WARUNKUJĄCYCH NAWROTY PICIA PACJENTÓW UZALEŻNIONYCH OD ALKOHOLU - DONIESIENIE WSTĘPNE

Alkoholizm i Nal'kol1l:inin 4/21/95

Wieslaw Leksowski

II Katedra i Klinika Psychiatrii

A. M, w Tarnowskich Górach

ANALIZA WYBRANYCH CZYNNIKÓW

WARUNKUJĄCYCH NAWROTY PICIA PACJENTÓW UZALEŻNIONYCH OD ALKOHOLU - DONIESIENIE WSTĘPNE

Celem leczenia odwykowego jest zaprzestanie picia alkoholu, utrzymywa- nie abstynencji oraz ograniczcnia niepozytywnych skutków

alko- holu przez pacjentów. Dotychczas nie udalo

metody leczenia skutecznej dla wszystkich pacjentów [14].

programów terapeu- tycznych dziala w oparciu o

utrzymania

abstynencji [4,5].

W pierwszym okrcsic kuracji pacjcnt zostaje poddany detoksykacji i w tym czasie leczeniem przede wszystkim I:mnakologicznym, uzyskuje

nie objawów zespolu abstynencyjnego.

Na

optymalnej metody leczenia wplyw wywiera szereg czynni- ków,

których istotne znaczenie ma wybór dokonany przez samego pa- cjenta [13]. W leczeniu odwykowym w Polsce

powszechne zastosowa- nie ma mctoda I:mnakoterapii awcrsyjnej [za

disultiramu].

i trwalsze efekty obserwuje siQ jednak, gdy w programie terapeutycznym pa- cjent bierze

w psychoterapii indywidualnej, grupowej czy rodzinnej [10,16].

Bardzo

clementem

dalszym leczeniu jest uczestnictwo pacjenta

\V

grupach wsparcia w

oraz w treningu

przystosowaw- czych [Klub Abstynentn, ruch AA].

Mimo

form tcrapii i autentycznej motywacji zaprzestania picia prze- rywanie abstynencji i

nawrotu jest zjnwiskiem

pacjentów, którzy przeszli leczenie odwykowe [5, 9].

Poszukiwanie metod terapii odwykowej, które

bardziej efektywne i optYlllalizowaly proces powrotu do zdrowin jest

nadal zagadnieniem otwartym. Zasadne wydaje

zatem

zarówno tych

które korzystnie

na utrzymanie abstynencji, jnk i tych zmiennych,

Wic~;[aw Lckso\\'ski

które

dojej przerwania. Jest prawdopodobne,

w literaturze przedmiotu niewiele jest doniesiellna temat ich znaczenia w tym

[7,15].

Mlltcrial i metoda

Badania przeprowadzono w dwóch grupach, u których rozpoznano

alkoholowej w oparciu o kryteria podane w DS M-lll-R. Kryterium

podziału

pacjentów l11a dwie grupy

-

okresu utrzymywania ab- stynencji od chwili ukOllczenia leczenia w warunkach

odwykowego przez okres co najmniej 6

Czas abstynencji 30 badanych z grupy nie przekraczai 6-ciu

i wahal

od 2 tygodni do

roku.

Badaniami

tylko te osoby, w przypadku których

bylo zebra- nie

wywiadów obiektywnych.

Warunki i przebieg badalI

Badania przeprowadzono

pacjentów hospitalizowanych w Wojewódz- kim

Leczenia Odwykowego w Gorzycach oraz w II Klinice Psychia- trii

w Tarnowskich Górach.

U

z badanych przeprowadzono standardowe badanie psychiatrycz- ne oraz wypelniono z pacjentem

kwestionariusze:

Kwestionariusz Diagnostyczny

od Alkoholu, Kwestionariusz Wywiadu Alkoholowego,

Kwestionariusz Wywiadu Spolecznego,

Skalę

Wydarzell

wg I-Iolmes'a i Rahe'go, Inwentarz

MPI Eysencka.

Dane uzyskane od pacjenta werylikowano

oparciu o infoJ"lna- cje zebrane w wywiadzie obiektywnym, udzielonym przez

rodziny lub osoby bliskie pacjentowi, a

na podstawie analizy historii choroby.

Obiektywizacji poddano przede wszystkim dane

objawów ze- spolu

czasu trwania abstynencji,

jej przerwania, krytycznych wydarzeti

adaptacyjne itp.

Badania przeprowadzone byly indywidualnie i etapowo, co

uzasadnio-

ne ich

zbieranie

wywiadów obiektywnych - wy111agalo to oddzielnego umawiania

z rodzi-

nami

bliskimi badanych osób.

i\n:lliz:l wybranych czynników wrtrullkująt:yt.:h n:1\vrot)' pit.:ia"

Opis badanych

Biorąc

pod

takie dane,jak wiek, slan cywilny,

i

wykonywanego

badane grupy

a. Wiek

W grupie l - wiek badanych wahal

20 a 56 rokiem

Średnia

wieku

39,3 lal. Natomiast wiek badanych z

grupy mideil

w przedziale

a 55 rokiem

przy

36.4 lat.

Tak

wieku w obu grupach

za

[t= I ,75 p>O,05 -

nieistotna statystycznie.

h. Stan cywilny

Tabela

(,rupa _Ka\\'aler L,onaty Rozwiedziony Separnc.i~l Ogółem

20 l4 ⁰⁰ II 87

2l,{)1% 19,1%1 25,YXl 12,6% 100%

II 10 ^<) 7 4 JO

]],3%1 30,WYr) 13,:1% 13,3%) 100%

chi" - 1,47 przy 1'>0.05

Różnice !l1i~dzy grup~ll1i nic.są istotnc statystycznie.

c.

Tabela 2

Grupa P{)dslu\V{)\VC Za\Yodo\vc ,~rcdl1ic Wyzszc Ogółem

I~ 45 22 2 87

20,7%1 51,7(% 25,1%1 2,3%J 100%

II

"

"

chi" - 4, I przy 1'>0,05

Różnice mi(,?dzy hadanymi \V obu grupach nic są islotnc statystycznie.

57

"

Wi..::slaw I,e).:snwski

d. Zawód

Badani obu grup nie

na poziomie

statystycznej rodza- jem wykonywanego

I tak, pracownikami fizycznymi

grupie

86,2% osób, a w grupie Il - 82,8% badanych. Natomiast zawód pracownika

umysłowego

wykonywalo odpowiednio

obu grupach 13,8% i 17,2%

badanych. Do kategorii pracowników

trzech bada- nych, którzy zajmowali

stanowiska kierownicze.

Wyniki badart

Porównanie wyników Kwestionariusza Diagnostycznego w obu grupach wykazalo,

badani

sposób istotny statystycznie stopniem nasi- lenia objawów

od alkoholu. Przewaga

w grupie osób krócej

Tabela 3

Wyniki K wcstionariusza Diagnostycznego

Wyniki Grupa I Grupa li p

Średnia ^23,)) 2\23 -2,67 0,009

Odchylenie

:l.I5

standardowe

Nadto

nasilenie objawów zespolu w obu grupach

znaczne [maksymalna

punktów

kwestionariuszu wynosi 27].

Na granicy

statystycznej wykazano

w opiniach obydwu grup badanych,

upatrywanych przez nich przyczyn

Tabela 4

Przyczyny

Grupa lJ skbie Koledzy Rodzina Nic wiem Ogółem

46 14 13 14 87

52,9%1 16,1%1 14,9%) IG,I% 1000A,

II II 3 4 12 30

36,7% IO.O'}1, ^13)(X, 40,0% 100%

Różnice ml granicy istotności statystyczllL~j

i\lwliza wybranych c/.y!lllików warunkujących n<nvroly picia ..

Zaznaczone w Tab. 4 kategorie "koledzy" i "rodzina"

uwarunkowaniom

natomiast opcja "u siebie" wskazuje na uwal1lnko- wanie

Dostrzeganie w sobie samym przyczyn powstania

o pewnym krytycyzmie i lepiej prognoZl!je w utrzymaniu

Celem

programów terapeutycznych jest

i utrzyma- nie abstynencj i przez

temu rozmaite lormy, których przy-

datnosćjest różnie

przez nich samych oceniana. Opinie te przedstawia Tab. 5.

Tabela 5

Formy terapii pomocne w utrzymaniu abstynencji

Grupa Esp","" I ^Tcr~,pia Dctoksy- KlubAi\ ludna OgÓIClll grupowa kacja

28 21 12 16 10

87

J2,2(~J 24,1¹% I~,t-;(% 18,4% 11,5¹% 100%

II

.'

111.0% ^13,1:\(% 83,3lyo 100%

chi' - 56,00 przy p<O.OOO I

Na podstawie tych wyników nie

wprawdzie wprost

która metoda jest bardziej efektywna, ale

z nich dla pewnej grupy pacjentów jest przydatna. Warto

wskazane for- m)' terapii z

obu grupach, której orien-

tacyjną miarąjest

okres trwania abstynencji.

Innym

w ocenie badanych elemcntemjest

istnienia realnego dla siebie wsparcia spolecznego. Badanych proszono o

roli innych osób pomocniczych w utrzymaniu

Tabela 6

Cirupa Inni llzalcż- Prol"esjo- Rodzina Sam Żadne OgÓIClll

IllCIll nali~ci badany

39 20 5 9 14

87

44,8¹% :23,0(% 5,7°/n IO,J% 16,1% 100%

II 7 o'

_.'

23,1% 76,7°/u 100%)

Różnice mi9dzy obu grupami są istolnc statystycznie Il~l poziomic istotności p<O,OOOI fchi' -

50.71

59

Wiesia\\' I.eksowski

Badani grupy I jako

wsparcia postrzegali innych

alkoholików. Na tej podstawi c

wniosek o istotnej roli ruchu sal11opol11ocowego we wspieraniu zachowall

utrzymaniu abstynen- cji u leczonych alkoholików. CharakterystycznYI11 zjawiskiem jest

przez badanych grupy II pr:<:ekonanie o braku realnego wsparcia w relacjach spolecznych ujl110wanych bardzo szeroko. Osoby krócej

absty- nencj, nie

pomocy

rodzinie ani

innych

nie

formulują też

tego typu oczekiwail wobec ludzi

profesjonal- nie niesieniem pomocy osobom

nie

grupy odniesienia. W tej sytuacji jedyne

wsparcia

w sobie,

bądź

nie

go ani w sobie, ani poza

Istotne jest,

zdecydowana

większość

badanych tej grupy czuje si, osamotniona

chodzi o uporanie

się

ze

Wielu autorów [4, R,

na fakt,

iż

stosowany nagminnie przez

od alkoholu mechanizm zaprze- czania utrudnia im

postawy krytycznej w stosunku do

W wielu

mimo

wlasnych czy opinii innych

i wbrew jednoznacznym informacjolll przekazywanYI11 przez terapeutów,

mogli

do kontrolowane- go picia alkoholu. Badani obu grup

si, w sposób istotny w

kontrolowanego picia alkoholu.

Szczególnie dysk rym i natywny charakter ma

li,vości

powrotu do kontm!owanego picia. W grupie

lilajedna czwarta badanych, podczas gdy

grupic osób krócej

nie wyrazi la takiego stanowiska. Niepokój natomiast budzi

I~lkt, że

mnicj

polowa LX1danej populacji,

od czasu trwania abstynencji dopuszcza w ogóle istnienie takiej

Utrzymywanie abstynencj i jest nic tyl ko

powstrzymywaniem

od picia alkoholu, ale wymaga od osoby

zmiany funkcjonowania w swoim

UZ;lleżniony

zazwyczaj znajduje sobie na tyle

by wy-

pe!nić

nim czas, do tej pory

picicm czy

po piciu.

szość

badanych I grupy obscl'lvowala jakby kompensacyjne

ak-

tywności

w pracy czy

rodzinie, szczególnie

picrwszych

ab- stynencji ich cechowa!

nastawienie na "odzyskanie straconych war-

tości".

Sporo

czasu osoby te przcznaczaly na realizowanie

zain- tcrcsowali . .Jedynie 7';;, osób podalo,

nic podejmuje

for- my

Natomiast

grupie osób krócej

zdecydowanie brak zorganizowanych form dzialania [65,5%].

60

Anali/.;l \\'ybr,II1~Th L"/.ynniktl\\' \\':\n!tlklljącyL"h nawroty picia .,

Tnbela 7

Grupa Tak C:z~sciO\\'o Nit: Ogólcm

44

50,6%1 24,1 {hl 25,3'% 100'Vo

II 18 12 30

ÓO,O(% 40,0%1 100%

Tabela

8

Formy nktywności podczas zacholVnnin abstynencji

Grupa RodziniJ llraca Z'lintcre- Klub Żadne Ogalem

sO\vania

---~---_.-

21 ^{l ' _.l} 22 15 ^(J 87

24,1% 2(1,4(% 2.'\,1% 17,2(YiI 6,9%1 100%

II ⁾ 4 19

]0

17,2% 3,4(;;;) 13,S(~;;) (l5,5(% _100%

t:hi² - 9,95 prz)' p>O,O l. RJly,nin,' te są istotne st'ltystyczllie.

W analizie przyczyn nawrotu picia podnosi się rolę czynników stresogen- nych, .jaką pelnią wydarzenia życiowe [2, 5, I I

l.

drębniają si, z tla codziennych zjawisk, dotyczą wilżnych, cenionych spraw,

są więc emocjonalnie znilczące. Naj istotniejszą cechąjestto, iż stwarzają one stan nadmiernego obciążcnia i destabilizują I'unkcjonowanie człowieka. Tym samym stanowią te7. zagrożenie dla IllrlllUjących si, dopiero zaChOWal1, jakie

skladają się na ahstyneneję.

Tabela 9

Krytyczne wydarzcnia życiowe a abstynencja

chi² - 14,2 przy p<O,OO 1. Róznicc te Sil istotne statystycznie.

6]

Wks!a\\, 1.l'K:;nwski

Omówienie i wnioski

Prezentowane opracowanic ma charakter

Przedstawia tylko wy- brane kategorie

na

zakresu problematyki bada6. Po- zostale czynniki

przedmiotem dalszej analizy klinicznej i statystycznej.

Ponadto, przewiduje

ponowne badanie katamnestyczne, co

usta- lenie kierunku i

badanych

Dotychczasowymi badaniami

z rozpoznaniem

ści

od alkoholu . .lako

rozpoznania

kryteria DSM - III - R [3].

Klyterium

badanych

CZllS trwania abstynen"ji.

dwie grupy

one

pod

wieku, wyksztalcenia, stanu cywilnego i rodzaju wykonywanego zawodu oraz czasu tJwa- nia

Natomiast obie grupy

stopniem nasilenia objawów za-

leżności

alkoholowej - badani krócej

uzyskali w kwestio- nariuszu diagnostycznym

wyniki

pacjenci drugiej grupy.

Fakt,

o

okresie abstynencji

doszukiwali

się

przyczyn

w sposobie swojego funkcjonowania jest zgodny z wynikami

innych autorów [I, 4, 5]. Podobnie z

przedmiotu koresponduje upatrywanie przez badanych II grupy przyczyn swojej choroby w warunkach

w rodzinie, kolegach itp.

W

mimo leczenia osoba

od alkoholu nie

do tzw. kontrolowanego picia. Porównanie opi- nii badanych obu grup wykazalo,

osoby, które nic potrafily

szej abstynencji

przekonanie o istnieniu szansy powrotu do picia pod

badani grupy I, ponadto

badany

py II nie zaprzeczyi takiej

Szczególnie ta druga

oka- zala

dyskryminatywna.

osób z grupy

bardziej zróznicowa- ne, ale ogólnie

stanowisku,

trwale

W programach terapeutycznych wykorzystuje

metody i techniki lecz- nicze. W

oddzialywanie edukacyjne, psy- choterapeutyczne

grupach samopomocowych [Klub Abstynenta, ruch AA]

stosowane kompleksowo

bardziej efektywne

ograniczanie

tylko do detoksykacji i leczenia awersyjnego [6, 8,14]. Porównanie wyników obu grup potlVierdza

cytowanej opinii. Jest ona szczególnie

w oonie- sieniu do pacjentów grupy II, u których krótki czas trwania

z

repertuarem oddzialywaIl w trakcie leczenia odwykowego.

Interesującym

zagadnieniem jest

powodów przerwania

abstynencji, zwlaszc7.a wieloletniej. Z. wlasnej praktyki klinicznej

pojedyn-

i\n:\liza wybmnych c/.ynników warunkujących nilwroty picia ,.

czych doniesieI;

literaturze przedmiotu

o roli czyn- ników stresogennych

nawrocie picia.

nich na

kry- tyczne wydarzenia

[2, II, 12]. Istotne, w ocenie badanych grupy l wy-

stąpienie

sytuacji stresowych i

ich

uporania

z ich negatywnymi skutkami, stanowily nadmierne

i niejednokrotnie powodowaly przerwanie abstynencji. Problem ten w niniejszym opracowaniu zostal zaledwie zasygnalizowany i wymaga

analizy

cej m.in. rodzaj krytycznych wydarzel;

ich

i

stoso- wane sposoby radzenia itp. Jednym z takich sposobów wydaje

wsparcie spoleczne. Jest charakterystyczne,

badani krócej

w abstynencj i mieli

świadomość

braku realnego wsparcia w jakiejkolwiek grupie odniesienia, na- wet

ludziach prolcsjonalnie

pomoc . .lak

z tego za- kresu

do opracowania programu terapeutycznego

pre- wencyjnego

do spotkania z takimi sytuacjami, np. poprzez odpowiednie treningi

ruchu samopomocowym.

Wieslaw LeKsowski

The fllctors in!lLlcncing on the relapsc to drinking ~lll1ong alcohol dependent paticllts -preli11linary report.

SUllllllllry

The treatment ofthe alcoholics is ollen li'ustrating experience because alco- holism has a high ratc ol' relapse. The main problem oftreating alcoholics is maintenance the abstinence by the patienls. The group of 117 mai e in-patients diagnosed as alcohol depenclcnt \Vere placed into two subgroups according to their lenght oftillle abstinence aller hospital treatment: first subgroup (87 pa- tients) with the abstinence Illore than 6 months, and second subgroup (30 pa- lients) with the abstinencc less than (, months.

, With the long-terlll abstillcnce were rebted I'lctors (statistically significant depen- clence): liJe events, Illethmls oftreatlllent, activily during the abstinence, pmticipa- ting in sd j:help groups. The 1()lIow-UJl study alter llve years is plallned by author.

Kcy wonls: alcohol cleJlCllclence, relapse to drinking, life evellts.

Piśmiennictwo

I. Bates M.E., I'andina R..I., Personality stability and adolescent substance

use behaviours. Alcoholislll: Clinical and eXJlerimental rescarch, 1991,

15,3,471-477.

Wkslaw Lekso\\'ski

2. Canto n G., Giannini L., Magni G., BertinariaA., CibinA., Gallimbetti L., Locus ol' control, I i fe events and trcatmcnt outcome in alcohol dependent patients. Acta Psychiatr. Seand., 1988,78, 18-23.

3. Diagnostic ancl statisticalmanual ol' Mental Disorders (DSM III) Ameri- can Psychiatric Association, Washington D.C., 1987.

4. Eclwarcls G., Brown D., DuckittA., Oppenheimer E., Sheehan M., Taylor D., Outcome ofalcoholism: The Structure ofputient altribution as to what causes change., Brit.l. Addict, 1987,82,533-545.

5. Edwards G., Brown D., Oppcnhcimer E., Sheehan M., Taylor D., Duckitt A., Long tenn outcome for patients with drinking problems: the searcb for predictors. Brit.l. Addiel., 1988,83,917-927.

6. Gorski

Miller M., .lak

w

l.P.l.N. Warszawa, 1991.

7. I-Iolmes T.I-I., Rahe lU-I., The social adjustment raIing scale.

Psycho- som, Research, 1967, 11,215-218.

8. Litman G.K., Stapleton.l., OppenheimA.N., PelegM.,An instrument for me'lsuring coping belmviors in hospitalized ulcoholics: implications for relapse prevention treatment, Brit.l. Addict., 1983, 78, 269-276.

9. Litman G.K., Eiser .1.1:-:., R'lWson R.S., Oppenheim A.N., Differences in relapsc precipitants and eoping behavior between alcohol relapsers and survicors., Behav.Res.Ther., 1979, 17,89-94.

lO. Litlllan G.K., Stapleton .I., Oppcnheim A.N., Pcleg M., Jackson P., The relationship betwcen coping behaviours, their cffectiveness and alcoho- lism relapse survival. Brit .I. Addicl, 1984,79, 283-291.

II.

Maharaj K., Li fc stress evcnts, dcprcssion and purpose in life in iirst ad- lllission alcohol ics andlllClll bers orA.A., W .I.Med.J., 1990, 30, I G 1-165.

12. Mc Farlanc A.C., Li re cvents and psychiatric disorders role ot" a natura 1 disaster. Brit .I.Psychiatr., 1987, 151,362-367.

13. Norc1strom G., Bcrglund M., Succcsf"lIl adjustment in alcoholism, The .I.Nerv. and Men!. Discasc., 1986, 174, 11,664-668.

14. Poili E., Burri R., m: Alcohol abhangigentherapie im Wancle1, Adrastos Vcrlag Luzem, 1988.

15. Sccman M., Secman i\.Z., Lifc straills, alienation, and drinking behavio- ur. Alcoholism: Clinical and Expcrimcnt Rcsearch, 1992, 16, 199-205.

16. Wcisner C., The role ol' alcohol rclatcd problcmatic evcnts in treatment entry, Drllg and Alcohol Depclld., 1990,26,93-102.

64