Jąderko- jest powszechnie występującą u Eukariota organellą która montuje się i
rozmontowuje podczas każdego cyklu komórkowego. Jego podstawowa funkcja jest synteza prekursorów rRna, montaż i dojrzewanie cząsteczek prerybosomowych, które są prekursorami dojrzałych rybosomów cytoplazmatycznych. Prawidłowa produkcja rybosomów stanowi niezbędny warunek metabolizmu komórki oraz jej wzrostu i rozwoju.
Jest to ultraelement jądra komórkowego doskonale widoczny w mikroskopie świetlnym dzięki swej dużej gęstości przewyższającej znacznie gęstość otaczającej nukleoplazmy i chromatyny, a spowodowanej mała zawartością wody (niekiedy tylko 10 %) i duża zawartością suchej masy{ od 40% w jąderkach małych do90 % w dużych}
Jąderko jest wysoce wyspecjalizowana wewnątrzjądrową, organell jakościowo stanowiącą zagęszczenie chromatyny. Tworzone jest przez organizator jąderkowy, czyli specyficzny region w postaci wtórnego przewężenia na jednej lub większej liczbie par chromosomów.
Jąderko stanowi miejsce okresowego nagromadzenia, Rna będącego produktem aktywności genów znajdujących się w jąderkowym Dna..
Jąderko to charakterystyczne podstruktury wszystkich interfazowych komórek
eukariotycznych. Brak ich jedynie w jądrach komórkowych o wyjątkowo skondensowanej chromatynie. Brak ich w jądrach komórkowych, w których zachodzi biosynteza białka np. w plemnikach, erytrocytach ptaków,
Liczba jąderek zmienia się znacznie w zależności od organizmu, typu komórki oraz jej stanu fizjologicznego.Np u pierwotniaków i u prymitywnych form zwierzęcych liczne jąderka występują w makronukleusie. Wyższe wielokomórkowce maja ich mniej, często dwa jaderka.U wyższych organizmów pojawia się tyle jąderek ile jest chromosomów
jaderkotwórczych a wiec przewężeń wtórnych i jąderkowych organizatorów jąderkowych danym zespole chromosomów. Np. w komórkach ludzkich maxymalna liczba jąderek wynosi 10.
Kształt jąderka
SA to twory różnokształtne, bądź kuliste lub owalne bądź nieregularne, ale nieoddzielone od nukleoplazmy jakakolwiek błoną. Kształty gładkie są powszechne w komórkach młodych lub natychmiast po podziale, podczas gdy formy nieregularne znamionują proces starzenia się komórek.
Lokalizacja
Może być rozmaita i zmienna, m.in. dzięki ruchom obrotowym jąderek jąder nukleoplazmie jąder interfazowych np., neuronów. Ruch ten opisany został jako krzywoliniowy. Często np., podczas nasilenia syntezy białek w danej komórce jąderka zbliżają się do otoczki jądrowej.
Wielkość jąderek
Jest zależna od aktywności metabolicznej komórki, tzn. rośnie wraz z zapotrzebowaniem na rybosomy jako warsztaty biosyntezy cząsteczek białkowych.
Wymiary jąderka wahają się w bardzo szerokim zakresie , ich średnica wynosi co najmniej 1 do 5 µm.
Komórki które nie prowadza intensywnej syntezy białka , np. mięsnie szkieletowe maja jąderko bardzo małe prawie zanikłe. Na wielkość jąderka wpływa tez relacja miedzy tempem syntezy rRna a szybkością
Budowa jąderka.
W budowie jąderka możemy wyróżnić takie elementy jak centra figuralne, gęsty składnik fibrylarny, składnik granulowany, wakuole jąderkowe oraz matrix jąderkową.
Centra fibrylarne zawierają rRna i wykazują aktywność polimerazy Rna! Jąderkowej, jednakże są to obszary nieaktywne transkrypcyjnie, ponieważ nie wykazano w nich ani
obecności Rna ani wyłączenia radioaktywnych prekursorów Rna. SA to jasne kuliste regiony o rożnych wymiarach zbudowane głownie białek oraz delikatnych luźno rozproszonych włókienek grubości ok. 5 nm.
Gęsty składnik fibrylarny zawiera Rna i stanowi miejsce intensywnej transkrypcji rRna.
Gesty składnik fibrylarny otacza w formie muszli centra fibrylarne, występuje w postaci pasm lub zajmuje centralną cześć w jąderkach tzw., zwartych.
Składnik granularny zawiera ziarenka o średnicy 15 nm będące prekursorami rybosomów cytoplazmatycznych, zawierają one rRna i białka rybosomalne .Ziarenka te mogą być rozrzucone równomiernie w jąderku bądź tworzyć w nim skupienia.
Wakuola jąderkowa {termin ogólnie przyjęty, ale jednak nie do końca właściwy}
Występuje w jąderkach, z których nastąpił gwałtowny eksport składnika granulowanego niezrekompensowany przed odpowiednio szybka syntezę nowych prekursorów rybosomów.
Wakuola taka stanowi jasna przestrzeń o kształcie zbliżonym do kulistego o niższej gęstości elektronowej niż pozostałe składniki jąderka, znajdują się w niej luźno rozmieszczone fibryle i ziarenka. Matriks jąderkowa stanowi podłoże, w którym umieszczone SA wymienione wyżej składniki jąderka.
W jąderkach intensywnie syntezujacych Rna znacznie przeważa składnik ziarnisty.
W większości komórek ssaków jąderko zbudowane jest ze splątanych pasm o średnicy ok.
100 nm., pomiędzy którymi znajdują się jasne przestanie o nieregularnych kształtach. Pasma te to tzw. – nukleolonemy zbudowane SA bądź z materiału fibrylarnego i ziarnistego bądź luźnych, fibryli, niekiedy wmontowanych w pasma nukleolemy. Nukleolonema to nitkowaty element ułożony w postaci splątanej sieci wokół bezpostaciowej części jąderka. Będąca prawdopodobnie hybryda dna – rna
Typy morfologiczne jąderek
Wyróżniamy następujące typy jąderek
Jąderka zwarte. Różnych rozmiarów, charakteryzują się zwartym zorganizowaniem składnika ziarnistego ziarnistego, którym jednak mogą być widoczne pewne szpary oraz obecnością kilku centrów włóknistych włóknistych różnych wymiarach i otoczonych gęstym składnikiem włóknistym, który się tworzy sieci.
Jąderka siateczkowate
{najczęściej w komórkach nowotworowych}
Generalnie większe niż w prawidłowych ze względu na wzmożone procesy transkrypcji rRna.
Charakteryzują się sznurkowata siecią elementów pałeczkowatych, utworzona ze składnika włóknistego lub ziarnistego, bądź obu, Centra włókniste małych rozmiarów.
Jąderka spoczynkowe- zawsze małe, opisane w spoczynkowych limfocytach, charakteryzują się nieznaczna synteza rybosomów, nazywane również jąderkami pierścieniowatymi lub półksiężycowatymi, ponieważ składają się z jednego centa włóknistego otoczonego mała ilością składnika włóknistego włóknistego kształcie pierścienia na, zewnątrz którego znajduje się składnik ziarnisty.
Ten typ jarek występuje w ostatnim stadium dojrzewania komórek.
Jąderka segregowane.- Obserwowane w komórkach z zablokowana synteza Rna, cechują się wyraźną segregacja jąderkowych komponentów, które pozostają jakby nałożone na siebie, ale nieprzemieszane.
Jąderko zawiera ponad 200 rozmaitych białek strukturalnych, enzymatycznych
enzymatycznych regulatorowych. Do białek strukturalnych należą białka chromatyny nor, białka cząstek prerybosomowych,, białka rybosomalne, białka, matriks. Z grupy białek enzymatycznych znajdują się w jąderkach enzymy związane z synteza i dojrzewaniem rRna{polimeraza Rna !, egzo i endonukleazy. Trzecia grupa najmniej poznaną stanowia białka kontrolujące ekspresje genów rRna.
Do charakterystycznych najlepiej poznanych dotąd białek jąderkowych należą dwie fosfoproteiny; B23 {masa ok. 37 kD} i C23{masa ok. 110 kd}
Białko D23 znajduje się zarówno centrach fibrylarnych jak i w gęstym składniku fibrylarnych, Podczas mitozy białko to znajduje się przy obszarach Nor, w telofazie jest obecne w miejscach tworzenia się jąderka. Białko B23 nie występuje w centrach fibrylarnych i jest zawiązane ze składnikami jaderka zawierającymi rna, tj. z gęstym składnikiem
fibrylarnym i globularnym.
Podczas mitozy białko to jest połączone z chromosomami, chromosomami jąderku pojawia się dopiero w telofazie lub wczesnej fazie G1.
Jąderko w Cyklu komórkowym.
Jąderko to struktury niezwykle dynamiczne, czego wyrazem jest ich cykliczne zanikanie podczas mitozy i pojawianie się przy jej zakończeniu. Miejscem powstawania jąderka w telofazie są przewężenia pierwotne. Odcinki jadekrotwórczych chromosomów,odpowiadają wtórnym przewężeniom w chromosomach mitotycznych, noszą nazwę organizatorów jąderka w skrócie nor. Odcinki te zawierają charakteryzujący się znaczna powtarzalnością sekwencji nukleotydów tzw.rDna tj. Dna kodujący prerybosomy Rna, który przekształca się w
rybosomowy Rna{rRna} nie ulegają translacji.
Małe, ciemne twory rozpoznawane jako materiał jąderkowy, pojawiają się miedzy
chromosomami, kiedy zaczyna się odtwarzać jądro, teleofazowe zostaje wznowiona synteza rRna, dzięki czemu jąderka staja się dobrze widoczne. W czasie interfazy typowe jąderko jest kuliste,Podczas profazy, kiedy indywidualne {chromosomy staja się widoczne oczywiste jest również powiązanie jąderka z poszczególnymi chromosomami jaderkotwórczymi. Późnej profanie towarzyszy rozproszenie komponentu włóknistego włóknistego ziarnistego jaderka.
Z początkiem metafazy po rozerwaniu otoczki jądrowej, jąderko nie jest dłużej widoczne jako uformowana organella. W metafazie jednak widoczny jest Nor. W anafazie jąderko pojawia się ponownie. W późnej telofazie pętle jąderkowej chromatyny usytuowane wewnatrz jąder potomnych zostają wzbogacone o elementy włókniste a następnie ziarniste.
