WYNIKI BADANIA
Czytanie i pisanie oraz kontrola własnego zachowania
to kluczowe kompetencje dla rozwoju umiejętności uczenia.
Proces odkrywania przez dziecko nowego narzędzia kulturowego jakim jest pismo zostaje zainicjowany na długo przed rozpoczęciem formalnej nauki czytania i pisania. Zdaniem Lwa S. Wygotskiego (1971) towarzyszy mu powstawanie nowej funkcji psychicznej, którą nazywa mową pisaną.
W wieku przedszkolnym ma miejsce znaczący skok rozwojowy w zakresie kontroli hamowania reakcji (Zelazo i in., 2003). Funkcja ta jest jedną z głównych składowych funkcji wykonawczych, których rozwój umożliwia efektywne kontrolowanie własnego zachowania przez dziecko.
Rozpoznawanie poziomu rozwoju mowy pisanej i kontroli hamowania reakcji w wieku przedszkolnym umożliwia identyfikację i pomoc dzieciom z grup ryzyka trudności szkolnych, co w dłuższej perspektywie czasowej (jak wskazują np. wyniki badań poziomu alfabetyzacji Polaków (Kwieciński, 2002)) może chronić je przed wykluczeniem społecznym.
TEORIA
SŁAWOMIR JABŁOŃSKI
Zakład Psychologii Socjalizacji i Wspomagania Rozwoju
Instytut Psychologii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu
Kontrola hamowania reakcji
oraz gotowość do nauki czytania i pisania u dzieci w wieku 3-5 lat
Kontakt: www.psychologia.amu.edu.pl
I. STADIUM NATURALNE (do ok. 3 roku życia)
dzieci nie rozumieją znaczenia pisma i traktują je jak jedną z wielu odmian form graficznych, najczęściej jako rodzaj obrazka czy rysunku
II. STADIUM NAIWNE (ok. 3-5 rok życia)
dzieci ulegają złudzeniu, że czytanie i pisanie polega przede wszystkim na
wykorzystywaniu pamięci. Wydaje im się, że każdy kształt graficzny utworzony ze znaków pisma ma przypisaną określoną nazwę. Wystarczy zatem zapamiętać nazwy wszystkich wyrazów, aby nauczyć się czytać i pisać
III. STADIUM ZEWNĘTRZNE (ok. 5-8 rok życia)
dzieci odkrywają, same lub przy pomocy starszych, że pismo jest graficznym zapisem dźwięków mowy i potrafią głośno czytać teksty pisane oraz zapisywać teksty mówione IV. STADIUM WEWNĘTRZNE (od ok. 8 roku życia)
dzieci czytają i piszą „po cichu”, tzn. bez konieczności odtwarzania dźwiękowej formy zdań
Rysunek 1. Stadia rozwoju mowy pisanej (Jabłoński, 2003a).
GRUPA OSÓB BADANYCH:
336 dzieci w wieku od 2 lat i 11 miesięcy do 5 lat i 11 miesięcy
NARZĘDZIA BADAWCZE:
Bateria do Diagnozy Czytania i Pisania – narzędzie eksperymentalne (w trakcie konstrukcji) do pomiaru poziomu rozwoju mowy pisanej
Autor: Sławomir Jabłoński (2003b)
Struktura: dziewięć zadań do oceny różnych aspektów mowy pisanej
Zadania
nr nazwa nr nazwa nr nazwa
1 Co to jest (czytanie)? 4 Porównaj wyrazy 7 Napisz zdanie 2 Co ja robię (pisanie)? 5 Napisz wyraz 8 Podziel na zdania 3 Znajdź taki sam wyraz 6 Przeczytaj wyraz 9 Ułóż opowiadanie
Test Sortowania Kart dla Dzieci – narzędzie eksperymentalne (w trakcie konstrukcji) do pomiaru kontroli hamowania Autorzy: Phillip Zelazo (2006) – wersja oryginalna; Sławomir Jabłoński, Izabela Kaczmarek, Katarzyna Kaliszewska-
Czeremska, Anna I. Brzezińska (2012) – zmodyfikowana polska wersja Struktura: 3 części (łącznie 26 prób) do oceny jakości sortowania kart
Zadania
nr nazwa opis
1 Sortowanie według koloru dziecko wkłada karty do jednego z dwóch pudełek biorąc pod uwagę kolor przedmiotu na karcie 2 Sortowanie według kształtu dziecko wkłada karty do jednego z dwóch pudełek biorąc pod uwagę kształt przedmiotu na karcie 3 Sortowanie kart z ramką dziecko wkłada karty do jednego z dwóch pudełek biorąc pod uwagę ramkę na karcie, która
wskazuje kryterium sortowania
Za pomocą hierarchicznej analizy skupień metodą średniej odległości miejskiej między skupieniami wyodrębniono w badanej grupie pięć skupień, z których w trzech zaobserwowano charakterystyczne wzorce rozwoju mowy pisanej. Istotność różnic rozkładów poszczególnych kompetencji w skupieniach oceniano za pomocą testu Kruskala-Wallisa dla p<0.05.
(A) odróżnianie rysunków i
pisma
(B) odróżnianie czynności rysowania i
pisania
(C) wzrokowe rozpoznawanie
nazw narysowanych
przedmiotów
(D) wzrokowe rozpoznawanie
wyrazów
(E) zapisywanie nazw
narysowanych przedmiotów
(F) kopiowanie
wyrazów (G) głośne odczytywanie
wyrazów
(H) technika
czytania (I) technika
pisania (J) zapisywanie zdań ze słuchu 0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
80,0%
90,0%
100,0%
1 (n=256) 2 (n=67)
3 (n=10) SKUPIENIE 2 (n=67):
dzieci z NIEWIELKIM DOŚWIADCZENIEM kontaktu z pismem
(kompetencje od A do J < 50%) oraz NISKIM poziomem prostej kontroli hamowania
SKUPIENIE 1 (n=256):
dzieci w NAIWNYM stadium mowy pisanej z niskim poziomem umiejętności
grafomotorycznych (kompetencje E i F < 50%) oraz WYSOKIM poziomem
prostej kontroli hamowania
SKUPIENIE 3 (n=10):
dzieci wchodzące w ZEWNĘTRZNE stadium mowy pisanej (kompetencje od A do F ≥ 85%
i kompetencje od G do J ≤ 35%) oraz rozpoczynające etap rozwoju
ZŁOŻONEJ kontroli hamowania
SKUPIENIE 4 i 5 (n=3):
dzieci nieprzydzielone do skupień 1, 2 i 3
II Kongres Polskiej Edukacji
Warszawa, 15-16 czerwca 2013 roku
Rysunek 2. Poziom rozwoju kompetencji cząstkowych mowy pisanej (0% = min., 100% = maks.) w poszczególnych skupieniach stadium naiwne
stadium zewnętrzne
0%
25%
50%
75%
100%
4 i 5 3 2 1
Rysunek 3. Odsetek liczebności skupień w grupach wiekowych Rysunek 4. Poziom kontroli hamowania (0% = min., 100% = maks.) w poszczególnych skupieniach
0,0% 25,0% 50,0% 75,0% 100,0%
sortowanie kart z ramką (złożona kontrola hamowania)
sortowanie wg kształtu (prosta kontrola hamowania)
3 2 1
0,0%
25,0%
50,0%
75,0%
(B) odróżnianie czynności rysowania i
pisania
(E) zapisywanie nazw
narysowanych przedmiotów
(F) kopiowanie wyrazów
(H) technika czytania
(J) zapisywanie zdań ze słuchu
dziewczynki chłopcy
Rysunek 5. Poziom rozwoju wybranych kompetencji cząstkowych mowy pisanej (0% = min., 100% = maks.) u dziewczynek (n=170) i chłopców (n=166) LITERATURA:
Jabłoński, S. (2003a). Jak czytają i piszą uczniowie klas I-IV szkoły podstawowej? Edukacja. Studia. Badania.
Innowacje, 3 (83), 53–59.
Jabłoński, S. (2003b). Rozwój mowy pisanej u dzieci w wieku 3-11 lat. Czasopismo Psychologiczne, t. 9, 2, 219-230.
Jabłoński, S., Kaczmarek, I., Kaliszewska-Czeremska, K., Brzezińska, A. I. (2012). Pomiar kontroli hamowania testem sortowania kart dla dzieci. Edukacja. Studia. Badania. Innowacje, 1(117), 44–60.
Kwieciński, Z. (2002). Nieuniknione?: funkcje alfabetyzacji w dorosłości. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika; Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski.
Wygotski, L. S. (1971). Myślenie i mowa. W: L. S. Wygotski, Wybrane prace psychologiczne (s. 159-488). Warszawa:
PWN.
Zelazo, P. D. (2006). The Dimensional Change Card Sort (DCCS): a method of assessing executive function in children. Nature Protocols, 1 (1), 297–301.
Zelazo, P. D., Müller, U., Frye, D., Marcovitch, S., Argitis, G., Boseovski, J., Chiang, J. K., Hongwanishkul, D.,
Schuster, B. V., Sutherland, A. (2003). The development of executive function in early childhood. Monographs of the Society for Research in Child Development, 68 (3), 1-137.
Wysoki poziom kontroli hamowania
towarzyszy lepiej rozwiniętej gotowości
do nauki czytania i pisania
Poświęć więcej czasu budowaniu gotowości do nauki
czytania i pisania u chłopców
Badania zostały przeprowadzone w ramach projektu badawczego nr N N106 047839 pt. Konstrukcja narzędzi do psychologicznej diagnozy gotowości do uczenia się dzieci w wieku od 3 do 11 roku życia sfinansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Kierownik projektu: dr Sławomir Jabłoński, Instytut Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; członkowie zespołu: prof. dr hab. Anna I. Brzezińska, UAM, dr Izabela Kaczmarek, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, dr Katarzyna Kaliszewska-Czeremska. UAM.
Adres do korespondencji: Sławomir Jabłoński, Instytut Psychologii UAM, ul. Szamarzewskiego 89, 60- 568 Poznań. Adres e-mail: slawo@amu.edu.pl
