116 R H i p J E
W e w p ro w a d z e n iu a u to r p o ru s z a jjia stęp u jąc e zag a d n ie n ia: n a z w a P s a lm ó w i ich p o l |i a ł , ty tu ły P s alm ó w , d z ie je h e b r a js k ie j p s a lm o d ii, g a tu n k i P s a lm ó w : h y m n y i la m e n ta c je — in d y w id u a ln e i zb io ro w e, P s a lm y d z ię k cz y n n e n a ro d u i in n e g a tu n k i. J e s t g o d n e p o d k re ś le n ia , ż e D e issle r n ie w y ró ż n ia o so b n ej g ru p y P s a lm ó w d z ię k cz y n n y c h je d n o s tk i, g d y ż są d z i, ż e ich tr e ś c ią je s t c h w a le n ie B o g a z a to , co u c zy n ił O n d la P s a lm is ty , d late g o są o n e f a k ty c z n ie h y m n a m i (por. C. W e s te r- m an n ). W g ru p ie g a tu n k ó w sp e c ja ln y c h ro z ró ż n ia D eissler d w ie m n ie js z e g ru p y : P s a lm y p ro ro cz o -e sc h ato lo g ic zn e i P s a lm y d y d a k ty c zn e . W k o ń c u o m a w ia c ie k a w e z a g a d n ie n ie | | r w j a k i sp o só b P s a łte r z m im o s w y c h n ied o sk o n ało śc i s ta ł się o fi c ja ln y m m o d lite w n ik ie m now ego lu d u Bożego — c h rz e ś c ija n i to ju ż od czasów ap o sto ls k ic h , k ie d y to n a ś la d o w a n o w ty m w z g lęd z ie p o stę p o w a n ie C h ry s tu s a .
P o ty m w p ro w a d z e n iu n a s tę p u je p rz e g lą d i k o m e n ta rz do po szczeg ó ln y ch P s a l m ów . K o m e n ta rz s k ła d a s ię z k ró tk ic h u w a g d o ty czący ch te k s tu , ro d z a ju lite r a c k ieg o , ś ro d o w is k a i czasu p o w s ta n ia P s a lm u o r a z w łaściw eg o k o m e n ta rz a , często b a rd z o su g e sty w n e g o i d oskonałego. W n ie k tó ry c h — a u to r d a je w sk az ó w k i, ja k c h rz e ś c ija n in w in ie n c zy tać k o m e n to w a n y P s a lm . S zk o d a, ż e te n d o b ry k o m e n ta rz n ie u s trz e g ł się s z e re g u b ra k ó w . Do n ic h n a leży p rz e d e w s z y s tk im z b y t k r ó tk ie w p r o w a d z e n i^ , w k tó ry m z u p e łn ie n ie om ó- w io n q l|v ła ś c iw o ś c i p o e z ji h e b ra js k ie j. N ie dość te ż je s t u z a s a d n io n e w s k a z y w a n ie n a szk o łę m ę d rc ó w ja k o śro d o w is k o p o w s ta n ia w ie lu P s a lm ó w — n a le ż a ło b y ł ą czyć ich p o w s ta n ie ra c z e j z P rz y m ie rz e m , ś w ią ty n ią , k u lte m , ro lą D a w id a i jego d y n a s tii w Iz ra e lu . W ątp liw o ści b u d z ą n ie k ie d y ró w n ie ż an alizy a n to lo g icz n e P s a l- m ów *,3£0cazujące n a z b y t w ie lk ą ich z ależn o ść jjijg łn n y c h u tw o ró w b ib lijn y c h . N ie u z a s a d n io n a w y d a je się ta k ż e te n d e n c ja „ o d m ła d z a n ia ” P s a lm ó w (n a w e t k r ó le w sk ich ) d o p a tr u ją c a się fiiasu ich p o w s ta n ia - * ^ o k re s ie p o k r ó le w s k lllp il
M im o w s jijfttfl^ c h tu b ra k ó w d zieło i t t t l l f f p l n a le ż y za w lito ś c io w iilz w ła s z c z a d la ty ch , k tó rz y p ra g n ą z a z n a j s ^ n i się z P s a lm a m i,, a nie m a ją I ś a s u a n i p rz y g o to w a n ia do s tu d iu m zaw iłydjj p r a j m o n o g r a f ic z n ||h .
K s. S ta n is ła w Ł a ch
W. B e y e r 1 i n : D ie R e ttu n g d er B e d r ä n g te n in d e n F e in ä p s a lm e n d e r E in z e l n e n auf] in s titu tio n e ile Z u s a m m e n h ä n g e u n te r s u c h t. (F o rs c h u n g e n z u r Ifceligißnsund L it e r a t u r des /B j u n d N T . H e ft 99). G ö ttin g e n 1970.
Do w a ż n ie js z y c h szczegółow ych m o n o g ra fii z a j m u ją jf c h się P s a lm a m i n a le ży d y s e rta c ja B e y e rlin a d o ty cz ąc a p e w n e j g ru p y P salm o w ą » w rk tó ry ch je s t m o w a o j a k ich ś n ie p rz y ja c io ła c h in d y w id u a ln y c h . C h o d zi w n ie j o to, czy c a ła ta g r u p a P s a l m ó w m a p o w ią z a n ia z k u lte m i jeg o in s ty tu c ja m i, ja k głoszą H . S c h m id t (Das G e b et d er A n g e k la g te n im A T . G ie sse n 1928. BZA W ) i L . D e le k a t (A s y lie u n d S c h u tz o r a k e l a m Z io n h e ilig tu m . E in e U n te rs u c h u n g z u d e n p r iv a te n F e in d p sa lm e n . L e id e n 1967), czy te ż co n a jw y ż e j n ie k tó r e z n ic h są z w iąz an e z k u lte m , ja k sąd zi B. G e m s e r (T h e R ib - or C o n tr o v e r s y -p a tte r n in H e b r e w M e n ta lity in: W isd o m in Isra el a n d in th e A n c ie n t N ea r E a st. V T S 1960, n r 3 s. 120-137), u trz y m u ją c , że n a rz e k a n ia P s a lm is tó w d o ty cz ą r e a ln e j rz ec zy w is to ś ci, a n ie są ty lk o k u lto w y m i m o d e la m i, ja k im i się p o słu g iw a n o w ś w ią ty n i.
B e y ę rlin p rz y c h y la się zasad n iczo do p o g lą d ó w S c h m id ta i D e le k a ta , czyli do k u lto rc p -in s ty tu c jo n a ln e g o z n a c ze n ia P s a lm ó w w s p o m in a ją c y c h n ie p rz y ja c ió ł, ale zn ac zm e o g ra n ic z a ich liczbę w y k lu c z a ją c n p . P s a lm y : 9-10; 12; 25; 54; 55; 58; 59; 62; 64; 86; jf e s j s f a 142; 143 (zob. s. 18-36). P o n a d to B e y e rlin u jm u j& j| p o w ią z a n ia p o zo stały ch P s a lm ó w z k u lte m in a c z e j, n iż to u c z y n ili o b aj jeg o p o p rz ed n icy . G d y b o w iem w e d łu g S c h m id ta n a r z e k a ją c y n a n ie p rz y ja c ió ł są w tr ą c a n i do w ię zień św ią ty n i, a n a s tę p n ie p rz e z p rz e w ó d są d o w y u n ie w in n ia n i lu b z a s ą l i a n i n a k a rę , a p B S ą B g D e le k a ta n a rz e k a ją c y m i n a n ł e A y j a c i ó ł m |i i |l b y ć s z u k & c y a z y lu n a S io n ie i ta m o c z e k u ją c y n a zb aw c z ą w y ro c zn ię B ożą, to B ä § e rlin vltf-zynwkje, ż e a n i w P s a lm a c h w s p o m in a ją c y c h n i e p r z y j a c i o ł o m też ijp o z a ty m i P s a lm a m i n ie m a §j|XM II! n a p ie rw s z ą czy d i& ą ffflip o tez ę (s. 43-53). P o lij/y k lu c z e n iu « p p o p rz e d n io 1 « P s a l m ó w z liczb y 25 \ | i i § | f i a j ą c y c h n ie p rz y ja c ió ł — n a podstaw iępljpozostałych lijP s a lm ó w , tj. 3; 4; 5; 7; 11; 17; 23; 26; 27; 57; 63 i n a p o d s ta w ie W j 22, 7 n.; P w t |j|t, 8-13; 19, 16-20; 1 K r i 8, 31 n .; S o f 3, 5 i K o h 9, 2 — wjf^fezuje is tn ie n ie s ą d u
R E C E N Z J E 117
B ożego w je ro z o lim s k ie j ś w ią ty n i. C hodzi p rz y ty m n ie o s ta łą in s ty tu c ję , d z ia ła ją c ą z w łaszcza p o d czas św ią t, a le o s ą d B oży d z ia ła ją c y z a le ż n ie od p o trz e b .
N a p o d s ta w ie P s a lm ó w B e y e rlin w sp o só b n a s tę p u ją c y r e k o n s tr u u je tę k u lto - w o -s ą d o w ą in s ty tu c ję . N a jp ie r w m ia ło m ie js c e p rz y ję c ie prżeiś ła d o w a ń eg o w o b rę b c h ro n ią c e j go ś w ią ty n i. P rz y ję c ie to p o p rz e d z a ło b a d a n ie , z ak o ń czo n e p o z y ty w n y m lu b n e g a ty w n y m w y n ik ie m . W ła śc iw e p o s tę p o w a n ie b y ło o tw a r te doplIJo- z c h w ilą p o z n a n ia z a rz u tó w s k ie ro w a n y c h p rz e c iw n ie m u . D la ^ u z y sk a n ia | | # e w i n - n ie n ia o s k a rż o n y b y ł zo b o w iąz an y w y z n a ć p rz e d J a h w e sw o ją w o ln o ść od p r z e w in y , d o k o n a ć o b rz ę d u u m y c ia r ą k , złożyć p rz y s ię g ę i s k ie ro w a ć n a sjfgbie S feztó p rz e k le ń s tw a . N a jw a ż n ie js z y m a k te m było p rz e s łu c h a n ie o b w in io n e g o liilB ń ie n iu J a h w e . P ra w d o p o d o b n ie o d b y w a ło się ono w nocy. W y ro k zaś o g łaszan o w czasie p o r a n n e j o f ia r y i p o d c za s re c y ta c ji m o d litw y b łagalneS p czy p o c h w a ln e j, k tó r e j to w a rz y s z y ła c z a se m g r a n a in s tr u m e n ta c h . O c ze k iw a n o go w ię c p o d czas r a n n e j te o fa n ii, k ie d y t o J a h w e u k a z y w a ł sw o ją m oc i w s p a n ia ło ® o ra z ła s k a w o ś ć i w ie r - n o ś ^ lrfS ą d o w e ro z s trz y g n ię c ie p o leg a ło n a z w ró c e n iu się lu b n a o d w ró c e n iu się tw a rz y J a h w e . R o z strz y g n ię c ie J a h w e m u s ia ło b y ć n a ty c h m ia s t u z n a n e a r ä i z nie« p rz y ja c ió ł P s a lm is ty (s. 139-154).
N ależy p rz y z n a ć , ż e B e y e rlin j e s t w o ln y od n ie u z a s a d n io n y c h założeń i o d z n a c za się rz ec zy w is to ś cią i k o n se k w e n c ją . J e s t je d n a k w ą t p i ł ® , czy ta i n s t y t u c j i s ą d u ś w ią tjflh e g o , o k tó r e j je s t m o w a w b ib lijn y c h te k s ta c h sp o z a P s a łte r z a i k t ó r a sp o c z y w a ła w rę k a c h lew ic k ieg o k a p ła n a i sędziego, rz e c z y w iś c ie m ia ła sw ój c e n tr a ln y a k t w k u lto w e j te o fa n ii i czy o m a w ia n e p rz e z B e y e rlin a P s a lm y je d y n jp w k o n te k ś c ie te o fa n ii k u lto w e j m o ż n a zro zu m ieć.
W y d a je s ię też ,' ż e a u to r b łę d n ie ro z u m ie te k s t S o f j , d j|g d z ie c z y ta n p b „W p o ś ro d k u n ie g e ^ ftj. J e ru z a le m ] je s t J a h w e ||p r a w ie d liw y ;,: k |j |r y n i e psynj: kijzyw dy, a le c o d z ie n |j§ g |j- a n c ||iß i||ije ro z s tr j s g n ię g |ę n a ś w ia tło d zien n e, n ie b r a k n ie g o lttia g d y i n ie d o z n a ją g rzeszn icy z a w s ty d z e n ia 1'! T e k s t je s t t r u d n y i d o p u sz c za ró ż n e tłu m a c z e n ia . P r z y ję c ie is tn ie n ia ta k ie j in s ty tu c ji s ą d o w e j w ś w ią ty n i, ja k ją o d tw o rz y ł B e y e rlin , w y d a je się b y ć s u p o z y c ją p r z y ję tą je d y n ie d late g o , a b y p rz jljjje j p o m o cy w y ja ś n ić p e w n ą g r u p ę P s a lm ó w w s p o m in a ją c y c h n ie p rz y ja c ió ł. W ą a ra $ H te ż je s t, czy ty lk o 11 P s a lm ó w z te j g r u p y rz ec zy w iście, j a k s ą d z i B e y e rlin , w iąże się z k u lte m . M im o je d n a k ty c h i p o d o b n y c h tru d n o ś c i ro z p ra w ę B e y e rlin a o n ie p rz y ja c io ła c h w P s a lm a c h u z n a ć n a le ż y z a p o w a ż n ą i c e n n ą p r a c ę n a d P s a lm a m i. W y k a z a ła n a m o n a p rz e s a d ę w tw ie rd z e n ia c h n ie k tó r y c h u c zo n y c h z a jm u ją c y c h s ię P s a l- m am i, ja k o b y w s z y s tk ie o n e m ia ły m ie ć p o c z ą te k w k u f if f i O p in ia ta z a p o c z ą tk o w a l i p rz e z P . V o lz a (D as N e u ja i m g s t J a h w e s , L a u b h ü tte m e s t, T ü b in g e n 1 9 1 2 |£ do- p ro w a d z o n a z en itu w p ra c y S. M o w in c k e la (D a sg Ę ^h ro n b esteig u n g sfest Ja h w ä s, W : P s a im e n s tiid ie n . T. 2. 1 9 6 i ę p o k tó r e j iipbiecyw ano sablei jw łaściw e ro z w iąz an ie jgrojlfem u p o w s ta n ia P s a lm ó w , o k a zu je się n a p g g s ta w ie d y se jjja c ji B e y e rlin a fg y lk c n i i l p a s a d n i o r i i h jifo te zą — Rta m i M t t i : w o d n ie s ie n iu d o t isiteg o P s a łte rz a .
K s. S ta n is la w S a d S
K s. S. Ł a c h : K sięg a K a p ł a j S p . P o z n a ń — W a rs z a w a 1970 ss. $ 4 3 $ K się g a L ic zb PozpMń—W a r f p lf f li 1970 ss. 345 i K tifip i W W H W tm ego P ra w Ę | Poznań-—w M j p p / ć 1 9 7 ifts . 374.
P o w y n z y m i tr z e m a k s ię fą ||M i|u \Ł Ie ń ity ł s lilije o g ro m n e p rz e d się w z ię c ie [ppra- c o w a n ia k o m e n ta rz a do całeg o P ię cio k się g u w ie lc e z asłu żo n y eg zeg eta i w y c h o w a w c a liczn eg o z a s tę p u e g ze g etó w p o lsk ich k s . p ro f. d r S. Ł ac h .
P o d o b n ie jS a k w o p u b lik o w a n y c h { » p rz e d n io k o m e n ta rz a c h do K sięg i pö ljzaji. (1962) i K s ię g i W y jś c ia (1964), ta k i tu z n a jd u je m y w y p ró b o w a n y ju ż jjs c h e m jf u k ł a d u : W stęp h is to ry c z n o -k ry ty c z n y , p rz e k ła d z o ry g in a łu w ra z z k o m e n ta rz e m o ra : e k s k u rs y . W y so k i zaś w a lo r n a u k o w y p o w y żsśjich o p ra co w |ftsg |p o d k re śla bardz« s k r u p u la tn e w y k o rz y s ta n ie lite r a tu r y . T u je d n a k n a s u w a się p e w n e sp o strz e że n i! o d n o ś n ie d o celo w o ści c y to w a n ia w s z y s tk ic h d a n y c h b ib lio g ra fic z n y c h w tekści« k o m e n ta rz a . S k o ro b o w ie m n a p o c z ą tk u i p § lB N |l niäijöS |; . ^ j n p le tn y , a lfa b e ty c z n ; z e s ta w b ib lio § g afii, to w y s t a r d n B ^ w k o n sg n ta rzu cy to w ać ją w fo rm ie sk ró c o
