"Dookoła Emaus i dalej : wiersze niemal zebrane, posłowie - ks. Stefan Radziszewski, Alleluja", Kazimierz Wójtowicz, Kraków 2012 : [recenzja]

Marek Mariusz Tytko

"Dookoła Emaus i dalej : wiersze

niemal zebrane, posłowie - ks. Stefan

Radziszewski, Alleluja", Kazimierz

Wójtowicz, Kraków 2012 : [recenzja]

Religious and Sacred Poetry : An International Quarterly of Religion, Culture

and Education 1/4, 211-216

Religious and Sacred Poetry :

An International Quarterly

ofReligion, Culture and Education

No. 4 (4) October-November-December 2013

pages 211 - 216

M A R E K M A R IU SZ T Y T K O (C racow , Poland) marek.mariusz.tytko[at]uj.edu.pl

[Rev.:] Kazimierz Wójtowicz CR,

Dookoła Emaus i dalej. (Wiersze

niemal zebrane), posłowie - ks. Stefan Radziszewski, Alleluja, Kra­

ków 2012,820, [1] s.

K siądz dr K azim ierz W ójtow icz C R (1945-), krakow ski poeta, teo lo g lite­ ratury, zm artw ychw staniec - je st postacią od ponad czterdziestu lat obecną w p ol­ skim obiegu literackim . N a leży do nurtu tzw . poezji kapłańskiej, le c z cok olw iek m iałoby to określenie zn aczyć, n ie oddaje on o rzeczyw istości je g o w ierszy. O stat­ n io o. W ójtow icz w ydał bardzo obszerny tom poetycki pt. D o o k o ła E m a u s i d a le j

(W iersze n ie m a l zeb ra n e) (2 012), w którym zaw arł zdecydow aną w ięk szo ść

w szystk ich sw oich dotychczas publikow anych u tw orów poetyckich, pochodzą­ cych z w ielu tom ów . O dnajdujem y tu teksty w ierszy z kilkunastu zbiorków .

Już każdy z tych tom ik ów w zięty z osobna, stanow i znaczące w ydarzenie artystyczne w polskim ży ciu literackim , szczególn ie zaś w obiegu polskiej poezji religijnej. Tom iki w ierszy o. K . W ójtow icza C R z liczn ie tam obecną m otyw iką religijną z p ew n ością zasługują na u w agę w yrob ion ego czytelnika, pon iew aż są zw yk le przem yślane w zakresie treści, z p ogłębioną refleksją teologiczn ą teg o w y ­ bitnego p olsk iego teologa literatury, bardzo precyzyjnie dopracow ane co d o form y artystycznej, w ysm akow ane w układzie utw orów i „dopieszczon e” w niem al każ­ dym detalu. D b ałość o w ysok i p oziom m erytoryczny tek stów id zie w parze z n ie­ słychanie bogatą w yobraźnią tw órczą o. K azim ierza W ójtow icza, zaskakującego czytelnika raz po raz niespotykanym i zestaw ieniam i rzeczyw istości ew angelicznej (biblijnej) i w sp ó łczesn eg o nam ży cia naszej cyw ilizacji. O jciec K azim ierz m a iście heurystyczną zd oln ość w ynajdow ania n iesam ow itych skojarzeń, niebanalnych m etafor, oryginalnych kontam inacji frazeologiczn ych , m etonim ii, oksym oronów . A utor ten n ie zadow ala się tym , co ju ż b y ło dotąd pow ied zian e w p oezji, le c z pra­ co w icie drąży m aterię słow a, m aterię rzeczyw istości ludzkiej, w yrażaną przez słow o.

W rzeczyw istości św iata przedstaw ionego w utw orach p oetyckich K . W ój­ tow icza C R przebija troska o dyskretną ob ecn ość Słow a, delikatną p om oc Opatrz­ ności B ożej św iatu ludzkiem u. Tw órca n ie stroni od m alow n iczości krajobrazów, o p isó w pięknej natury, sięga ob ficie p o cytaty lub kryptocytaty biblijne, naw iązuje do znanych (bardziej lub m niej) w ątk ów kultury chrześcijańskiej. Język je g o w ier­ szy je st zwarty, w sp ółczesn y, przem aw ia do czytelnika konkretnością i zaciekaw ia

niebyw ałym i skojarzeniam i, odkryciam i cu d ów dnia codziennego. W ychodząc od m otyw ów biblijnych dochodzi d o ży cia w sp ó łczesn eg o i zestaw ia z e sobą m yśli ew an geliczn e z rzeczyw istością zg o ła im przeciw ną, jak ą n iesie z e sobą w sp ó łcze­ sny nam św iat. Te zestaw ien ia niebanalne budują św iat przedstaw iony, pozw alają dookreślić m iejsce człow iek a w relacji z B o g iem w rozm aitych aspektach. A utor ten n ie stroni od trudnych tem atów , czasem gorzkich i n iew ygodnych, uw ażając, że czło w iek należy oddać w pełni je g o realności, w raz z e słabościam i, grzecham i, upadkam i, a zarazem ukazuje św iatło naw rócenia „połam anego” duchow o, zagu­ b ion ego, osam otnionego, skrzyw dzonego czasem człow ieka. O bok cieni pokazuje także i blaski lu d zk iego żyw ota. Jego w iersze z p ew n ością n ie są „laurkam i” na cześć człow iek a, lecz realistyczne spojrzenie poprzez piękne obrazy poetyck ie na rzeczyw istość ludzką i B oską.

T w órczość o. K azim ierza W ójtow icza C R z p ew n ością czerpie z bogatych źródeł duchow ości zm artw ychw stańczej, której nota b en e je st on znakom itym znaw cą, jak o autor bardzo w ielu w ytraw nych k siążek i artykułów, erudycyjnych w y p isó w cytatów z d ziejów sw ojego m acierzystego zgrom adzenia. D ostrzegam w W ójtow iczow skiej poezji rys niejako ‘zm artw ychw stańczy’ w tym sensie, w jakim chciał w id zieć człow iek a założyciel Z m artw ychw stańców - B ogd an Jański (1 8 0 7 ­ 1840) i poniekąd w sp ó łza ło ży ciele zgrom adzenia - o. Piotr Sem enenko C R (1 8 1 4 ­ 1886) i o. H ieronim K ajsiew icz C R (1 8 1 2 -1 8 7 3 ), którzy podchodzili do rzeczyw i­ stości ludzkiej realistycznie, a zarazem n iezw yk le głęb ok o duchow o, akcentując naw rócenie czło w iecze z upadku, z grzechu ku C hrystusow i. Tak realistyczne i zarazem głęb ok o m etafizyczn e, prześw ietlone głęb ok ą duchow ością, delikatne i w rażliw e, ca ło ścio w e spojrzenie na człow iek a ob ecn e je st rów nież w poezji K azi­ m ierza W ójtow icza CR , który jak o zm artw ychw staniec u czyn ił o w o zm artw ych­ w stanie, a raczej nieustanne zm artw ychw staw anie, podnoszen ie się z upadków życiow aych , odkryw anie B o g a w rzeczyw istości w o k ó ł sieb ie na naw o, ja k u cz­ n io w ie idący do E m aus, którym w pew nym decydującym opadają zasłon y z oczu i odkryw ają na zasad zie „heureki” ob ecn ość B o g a przy sobie.

N ie przypadkiem o. K .W ójtow icz C R nadał sw ojem u najw ażniejszem u jak dotąd zbiorow i w ierszy zn aczący tytuł: D o o k o ła E m a u s i d a lej. D la zrozum ie­

nia W ójtow iczow sk ich w ierszy istotna je st tu rzeczyw istość ew angelicznej drogi z Jerozolim y do E m aus, jak ą odbyw ali zasm uceni i zatrw ożeni u czn iow ie Jezusa Chrystusa, którzy przeżyw ali Jego m ęk ę i śm ierć na krzyżu i zw ątpili naw et w pew nym m om en cie w Jego m isję, którą postrzegali oni jak o skończoną w raz ze zgon em i złożen iem do grobu sw eg o M istrza z N azaretu. D opiero w raz z e stop­ n iow ym w yjaśnieniem pism prorockich odnoszących się do Z baw iciela, przeżyw a­ ją oni naw rócenie, które k oń czy się rzeczy w iście „naw róceniem ”, tj. pow róceniem ,

realnym pow rotem je sz c z e teg o sam ego dnia z E m aus do Jerozolim y i radosnym odkryciem ob ecn ości zm artw ychw stałego B oga-C złow iek a na ziem i w śród ludzi, istnieniem ży w eg o Stwórcy, który jest, który b ył i który przychodzi, realnie przy­

chodzi do swoich uczniów, tu: na symbolicznej, choć zarazem przecież realnej

kilkukilometrowej drodze do Emaus.

O. Kazimierz Wójtowicz CR nadał swojemu najważniejszemu i najwięk­

szemu w sensie objętościowym (liczbowym), jak dotąd zbiorowi utworów poetyc­

kich tytuł dotyczący rzeczywistości istniejącej po zmartwychwstaniu Boga-

Człowieka, tj. realności niejako ‘Emausowej’

(Dookoła Emaus). Ponadto druga

część tytułu (i dalej) wskazuje na rzeczywistość eschatologiczną, sięgającą ‘dalej’,

niż ziemskie Emaus, dalej niż ziemska realność doczesna, w której antycypujemy

tylko stan doskonałości wiecznej (niebiańskiej, rajskiej, zbawionej, przebóstwio-

nej). W zasadzie w zwięzłej recenzji nie ma miejsca na szersze, pogłębione analizy

poszczególnych utworów, dlatego tylko sygnalizuje się ogólnie ważność tej swoi­

stej, w zasadzie ‘autoantologicznej’ książki poetyckiej o. Kazimierza Wójtowicza

CR, który sam dokonał wyboru własnych wierszy i dał do tej autoantologii to, co

chciał dać z pewnym zamiarem całościowej wizji człowieka i Boga ukazanej

oczami uduchowionego poety obdarzonego zarazem teologiczną erudycją, ludzką

wrażliwością i artystyczną wyobraźnią. Wysokoartystyczne dzieła poetyckie tego

autora dążą do ideału poezji czystej w rozumieniu ks. Henri Brémonda (1865­

1933), ukazując wielką paletę możliwości malowania życia słowem w kontekście

Słowa (Logosu).

Z jednej strony Dookoła Emaus i dalej odnosi się do aspektu czasowego

(doczesnego i wiecznego, który wykracza poza zwykłą, liniową chronologię), Z

drugiej strony można jednak tytuł Dookoła Emaus i dalej odnosić paradoksalnie do

aspektu przestrzennego, to znaczy do tej konkretnej miejscowości i coraz dalszych

okolic wokół Emaus. Przestrzennie ujmowane kolejne ‘koła’ (wszak występuje tu

zaimek

dookoła w tytule książki), czyli kręgi, wytaczają kolejne obszary poetyckiej

penetracji o. K. Wójtowicza CR wokół punktu centralnego, umieszczonego w

geograficznej Palestynie / Izraelu - Ziemi Świętej. Można te wiersze układać retro­

spektywnie kolejno zarówno według kryterium czasowego (według kolejności

następstwa wydarzeń w chronologii liniowej, j ak wskazuj e kalendarz świecki), j ak i

według kryterium czasu wiecznego (kołowego, liturgicznego, zamkniętego pierw­

szym dniem Adwentu a zakończonego Świętem Chrystusa Króla). Ponadto można

tę twórczość próbować retrospektywnie porządkować według kryterium prze­

strzennego (geograficznego), rekonstruując nie tylko geografię realną (geografię

fizyczną), ale i geografię zbawienia, opisywanych przez autora różnych miejsc na

świecie stanowiących jakiś punkt odniesienia dla historii zbawienia rodzaju ludz­

kiego oraz dla życia duchowego i materialnego poszczególnych bohaterów poetyc­

kich (lub podmiotu lirycznego).

Ciekawe zestawienie nazwy Emaus z rzeczywistością przestrzenną (kra­

kowską), w której od kilkudziesięciu lat zakorzeniony jest autor wierszy - o. Kazi­

mierz Wójtowicz CR - ujawnia fakt odniesienia się wtórnego do tzw. „odpustu

Emaus”, funkcjonującego zwyczajowo w Krakowie od kilku stuleci, wielkiego

odbywającego się zawsze w pierwszy dzień po Wielkanocy (tj. w Poniedziałek

Wielkanocny) w klasztorze Sióstr Norbertanek na krakowskim Zwierzyńcu. To

także jakieś symboliczne, wtórne odniesienie się tytułu książki do rzeczywistości

„odpustu”, rozumianego tu bardziej jako odpuszczenie grzechów, win człowie­

czych przez laskę Zmartwychwstałego Boga-Człowieka (znów zmartwychwstanie

jako motyw znaczący), a nie w sensie ludowego jarmarku ze świecidełkami (wy­

miar merkantylny współczesnego świata, profanum), który próbuje zastąpić tę

rzeczywistość ważniejszą, duchową (wymiar religijny, zbawczy, wieczny, teofa-

niczny, apokatastatyczny,

sacrum,

sanctum). Motywy Miłoszowskiej „cywilizacji

kupna i sprzedaży” pojawiają się niejako przy okazji w wierszach o. Kazimierza

Wojtowicza („giełda” etc.). W tym sensie - zupełnego odpustu grzechów i win -

Emaus krakowski wyznacza zupełnie inną perspektywę w możliwości uporząd­

kowania twórczości par excellence krakowskiego poety-kapłana, o. Wójtówicza

CR.

Próba wieloaspektowego odczytania tytułu książki Dookoła Emaus i dalej

natrafia co rusz, na jakieś nowe możliwości zrozumienia tytułowego przesłania

autorskiego. Zapewne nie wyczerpuje to wszystkich jego aspektów. Autor zawarł

w tytule książki różnorodne ślady pozwalające na odczytanie na nowo, w coraz to

inny sposób, niczym Cortazarowską „grę w klasy”, według rozmaitych kluczy,

według urozmaiconych kryteriów swojego dorobku poetyckiego. Tytuł tomiku sam

w sobie daje odbiorcy wiele dróg odczytania (wszak biblijny termin

droga do

Emaus j aki pośrednio ewokowany j est przez książkę Dookoła Emaus i dalej) także

umożliwia różne sposoby wyjaśnienia fenomenu relacji mistrza i uczniów. ‘Droga’

oznacza także w Ewangelii (Nowym Testamencie) także ‘sposób’ życia, który jest

inny, nowy, odmienny niż ten dotychczasowy, co ma związek z nawróceniem,

powrotem do Boga-Człowieka, jedynego Zbawiciela rodzaju ludzkiego.

Książka podzielona jest na poszczególne rozdziały (części) autorstwa o. K.

Wójtowicza CR o następujących tytułach:

Przedsłowie, Pierwopisy, W drodze,

Przypisy do ziemi, Odpisy nadziei, Przepisy na światło, Zapisy dłużnika, Wypisy nie

tylko pogodne, Napisy na piasku, Podpisy pod Przymierzem,

Odpisy świadectwa,

Wpisy w Księgę, Spisy obietnic,

Tryptyk papieski albo ostatnie dni Jana Pawła II,

Dopisy procentów, Rysopisy pielgrzymów, Brudnopisy pytlowane, Z nowych wier­

szy,, Z przekładów. Ponadto w skład książki Dookoła Emaus i dalej wchodzi po­

słowie pt. Prawie posłowie, autorstwa ks. dra Stefana Radziszewskiego, składający

się z tekstu pt. Jeden wiersz o Emaus oraz studium pt. Siedemnaście uwag o poezji

ks. Kazimierza Wójtowicza.

Nadto znajduje się w tej części publikacji garść cytatów

zaczerpniętych z opinii innych autorów o twórczości poetyckiej omawianego tu

krakowskiego autora-zmartwychwstańca pt.

O wierszach Kazimierza Wójtowicza.

Opinie o poezji o. Wójtowicza wyrazili tu zarówno duchowni, jak i świeccy, w

tym: Andrzej Babuchowski (1949-), Krzysztof Dybciak (1948-), ks. Franciszek

Kamecki (1940-), Aleksander Kowalski, Stanisław Kozielski, Katarzyna Krupa,

R yszard M atuszew ski (1 9 1 4 -2 0 1 0 ), ks. B on ifacy M iązek (1935-), B eata P ierz, Jan Skoczyński (1946-), W iesław Jan W ysocki (1950-).

P oza tym książka zaw iera dodatkow e części stanow iące jej aparat nauko­ w y, ułatw iający w yszu k iw an ie inform acji, tj. bibliografię w ażn iejszych d zieł autora (tylko k siążk ow ych ) i biografię o. K azim ierza W ójtow icza C R pt.

Bio/bibliogram,

oraz trzy indeksy:

Alfabetyczny spis utworów, Alfabetyczny spis incipitów, Indeks

wersetów biblijnych,

Pierwsze wydania tomików

poezji

Dookoła Emaus i dalej.

Z biór poezji o. W ójtow icza C R je st n iezw yk le w artościow ą publikacją, zbierającą w jednym , opasłym tom ie reprezentatyw ny w yb ór autorski je g o w ierszy religijnych i innych. O dnajdujem y tu także udane, św ietn e tłum aczenia poezji z ob cych język ów , takich p oetów jak: R o se A usländer, D atlev B lock , ka. D ietrich B onhoeffer, C hristine B usta, G eorg B ydlinski, k s. E rnesto Cardenal, Paul C elan, J o sef D irnbeck, Gerhard Fritsch, Gertrud Fussenegger, M artin G utl, Paul Konrad K urz, Kurt M arti, R ainer M aria R ilke, R u d o lf O tto W iem er, E va Zeller, M ichael Z ielonka.

W arto sięgnąć p o arcyciekaw y zbiór poetycki o. K azim ierza W ójtow icza C R pt.

Dookoła Emaus i dalej (Wiersze niemal zebrane)

The Title in English: Around Emmaus and Beyond (Poems Almost Collected)

Key words: Kazimierz Wójtowicz (1945-), lirics, Polish religious poetry, Polish literature, Christian culture, Christian literature, Resurrectionists, 20. century, 21. century, Emmaus, resurrection, conversion, literary translation, Rose Ausländer (1901-1988), Datlev Block (1934-), Dietrich Bonhoef- fer (1906-1945), Christine Busta (1915-1987), Georg Bydinski (1956-), Ernesto Cardenal (1925-), Paul Celan (1920-1970), Josef Dirnbeck (1948-), Gerhard Fritsch (1924-1969), Gertrud Fussenegger (1912-2009), Martin Gutl (1942-1994), Paul Konrad Kurz (1927-2005), Kurt Marti (1921-), Rainer

Maria. Rilke (1875-1926), Rudolf Otto Wiemer (1905-1998), Eva Zeller (1923-), Michael Zielonka (1942-),

Słowa-klucze: Kazimierz Wójtowicz (1945-), liryka, polska poezja religijna, literatura pol­ ska, kultura chrześcijańska, literatura chrześcijańska, zmartwychwstańcy, XX wiek, XXI wiek, Emaus, zmartwychwstanie, nawrócenie, tłumaczenie literackie, Rose Ausländer (1901-1988), Datlev Block (1934-), Dietrich Bonhoeffer (1906-1945), Christine Busta (1915-1987), Georg Bydlinski (1956-), Ernesto Cardenal (1925-), Paul Celan (1920-1970), Josef Dirnbeck (1948-), Gerhard Fritsch (1924­ 1969), Gertrud Fussenegger (1912-2009), Martin Gutl (1942-1994), Paul Konrad Kurz (1927-2005), Kurt Marti (1921-), Rainer Maria Rilke (1875-1926), Rudolf Otto Wiemer (1905-1998), Eva Zeller (1923-), Michael Zielonka (1942-),

Bibliografia / Bibliography

Wójtowicz Kazimierz, Dookoła Emaus i dalej. (Wiersze niemal zebrane), posłowie Stefan Radziszewski, Wydawnictwo Alleluja, Kraków, 2012, 820, [1] s. ISBN 978-83-60967-86-7. Biblio- gram [bibliography and biography] s. 750-758.