XX Zjazd Delegatów SIMP Ziem Północnych i Zachodnich w Elblągu - broszura

X X Z J A Z D

DELEGATÓW SIMP

ZIEM PÓŁNOCNYCH I Z A C H O D N I C H W E L B L Ą G U

25-26. V, 1973

« 1 «

P o ło że n i e i hi s t o r i a

E lb lą g l e ż y na pogran iczu wysoczyzny E lb lą s k ie j i £uław*aad rzeką E lb lą g »k t ó r a odprowadza wody a j e z i o r a Drużno do Zalewu w iś la n e g o .M ia s to »lic z ą c e w "19?2 r . 94 t y s * mieszkańców, stanowi samodzielną óed-»

nostkg ad m in istra cyjn ą o p ow ierzch n i ^2. km •« o ^ .o lic j 2 E lb lą g a znajdowała się on giś staropruska osada handle vva i gród 2)ruso .P ie rw s za wiadomość o is tn ie n iu uego grodu p och odzi z końca IK w*5!ruso le ż a ło p rzy ówcze­

snym wsz2;sku bursztynowym"’ ,którym w ędrow ali kupcy s połudn ia na p ółn oc*B yła to zapewne osada dość duża i bo gata ,skoro ź r ó d ła h isto ry c zn o n ie wym ieniają nazw innych grodów z te go okresu.Badania a rch eolo giczn e prowadzone w p o b liż u E lb lą g a n ie n a t r a f i ł y do c h w ili obecnej na ś la d owej osady©Miasto założon e z o s ta ło

•7

1237 r . p r z e z K rzyżaków »którzy zbudowali zamek nad rzeką E lbląg.O bok zamku p ow stała osada.Prawa m ie js k ie

| u zysk a ł E lb lą g w ‘*246 r*po czym n a s tą p ił stosunkowo szyb k i jak na ow e'cza sy rozw ój gospodarkip i a s t o w 1305r..byio jedynym portem w państw ie Icrsyżackim ,czer­

p a ło p rzy tym zasoby z r o z le g ły e n p o s ia d ło ś c i zie.^

skich.W roku ń303 9po zdobyciu p rze z Zakon Pomorza wraz z Gdańskiem,Elbląg t r a c i częściow o swe zn a czen ie, gdyż Gdańsk przyćmiewa niedawną św ietność te g o m iasta.

Ponadto e lb lą ż a n ie w alczyć muszą z szybko postępującym

ze p ia s zc ze n ie n r z e k i E lb lą g p rze z Xiogat.Him& budowy sztucznego d o jś c ia do m orsa,E lbląg n ie odzyskuje dawnego vrymat,u*Po zw yc ięs tw ie Władysława J a g i e ł ł y pod G-runwal—

dem e łb lą ża n ze zdobywają zamek k rz y ż a c k i i p ie r w s i sk ład ają hołd polskiemu k rólow i*C h ocia ż odwrót wojsk p o ls k ic h oddał E lb lą g znowu pod panowanie Zakonu,bunty e lb lą ż a n p rze c iw Krzyżakom n ie u s ta J ą .& roku 1454 wybu­

cha p ow stan ie,pada zamek k r z y ż a c k i,a 8 marca te g o ż roku przybywa do E lb lą g a k r ó l K azim ierz Jagielloń czyk ów o k r e -

i2 »-le tn ie j w dniu 15 w rześn ia 146j5r* f l o t a elbląsko-gdańska n is z c z y na wodach Zalewu W iślanego dwu- k ro tn ie większą f l o t ę krzyżacką*w 1466r.po podpisaniu pokoju w T o ru n iu jS lb lą g z o s t a ł p rzy łą c zo n y do Polski.

i n a le ż a ł do n ie j p rzez p r z e s z ło 300 la t * Z okresu te g o n a le ży odnotować f a k t , ż e o s t a t n i z J a g ie llo n ó w Zygmunt i i August o b ra ł sob ie E lb lą g Jako m ie jsc e budowy wojen­

n ej f l o t y morskiej,W tym t e ż c z a s ie p o d ję to budowę galeony-® okrętu uważanego za s z c z y t ówczesnej te c h n ik i okrętowej®*? 153$ roku założon o tu p ierw szą świecką szko­

łę śred n ią na ziem iach p o ls k ic h - E lb lą s k ie G ia n a z jm , k tó rego wykonawcą b y ł między innymi Jan Amos Komeński*

1772r.na mocy tr a k ta tu rozbiorow ego zawartego pom iędzy mocarstwami ościennymi E lb lą g d o s ta ł się pod panowanie k r ó la pruskiego Iry d e ry k a II.M ie s zk a ń c y E lb lą g a w a lc z y li wówczas w obronie swej p o ls k o ś c i do o s t a t n ie j c h w ili,

Jednak słabość murów m iejskich i szczupłość polskiego regimentu uniem ożliwiły dalszy skuteczny opór przeciw nadciągającym prusakom.Kiedy wojsko polskie opuściło m iasto,E lbląg musiał się poddać.Do roku 1945 E lb ląg pozostawał pod okupacją niemiecką.* przeciągu t e j oku­

p a c ji E lbląg się nie r o z w i ja ł,dopiero w XX w. n a stą p ił rozwój miasta i przemysłu związany z przekształceniem E lbląga w ośrodek zbrojeniowy hitlerow skich Niemiec.

Zakłady Schichaus w E lblągu zatrudniały 84 tys.ro b ot - ników pracujących na trzy zmiany .wojna zwiększała zapo­

trzebowanie przemysłu na s iłę roboczą,która do 1945 r*

b y ła pokrywana dodatkowym zatrudnieniem więźniów obozu koncentracyjnego w S tu tth o fie .o a lk i o wyzwolenie Elbląga

spod okupacji niem ieckiej rozpoczęły e l* wieczorem 23 stycznia 1945 r.Około godziny 1800 na u licach miasta pojaw iły się ' niespodziewanie c z o łg i ra d z ie c k ie .M e było ich d u ż o ,zaledwie 9 pancernych maszyn pod dowództwem kpt.G.Diaczenki.tf walkach ulicznych dwa z nich u legły

zniszczeniu,pozostałe zaś przemierzyły miasto,wychodząc na drogę prowadzącą do Fromborka.W dniu 2.II*woJska r a ­ dzieckie p rz y stąp iły do generalnego natarcia na miasto bronione przez 10-tysięczną załogę hitlerow ską. Przez 3 dni trw a ły w mieście ciężkie walki.Widząc beznadziejną

sytu ację wojsk niemieckich,dowództwo radzieck ie wystoso­

wało do sztabu hitlerow skiego propozycję zaprzestania

ognia.O dpowiedzi n ie otrzymano .Decydujący d zień n a s tą p ił 9 lu te g o 1945 r.Od ra n a ja rty le ria ra d z ie c k a s t r z e la ła po­

ciskami kierowanymi na śró d m ieście♦P o zycje hitlerow ców p ok ryły się ogniem,dymem i kurzem.Hóspoczął się g e n e ra l­

ny sztu rm *Ż ołn ierze r a d z ie c c y opanowywali dom za domem*

u lic ę za u lic ą *D n ia 10*11*1945 r .o k o ło godzin y 3 nad ranem załam ał się op<Sr h itle r o w s k i .M iasto b yło zn iszczon e w 65 %,w tym śródm ieście w 90 Obecnie E lb lą g n a le ży do najw iększych i n a jb a r d z ie j uprzemysłowionych miast województwa gdańskiego*W przem yśle p ra cu je około 53 % ogółu zatrudnionych.Dominującą r o lę odgrywa przem ysł maszynowy. Naj większym zakładem przemysłowym E lb lą ga są Zakłady Mechaniczne im* gen .K a ro l

3

. Swierczewskiego/Zamech/

"Zamech"produkuje tu rb in y parowe - energetychne i p rze - mysłowe, o b rą b io a rk i do p rze ró b k i p la s ty c z n e j m e t a li, p rze k ła d n ie zębate szybkobieżne i wolnobieżne oraz wypo­

sażen ia statków ja k śruby nastawne , l i n i e wałów,pokrywy luków itp ,N ajw ięk szym o sią gn ięciem zakładów j e s t produk- c ja tu rb in 13K215 o mocy

215000

k*.Wyroby M Zamachu “ d o c ie r a ją obecnie do

50

państw na w szystkich kontynentach Obecnie w przygotowaniu "Zemechu" -je s t produkcja tu rb in o mocy 550 000 kW*Do większych zakładów przemysłowych n ależą ponadto i Zakłady im. W ielk iego P r o le t a r ia t u - prac**

mysł drzewny,E lb lą s k ie Zakłady Przemysłu Odzieżowego I r u s o " ,e lb lą s k ie Zakłady Napraw Samochodowych .J e s t

ta k że sporo zakładów s p ó łd z ie lc z y c łu S p ó łd z ie ln ia

"P la s ty k ” znana j e s t np.w k ra ju i za gra n icą z wyrobów a rty s ty c zn o - s k ó rz a n y c h ,s p ó łd z ie ln ia im J?.Dz i erżyń - skiego produkuje k o t ły cen traln ogo ogrzewania,Fabryka Samochodów Osobowych *łPolm o"farszaw a ~ Zakłady Arma - tu zy Samochodowej w E lb lą gu w yrabia w iększość elemen­

tów z tworzyw sztucznych d la ^ i a t a 125 P” i kooperuje z przemysłem okrętowym .E lb lą g , s t a le x*o z w ija ją c y się i coraz no?/ocześniejszy, j e s t drugim po S ró jm ie ś c ie ośrodkiem k u ltu ry w województwie gdańskim .D ziała tu w ie le stow arzyszeń,w tym E lb lą s k ie towarzystwo K u ltu ra * ne.w muzeum urządzane są wy stawy, czynnie k rze w i kulturę

i a rty s ty c zn ą ^ G a leria E l£* sku piająca lic z n ą grupę

elbląsk ich plastyków. Charaktery stycznym osią gn ięciem E lbląga w d z ie d z in ie s z tu k i są p la s ty c zn e formy p r z e s t­

rzenne - owoc I i I I B ie n n a le ,w k tórych obok plastyków e lb lą s k ic h w z i ę l i u d z ia ł p la s ty c y z całego k ra ju a nawet z za gra n icy.4 5 form j-jrsestrzennych - d z ie ło a rtys tó w i z a ło g i "Zamechu** * o zd o b iło p a rk i i u lic e m iasta*Hrtywnie p racu je E lb lą s k i Dom Kultury,?/ którym m ieści się t e a t r im .S tefan a Jaracza.Nawiązana z o s ta ła współpraca z Filharm onią Narodową#

E lb lą g j e s t miastem m ło d z ie ż y ,k tó ra zdobywa wiedzę w 24 szkołach podstawowych /w tym 12 zbudowanych po wyzwoleniu/,2 lic e a c h ogó ln ok szta łcących ,w lic e a c h

pedagogicznym d la wychowawczyń p r z e d s z k o lifw 4 te c h n i­

kach i ó zasadniczych szkołach zawodowych.Czynna j e s t również f i l i a P o lit e c h n ik i Gdańskiej i punkt kon su lta­

cyjny U G.Plany perspektyw iczne k r e ś lą d a ls zą rozbudowę Elbląga*Do roku 1975 lic z b a mięszkańców ma osiągnąć 100 t y s ię c y *

Z a b ytk i.

Z lic z n y c h zabytków sta rego Elbl8.ga? zrujnowanego w roku I9 4 5 fn ie w ie le s ię zachowało*

Brama Targowa w o k re s ie śred n iow iecza stanowiła. część zespołu obronnego miasta*Dolną część bramy lic z ą c ą 1pm»

wzniesiono w roku 1319,w 1.1420-30 dobudowano d a ls ze 13m.0d stron y p ółn ocn ej f p rzy dawnym w je ź d z ie ,widać wmurowane w bramę dwa granitow e b lo k i z wykutymi na n ich łopatami# 1 te n sposób na p o le c e n ie k r ó la Zygmunta S tarego upamiętniono uratowane m iasta prz-ed napadem Krzyżaków w dniu 8®I1I*1$2'1 re P rzy u l i c y W i g i l i j n e j zn ajdu je s ię k ilk a zabytkowych k am ien iczek »które wypa—

lo n e w c z a s ie I I wojny z o s ta ły odbudowane po 1945r.

K o ś c ió ł M ariack i zbudowany z o s t a ł w X I I I w .p rzes p r z y - b yłych do P o ls k i dom inikanów.Prezbiterium pochodzi z po­

łowy X I I I wieku»Po p ożarze w 1504 r .k tó r y n ie z n is z c z y ł cennego s k le p ie n ia p r e z b ite r iu m ,k o ś c ió ł odbudowanos ro z s z e rz a ją c w c południową nawę.Zabytek b y ł bardzo zn iszczo n y podczas pożaru w roku l945d&unęło wtedy

s k le p ie n ie s ia tk o w e , s p a liła się również część cennego wyposaż enia.tt częściow o odbudowanej ś w ią ty n i m ie śc i

się słynna “ G a le ria SŁW*

K o ś c ió ł S w .M ikołaja j e s t n a jo k aza lszą budowlą sakralną w E lblągu*Jego 95-met a w ieża j e s t widoczna z d aleka.

Zbudowany w d r u g ie j p ołow ie X I I I w, b y ł w ie lo k r o tn ie przebudowywany,m.in»po pożarze w 1777 r*S wyniku d z ia ­

łań wojennych w 1945 r . u le g ł zn is s c z e n iu . Obecnie od­

budowany .wyposażenie wnętrza g o ty c k ie i renesansowe, Do innych zabytków nal e ż y ponadto z a li c z y ć * s z p it a l i k o ś c ió ł św .Ducha oraz Gimnazjum E lb lą s k ie a

1.Z ap raszają Miłych Gości *

-K ino “ Syrena** u l *21 P a źd zie rn ik a t e l.2 0 - 5 5 -Kino "S w ia to w it” S ib lą e k i Dom K u ltu ry t e l.> 4 - ? 8 -R es ta u ra cja i K aw iarnia ^Słowiańska** u l.1 Maja 3

t a l . 2 6 -8 2 ,czynna w go d z*8,00 - 2 2 goo -K aw iarn ia ” Mocca** u l«1 Maja 5 4 ,t e l« 4 1 ‘-80

czynna w godz.od 1 0 ,oo do 2 2 ,oo

-K aw iarn ia "J a g ie llo n k a " ul,Parkow a te l«4 9 -5 9 czynna w godz.od 1Q,oo do 2 2 ,o o .

2# P o s to je T a x i s

P la c S łow iań sk i tel.48**44 P la c Dworcowy te l.2 1 -8 1 ul.B en iow sk iego te l.4 5 - 5 6 P la c J a g ie llo ń c z y k a tel.4-6-^0

In fo n a a c ja d la podróżnych s SŁOrfcis*' u l.1 Maja t e ł . 20-61 Dworzec PKP * t e l * 50-73 Dworzec PKS t e l . 45—00

IHFOEMACJE HOŻNJS

1. Brama Targowa

2. Kościół Mariacki — ,,Ga­

leria EL”

3. Kościół Sw. Mikołaja 4. Dom W y c ie c z k o w y PTTK

8. Stacje benzynowe 9. Kościół Sw. Jerzego 10. Muzeum

11. Resztki zamku krzyż.ckic 90

p. Dom Kultury \

& Ifl Y fjL

*2> Dawny kościół Sw. Ducha

6. Hotele 13, Fosi obronna

z

2 po!.

7. Basen kąpielow y XV II w.

Program KK^Z^azdu p r z e d s t a w ic ie li Zarz^dówJDddziałów_

Ziem_Zachodnic|i i Północnych^

25 ma.'} 1,9?3 rok

godz*

8^>0

«

9

?C

0

« z g ło s z e n ie p rzy b y c ia W fc « j£x K .

9,00

«

9»10

» o tw arcie Zjazdu

9,10 - 9*50 - r e f e r a t ok o liczn o ścio w y Z0 SIMP

9,50

«»

10,00

- r e fe r a t d otyczący ro c zn ic y kopernikowskie j

10.00

«

11,00

- od czyt p t * ” Bozwój przem ysłu-turbinowego” ^

11.00

^«*

1 1 ,1 5

« w ręczen ie odznaczeń i wyróżnień oraz o g ło s ze n ie

■ wyników współz awodnictwa za

1972

r .

11*15

~

1 2

,oo - przerwa w obradachspodczas przerw y otw arcie - * i zw ied zan ie wystawy ob ra zu ją cej dorobek za *»

kładów przemy słowy cli regionu e lb lą s k ie g o !

12,15 - 14#5-0 - zw ied zen ie ®łZamechu8!i Jedn ostki wojskowej >

14,45 * 15#30 — obiad J

16.00 «» 1 6 , 2 0 wznowienie o b ra d sp relek cja na temat rozwoj u ^ gospodarczego E lb lą g a i region u

16,20

-

1?,30

- w ystąp ien ia o k o liczn o ścio w e i wymiana doświadczeń

Od 19®30 * część towarzyska

^ 6 m a j i 9 7 5 rok

godz*8,00 - 8,40 - śniadanie

8,40 «. wyjazd do Fromborka

10.00 f^11,00 - zw ied zen ie Muzeum Kopernikowskiego i K ated ry, wysłuchanie koncertu organowego

12,00

» p rze ja z d p rzez E lb lą g

15.00 -=14,00 - p rz e ja z d do Malborka i zw ied zen ie MFW 14.00

*=*159 00

-» obiad

i

5

£00 -17,00 - zw ied zen ie zamku w Malborku

17 §00 - spotkanie z 2ejonowym Oddziałem i'01

1

w Malbork i zam knięcie XX Zjazdu o IMF