Studzienki telekomunikacyjne usytuowane w chodnikach a jakość estetyczna przestrzeni miejskiej Warszawy

69

Wprowadzenie

Introduction

Powierzchnie, po których cho- dzimy, sñ traktowane jako podäoga.

Takie pojmowanie päaszczyzny, po której siö przemieszczamy, wynika z umiejötnoĈci dostrzegania i wy- obraĔania sobie przestrzeni, która nas otacza jako systemu wnötrz.

Ten sposób odczytywania struktury przestrzennej prezentowali w swoich dociekaniach miödzy innymi: Cullen [1977], Novák [1979], Wejchert [1984], Böhm [1998], Bogdanowski [1999] i inni. Byè moĔe, do takiego postrzegania powierzchni skäoniäy ich wäasne doĈwiadczenia estetyczne w czasie pieszych wödrówek. Na podstawie tych prac badawczych moĔna wnioskowaè, Ĕe zdolnoĈè dostrzegania przestrzeni jako zbioru wnötrz, powinna byè nastöpstwem przyjöcia okreĈlonego sposobu my- Ĉlenia o tym, co widzimy w zasiögu naszego wzroku. Sposób ten pozwa- la nam dostrzegaè wyodröbnione z caäoĈci porcje przestrzeni. KaĔda z takich porcji przestrzeni moĔe byè definiowana jako wnötrze, które, poprzez analogiö do pomieszczeþ architektonicznych, posiada Ĉciany, podäogö i sufit. Z wymienionych ele- mentów najistotniejszñ rolö w two- rzeniu wyobraĔenia tej wyodröbnio- nej porcji przestrzeni, pojmowanej jako wnötrze, majñ Ĉciany, poniewaĔ to one ograniczajñ gäöbokoĈè naszej penetracji wzrokowej. KaĔde takie ograniczenie to wizualnie dostrze-

gana granica wnötrza, które powstaje w naszej wyobraĒni.

Takñ granicñ dla leĈnej polany bödzie Ĉciana drzew, która otacza fragment wolnej powierzchni ziemi.

Z kolei w miastach pierzeje ulic i pla- ców sñ Ĉcianami, które wyznaczajñ granice wnötrz urbanistycznych. ćcia- ny w takich wnötrzach widzimy bar- dzo wyraĒnie, poniewaĔ nasze oczy sñ osadzone na takiej wysokoĈci, aby tego rodzaju przeszkody dostrzegaè w pierwszej kolejnoĈci. To wszystko, co jest nad naszñ gäowñ i pod naszymi stopami, nie jest juĔ tak dobrze do- strzegane. Skierowanie oczu do góry wymaga od nas zachowania ostroĔ- noĈci w poruszaniu siö poniewaĔ, aby spojrzeè w niebo, musimy siö na moment zatrzymaè. Patrzenie w górö nie jest dla czäowieka wygodnñ po- zycjñ. Z tego powodu dostrzeganie sufitów we wnötrzach nie odgrywa tak istotnej roli jak Ĉcian. Badajñc kra- jobraz przyjmujemy umownñ zasadö, Ĕe we wnötrzach krajobrazowych za sufit uznajemy nieboskäon. Dlatego tak trudno czasami dostrzec, Ĕe su- fitem w naszym wnötrzu mogñ byè splecione ze sobñ konary lub okapy drzew. We wnötrzach urbanistycz- nych umownym sufitem mogñ byè przewody trakcyjne czy wiszñce la- tarnie uliczne. RównieĔ powierzchnia ziemi, którñ traktujemy jako podäogö, nie jest dostatecznie zauwaĔana wizu- alnie, poniewaĔ poruszajñc siö pieszo w przestrzeniach miast mamy zaufa- nie do tego, Ĕe chodniki, po których chodzimy sñ równe i bezpieczne dla nas. Nawet, kiedy sñ tam duĔe spadki

St ud zi en ki te le ko m un ik a cy jn e us yt uo w a ne w c ho d ni ka ch a ja ko Ͼ e st et yc zn a p rz es trz en i m ie js ki ej W a rs za w y Ja nus z S ka ls ki

Telecommunication Inspection

Chambers Situated

in Sidewalks and the

Aesthetical Quality

of the Warsaw

70

lub wzniesienia, to sñ one formowane w taki sposób, aby zapewniè wygodö pieszemu.

Kiedy na naszej drodze przy- padkowo potkniemy siö, to wówczas zaczynamy zwracaè uwagö na to, po czym idziemy. Ale ten okres czujnoĈci trwa stosunkowo krótko.

Ciñgäe patrzenie w dóä jest równieĔ niewygodne dla nas i po pewnym czasie znowu poruszamy siö bez zachowania naleĔytej ostroĔnoĈci.

Nawierzchnie dróg w lasach czy w górach zmuszajñ nas do bardziej uwaĔnego chodzenia po nich. Na takich drogach wyraĒnie odczuwa- my stopami stromiznö drogi czy jej spadek. Takie drogi gruntowe sñ peäne wybojów, wystajñcych ko- rzeni, sterczñcych kamieni, kaäuĔ, piachu czy bäota. Chodzñc po takich nawierzchniach musimy siäñ rzeczy czöĈciej patrzeè w dóä, co pozwala znakomicie äñczyè wraĔenia wzro- kowe z dotykowymi.

Powierzchnie na terenach

zurbanizowanych

Surfaces in the urbanized areas

W miastach europejskich do- piero od poäowy XVIII wieku zaczöto doceniaè wygodö chodzenia i jeĔ- dĔenia po drogach utwardzonych.

W XIX wieku sposoby utwardzenia chodników i jezdni w miastach oraz

jakoĈè uĔytych materiaäów miaäy wpäyw na to, czy danñ przestrzeþ publicznñ moĔna byäo traktowaè jako ĈródmieĈcie czy peryferia. We wspóäczesnych miastach wiökszoĈè chodników jest wykonywana z róĔ- nych materiaäów, które sñ produko- wane na skalö przemysäowñ. Mogñ to byè zarówno päyty i kostki kamienne lub ceramiczne a takĔe asfalt i beton.

Bywajñ równieĔ realizacje, w których wykorzystuje indywidualne, spe- cjalnie projektowane dla tego celu, elementy wykoþczeniowe. DoĈè czösto moĔna zobaczyè, Ĕe miejskie chodniki zamieniajñ siö w róĔnego rodzaju barwne lub fakturowe kom- pozycje dekoracyjne. Päaszczyzna chodnika jest równieĔ miejscem, gdzie bardzo czösto umieszcza siö tablice pamiñtkowe, napisy, linie obrysu dawnych budowli, osie kom- pozycyjne itp. W zaleĔnoĈci od za- moĔnoĈci miasta materiaäy uĔywane do wykäadania chodników mogñ byè lepszej lub gorszej jakoĈci. RównieĔ w naszym kraju coraz czöĈciej stan chodników oraz ich fizjonomiczna jakoĈè zaczynajñ byè przedmiotem zainteresowania wäadz miejskich, urbanistów i architektów krajobrazu.

Techniczny stan nawierzchni chodnikowych w polskich miastach jest zróĔnicowany. Na ziemiach zachodnich i póänocnych, które podlegaäy administracji niemieckiej, stosowano päyty i kostki wykonane z naturalnych kamieni. Nawierzch- nie wykonane z naturalnego ka- mienia sñ niezwykle trwaäe i, mimo szkód jakie spowodowaäa ostania

wojna, sñ wykorzystywane do dziĈ.

Charakterystycznym przykäadem moĔe byè tu Szczecin, gdzie od cza- sów przedwojennych zachowaäy siö chodniki wykäadane duĔymi päytami granitowymi, które sprowadzano ze Szwecji. W miastach poäoĔonych w Polsce centralnej i wschodniej przewaĔaäy standardowe päyty chod- nikowe wykonane z betonu.

Obecnie, kiedy administrowanie w naszych miastach przejöäy wäadze samorzñdowe, widaè wiöksze za- interesowanie stanem nawierzchni chodnikowych i ich wyglñdem es- tetycznym. W wielu miastach trwa obecnie wymiana starych nawierzchni chodnikowych wykonywanych z päyt betonowych na nowe. Nie zawsze po- dejmowanie decyzji o wymianie sta- rych nawierzchni idzie w parze z ich estetycznym wyglñdem. Od kilku lat na masowñ skalö sñ stosowane beto- nowe kostki brukowe (miödzy innymi kostka Bauma), których standardowa jakoĈè i wynikajñca z tego estetyka, staäy siö powodem krytyki.

Päaszczyznö ziemi w mia- stach naleĔy traktowaè jako waĔny element przestrzeni publicznej, po- niewaĔ, wraz ze Ĉcianami, tworzy kompozycyjno -estetycznñ caäoĈè wnötrz urbanistycznych. Tego ro- dzaju stwierdzenie wynika z po- wszechnie propagowanej idei na Ĉwiecie, która zakäada ograniczanie liczby pojazdów w miastach na rzecz zwiökszania ruchu pieszego a co za tym idzie zwrócenia uwagi na to, po czym chodzimy. Ta idea staäa siö po- wodem wiökszego zainteresowania

71

architektów i urbanistów wizualnñ ocenñ nawierzchni chodników oraz ich roli w tworzeniu klimatu miasta.

Wizualna jakoĈè wszystkich elemen- tów skäadowych przestrzeni miasta decyduje o jego fizjonomicznym charakterze, który zapamiötujemy na däugi czas.

Wp³yw naziemnych elementów

infrastruktury na estetykê nawierzchni

Impact of the ground infrastructure elements on the surface aesthetics own research

Wspóäczesne miasta posiadajñ rozbudowane systemy urzñdzeþ podziemnych, których materialne znamiona w postaci hydrantów, studzienek, pokryw, zaworów sñ wi- doczne w päaszczyznach chodnika, po którym chodzimy. W przypadku, kiedy elementy powierzchniowe podziemnej infrastruktury technicz- nej sñ wñtpliwej jakoĈci estetycznej, to i päaszczyzna, po której siö prze- mieszczamy, wydaje siö nam niezbyt elegancka. Takie, drobne z pozoru, wraĔenia majñ istotne znaczenie w wizualnym odbiorze przestrzeni publicznych kaĔdego miasta. Na- wierzchnie chodników powinny byè szczególnie zadbane, choèby ze wzglödu na to, Ĕe wiökszoĈè odwie-

dzajñcych miasto chodzi pieszo i to, co widzi, tworzy w ich mentalnym odbiorze pewnñ caäoĈè. Na przykäad, paäac prezydencki w Warszawie to nie tylko architektura obiektu ale przede wszystkim splendor miejsca, w którym stoi. Dobrze utrzymany stan budynku, nawierzchnia chodni- ków, detale ogrodzenia, oĈwietlenie, zieleþ towarzyszñca – to wszystko ma bezpoĈredni wpäyw na to, Ĕe albo dostrzegamy ten splendor albo nie.

Byè moĔe, Ĕe nawierzchnia chodnika nie jest najwaĔniejszym skäadnikiem tego stoäecznego splendoru ale jeĈli widzimy tam znamiona zaniedbania to mimo to czar pryska.

Tego rodzaju zjawisko jest doskonale widoczne w Warszawie, gdzie stan zachowania ulokowanych w chodnikach miasta pokryw studzie- nek telekomunikacyjnych, w wielu przypadkach decyduje o tym, w jaki sposób oceniamy przestrzeþ publicz- nñ stolicy.

Powierzchnie warszawskich chodników sñ w wiökszoĈci wyko- nane ze standartowych päyt beto- nowych, których czas uĔytkowania jest ograniczony do kilkunastu lat.

Szczególnie w peryferyjnych dziel- nicach ich stan jest katastrofalny. Od kilku lat wäadze Warszawy przebu- dowujñ nawierzchnie stoäecznych ulic. W pierwszej kolejnoĈci zostaäy wymienione nawierzchnie na gäów- nych ulicach ĈródmieĈcia miasta i w pozostaäych dzielnicach. W trak- cie wymiany starych nawierzchni na nowe pozostawiono na swoich

miejscach stare pokrywy studzienek telekomunikacyjnych.

Badania w³asne

Own research

W 2010 roku w Katedrze Sztu- ki Krajobrazu SGGW w Warszawie przeprowadzono badania terenowe, których celem byäo wyszukiwanie i fotografowanie takich sytuacji, gdzie stan chodnika z widocznymi pokrywami studzienek ma nega- tywny wpäyw na estetycznñ jakoĈè wybranych fragmentów przestrzeni publicznej stolicy. Na podstawie prze- prowadzonych badaþ moĔna byäo stwierdziè, Ĕe charakterystycznñ ce- chñ warszawskich chodników sñ rzu- cajñce siö w oczy pokrywy studzienek telefonicznych. MoĔna je zobaczyè w caäym mieĈcie, niezaleĔnie od tego, czy jest to ĈródmieĈcie czy dalekie peryferia. Asortyment tych urzñdzeþ jest wszödzie jednakowy a sposób ich umieszczenia w päaszczyĒnie chodni- ka wydaje siö byè zupeänie przypad- kowy. PrzypadkowoĈè tych lokalizacji polega na tym, Ĕe trudno siö domyĈleè jakie kryteria skäoniäy instalatorów do podjöcia takich a nie innych decyzji o ich umieszczeniu w päaszczyĒnie chodnika. W wiökszoĈci sñ to juĔ mocno wysäuĔone obiekty.

Poczñtki ich lokalizacji i ich estetyczna forma siögajñ wczesnych lat szeĈèdziesiñtych ubiegäego wieku i od tamtych czasów w ich wyglñdzie nic siö nie zmieniäo. Nowe pokrywy sñ w dalszym ciñgu produkowane

72

wedäug tego samego wzoru. Pomi- mo tego, Ĕe przy ulicach powstajñ nowe budynki, w których majñ swoje siedziby instytucje paþstwowe i prywatne, banki, hotele, restauracje i eleganckie sklepy to w nowych na- wierzchniach chodników, które im towarzyszñ instaluje siö za kaĔdym razem te same, standardowo produ- kowane studzienki telefoniczne. Dla firmy, która podejmuje decyzje loka- lizacyjne nie ma istotnego znaczenia, czy jest to Krakowskie PrzedmieĈcie, Nowy ćwiat czy ulice na dalekich przedmieĈciach. A przecieĔ pokrywy studzienek nie sñ obiektami ano- nimowymi. Na kaĔdym z nich jest umieszczony czytelny znak firmowy dawnej instytucji Poczta Polska. Tele- graf i Telefon lub nowej, Telekomu- nikacja Polska S.A., która powstaäa w rezultacie jej sprywatyzowania.

Rezultatem podjötych badaþ byäa dokumentacja fotograficzna, która w sposób czytelny miaäa po- kazaè istotö tego zjawiska i zwróciè uwagö zainteresowanych stron na wpäyw wäazów studzienek teleko- munikacyjnych na estetykö miasta.

W dokumentacji fotograficznej po- kazaliĈmy takie obiekty, które przede wszystkim znajdujñ siö na Krakow- skim PrzedmieĈciu i na Nowym ćwiecie. W artykule zamieszczono trzy najbardziej typowe sytuacje przestrzenne.

Z punktu widzenia architektury krajobrazu nasze dziaäania badawcze majñ istotne znaczenie dla ksztaätowa- nia fizjonomicznej jakoĈci przestrzeni miejskiej. Zainteresowanie tym tema- tem zachöciäo nas do przeprowadza- nia podobnych studiów w innych mia- stach europejskich, w których prze- bywaliĈmy przy róĔnych okazjach.

Miödzy innymi na podstawie wizyt w Berlinie, Barcelonie i Istambule mogliĈmy siö przekonaè, Ĕe elementy tamtejszej infrastruktury technicznej, które sñ widoczne na powierzchni chodników sñ nie tylko starannie zaprojektowane pod wzglödem loka- lizacyjnym ale i starannie wykonane

i osadzone. Na podstawie takich wizualnych doĈwiadczeþ mogliĈmy wnioskowaè, Ĕe w wymienionych miastach dbaäoĈè o estetycznñ jakoĈè przestrzeni publicznej jest traktowana caäoĈciowo, czego niestety nie moĔna powiedzieè o Warszawie.

Fotografie wykonaä autor.

Photographs made by author.

Janusz Skalski Katedra Sztuki Krajobrazu

Wydziaä Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu SGGW w Warszawie

Department of Landscape Art Faculty of Horticulture and Landscape Architecture

Warsaw University of Life Science – SGGW

Literatura

1. Bogdanowski J., 1999, Metoda jednostek i wnötrz architektonicz- no krajobrazowych (JARK WAK) w studiach i projektowaniu. Pomoc dydaktyczna. Politechnika Krakow- ska, Kraków.

2. Böhm A., 1998, Wnötrze w kom- pozycji krajobrazu. Wybrane ele- menty genezy i analizy porównaw- czej pojöcia, Politechnika Krakow- ska, Kraków.

3. Cullen G., 1977, The consist townscape. Van Nostrand Reinhold Comp. NY.

4. Novák Z., 1979, Planowanie regionalne i udziaä w nim architekta.

Politechnika Krakowska, Kraków.

5. Wejchert K., 1984, Elementy kompozycji urbanistycznej. Arkady, Warszawa

Ryc. 3. Chodnik na ulicy Nowy ćwiat w Warszawie

Fig. 3. The sidewalk in Nowy ćwiat St in Warsaw

Ryc. 1. Ulica Krakowskie PrzedmieĈcie w Warszawie. Chodnik przed Paäacem Prezydenckim

Fig. 1. Krakowskie PrzedmieĈcie St in Warsaw.

The sidewalk before the Presidential Palace

Ryc. 2. Krakowskie PrzedmieĈcie róg ulicy Karowej w Warszawie. Chodnik przed wejĈciem do Hotelu Bristol

Fig. 2. Krakowskie PrzedmieĈcie St end the corner of Karowa St in Warsaw. The sidewalk before enters to the Bristol Hotel