1
SP IS Z A W A R T O Ś C I r . - (] ■ J s 0
T E C Z K I gfe*, #. Ą O f y t Ą
...
, § ^ Ł ? M y £ k . . . . A . % . ...
U l. Relacja] ^ A <1 6 , A ~
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora ^ j A- H
“I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora -—
"II. Materiały uzupełniające relację f c ^ 5. A ~ %
III./I. Materiały dotyczące rodziny relatora —-
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. ——
III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) — ■ III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 •—'
III./5. Inne — ' IV. Korespondencja —
Ą ...z . A - 3
V. Nazwiskowe karty informacyjne
jo. bO
VI. Fotografie ofc() Q\$J
2
1/1. R E L A C J A
- list Edwarda S i e r o s ł a w s k i e g o do Michała Ojczyka z 5 IX 2 0 0 0 s t r .
^ - kserokopia -r ę k o p i s T. J a s z o w s k i e g o , notki b i o g r af icz n e żołnierzy AK insp. Grudzi ą dz.
s t r . 2-11 ,k.10 /
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
Sierosławski Józef,1912 - 1945,ps."Grad",K-dt-Insp.AK Grudziądz.
j\ £
Ur.7.X.1912r.w Tucholi,ukończył Sem.Naucz.w Grudziądzu w l g ^ r . ,odbył sł.wojsk.w Dyw.Kursie PohorfRez przy 16 dp.w Grudziądzu,a następnie pra
cował jjako nauczyciel w Królewskiej Dąbrówce,w Grudziądzu i Owczarkach.
Odbył kampanię wrześniową w stopniu ppor.w 64 pp.,został ranny i w
końcu 1939r.powrócił do Grudziądza.Od stycznia 1941r.podjął pracę w fabr»
odlewów "Herzfeld u.Yictorius".?/ grudniu 1942r.ożenił się z Gertrudą Kar- czyń*ką i zamieszkał przy ul.Szkolnej 3.Nawiązał kontakt z konsp.ZWZ-AK
*
i pełnił funkcję K-dta rejonu.Po wyjeździć do Niemiec J.Szarkcwskiego, w sxyczniu 1943r.został przez J.Grussa^ps.^Stanisław"frrdanowany K-dtem Insp.Grudziądz z zadaniem nasilenia prac wywiadowczych w zakładach prze- iiiysł owych.
Aresztowanie w styczniu 1944r.Gustawa Olszewskiego,szefa wydz.łączn.f
KO AK spowodowało liczne aresztowania również w Grudziądzu.J.Sierosław
ki został przejściowo aresztowany w marcu 1944r.przyczyir jegc zwolnie
nie po przesłuchaniu,przyjęto w środowisku AK jakc dowću zdrady.ponow
nie J.Sierosławski zcetał aresztowany w maju 1244r#wraz z teściem P.Kar- czyńskim i szwagrami R.Karczyńskim i 3z.Ciszewskim,również członkami AK.Prsewieziono ich do więzienia Gestapo w Łodzi,która prowadziło śledz
two w sprawie penetracji wywiadu AK zakładów przemysłu zbrojeniowego.
Został aresztowany w Bydgoszczy J.Gruss,ps,"Stanisław",szef wywiadu E. 0 . A 2 V ’r styczniu 1945r.więźniowie więzienia Gestapo w Lodzi byli ewaku
owani przed ofensywą AR i w trakcie ewakuacji zbiegli.J.Sierosławski wraz z teściem P.Karczyńskim powrócili dc Grudziądza 8 marca 1945r.
Zgłosili się na posterunek MO i ślad po nich zaginął.Dopiero 3 września 1948r. znalsEiono ich zwłoki.Sprawa śmierci J,Sierosławskiego była przed
miotem śledztwa i wyroku, sądowego.Ustalono,że padł ofiarą niesłusznych - podejrzeń ze strony własnych podkomendnych.
APAK.Dok.Insp.Grud
z
iądzAGF akta prok.SłC.w Grudziądzu I Ds 430/48
15
1/2 D O K U M E N T Y ' ź L c u J ^ 0 % ^
- ksero ko pia - w y p i s p o s t a n o w i e n i a S ą d u G r o d z k i e g o w
G r u d z i ą d z u z dnia 8 marca 1949 dot. zgonu Józefa S i e r o s ł a w s k i e g o str. ^-2. , f c * / f
16
S ą d C r o d z k l ^
W G r u d z i ą d z a v /
Zg,4'7/49 Wypis / v (Ą -
Postanowienie
3cid Grodzki w Grudziądzu dnia 22*lutego 1949r,vj osobie sędziego Honorskiego po rozpoznaniu wniosku Gertrudy Elżbiety Sierosław skiej
z domu Karczyńska zara.w Grudziądzu ul.Szkolna 3 o stw ierdzenie zgonu j e j męża Józef* Sierosławskiego g a u o zy c iela -u r.d n ia 7 .października 1912r.w Tucholi syn Józefa i Józefy z domu Kiedrowska o s ta tn io zam.
w Grudziądzu ul .Szkolna 3 na podstawie dekretu z dnia 29.VTII.1945r.
/ Dz.U.R.?.Nr.40 poz.226 / rozd ział I I . a r t . 1 0 i n a s t.
oos tanów; i ł :
Żgon Józefa- Mierosławskiego stw ierdza s i ę .
Jako chwilę śm ierci u s t a l a s i ę dzień 10.marca 1945r.godzinę 24.
miejscowość Grudziądz*
U zasadnienie/ •
:zt
dnia 10. mar ca 1945r.w Grudziądzu o.gouzinię liie ustalonej* za ty ta Sąd p r zy ją ł' jako chwilę śmierci godzinę 2 4 . k tó rej zmarły nie przeżył.
/■*/ Sędzia. Ilonors ki a tanowi en i e j e s t prawomocne.
*Cofe-- -T; % pisa ł
i ^ u d z iąd z .dnia &. marca 1949r.
K& -ZZZ& 9 Sekreter z Sądu Grodzkiego*”
17
18
19
Są „białe pfamy
U
, k lu b ie SM ,,P in o k io ” , w ra m a c hI o b c h o d ó w 44. rocz-nicy w y zw o le
n ia m iasta, o d b y ła się se sja n a u k o w a , p o św ię c o n a g łó w n ie m a r ty r o lo gii i ' ru c h o w i o p o ru P o la k ó w w G r u d ziąd zu w la ta c h 1939—1945. R e fe ra ty w y g ło sz o n e p rz e z doc. d r. h a b . W łodzi
m ie rz a J a s trz ę b s k ie g o i d r. T a d e u sz a J a - szow skiego w n io sły dużo m a te ria łu po
zn aw c zeg o do p rzeszło ści m iasta.' R ó w n o cześn ie a u to rz y o p ra c o w a ń , zw ią z a n i z K o m isja B a d a n ia Z b ro d n i H itle ro w s k ic h — In sty tu te m P a m ię c i N a ro d o w e j, z a sy g n a liz o w a li sz e re g z a g a d n ie ń w v - m a g a ją c y c h d a lsz y c h b a d a ń .
S tw ie rd z o n o m. in ., że p o trz e b n a jest n o w a o c e n a o k u p a c y jn e j p r a k ty k i, w p ro w a d z a n ia w G ru d z ią d z u i o k o lic y n ie m ie c k ie j listy n a ro d o w o śc io w e j. W m ie ście, w s ty c z n iu 1945 ro k u , p rz y 57 ty s . m ie sz k a ń c ó w , za le d w ie 10 p ro c. z a lic z a no do g ru p y n a ro d o w o śc i p o lsk ie j.
N a to m ia s t w D o w ie cie g ru d z ią d z k im , lic z ą c y m 40.930 m iesz k ań có w , g ru p a p o l
sk a sia n o w iła 34,6 p ro c. Sa to z a s ta n a w ia ją c e d y sp ro p o rc je .
B e z p o śre d n io no w y z w o le n iu m iasta sp o ro m ie sz k a ń c ó w in tern o w a.n o w g łąb Z w iązk u R a d z ie c k ie g o — w w ie lu p rz y
p a d k a c h z in ic ja ty w y i ..po-faocy” w ła s n y c h w sp ó ło b y w a te li. W te j sz ero k o z a k ro jo n e j a k c ji G ru d z ią d z p e łn ił n a w e t ro lę m iasta e ta p o w e g o . T a b iała p la m a ” te ż ' w«ymagałat*y p o g ł ^ io n y c h b a d a ń .
W m a rc u 1945 ro k u b e s tia ls k o z a m o r
d o w a n o w G ru d z ią d z u o f ic e ra AK — Józefa S ie ro sła w sk ie g o i jego teścia P a
w ła K a rc z y ń sk ie g o . Z a b ó jc y — d ę w n i p o d w ła d n i o f ia ry — p o n a d to z n ie sła w i li z a m o rd o w a n e g o p o m a w ia ja c go o z d ra d ę k o n s p ira c ji. D r Ja sz o w sk i, o p ie r a ją c się n a sz czeg ó ło w y ch b a d a n ia c h n a u k o w y c h , stw ie rd ził, że b y ły in sp e k to r AK n ie so la m i! się w s p ó łp ra c a z w ła d z a m i o k u p a c y jn y m i i ..n ależy p rz y w ró c ić d o b ra p a m ię ć o n im ” .
K ró tk o p rz e d ro z p o c z ę c ie m w a lk o G ru d z ią d z , w sty c zn iu 1945 r. w m ieście a re sz to w a n o i w y sła n o w n ie z n a n y m k ie r u n k u 150 m ężczy z n . N ik t z n ic h po z a k o ń c z e n iu w o jn y nie w ró c ił do d o m u . S p ra w a ta ró w n ie ż w y m ag a w y ja ś n ie n ia . I n f o r m a d e k ie ro w a ć n a le ż y n a a d re s: G ru d z ią d z , ul. 1 M a ja 8.
M am y n a d z ie le , że p r z y n a jm n ie j n ie k tó r e z ..b ia ły c h n la m ” , z a sv g n a liz o w a - 1 ne na se sji n a u k o w e j, m o żn a b ed zie , w y p e łn ić o b ie k ty w n ą tre śc ią . (wil)
20
W ywabić „czarną plamę”
„T r ze b a p r z y w r ó c ić dob rą p a m ię ć o k o m e n d a n cie I n sp e k to r a tu G ru d z ią d zk ie g o A r m ii K ra
jo w e j — p o r u c z n ik u JÓ Z E FIE S IE R O S Ł A W SK IM . S łu ż y ł on P o ls c e . N ie sp la m ił się h a ń b ą w s p ó łp r a c y z o r g a n a m i g e s ta p o ”. — T o p r z e w o d n i m o t y w w y s tą p ie n ia d ra T a d e u s z a J a s z o w s k ie - g o — w ic e p r z e w o d n ic z ą c e g o O k r ę g o w e j K o m is ji B a d a n ia Z b rod n i H itle r o w s k ic h w P o ls c e — I n s t y tu tu P a m ię c i N a r o d o w e j n a s e s ji n a u k o w e j, p o św ię c o n e j d z iejo m g r u d z ią d z k ie g o r u c h u op oru , w d n iu 1 m a rca 1989 r.
W styczniu 1945 roku
k r ó tk o p rzed w y z w o le n ie m Ł o d zi, h itle r o w c y w y p r o w a d z ili z m ia s ta p o d siln ą stra żą k o lu m n y w ięźn ió w - g e sta p o . S z y b k ie n a ta r c ie w o js k 1 F r o n tu B ia ło r u s k ie g o , p o łą c zo n e z g łę b o k im m a n e w r e m o s k r z y d la ją c y m , w y c h o d z ą c y m n a tj^ły n ie m ie c k ie g o g a rn izo n u , sp o w o d o w a ło r o z p r o s z e n ie e s e s m a ń - s k ie j e sk o r ty . A r e s z ta n c i s ta li s ię lu d źm i w o ln y m i i m a ły m i g r u p k a m i r o z e sz li s ię w ró żn e stro n y k ie r u ją c się do sw o ic h m ia s t i w si.
J ó z e f S ie r o s ła w s k i m a sz e r u ją c po w o ln e j ju ż z ie m i, r a ze m ze sw o im te ś c ie m P a w łe m K a rc zy ń sk im . d o ta r ł p od C h ełm n o . Z a tr zy m a li się n a ca łe sz e ść ty g o d n i c ze k a ją c n a z a k o ń c z e n ie w a lk o G ru d ziąd z.
W d w a dni po k a p itu la c ji tw ie r d z y , to z n a c zy 8 m a rca w r ó c ili do d om u. J a k n ie b a w e m m ia ło .s ie o k a z a ć
przyszli po śmierć
G ertru d a S ie r o s ła w s k a , k tó r a p r z e tr w a ła k o n iec 6 m aja 1939 r.
___________ _
o k u p a c ji m e ld u ją c się c o d z ie n n ie w g e sta p o i w y c h o w u ją c k ilk u m ie s ię c z n e g o s y n k a E d w a rd a , k tó re g o o jc ie c je s z c z e n ie w id z ia ł, p o r a d o śc i p o w it a n ia p o w ie d z ia ła m ę ż o w i, że p o s z u k u ją go ja k ie ś p o d e jr z a n e ty p y . S tw ie r d z iła p r z y ty m , że p o m a w ia ją g o o r ze k o m ą z d r a d ę k o n sp ir a c ji. O d p o w ie d z ia ł k ró tk o : M am c z y s te s u m ie n ie . G d.yby b y ło in a c ze j, to n ie w r a c a łb y m do G ru d zią d za .
W m ie ś c ie w ty m c za sie d o g a s a ły p o ż a r y p ło n ą c e od c z a su w a lk i w y b u c h a ły n o w e . P a w e ł K a r c z y ń . sk i, b ę d ą c y d o ś w ia d c z o n y m str a ża k iem , po o d p o cz y n k u , w n a s tę p n y m d n iu s ta w ił s ię do d y s p o z y cji k o m e n d a n ta ch c ą c w a lc z y ć z s z a le ją c y m ż y w io łe m . D o d o m u już -nie w r ó cił. N ie w r ó c ił też jeg o zięć, k tó r y w y s z e ^ do o d le g łe g o o k ilk a d z ie sią t k r o k ó w , d o p iero u tw o r z o n e g o p r z y ul. S z e w sk ie j 13 p o s te r u n k u MO. C h cia ł z a ła tw ić fo r m a l
n o ś c i m e ld u n k o w e .
W sz częte w k r ó tc e p o s z u k iw a n ia , p r o w a d zo n e p rzez ro d zin ę, o k a z a ły się b e z o w o c n e . K ie r o w n ik p o s te r u n k u i k o m e n d a n t S tr a ż y P o ża r n e j, n a n a ta r c z y w e d o p y ty w a n ie się o lo s m ę ża i ojca , o d p o w ie d z ie li: M u s ie liś m y ich o d d a ć N K W D . T r ze b a c z e k a ć, za p a r ę ty g o d n i w rócą...
P o d o b n ą w e r s ję r o z p o w s z e c h n ia li te ż in n i m ili
c ja n c i. Z r esztą b y ła o n a b a r d z o p ra w d o p o d o b n a , g d y ż w ty m c z a s ie m n ó s tw o g r u d z ią d z a n , n ie b ez
„ p o m o c y ” c z ę śc i s w o ic h r o d a k ó w , tr a fia ło w ręce N K W D , a n a s tę p n ie w g łą b R osji.
R o d zin a łu d z iła się, a in fo r m a to r z y po p ro stu k ła m a li. J a k s ię p o te m o k a z a ło , k ie r o w n ik p o s te ru n k u d o b rze w ie d z ia ł, że z w ło k i J ó z e fa S ie r o s ła w s k ie g o i P a w ła K a r c z y ń sk ie g o z n a jd u ją się na d n ie le ju p o b o m b ie, p r z y s y p a n e g ru zem na d z ie d z iń c u S z k o ły im . D z ia ły ń sk ic h . „G rób ” s tr z e g ł s w o jej ta je m n ic y p r a w ie 40 m ie s ię c y — do 3 w r ze śn ia 1948 ro k u i ja k n a iro n ię, z n a jd o w a ł się n ie m a l p od o k n a m i d o m u z a m o r d o w a n y c h — przy. ul.
S z k o ln e j 3.
21
Tragedia komendanta
WŁADYSŁAW ŁATUSZYŃSKI
Podporucznik AK
J ó z ef S ie r o s ła w s k i ps. „G rad” u r o d ził się 7 p a ź d z ier n ik a 1912 r. w T u c h o li. W 1933 r. u k o ń c zy ł P a ń s tw o w e S em in a r iu m N a u c z y c ie ls k ie w G r u d z ią .
Na zdjęciu: Józef S ierosław ski z żoną Gertrudą w 1943 roku.
Reprodukcja: PIOTR BILSKI
dzu. P o w o ła n y do w o js k a w 1934 r. u k o ń c z y ł r o c ł-
• n y d y w iz y jn y k u r s p o d c h o r ą ż y c h r e z e r w y w 65 pp.
B y ł n a u c z y c ie le m szk ół: w K r ó le w s k ie j D ą b ró w ce , im . M ic k ie w ic z a w G ru d z ią d zu i w O w cza rk a ch . U c z e s tn ic z y ł w sto p n iu p o d p o r u c z n ik a w w o jn ie o b r o n n ej 1939 r. w sz e r e g a c h 64 pp. R a n n y z o sta ł w D ą b ró w ce K r ó le w s k ie j p r z y sa m e j s z k o le , w k tó rej sta w ia ! s w o je p ie r w s z e k ro k i n a u c z y c ie ls k ie . Z tr a n sp o rte m r a n n y c h , e ta p a m i, trafił, do Ł od zi, sk ąd pod k o n ie c 1939 ro k u w r ó c ił do d o m u i p o tem jeszcze p rzez w ie le m ie s ię c y le c z y ł ra n y .
29 sty c z n ia 1941 r. r o zp o cz ą ł p ra c ę w fa b r y c e
„ H e r t z f e l d u. V ic to r iu s ” (d z isiejs za P o m o rsk a O d
l e w n i a i E m a lie r n ia ). W ted y też p r a w d o p o d o b n ie w łą c z y ł się do d z ia ła ln o ś c i k o n s p ir a c y jn e j. W 1943 rok u J ó z e f S ie r o s ła w s k i, po „ O g ro d n ik u ” (por.
Z y g m u n c i e K o ź lik o w s k im ) i kp t. S z a r k o w s k im ( p a t r z K o n r a d C ie c h a n o w s k i, „R u ch o p o r u na P o m o r z u G d a ń s k i m 1939— 1945”, w y d . M O N , W a r sz a . - w a 1972, str. 233) z o sta ł k o m e n d a n te m I n sp e k to
r a t u G r u d z i ą d z k i e g o A K , o b e jm u ją c e g o ta k ż e o b w o d y C h e ł m n o i W ą b r z e ź n o . N ie c o w c z e ś n ie j z a . ło ży ł r o d z i n ę ż e n i ą c się 27 g r u d n i a 1942 r. z G er
t r u d ą K a r c z y ń s k ą .
N ie rz a d k o sp o tk a n ia k o n sp ir a c y jn e o d b y w a ły się w d o m u — w sp o m in a o b e c n ie p. G er tru d a — a le c z ę śc ie j w sp ra w a c h o r g a n iz a c y jn y c h m ą ż w y c h o d ził do m ia sta , a .ta k że w y je ż d ż a ł poza G ru d ziąd z.
N a w s z e lk ie p y ta n ia m ło d ej żo n y o d p o w ia d a ł: B ę
dz i e l epi ej , ja k o n ic zym , n ie b ę d z i e s z wi e dz i ał a.
22
G ru d z ią d zk ie p o d z ie m ie w ty m czasie, p r o w a d ziło d y w e r s ję p o lity c z n ą i o r g a n iz a c y jn ą oraz sa b o ta ż e k o n o m ic z n y . U s zk a d z a n o w o d o m ie r z e , z n isz cz o n o p la n y s ie c i w o d n e j w m ie ś c ie , n a. u l. R y b a ck ie j p r z e c ię to d o p ły w g a zu do fa b r y k i H V . P r o w a d z o n o w y w ia d d la p o tr z eb c e n tr a ln y c h w ła d z A K . B y ły też a k c je o c h a r a k te r z e w o js k o w y m . W y k o le jo n o p o c ią g i pod G a rd eją i k o ło W a łd o w a . P r ó b o w a n o to sa m o zro b ić na lin ii G ru d zią d z — M ęt
n o , a lę a k e ja n ie p o w io d ła się (p a tr z „R oczn ik G ru d z ią d zk i”, W y d a w n ic tw o P o z n a ń sk ie , G ru d zią d z 1960, str. 198— 200).
W ielka wsypa
k tó ra o b jęła P o m o r s k i O k r ęg A K , w ty m i I n s p e k to r a t G ru d zią d zk i, p o p rze d zo n a z o sta ła (pozornie d ro b n y m w y d a r z e n ie m . 22 sty c z n ia 1944 r. w K o w a lu p od W ło c ła w k ie m g e s ta p o w c y p r z y p a d k o w o a r e s z to w a li sz e fa łą cz n o ś ci k o m e n d y o k r ę g u — p p or. G u sta w a O ls z e w s k ie g o ps. „ G ra c ja h ” (z r e f e r a tu . d ra T a d e u s za J a s z o w s k ie g o n a c y to w a n e j s e s ji n a u k o w ej).^ P r a w d o p o d o b n ie m ia ł on p rzy s o b ie lis tę k o n s p ir a c y jn y c h a d r e s ó w in sp e k to r a tó w . W sz y stk o w s k a z u je na to, że g e s ta p o z Ł od zi, k t ó re a r e s z to w a ło szefa łą cz n o śc i, w e s z ło też w p o s ia d a n ie ja k ie g o ś p e łn ie js z e g o d o k u m e n tu w s k a z u ją c eg o m . in. n a z a in te r e s o w a n ie A K p ro d u k c ją u z b r o je n ia w G ru d z ią d zu , a sz c z e g ó ln ie c z ę śc i do r a k ie t V - l. W lu ty m i m a rcu a r e s z to w a n o w ie le o só b z ró żn y ch in sp e k to r a tó w , w ty m r ó w n ie ż p p or.
S ie r o s ła w s k ie g o (patrz T a d e u s z J a s z o w s k i „ G esta p o W w a lc e z r u c h e m o p o r u n a d W isłą i B r d ą ”, P o
m o rze, 1985, str. 1^9— 131). P o b r u ta ln y m p r z e s łu c h a n iu w g r u d z ią d z k im g e sta p o w m a r cu , z w o l
n io n o go 1 p o n o w n ie a r e s z to w a n o 25 m a ja 1944 r..
b y ty m r a zem od d a ć w ręc e łó d z k ich g e s ta p o w có w .
P o d c z a s k ilk u ty g o d n io w e g o p o b y tu n a w o ln o ś c i S ie r o s ła w s k i m u s ia ł c o d z ie n n ie m e ld o w a ć się w s ie d z ib ie g e sta p o . Ż o n ie p o w ie d z ia ł, że je s t ja k a ś w s y p a . Z a s ta n a w ia ł się co rob ić. U c ie c z k ą m ó g łb y n a r a z ić ro d zin ę. N a k r ó tk o u r y w a ł się do T o r u n ia lu b B y d g o s z c z y . P r o s ił p r z e ło ż o n y c h o r a d ę. P o w ie d z ia n o , że d e c y z ja n a le ż y do n ie g o . P r z e r w a ł k o n ta k ty k o n s p ir a c y jn e . U n ik a ł w ła s n y c h p o d k o m e n d n y c h , k tó r z y p o z o s ta li je sz c z e n a w o ln o ś c i.
N ie m a l r ó w n o c z e ś n ie z in sp e k to r e m a r e s z to w a n o w ie lu in n y c h c z ło n k ó w z k ie r o w n ic tw a g r u d z ią d z k iej o r g a n iz a c ji k o n s p ir a c y jn e j. P ó źn ie j a r e s z to w a n ia o b j ę ły ta k ż e r o d z in y o sa d z o n y c h w w ię z ie n iu , c h o c ia ż w w ię k s z o ś c i n ie b y ły o n e z w ią z a n e z p o d z ie m ie m . D o w ię z ie n ia w Ł od zi tr a fili te ś c io w ie S ie r o s ła w s k ie g o — M a ria i P a w e ł K ar_
c z y ń s c y o ra z sz w a g r o w ie — R y sza r d K a rc zy ń sk i i S z y m o n O ls z e w s k i.
W sz y stk o w s k a z y w a ło na to, że łó d z k ie g e sta p o d o ta r ło d o a r c h iw u m K o m e n d y O k r ęg u P o m o r s k ie g o i n a t r a f iło n a śla d p r z e k a z y w a n ia z G ru - f d zią d za m a te r ia łó w w y w ia d o w c z y c h o m ie js c o w y c h [ z a k ła d a c h z b r o je n io w y c h . D la te g o te ż sp ra w a t r a f iła do Ł o d z i (c h o c ia ż G r u d z ią d z le ż a ł p o za jej 1 w ła ś c iw o ś c ią te r y to r ia ln ą ) i ta m b y ła p r o w a d zo n a 1 d o s ty c z n ia 1945 ro k u .
P e r fid n e m e to d y ś le d c z e , sto s o w a n e p r z e z g e s t a p o w c ó w , d o p r o w a d z iły do te g o , że a r e s z to w a n i
23
p r z e s ta w a li s o b ie n a w z a je m w ie r z y ć i w tej s y tu a c ji k a ż d y k a ż d e g o m ó g ł p o d e jr z e w a ć o zd rad ę.
, N ie u fn o ś ć ta p r z e tr w a ła n a w e t p o z a czas p o b y tu
• w w ię z ie n iu ...
G d y 3 w r z e śn ia 1948 r. z n a lez io n o z w ło k i J ó z efa S ie r o s ła w s k ie g o i je g o te śc ia , u s ta le n ie ich za b ó j-
■ c ó w n ie b y ło z b y t tr u d n e. Z a ło że n ie śle d c z e , że są n im i d a w n i k o le d z y sa m o r d o w a n y c h , k tó r z y r ó w n ie ż p r z e b y w a li w łó d z k im w ię z ie n iu g e sta p o , b a r dzo sz y b k o p o tw ierd za ło się.
Sądowy epilog zbrodni
ro zp o czą ł się 4 m a j* 1949 r. P rzed S ą d em O k rę g o w y m w G ru d zią d zu s ta n ę ło 6 b y ły c h fu n k c jo n a r iu sz y MO, z k tó r y c h 2 n a le ż a ło w p r z e s z ło ś c i do A K i ra zem z S ie r o s ła w s k im p r z e b y w a ło w w ię z ie n iu łó d z k im . P ie r w s z y z n ic h w k o n sp ir a cji p e łn ił o b o w ią z k i k ie r o w n ik a w y w ia d u i in fo r m a c ji I n sp e k to r a tu G ru d zią d zk ieg o , a d ru g i b y ł c z ło n k ie m , sz ta b u in s p ek to ra tu . O baj w i ę c ' b y l i p o d k o m e n d n y m i sw o je j p r z y s z łe j o fia r y . D o G ru d z ią d za w r ó c ili on i n ie c o w c z e ś n ie j n iż ic h k o n sp ir a c y jn y p r z e ło ż o n y i n a ty c h m ia s t w s tą p ili do tw o r z ą c e j się m ilic ji.
P ro k u r a tu r a o sk a r ż y ła 6 p o d e jr z a n y c h o d o k o ^ n a n ie z a b ó js tw a w z g lę d n ie p o d że g a n ie do n ie g o lub p o m o c w zb rod n i. R o z p ra w a to c z y ła s ię p r z y b a r dzo d u ży m z a in te r e s o w a n iu m ie s z k a ń c ó w m ia sta i od 4 do 19 m a ja 1949 r. b y ła sy s te m a ty c z n ie r e la c jo n o w a n a p rze* p ra sę. ■ W p r o c e s ie w y s tą p iło 32 św iad-ków p o w o ła n y c h z a r ó w n o p r z e z o s k a r ż e n ie, jak i o bron ę.
O k a za ło się, że g łó w n y ń i in ic ja to r e m zb rodn i 1 r o zk a zo d a w cą b y ł d a w n y k ie r o w n ik w y w ia d u in sp e k to r a tu A K . B r o n ią c Się p r zed są d em sta r a ł s ię on u d o w o d n ić, że b e s tia ls k o z a m o r d o w a n i lu dzie b y li td r a jc a m i i k o n fid e n ta m i g e sta p o . T a k ż e 2 in n y ch o sk a rż o n y c h rofeiło w s z y s tk o , b y s w o je o fia r y p o ś m ie r c i fiz y c z n e j doprchvad zić do n ie b y tu c y w iln e g o .
P ro k u r a to r d la d w ó ch o sk a r ż o n y c h za żą d a ł k a r y śm ie r c i, a d la p o z o s ta ły c h — po 15 la t jv ię z ie n ia . S ą d p r z y ją ł, że z a b ó jc y , p o d ż e g a c z e o ra z p o m o c n i
cy d z ia ła li p od w p ły w e m s iln e g o w z b u r z e n ia i p o tr a k to w a ł . ich b a r d z ie j n iż ła g o d n ie sk a z u ją c na k a r y o d 6 do p ó łto r a r o k u w ię z ie n ia i n a ty c h m ia s t z m n ie js z y ł je n a m o c y a m n e s tii. W r e z u lta c ie 2 s k a z a n y c h p o r o z p r a w ie w y s z ło n a w o ln o ś ć , a p o z o sta li te ż z b y t d łu g o n ie o d s ia d y w a li s w o ic h w y ro k ó w .
D z isia j, o c z a s ie m in io n y m w ie m y ju ż b a rd zo ' d u żo. W ted y , g d y są d z o n o z a b ó jc ó w , in n e b y ły cza sy , in n e s to s o w a n o m ia r y i o c e n y . G łó w n i w i
n o w a jc y ju ż n ie ż y ją i d la te g o n ie w y m ie n ia m ieh n a z w is k . N ik t ju ż n ie d o w ie się, czy p o p e łn ia ją c zb r o d n ię b y li on i p r z e k o n a n i o r z e k o m e j w in ie s w o ic h o fia r, czy te ż k ie r o w a li się b a r d z ie j Osobi
s ty m i p r z e s ła n k a m i. T r ze b a p a m ię ta ć , że g e s ta p o w s k ie m e to d y śle d c z e b y ły n ie z w y k le p e r fid n e ...
R z ec z je d n a k n ie o za b ó jc a ch . W to k u ro zp r a w y z a m o r d o w a n i z o sta li p o są d z en i o c z y n y n ie g o d n e , u w ła c z a ją c e g o d n o śc i P o ła k a i o b y w a te la . W o p in ii sp o łe c z n e j m ia s ta u tr w a lo n a z o sta ła o p in ia go d z ą ca w d ob re im ię n ie w in n ie z a m o r d o w a n y c h . S ą d s w o im w y r o k ie m p o d tr z y m a ł tę o p in ię k a r z ą c z a b ó j
c ó w ty lk o za' fa k t s a m o s ą d u i r ó w n o c z e ś n ie p r z y w o łu ją c n a ich o b ro n ę r ze k o m o u z a sa d n io n e , w y w o d z ą c e s ię z p a tr io ty c z n y c h od czu ć, w p e łn i zro z u m ia łe s ta n y e m o c jo n a ln e .
D la te g o te ż z c a ły m n a c is k ie m tr ze b a p o d k r e ślić , że d z is ie js z y sta n baidań h is to r y c z n y c h p o z w a la w y w a b ić t ę „ cza rn ą p la m ę ” grudziądzka-. K ró tk o m ó w ią c pp or. J ó z e f S ie r o s ła w s k i b y ł ż o łn ie r z e m P o lsk i W a łcz ą ce j i ch o c ia ż n ie p o le g ł w b o ju z w r o g iem , a z g in ą ł w w y n ik u tr a g ic z n e j n ie w ie d z y — n a le ż y 5 m u się cześć.
5 m a j a 1989 r.
24
Sierosław ski J ózef ps. „Grad” (1912-1945), ^
kmdt Insp. AK Grudziądz. ,'^ & L
Urodzony 7 X 1912 r. w Tucholi, mieszkał £ § * ' ' ' ■•S&’
polem w Grudziądzu, gdzie w 1935 r. ukończył
Państwowe Seminarium Nauczycielskie. Służbę f t t& źS* 5 / ’/ r wojskową odbył w latach 1933/1934 w Dywizyjnym i :-:
Kursie Podchorążych. Rez. przy 16 DP w Gru-
dziądzu. Następnie pracował jako nauczyciel s/ko- «k ły powszechnej w Dąbrówce- Królewskiej, pow.
Grudziądz, w szkole powszechnej im Mickiewicza w (irudziądzu i w szkole powszechnej w Owczar-
w i z e ś n i o w e j 19 3 9 r. w s k ł a d z i e M p p . . w s t o p n i u [iIh>i . R a n n y w w a l k a c h w r e j o n i e D ą b i * m ! . K i o - lewskicj dostał się do niewoli niemieckiej i został
skierowany do szpitala do Łodzi, skąd powrócił w końcu 1939 r. do Grudziądza.
Od stycznia 1941 r. podjął pracę w fabryce odlewów „Herzfeld u. Victorius”
(Pomorska Odlewnia i Emaliernia) w dziale gospodarczym. W grudniu 1942 r. za
warł związek małżeński z Gertrudą Karczyńską i zamieszkał u teściów przy ul.
6
155
25
Ii
Szkolnej 3. (Teść, Paweł Karczyński, był również pracownikiem (strażakiem ) fabry
ki „H erzfeld u. V ictorius”). W 1942 r. Sierosławski nawiązał kontakt z AK przez innego oficera rez., Józefa Szarkowskiego, km dta Insp. G rudziądz. Poznał również Józefa G russa ps. „Stanisław ”, który był w tym czasie km dtem Podokręgu Południo- ę \ wego i szefem wywiadu KO Pom orze. Początkowo Sierosławski pełnił funkcję O km dta dzielnicy (rejonu), obejm ującej pracowników „H erzfeld u. V ictorius”. W pro- ę ? 3 wadził do AK T eofila Piątkow skiego i kolegę z sem inarium A ntoniego Lipińskiego.
Na początku 1943 r., po wyjeździć J. Szarkowskiego na roboty do Niemiec, G russ _ . J T zam ianował Sierosławskiego na jego miejsce kmdtem Insp. G rudziądz. W tym Oj, O czasie Sierosławski używał ps. „G rad ”. Jako kmdt Insp. w spółpracow ał ze Stefanem Kisielem ps. „Szaram atw y” pełniącym obowiązki oficera organizacyjnego Inspekto- ' ratu, za którego pośrednictw em otrzymywał polecenia od G russa oraz z R obertem Burczykiem km dtem rejonu lotnisko, największego w G arnizonie A K G rudziądz.
Na przełom ie 1942/1943 r., gdy fabryka odlewów „H erzfeld u. V ictorius” stała się
^ fabryką zbrojeniow ą, produkując części sam olotów Junkers, G russ polecił Siero-
^ sławskiemu przestaw ienie się na działalność wywiadowczą i zdobywanie planów produkcji i oryginałów wytwarzanych tam części. M eldunki w tych spraw ach były składane K om endzie O kręgu. W końcu m arca 1944 r. Sierosławski został areszto wany, a po przesłuchaniu zwolniony. N atom iast aresztow ani zostali członkowie konspiracji Burczyk i Kisiel, których znał Sierosławski. Stworzyło to podejrzenia, że Sierosławski ich wydał. A resztow ania objęły także licznych pracowników fabryki
„H erzfeld u. V ictorius”, rów nież lotniska i innych zakładów pracy. (Jak się wydaje śledztwo szło dwom a toram i. G estapo w G rudziądzu prow adziło śledztwo w sp ra
wie stru k tu r A K w G rudziądzu, a gestapo w Łodzi w spraw ie wywiadu w zakładach V przemysłowych). W m aju 1944 r. Sierosławski został ponow nie aresztow any i wraz z teściem P. Karczyńskim , szwagrami R. Karczyńskim i Sz. Olszewskim, również C p członkam i AK, przew ieziony do więzienia w Łodzi, gdzie zostali poddani brutalne- m u śledztwu. D o Łodzi dow ieziono rów nież Burczyka, W awrzynkowskiego i innych członków A K z G rudziądza, w spółpracujących z wywiadem AK. W Łodzi znalazł się
^ również Jó zef G russ ps. „Stanisław ”, aresztow any w m aju 1944 r. w Bydgoszczy.
^ Wszyscy byli konfrontow ani, m altretow ani i być może nawzajem się obciążali. (C ała ta seria aresztow ań była wynikiem aresztow ania G ustaw a Olszewskiego ps. „G ra- cjan”, „W illi”, szefa łączności KO w„ styczniu f944 r. w Kowalu, pow. W łocławek.
G estapo grudziądzkie do tarło do archiw um KO, przechowyw anego w M lewie, pow.
j W ąbrzeźno. Rozszyfrow aniem znalezionych m eldunków zajęło się gestapo łódzkie).
^ W styczniu 1945 r., wobec ofensywy sowieckiej, Więźniowie z Łodzi byli konwojo-
^ wani pieszo na zachód. W czasie ewakuacji zbiegli i powrócili do swoich miejsc s - zam ieszkania. Sierosławski w raz z teściem Karczyńskim powrócili 8 III 1945 r. do
G rudziądza.
W krótce po pow rocie zgłosili się na posterunek M O przy ul. Szewskiej 13, w - S którym już pełnili służbę Burczyk i W awrzynkowski. O d tego czasu ślad po nich
■' zaginął. D o p iero 3 IX 1948 r. w pobliżu kom isariatu M O znaleziono ich zm asakro
w ane zwłoki, przysypane gruzem . W m aju 1949 r. odbyła się przed Sądem O kręg o wym w G rudziądzu rozpraw a, w toku której b. funkcjonariusze M O , w tym Burczyk i W awrzynkowski zostali za zabójstwo Sierosławskiego i Karczyńskiego skazani na kary więzienia. Przed sądem tłumaczyli się, żc uważali zam ordow anych za zdrajców, którzy ich wydali gestapo. B rak akt śledztwa gestapo uniem ożliw ia jednoznaczne
I
26
wyjaśnienie tej dram atycznej sprawy, jednak znane działania m askujące, jak ie sto sują wszystkie władze śledcze (aby nie zdradzić właściwych agentów ) nic pozw alają
— na podstaw ie tylko kolejności aresztow ania bądź faktu czasow ego zw olnienia
kogoś — wyciągać decydujących wniosków. /'. ' / /
A G K B Z p N P ., akta prok. SO Grudziądz I Ds 450/48; A l’ A K , T.: Burczyk R., Gr^gier T., Sierosławska G.; C i e c h a n o w s k i K., R uch oporu...-, J a s z o w s k i T ., G e sta p o ..., s. 130-131; SI. Konsp. P o m ., cz. 1.
T ad eu sz Jaszowski
27
/ *
- list F u n d a c j i do 3. S i e r o s ł a w s k i e g o L. dz. 6 2 3 / A - P o m / 9 8 str.1 k.1
- list F u n d a c j i do E. S i e r o s ł a w s k i e g o L. dz. 2 4 9 7 / P o m /2 o o o str. 2 , k.1
- list F u n d a c j i do T. Jas z o w s k i e g o L. dz. 2 4 9 8 / Pom. / 2 0 0 0 st r.3 } k. 1
- list F u n d a c j i do E. S i e r o s ł a w s k i e g o L. dz<, 2 8 0 9 / P o m / 2 0 0 0 st r.4 ,k.1
- list T. Ja sz o w s k i e g o do F u n d a c j i 1. Dz. 27 05/1 P o m .2000
’ - i ’- str. 3 , k.1
- list F u n d a c j i do E« S i e r o s ł a w s k i e g o L. dz. 2 8 7 8 / P o m / 2 0 0 0 str. 6 , k.1
28
, F U N D A C J A Arduwum Mwum Pomorskie Armu Krajowej Pomorskie Armii Kra*
UL W. Garbary 2, tel. 271-86 87-100 T O R U Ń
L dz Saano^ny Pan
Edward S ie ro s ła w s k i
Tdynia Szanowny Panie
Proszę o napisanie relacji o konspiracelnej działa
lności Peuaa ojca Józefa Sierosławskiego ps "Grad” komendanta Inspektoratu AK Grudziądz •
0 ile będzie to możliwe proszę uprzejmie też o zdjęcia i pamiątki po ojcu dotyczące okresu okupacji •
1 iło mi poinformorać # że w 3 części Słownika biograficznego Konspiracji Poborskiej ukazał się napisany prrsez doc. ?• Jaszowokiego biogram Józefa Sierosławskiego.
Książka ta jest do nabycia w naszej fundacji •
wyraża ^■ .ounku i poważania
Bo-curaentalista mgr Miohał Ojczyk
29
L. FUNDACJA
archiwum Pom orskie Armii Krajowej il.W .G a r b a r y 2 , t e l. 6 5 -2 2 -1 8 6
8 M 0 0 TORUŃ
/ l / g .
\ 'V
dz• * A * A «
Toruń d n ia
25
V II 2 000rSzanowny Pan
Edward S ie r o s ła w s k i
A
^'^<=0
G dynia Szanowny P a n ieP r o s z ę s e r d e c z n ie o p r z e s ł a n i e k s e r o k o p ii lu b o r y g in a łó w
/
z d j ę ć
9
dyplomów i św ia d ectw Pana o jc a J ó z e fa S ie r o s ła w s k ie g o komendanta i n s p . AK G ru d ziąd z •P ragn ę u p rzejm ie n a d m ien ić ż e w I I I c z ę ś c i "Słow nika
B io g r a f ic z n e g o K o n s p ir a c j i P o m o rsk iej z n a jd u je s i ę b iogram J ó z e fa S ie r o s ła w s k ie g o • K sią żk a t a j e s t do n a b y c ia w n a s z e j F u n d a c ji •
V o c z e k iw a n iu na wiadom ość od Pane p o z o s t a j ę z wyrazam i sza cu n k u i
k ia .
l y f y . ...
d o k u m e n ta lis ta mgr M ich a ł O jczyk
30
Toruń d n ia 25 Y II 200Qr
Szanowny Pan Doc#
T adeusz J a s i ń s k i
8 5 -6 4 3 B y d g o szcz
Szanowny F a n ie
P r o s z ę u p r z e jm ie o k s e r o k o p ię p o sia d a n y o h dokumentów o J ó z e f i e S ie r o s ła w s k im komdt AK i n s p , G rudziądz
J ó z e f ie .) Szarkow skłm - » » -
V • * '
W o c z e k iw a n iu na w iadom ość od Szanownwgo Pana Doc* za łą cza m wyrazy g łę b o k ie g o sza cu n k u i
pow^rź^nia •
D o k u m e n ta lista mgr M ich a ł O jozyk
31
f u n d a c j a
\rchiw um Pom orskie Armii Krajowej j l . W . G a r b a r y 2,tel.65-22-186
87-100 TORUŃ
Toruń d n ia 19 U 2 000r Szanowny Pan
Edward S ie r o s ła w s k i
8 1 -2 0 5 G dynia Szanow ni Państw o
D z ię k u ję za p r z e s ła n y l i s t / n a s z nr L . d z . 2 7 4 8 /P o m /2 0 0 0 / i n a p isa n ą w nim r e l a c j ę .
Potwierdzam otrzymanie 3 szt zdjęć » których kserokopię potwierdzoną naszą pieczęcią załączam •/
O trzym aliśm y t e ż w y p is p o s t a n o w ie n ia Sądu G rod zk iego n r . Z g. 4 7 /4 9 *
Na p o d sta w ie p o sia d a n y c h m a te r ia łó w i p o tw ie r d z o n y c h p r z e z n as w/w dokumentów z a ło ż y liś m y t e c z k ę osobową d la J ó z e f a S ie r o s ła w s k ie g o nr inw entarzow y M-1042 /1 7 8 8 , I n s p . G ru d ziąd z
Archiwum Pomorza AK.
Z a ł. I I I c z ę ś ć
S ło w n ik a B io g r a f ic z n e g o K o n s p ir a c j i P o m o rsk iej
w Którym j e s t Biogram J . S ie r o s ła w s k ie g o za z a lic z e n ie m pocztowym
+ k s e r o k o p ie 3 s z t z d ję ć
V o c z e k iw a n iu na d a l s z ą w sp ó łp r a c ę p o z o s t a j ę z w yrazam i sza cu n k u i
mgr M ich a ł O jczyk
32
nęło dnia _&<P- 2QM~o
i 4, U f a / / ] p m / Bydgo s z c z 21 VIII " 0 0 ” Sz a no w ni P ań st wo !
Zwrócił się do mnie P a n m g r . O j c z y k z pr o śbą o d o s t a r c z e n i e m a t e r i a ł ó w do b i o g r a m u J ó ze fa S i e r o s ł a w s k i e g o . P o n i e w a ż n i e w i e m kto się ob e c n i e zajmuje I n s p e k t o r a t e m G r u d z i ą d z ,p r z e s y ł a m do dyspozycji P a ń s t w a kse ro m o i c h n o t a t e k z akt p r o k u r a t u r y S ąd u O k r ę g o w e g o w G r u d z i ą d z u z 1948r.
O czy w i ś c i e not a t k i to nie dokumezrt,ale i n f o r m a c j i jest w n i c h dupo i to z o k r e s u "bezpośrednio po w o j n i e . G d y te n o t a t k i r o b i ł e m kfeta p r o k u r a t u r y z G r u dziądza z n a j d o w a ł y się w a r c h i w u m Głównej K o m . M O w W a r s z a w i e . O b e c n i e p o w i n n y być w A r c h i w u m Akt N o w y c h , a l e tego już n i e wiem.
33
N a s n i e s t a n i e
L e c z T y n i e z g i n i e s z P i e ś ń C i ę w e ź m i e L e g e n d a p r z e c h o w a
W i c h r e m c h w a ł y
W h i s t o r i ę p o p ł y n i e s z A r m i o K r a j o w a
34
35
36
3
L. da
Toruń d n ia 3 XI 1 999r
Szanowny Pan G erard P i a s e c k i 81 - 5 7 6 Gdynia Szanowny P a n ie
Z godnie z ż y czen iem w z a łą c z e n iu p r z e sy ła m k s e r o k o p ię biogram u J ó z e fa S ie r o s ła v /s k ie g o •
Z wyrazanjir sza cu n k u i pow ażan ia
...
D o k u m e n ta lista mgr M ich ał O jczyk
r \y t .
