ analizowan¹ grup¹ by³a blisko szeciokrotna. Mo¿na zatem stwierdziæ, ¿e wsparcie nie zapobiega³o powiêkszaniu ró¿nic, gospodarstwa s³abe ekonomicznie pozostawa³y s³abe, gospodarstwa silne stawa³y siê coraz silniejsze.

W gospodarstwach trzodowych we wszystkich grupach badanych i kontrolnych widoczny by³ spadek dochodów. Wyj¹tkiem by³a grupa kontrolna gospodarstw rednio-ma³ych, w której nast¹pi³ wzrost dochodów. O spadku dochodów zadecydowa³a sytuacja rynkowa, zw³aszcza rela- cje cen pasz do ceny ¿ywca wieprzowego.

Na dochody rolnicze silny wp³yw mia³y ceny otrzymywane przez rolników i pozacenowe instrumenty wspieraj¹ce dochody (p³atnoci bezporednie, uzupe³niaj¹ce i ewentualnie p³atnoci ONW), znacznie s³abszy instrumenty wspieraj¹ce inwestycje.

Badany okres by³ wyj¹tkowo niekorzystny dla producentów wieprzowiny. Sk³ada siê na to wiele przyczyn: niskie ceny skupu trzody chlewnej, rosn¹ce ceny zbó¿ i pasz, co prowadzi³o do wzrostu cen pasz przemys³owych oraz systematyczne umacnianie siê z³otówki przy jednoczesnym spadku kursu euro [Urban 2009]. Te przyczyny doprowadzi³y do tzw. g³êbokiego do³ka wiñskie- go, czyli do zmniejszenia pog³owia trzody chlewnej do poziomu ok. 13,3 mln sztuk⁶.

Analizowany okres by³ zbyt krótki by mo¿na by³o oceniæ efekty ekonomiczne inwestycji realizowanych w gospodarstwach trzodowych z pomoc¹ funduszy unijnych. Bêd¹ one widoczne do- piero po up³ywie d³u¿szego okresu czasu. Szczególnie, ¿e ostatni analizowany rok to rok 2007.

Programy unijne, które funkcjonowa³y w Polsce w latach 2004-2006 by³y realizowane zgodnie z zasad¹ n+2, co oznacza, ¿e ich czynna realizacja (podpisywanie umów) zakoñczy³a siê w roku 2006, za inwestycje by³y realizowane i rodki wyp³acane do koñca roku 2008. Zatem nie ma jeszcze danych o sytuacji badanych gospodarstw w 2008 roku i wsparciu jakie otrzyma³y. W zwi¹zku z tym przeprowadzona analiza jest wstêpem do dalszych badañ.

Literatura

Bu³kowska M. 2007: Stan realizacji PROW 2004-2006, Seria Program Wieloletni, Raport nr 65. IERiG¯-PIB, Warszawa.

Chmurzyñska K. 2007: Stan realizacji Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora ¿ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006, Seria Program Wieloletni, Raport nr 65. IERiG¯-PIB, Warszawa.

Goraj L., Mañko S. 2009: Rachunkowoæ i analiza ekonomiczna w indywidualnym gospodarstwie rolnym. Difin, Warszawa.

Gradziuk K. 2007: Realizacja programu SAPARD w Polsce zró¿nicowanie regionalne, Seria Program Wieloletni, Raport nr 85. IERiG¯

PIB, Warszawa.

Miesiêczne PROWinki, styczeñ 2009a [http://www.minrol.gov.pl/DesktopModules/Announcement/ViewAnnouncement.aspx?Modu- leID=1218&TabOrgID=1514&LangId=0&AnnouncementId=12133&ModulePositionId=1676].

Miesiêczne SPOtkania, marzec 2009b [http://www.minrol.gov.pl/DesktopModules/Announcement/ViewAnnouncement.aspx?Module- ID=1305&TabOrgID=1543&LangId=0&AnnouncementId=11981&ModulePositionId=1787].

Urban R. 2009; G³êboki do³ek wiñski ród³a i skutki. [W:] Przemys³ spo¿ywczy, t. 63, nr 3, s. 10-13.

Praca zbiorowa, Wo A. (red.). 2007: Analiza produkcyjno-ekonomicznej sytuacji rolnictwa i gospodarki ¿ywnociowej w 2006 roku.

IERiG¯-PIB, Warszawa.

Wyniki standardowe uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestnicz¹ce w Polskim FADN w 2007 roku [http://www.fadn.pl/in- dex.php?id=1554].

Summary

In this article there is an attempt of an assessment of effectiveness of investments co-financed with the EU funds in pig farms.

Analyzed farms are selected from database of Polish FADN. They are compared to the group of similar farms in years 2004-2007.

Adres do korespondencji:

mgr in¿. Katarzyna Chmurzyñska Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ¯ywnociowej PIB ul. wiêtokrzyska 20, 00-002 Warszawa tel. (0 22) 505 47 05, e-mail: chmurzynska@ierigz.waw.pl

6 Wyniki badañ GUS, pog³owie trzody chlewnej wed³ug stanu z koñca marca 2009 r.

OCENA INWESTYCJI REALIZOWANYCH Z UDZIA EM ŒRODKÓW UNIJNYCH W GOSPODARSTWACH SPECJALIZUJ CYCH SIÊ W CHOWIE TRZODY CHLEWNEJ

OCENA INWESTYCJI REALIZOWANYCH Z UDZIA£EM RODKÓW UNIJNYCH W GOSPODARSTWACH SPECJALIZUJ¥CYCH SIÊ

W CHOWIE TRZODY CHLEWNEJ

THE ASSESSMENT OF INVESTMENTS CO-FINANCED WITH THE EU FUNDS IN PIG FARMS

Wprowadzenie

Cel, ród³o danych i metodyka badañ

Wyniki badañ

Wybrane zasoby czynników produkcji

Wnioski

OCENA INWESTYCJI REALIZOWANYCH Z UDZIA£EM RODKÓW UNIJNYCH W GOSPODARSTWACH SPECJALIZUJ¥CYCH SIÊ

Cel, ród³o danych i metodyka badañ