Zagospodarowanie i u¿ytkowanie obszarów Natura 2000 w granicach miast (na przyk³adzie Wroc³awia i Poznania)
Management and usage of Natura 2000 sites in urban areas (on example Wroc³aw and Poznañ)
Beata Raszka
1, Krzysztof Kasprzak
21Uniwersytet Przyrodniczy, Wydzia³ In¿ynierii Kszta³towania Œrodowiska i Geodezji, ul. Grunwaldzka 53, 50-357 Wroc³aw, Polska, e-mail: beata.raszka@up.wroc.pl
2Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego, Wydzia³ Turystyki i Rekreacji, ul. Rybaki 19, 61-883 Poznañ, Polska, e-mail: kasprzakjk@poczta.onet.pl
Abstract: In the paper, the authors presented the problems of development and utilization of European Ecological Natura 2000 Network areas located within borders of metropolises. Objects located within administrative borders of Wroclaw and Poznañ were analyzed.
Key words: Natura 2000 sites, planning, utilization
S³owa kluczowe: Natura 2000, zagospodarowanie, u¿ytkowanie
Wstêp
Ostoje Natura 2000, jako relatywnie nowa forma ochrony przyrody, bywaj¹ postrzegane jako pola konfliktów miêdzy dzia³aniami ochrony konserwatorskiej, zachowawczej a mo¿liwoœciami zagospodarowania i u¿ytkowania. Umocowania prawne (ustawa o ochronie przyrody, Dyrektywa Rady nr 79/409/EWG…, Dyrektywa Rady nr 92/43/EWG…) wymagaj¹ ochrony dynamicznej, a co za tym idzie – dozwalaj¹ na planowe przedsiêwziêcia ochronne i gospodarcze, choæ te ostatnie pod pewnymi uwarunkowaniami (Raszka 2007). Procesy przemian w zagospodarowaniu przestrzeni obecnie najdynamiczniej zachodz¹ w s¹siedztwie wielkich miast (patrz np. Raszka, Kasprzak 2007, Heffner, Marsza³ red. 2008, Jezierska-Thöle, Koz³owski red. 2008). Tym samym ostoje Natura 2000 znajduj¹ce siê w granicach obszarów metropolitalnych nara¿one s¹ na wszelkie konsekwencje wynikaj¹ce z nieprawid³owego zagospodarowania i u¿ytkowania. Jednak¿e przy w³aœciwym podejœciu metodologicznym mo¿liwe jest takie poprowadzenie procesów planowania, a nastêpnie zagospodarowania i u¿ytkowania, aby ograniczenia wynikaj¹ce z formu³y ochronnej by³y relatywnie niewielkie, zaœ forma u¿ytkowania – dostosowana do mo¿liwoœci kompensacyjnych i pojemnoœci przestrzennej œrodowiska.
Materia³ i metody
Do analizy wybrano ostoje Natura 2000 po³o¿one w granicach administracyjnych Wroc³awia (5 obiektów) i Poznania (1 obiekt). Na podstawie informacji literaturowych oraz prac terenowych, polegaj¹cych na wizytacji obiektów i ocenie sposobów ich u¿ytkowania, podano charakterystyki tych¿e obiektów, okreœlono ich elementy wra¿liwe i zidentyfikowano zagro¿enia. Nastêpnie przedstawiono warianty zagospodarowania, staraj¹c siê uj¹æ wytyczne w syntetyczny model metodologiczny. Celem nadrzêdnym prac by³a mo¿liwoœæ ochrony obszarów Natura 2000 w granicach aglomeracji miejskich. Ponadto zwrócono uwagê na mo¿liwoœci zagospodarowania przy istniej¹cych zagro¿eniach dla chronionych zasobów (gatunki ptaków, siedliska).
Wyniki
Charakterystyka ostoi Natura 2000
Dwie ostoje wroc³awskie, w ramach omawianych w obydwu miastach szeœciu obiektów przyrodniczych (tab. 1), tj. Dolina Widawy (PLB020002) oraz Gr¹dy Odrzañskie (PLB020002), zosta³y powo³ane na podstawie tzw. dyrektywy ptasiej (Dyrektywa Rady nr 92/43/EWG), tym samym ich status prawny jest klarowny. Pozosta³e spe³niaj¹ wymagania tzw. dyrektywy siedliskowej (Dyrektywa Rady nr 79/409/EWG) – nie s¹ wiêc jeszcze oficjalnie zatwierdzone, choæ zgodnie z wytycznymi Ministerstwa Œrodowiska oraz przepisami ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. (art. 33, ust. 2) nale¿y je traktowaæ jako obiekty chronione istniej¹ce. Podobnie, w myœl tej interpretacji, nieistotny jest organ zg³aszaj¹cy obiekt do ochrony; czêœæ z nich zosta³a zg³oszona przez stronê rz¹dow¹, czêœæ natomiast pojawi³a siê na kolejnych tzw. „shadow list” organizacji pozarz¹dowych. Inicjatywa pozarz¹dowa dotyczy³a czterech ostoi we Wroc³awiu: Gr¹dów w Dolinie Odry i Doliny Widawy (Propozycja… 2004) oraz Przeplatek nad Bystrzyc¹ i Lasu Pilczyckiego (Aktualizacja… 2006) (ryc. 1). Wszystkie ostoje wroc³awskie to obszary otwarte, o zró¿nicowanym krajobrazie, reprezentuj¹ce ró¿ne typy siedlisk przyrodniczych, choæ w wiêkszoœci wybitnie zwi¹zanych z dolinami rzek, oraz zró¿nicowany poziom naturalnoœci œrodowiska i stopnia przekszta³cenia.
Na tle omawianych obiektów chronionych wyró¿nia siê, jako zespó³ pochodzenia ca³kowicie antropogenicznego, ostoja Fortyfikacje w Poznaniu (PLH300005), bêd¹ca kompleksem 22 rozproszonych XIX-wiecznych fortów, niegdyœ po³o¿onych na obrze¿ach miasta, obecnie le¿¹cych w s¹siedztwie osiedli mieszkaniowych lub terenów spacerowych, jak np. forty V, VI, IX (tab. 2, ryc. 2).
Bez wzglêdu na czas zg³oszenia, podstawy prawne czy instytucjê zg³aszaj¹c¹ obiekt do ochrony ¿aden z nich nie ma opracowanego planu ochrony. Nie okreœlono, poza topograficznymi, opisowymi, granic geodezyjnych ani te¿ nie przyjêto ¿adnego trybu postêpowania – programu u¿ytkowania i dzia³añ ochronnych w granicach ostoi.
Identyfikacja zagro¿eñ
Podstawowe zagro¿enia ujawnione w granicach ostoi wynikaj¹ z ich po³o¿enia wzglêdem obszarów zabudowanych miast oraz cech œrodowiska przyrodniczego (tab. 3). Wyspecjalizowana pod k¹tem obiektu ochrony (nietoperze) ostoja Fortyfikacje w Poznaniu (PLH300005) jako obiekt budowlany nale¿y do najbardziej stabilnych. Jednoczeœnie, z racji specyficznoœci warunków koniecznych do utrzymania populacji nietoperzy na zimowiskach – jakakolwiek zewnêtrzna ingerencja zmieniaj¹ca obecn¹ formê u¿ytkowania obiektów bêdzie prowadziæ do zniszczenia œrodowiska i tym samym populacji nietoperzy.
Kluczowe dla zachowania ostoi jest zrozumienie przez w³aœcicieli i zarz¹dzaj¹cych obiektami specyfiki
behawioru i potrzeb chronionych gatunków oraz zawi¹zanie swoistej „kohabitacji miêdzygatunkowej”
pomiêdzy nietoperzem – elementem swoistego ekosystemu fortów i cz³owiekiem – gospodarzem obiektu.
Ostoje po³o¿one we Wroc³awiu, dziêki wewnêtrznej siedliskowej ró¿norodnoœci, s¹ mniej podatne na antropopresjê. Zagro¿enia wynikaj¹ce z ich usytuowania, generowane przez œrodowisko miejskie, sprowadzaj¹ siê przede wszystkim do nasilonej penetracji rekreacyjnej mieszkañców, zanieczyszczenia wód i gleb, powstawania dzikich wysypisk. Ta sytuacja ma miejsce zw³aszcza w przypadku ostoi Las Pilczycki (PLH020069), który jest tradycyjnym miejscem wypoczynku mieszkañców pó³nocno-zachodniej czêœci Wroc³awia. Rozwijaj¹ce siê w ostatnich latach budownictwo mieszkaniowe i poszukiwanie gruntów Tabela 1. Charakterystyki ostoi Natura 2000 we Wroc³awiu
Table 1. Characteristics of Natura 2000 sites in Wroc³aw
Ogólna charakterystyka obszaru Status ochrony
Dolina Widawy (PLB020002)
Wzd³u¿ Widawy do ujœcia i wzd³u¿ doliny Odry (km 261–269) i Lasu Rêdziñskiego. Obszar zalewowy w obrêbie wa³ów, miejscami wykracza poza wa³y (do 1,5 km od doliny Odry); nadbrze¿ne zbiorowiska roœlinne, w tym lasy
³êgowe – czêœciowo przesuszone i zgr¹dowia³e poza wa³ami
przeciwpowodziowymi; w obrêbie wa³ów rzeka ma stosunkowo naturalny charakter
Brak form ochrony;
proponowany obszar chronionego krajobrazu
Gr¹dy Odrzañskie (PLB020002)
70-kilometrowy odcinek doliny Odry miêdzy Narokiem a Wroc³awiem; lasy, ³¹ki, pastwiska i pola uprawne. Lasy: drzewostany dêbowo-grabowe, ma³e p³aty zadrzewieñ olszowo-wi¹zowych i wierzbowo-topolowych. Liczne cieki, starorzecza, pozosta³oœci rozlewisk i stawów. Teren silnie zmeliorowany
Rezerwaty przyrody: Grodzisko Ryczyñskie, Kanigóra, £acha Jelcz, Zwierzyniec, Stobrawski Park Krajobrazowy
Gr¹dy w Dolinie Odry (PLH0200017)
Kompleksy leœne w dolinie Odry pomiêdzy Wroc³awiem a O³aw¹ oraz fragmenty doliny rzecznej. Teren o du¿ej mozaice siedlisk – od suchych muraw i
fragmentów borów na wydmach piaszczystych po roœlinnoœæ wodn¹ i szuwarow¹ starorzeczy i oczek wodnych. Du¿a czêœæ fitocenoz ³êgowych przekszta³cona w wyniku odciêcia od zalewów po obwa³owaniu koryta Odry; przy najwiêkszych powodziach s¹ one zalewane. Œródleœne polany z bogat¹ flor¹; ich najcenniejsze fragmenty zachowa³y siê na terenach wodonoœnych Wroc³awia
Obszar w wiêkszoœci nie jest chroniony. Obecnie rezerwaty przyrody: Zwierzyniec, Kanigóra, Grodziska Ryczyñskie, £acha Jelcz, u¿ytek ekol.: Zimowitowa
£¹ka. Planowane: Park Krajobrazowy Doliny Œrodkowej Odry, 5 rez., 4 zesp. przyr.-kraj., 7 u¿ytków ekol.
Las Pilczycki (PLH020069)
Obszar u zbiegu Odry i lewobrze¿nego dop³ywu – Œlê¿y; zachowa³ ci¹g³oœæ struktury i funkcji z dawnymi lasami ³êgowymi doliny Odry, pomimo regularnej, ekstensywnej gospodarki leœnej. Obecnie prawie 90 ha to dobrze i doskonale wykszta³cone siedliska leœne, pozosta³¹ czêœæ stanowi¹ ³¹ki koœne, trzcinowiska i szuwary
Nie chroniony
Przeplatki nad Bystrzyc¹ (PLH020055)
Odcinek doliny Bystrzycy d³ugoœci ok. 8 km, ograniczony miejscowoœciami: Milin, Proszkowice, Maniów Wielki, Okulice, Czerñczyce, Zachowice, Kamionna, pomiêdzy zbiornikiem retencyjnym w Mietkowie a autostrad¹ A4, o szerokoœci nie przekraczaj¹cej 1,5 km. Niemal w ca³oœci le¿y w obrêbie PKDoliny Bystrzycy
Wiêkszoœæ obszaru chroniona jako Park Krajobrazowy Dolina Bystrzycy
Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie: Natura 2000, Standardowy Formularz Danych dla Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO), dla Obszarów Spe³niaj¹cych Kryteria Obszarów o Znaczeniu Wspólnotowym (OZW) I dla Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO).
Source: own study based on: Natura 2000 Standard Data Form for Special Protection Areas (SPAs), which meet the criteria for Rural Sites of Community Importance (SCI) and for Special Areas of Conservation (SAC).
przez deweloperów, szczególnie w s¹siedztwie terenów zielonych, stanowi kolejne niebezpieczeñstwo zmiany sposobu u¿ytkowania gruntów. Procesy te, w przypadku Wroc³awia, zauwa¿ane s¹ nie tylko w s¹siedztwie ostoi; ponawiane s¹ propozycje zmiany funkcji rolniczej na budowlan¹ terenów w granicach ostoi Gr¹dy w Dolinie Odry (PLH0200017). Paradoksalnie zagro¿eniem dla prawid³owego funkcjonowania niektórych ostoi mo¿e staæ siê ich mozaikowaty pod wzglêdem siedliskowym charakter. Ostoja Przeplatki Tabela 2. Charakterystyka ostoi Natura 2000 w Poznaniu
Table 2. Characteristics of Natura 2000 sites in Poznañ Fortyfikacje w Poznaniu (PLH300005)
Kompleks XIX-wiecznych budowli fortecznych (forty: FI, FIa, FII, FIIa, FIII, FIIIa, FIV, FIVa, FV, FVa, FVI, FVIa, FVII, FVIIa, FVIII, FVIIIa, FIX, FIXa oraz Cytadela, bunkier na So³aczu, bunkier przy al. Wojska Polskiego i ul. Mazowieckiej – 22 obiekty), g³ównie wœród terenów zielonych Poznania; miejsca zimowania nietoperzy. Czwarte pod wzglêdem liczebnoœci zimowisko w Polsce. Stwierdzono wystêpowanie 4 gatunków z za³¹cznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG, w tym stabilne populacje nocka du¿ego i mopka. Ponad po³owa obiektów (13) znajduje siê na liœcie 120 najwiêkszych zimowisk nietoperzy w Polsce (stwierdzono 50 lub wiêcej nietoperzy).
Fort I zaliczono do najwa¿niejszych miejsc zimowania nietoperzy w Polsce
Obszar w wiêkszoœci nie jest chroniony. Forty: I, IIIa, V, VIa, VIIIa oraz IVa s¹ chronione jako u¿ytki ekologiczne
Źród³o: opracowanie w³asne, na podstawie: Natura 2000. Standardowy Formularz Danych dla Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO), dla Obszarów Spe³niaj¹cych Kryteria Obszarów o Znaczeniu Wspólnotowym (OZW) I dla Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO).
Source: own study based on: Natura 2000 Standard Data Form for Special Protection Areas (SPAs), which meet the criteria for Rural Sites of Community Importance (SCI) and for Special Areas of Conservation (SAC).
Ryc. 1. Obszary Natura 2000 we Wroc³awiu Fig. 1. Natura 2000 sites in Wroc³aw
nad Bystrzyc¹ (PLH020055) podlega procesom scalania gruntów. Procedury te, zgodne sk¹din¹d z polityk¹ rz¹du w odniesieniu do rozdrobnionych terenów rolnych (Sektorowy… 2004), s¹ ca³kowicie bezzasadne i nietrafione w przypadku chronionych obszarów o ekstensywnym u¿ytkowaniu. Zmiany w mozaikowym krajobrazie, powi¹zane z zalesieniem od³ogowanych pól i likwidacj¹ zakrzewieñ œródpolnych, podwa¿aj¹ sens utworzenia obiektów chronionych maj¹cych zabezpieczaæ ró¿norodnoœæ u¿ytkowania krajobrazu.
Wiêkszoœæ ostoi we Wroc³awiu zwi¹zana jest z dolinami rzecznymi; st¹d te¿, jak dla wszystkich siedlisk zale¿nych od warunków wodnych, zagro¿eniem dla ich istnienia mo¿e byæ realizacja innych programów rz¹dowych, pozwalaj¹cych na manipulowanie uk³adem hydrograficznym w skali makro, a mianowicie – Programu Operacyjnego Infrastruktura i Œrodowisko (2007) oraz Strategii Gospodarki Wodnej (2005), w zakresie prac dotycz¹cych modernizacji Wroc³awskiego Wêz³a Wodnego, budowy zbiornika retencyjnego Racibórz i realizacji innych zadañ z Programu dla Odry 2006 (Wstêpne… 2001). Mo¿e siê okazaæ, ¿e istnienie ostoi wroc³awskich i w³aœciwe wype³nianie przez nie zadañ ochronnych zale¿y od braku realizacji przedsiêwziêæ z zakresu gospodarki wodnej daleko poza granicami tego miasta, a nie od planowej, rozs¹dnej i monitorowanej gospodarki przestrzeni¹ w granicach ostoi i w ich s¹siedztwie.
Generalizuj¹c: zagro¿eniem jest brak spójnoœci programów rz¹dowych, brak koordynacji zadañ Ryc. 2. Fortyfikacje w Poznaniu – obszar Natura 2000
1 – forty, 2 – bunkry; 1 – al. Wojska Polskiego, 2 – So³acz, 3 – ul. Mazowiecka (22 obiekty) Fig. 2. Fortification in Poznañ – Natura 2000 site
1 – forts, 2 – bunkers; 1 – Wojska Polskiego Av., 2 – So³acz district, 3 – Mazowiecka str. (22 objekts)
i wspó³pracy pomiêdzy ró¿nymi resortami (w tym przypadku: Ministerstwem Œrodowiska jako organem odpowiedzialnym za ochronê przyrody i Ministerstwem Rozwoju Regionalnego – koordynatorem programów inwestycyjnych).
Metodyka zarz¹dzania przestrzeni¹ w granicach ostoi Natura 2000
Gospodarowanie w granicach ostoi oraz opracowanie programów u¿ytkowych powinno byæ poprzedzone procedurami wstêpnymi, nazwanymi tu „metod¹ trzech kroków”. Krok I to ocena i analiza stanu œrodowiska, zawieraj¹ca w sobie: analizê przestrzeni, pozwalaj¹c¹ na identyfikacjê obszarów najcenniejszych; identyfikacjê zagro¿eñ i stref konfliktów i – jako efekt koñcowy – waloryzacjê przestrzeni.
Krok II: synteza – wyznaczenie nienaruszalnego rusztu przyrodniczego oraz okreœlenie zasad gospodarowania na jego obszarze. Zgodnie z zasad¹ kompensacji nale¿y okreœliæ obszary, które bêd¹ podlega³y dzia³aniom naprawczym oraz wskazaæ inne, pozaprzyrodnicze, funkcje przestrzeni spo³eczno-gospodarczej. Krok III polega³by na sformu³owaniu wniosków programowych, czyli zasad gospodarowania i korzystania ze œrodowiska, a tak¿e na przyjêciu programów rekultywacji, rewitalizacji, restytucji oraz monitoringu stanu przedmiotu ochrony oraz efektów dzia³añ podejmowanych w granicach i s¹siedztwie ostoi.
Tabela 3. Zidentyfikowane zagro¿enia dotycz¹ce analizowanych obszarów Table 3. Conflicts in Natura 2000 sites
Nazwa obszaru Zagro¿enia
Dolina Widawy
(PLB020002) intensywne, rekreacyjne u¿ytkowanie; niszczenie roœlinnoœci w miejscach postoju i biwakowania, synantropizacja; plany przekszta³cenia dolin Odry i Widawy, m.in.
budowa zbiornika w górnej czêœci zlewni Widawy Gr¹dy Odrzañskie
(PLB020002) zanieczyszczenia wód; osuszanie terenu; odst¹pienie od obowi¹zuj¹cych zasad gospodarki leœnej
Gr¹dy w Dolinie Odry
(PLH0200017) sukcesja w wyniku zaprzestania u¿ytkowania fitocenoz ³¹kowych i pastwiskowych, zaorywanie ³¹k, zrêby zupe³ne, osuszanie, eksploatacja piasku i ¿wiru,
zanieczyszczenia wód œciekami komunalnymi, dzikie wysypiska œmieci,
niekontrolowana turystyka i wêdkarstwo, inwestycje zwi¹zane ze zmian¹ koryta O³awy, zamiana gruntów rolnych na dzia³ki budowlane
Las Pilczycki
(PLH020069) planowana estakada obwodnicy autostradowej Wroc³awia A8; wyciêcie drzew zasiedlonych przez Cerambyx cerdo i Osmoderma eremita; planowane zmiany koryta Odry (m.in. budowa kana³u) na wysokoœci Lasu Pilczyckiego, zwi¹zane z projektem Wroc³awskiego Wêz³a Wodnego; ruch rekreacyjny (mo¿liwy jest wjazd samochodem);
rozwój zabudowy mieszkaniowej w s¹siedztwie.
Przeplatki nad Bystrzyc¹
(PLH020055) zmiana struktury u¿ytkowania ziemi, likwidacja i zaorywanie ³¹k lub ekstensyfikacja produkcji oraz zmiany w mozaikowym krajobrazie doliny (scalanie gruntów, zalesianie, likwidacja zakrzewieñ œródpolnych); nag³e zmiany przep³ywów w rzece Bystrzycy zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ zbiornika retencyjnego w Mietkowie, mo¿liwa erozja dna rzeki i zwi¹zane z ni¹ obni¿anie siê poziomu wód gruntowych; okresowe przesuszanie lasów
³êgowych i ³¹k wilgotnych bêd¹cych siedliskiem przeplatki; intensywna gospodarka leœna Fortyfikacje w Poznaniu
(PLH300005) zmiany mikroklimatu, p³oszenie zwierz¹t w okresie zimowym
Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie: Natura 2000, Standardowy Formularz Danych… oraz obserwacji terenowych Source: own study based on: Natura 2000, Standard Data Form... and field observations
Pe³na realizacja zadañ odnosz¹cych siê do gospodarowania w granicach ostoi i opracowania programów u¿ytkowych mo¿liwa bêdzie przy zastosowaniu ró¿nych instrumentów: badawczych, planistycznych, administracyjnych. Instrumenty badawcze dotycz¹ kompleksowej oceny przestrzeni, powi¹zanej z parametryzacj¹ i waloryzacj¹ zasobów przyrodniczych i antropogenicznych. Instrumenty planistyczne to spójne pod wzglêdem treœci dokumenty zwi¹zane z planowaniem miejscowym (opracowania ekofizjograficzne, studium uwarunkowañ i kierunków przestrzennego zagospodarowania gminy, plany miejscowe) oraz z realizacj¹ ochrony przyrody (plany ochrony). Instrumenty administracyjne zwi¹zane s¹ g³ównie z precyzyjnym, geodezyjnym okreœleniem granic obszaru, wyznaczaniem zasiêgu stref ochrony, przygotowaniem planów ochrony, a tak¿e programów u¿ytkowania terenu. W rezultacie wszystkich tych dzia³añ powstan¹ efekty ekologiczne (równowaga œrodowiska przyrodniczego, estetyka krajobrazu, czyli efekt piêknego krajobrazu, zachowanie struktur higienizuj¹cych przestrzeñ, w tym sanitacja terenów zamieszkanych, trwa³y i zrównowa¿ony rozwój).
Dyskusja
Analiza zjawisk obserwowanych na obszarach ostoi Natura 2000 powo³anych w granicach Poznania i Wroc³awia ujawni³a problemy, które wydaj¹ siê charakterystyczne dla innych tego typu obiektów w ca³ej Polsce:
1. brak wyraŸnego statusu prawnego obiektów,
2. brak jasno okreœlonych zasiêgów przestrzennych ostoi (precyzyjnie, geodezyjnie wytyczonych granic),
3. brak pe³nej inwentaryzacji przyrodniczej, 4. brak waloryzacji obszarów,
5. s¹siedztwo obszarów intensywnie zainwestowanych, 6. brak spójnoœci miêdzy programami rz¹dowymi.
Pierwszorzêdne staje siê ustalenie statusu prawnego obszarów na drodze administracyjno-prawnej oraz wykonanie podstawowych czynnoœci administracyjnych, takich jak geodezyjne okreœlenie granic, wytyczenie stref ochrony (zw³aszcza w sytuacji naporu budowlanego), opracowanie planów ochrony z wyraŸnie wyodrêbnionymi programami u¿ytkowania. Sugeruje siê, aby oceny oddzia³ywania by³y procedur¹ obligatoryjn¹ przed procesem inwestorskim, bez wzglêdu na typ inwestycji, i obejmowa³y równie¿ przedsiêwziêcia sytuowane w s¹siedztwie ostoi lub te¿ na obszarach o spójnym kompleksie ekosystemów (np. ta sama dolina rzeczna). Konieczna jest sta³a obserwacja (monitoring) obiektu chronionego – tylko wówczas mo¿liwe jest skuteczne przeciwdzia³anie lub podjêcie dzia³añ kompensacyjnych.
Utrwalenie planistyczne systemu obszarów chronionych (systemu – nie obiektów) poprzez Koncepcjê Przestrzennego Zagospodarowania Kraju winno pomóc w koordynowaniu przedsiêwziêæ strategicznych, o charakterze ponadlokalnym i ponadregionalnym. Stosowanie paradygmatu rozwoju zrównowa¿onego – zachowania œrodowiska dla przysz³ych pokoleñ – a tak¿e stosowanie strategii ekologicznych: unikania zagro¿eñ i kompensacji szkód oraz zasady nowoczesnych technologii powinno umo¿liwiæ kompleksow¹ ochronê obszarów Natura 2000 w warunkach jednoczesnego prowadzenia dzia³añ gospodarczych.
Literatura
Aktualizacja Shadow List obszarów siedliskowych sieci Natura 2000 w Polsce. 2006.
Dyrektywa Rady nr 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków.
Dyrektywa Rady nr 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory.
Heffner K., Marsza³ T. (red.) 2008. Oœrodki lokalne w strefie oddzia³ywania wielkich miast. Biuletyn KPZK, PAN 238.
Jezierska-Thöle A., Koz³owski L. (red.) 2008. Gospodarka przestrzenna w strefie kontinuum miejsko-wiejskiego. Wyd. Naukowe UMK, Toruñ.
Program Operacyjny INFRASTRUKTURA I ŒRODOWISKO. 2007. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007–2013. Szczegó³owy opis priorytetów. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.
Wersja robocza.
Propozycja optymalnej sieci obszarów Natura 2000 w Polsce – „Shadow List”. 2004. Warszawa.
Raszka B. 2007. Procedury ocen oddzia³ywania na œrodowisko w planowaniu przestrzennym na obszarach Natura 2000. Czasopismo Techniczne 7-A2007, 14 (104), s. 173–178.
Raszka B., Kasprzak K. 2007. Analiza zmian u¿ytkowania otuliny Wielkopolskiego Parku Narodowego w granicach gminy Mosina w latach 2002–2006. W: S. Koz³owski, P. Legutko-Kobus (red.), Planowanie przestrzenne. Szanse i zagro¿enia spo³eczno-œrodowiskowe. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw³a II, Lublin, s. 373–384.
Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora ¿ywnoœciowego oraz rozwój obszarów wiejskich”. Priorytet. Zrównowa¿ony rozwój obszarów wiejskich. Dzia³anie: Scalanie gruntów. 2004. Ministerstwo Rolnictwa.
Strategia Gospodarki Wodnej. 2005. Ministerstwo Œrodowiska.
System ocen oddzia³ywania na œrodowisko w granicach obszarów europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 w wybranych krajach Unii Europejskiej oraz w Polsce. 2004. Eko-Konsult, Gdañsk.
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. nr 92, poz. 880, z póŸn. zm.).
Wstêpne Studium Wykonalnoœci Programu dla Odry 2006. 2001. Manuskrypt.
