POZIOM ROZSZERZONY

(1)

Centralna Komisja Egzaminacyjna

EGZAMIN MATURALNY

OD ROKU SZKOLNEGO 2014/2015

HISTORIA

POZIOM ROZSZERZONY

ROZWI ĄZANIA ZADAē I SCHEMATY PUNKTOWANIA (A1, A2, A3, A4, A7)

GRUDZIEē 2013 pobrano z www.sqlmedia.pl

(2)

Zadanie 1. (0–1)

Wymagania ogólne Wymagania szczegóáowe

II. Analiza i interpretacja historyczna.

Zdający analizuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w kontekĞcie epok i dostrzega zaleĪnoĞci pomiĊdzy róĪnymi dziedzinami Īycia spoáecznego; rozpoznaje rodzaje Ĩródeá; ocenia przydatnoĞü Ĩródáa do wyjaĞnienia problemu historycznego;

dostrzega wieloĞü perspektyw badawczych oraz wielorakie interpretacje historii i ich przyczyny.

I.1.3. Cywilizacje Bliskiego [...] Wschodu.

Zdający rozpoznaje cechy charakterystyczne najwaĪniejszych osiągniĊü kulturowych cywilizacji bliskowschodnich […]

w zakresie […] sztuki […].

I.2.3. SpoáeczeĔstwo, Īycie polityczne i kultura staroĪytnej Grecji.

Zdający rozpoznaje dokonania kulturowe Greków […].

Rozwiązanie

Obiekt A powstaá na obszarze oznaczonym na mapie numerem 4.

Obiekt B powstaá na obszarze oznaczonym na mapie numerem 1.

Obiekt C powstaá na obszarze oznaczonym na mapie numerem 3.

Schemat punktowania

1 pkt – za trzy poprawne odpowiedzi

0 pkt – za niepeáną odpowiedĨ, báĊdną odpowiedĨ lub brak odpowiedzi Zadanie 2. (0–1)

dostrzega wieloĞü perspektyw badawczych oraz wielorakie interpretacje historii i ich przyczyny.

I.2.3. SpoáeczeĔstwo, Īycie polityczne i kultura staroĪytnej Grecji.

Zdający rozpoznaje dokonania kulturowe Greków w dziedzinie architektury, rzeĨby […].

Rozwiązanie

A. Propyleje, B. Partenon, C. [w] Erechtejonie Schemat punktowania

1 pkt – za wpisanie trzech poprawnych nazw

Zdający analizuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w kontekĞcie epok i dostrzega zaleĪnoĞci pomiĊdzy róĪnymi dziedzinami Īycia spoáecznego; rozpoznaje rodzaje Ĩródeá; ocenia przydatnoĞü Ĩródáa

III etap edukacyjny

5.1. Cywilizacja rzymska.

Zdający umiejscawia w czasie

i charakteryzuje system sprawowania wáadzy oraz organizacjĊ spoáeczeĔstwa w Rzymie republikaĔskim i cesarstwie.

pobrano z www.sqlmedia.pl

(3)

do wyjaĞnienia problemu historycznego;

IV etap edukacyjny – poziom rozszerzony I.4.1. SpoáeczeĔstwo, Īycie polityczne i kultura staroĪytnego Rzymu.

Zdający charakteryzuje przemiany ustrojowe i spoáeczne w Rzymie republikaĔskim.

Rozwiązanie 3.1.

prawo do wybierania urzĊdników/wybór urzĊdników Przykáadowe rozwiązanie

3.2.

Kandydaci do urzĊdów powinni posiadaü umiejĊtnoĞü [piĊknego] przemawiania oraz umiejĊtnoĞü okazywania szacunku wspóáobywatelom.

Schemat punktowania 3.1.

1 pkt – za poprawną odpowiedĨ

0 pkt – za báĊdną odpowiedĨ lub brak odpowiedzi 3.2.

1 pkt – za poprawną odpowiedĨ – wskazanie dwóch wáaĞciwych umiejĊtnoĞci 0 pkt – za niepeáną odpowiedĨ, báĊdną odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

Zadanie 4. (0–2)

III etap edukacyjny

9.4. Początki cywilizacji zachodniego chrzeĞcijaĔstwa.

Zdający opisuje relacje pomiĊdzy wáadzą cesarską a papieską w X–XI w.

IV etap edukacyjny – poziom rozszerzony II.3.1. Europa w okresie krucjat.

Zdający wyjaĞnia ideowe i polityczne przyczyny rywalizacji papiestwa z cesarstwem o zwierzchnictwo nad Ğredniowieczną Europą.

Przykáadowe rozwiązania 4.1.

x Istotą sporu o inwestyturĊ byá konflikt miĊdzy cesarzem a papieĪem o mianowanie biskupów. Mianowanie odbywaáo siĊ przez wrĊczenie pierĞcienia biskupiego i pastoraáu, poáączone byáo z powierzeniem beneficjum. KoĞcióá dąĪyá do uniezaleĪnienia wyboru biskupów od monarchów.

x Byá to spór miĊdzy dwiema uniwersalnymi wáadzami – cesarstwem (wáadzą Ğwiecką) i papiestwem (wáadzą duchowną) o prymat w Europie áaciĔskiej (zwierzchnią wáadzĊ w Ğwiecie zachodniego chrzeĞcijaĔstwa).

D. konkordat wormacki pobrano z www.sqlmedia.pl

(4)

1 pkt – za poprawne wyjaĞnienie istoty sporu

0 pkt – za niepeáną odpowiedĨ, báĊdną odpowiedĨ lub brak odpowiedzi 4.2.

III etap edukacyjny

12.3. Zdający rozpoznaje zabytki kultury Ğredniowiecza […].

IV etap edukacyjny – poziom rozszerzony II.7.4. Polska w XIV–XV w.

Zdający charakteryzuje i ocenia stosunki polsko-krzyĪackie na páaszczyĨnie […]

kulturowej.

Przykáadowe rozwiązanie

Bryáa obiektu jest charakterystyczna dla ceglanych zamków krzyĪackich wznoszonych na ziemiach opanowanych przez KrzyĪaków. Zamek zbudowany jest na planie kwadratu. Na planie przedstawiono pomieszczenia charakterystyczne dla siedziby zakonu (kapitularz, refektarz, dormitorium) – teĪ rycerskiego, i typowe dla obiektów zakonu krzyĪackiego, takie jak infirmeria i gdanisko.

1 pkt – za poprawną odpowiedĨ z odwoáaniem do obu Ĩródeá 0 pkt – za niepeáną odpowiedĨ, báĊdną odpowiedĨ, brak odpowiedzi Zadanie 6. (0–2)

III etap edukacyjny

14.5. Polska dzielnicowa i zjednoczona.

Zdający ocenia dokonania Kazimierza Wielkiego w dziedzinie polityki

wewnĊtrznej (system obronny, urbanizacja kraju) […].

IV etap edukacyjny – poziom rozszerzony II.7.5. Polska w XIV–XV wieku.

Zdający ocenia panowanie Piastów w dziejach Polski.

Przykáadowe rozwiązanie 6.1.

Na mapie widoczne jest rozmieszczenie gáównych zamków i miast obronnych wzniesionych za panowania Kazimierza Wielkiego. Lokalizacja tych obiektów potwierdza, Īe wybór miejsca budowy byá gáĊboko przemyĞlany i powiązany z gáównymi kierunkami, z których mogáo nadejĞü zagroĪenie dla paĔstwa, co jest zgodne z opinią Pawáa Jasienicy.

(5)

6.2.

1 – PaĔstwo Zakonu Szpitala NajĞwiĊtszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie (paĔstwo zakonu krzyĪackiego, KrzyĪacy)

2 – Wielkie KsiĊstwo Litewskie (Litwa, Litwini) 3 – Królestwo Czeskie (Czechy, Czesi)

1 pkt – za poprawne podanie trzech zagroĪeĔ

I. Chronologia historyczna.

Zdający porządkuje wydarzenia z historii powszechnej oraz dziejów ojczystych;

dostrzega zmiennoĞü i dynamikĊ wydarzeĔ w dziejach, a takĪe ciągáoĞü procesów historycznych.

II.6.2. Europa póĨnego Ğredniowiecza.

Zdający charakteryzuje przemiany gospodarcze w Europie póĨnego Ğredniowiecza.

Przykáadowe rozwiązania

x W latach 1370–1520 udziaá zboĪa wĞród towarów eksportowanych z Polski ulegá zwiĊkszeniu z 5 do 46 punktów procentowych. Na zwiĊkszenie tego udziaáu mogáo wpáynąü kilka róĪnych czynników, do których – miĊdzy innymi – naleĪy wzrost zapotrzebowania w Europie na tanią ĪywnoĞü.

x W latach 1370–1520 udziaá zboĪa w strukturze polskiego eksportu znacznie zwiĊkszyá siĊ:

z 5 do 46 punktów procentowych. Byá to skutek odzyskania przez PolskĊ dostĊpu do Baátyku, uzyskania kontroli nad przewozem zboĪa Wisáą i likwidacji krzyĪackiego poĞrednictwa.

2 pkt – za sformuáowanie prawidáowego wniosku oraz podanie jednej przyczyny zmiany 1 pkt – za sformuáowanie prawidáowego wniosku, lecz bez podania przyczyny zmiany 0 pkt – za niepeáną odpowiedĨ, báĊdną odpowiedĨ lub brak odpowiedzi

(6)

Zadanie 8. (0–2)

III.2.3. Europa w XVI–XVIII w.

Zdający opisuje mapĊ polityczną i wyznaniową Europy w XVI w.

MaáĪeĔstwo Anny [Jagiellonki] z Ferdynandem I [Habsburgiem]

MaáĪeĔstwo Ludwika [JagielloĔczyka] z Marią [Habsburg]

8.2.

C. wygaĞniĊcie wĊgiersko-czeskiej linii Jagiellonów Schemat punktowania

8.1.

1 pkt – za poprawną odpowiedĨ – podanie dwóch wáaĞciwych maáĪeĔstw 0 pkt – za niepeáną odpowiedĨ, báĊdną odpowiedĨ lub brak odpowiedzi 8.2.

0 pkt – za báĊdną odpowiedĨ lub brak odpowiedzi Zadanie 9. (0–2)

III Etap edukacyjny

21.1. Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej sąsiedzi w XVII w.

Zdający wyjaĞnia gáówne przyczyny wojen Rzeczypospolitej ze Szwecją […].

IV etap edukacyjny – poziom rozszerzony III.4.2. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVII wieku. Ustrój, spoáeczeĔstwo i kultura.

Zdający opisuje gáówne etapy konfliktów politycznych i militarnych Rzeczypospolitej ze Szwecją, […]; wyjaĞnia ich nastĊpstwa.

III.4.6. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVII wieku. Ustrój, spoáeczeĔstwo i kultura.

Zdający […] rozpoznaje dzieáa sztuki baroku.

1. prawda pobrano z www.sqlmedia.pl

(7)

2. faász 3. faász

Wáadca zostaá przedstawiony z krzyĪem i szablą w dáoniach, co moĪe symbolizowaü jego walecznoĞü i gorliwoĞü religijną.

1 pkt – za poprawne wyjaĞnienie znaczenia obu atrybutów

Zdający porządkuje i synchronizuje wydarzenia z historii powszechnej oraz dziejów ojczystych; dostrzega zmiennoĞü i dynamikĊ wydarzeĔ w dziejach, a takĪe ciągáoĞü procesów historycznych.

III etap edukacyjny

21. Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej sąsiedzi w XVII w. Zdający

1) wyjaĞnia gáówne przyczyny wojen Rzeczypospolitej z […] Turcją […].

3) ocenia spoáeczno-gospodarcze i polityczne nastĊpstwa wojen w XVII w.

IV etap edukacyjny – zakres rozszerzony III.2.6. Europa w XVI–XVII w.

Zdający charakteryzuje gáówne europejskie konflikty polityczne w XVI–XVII w., z uwzglĊdnieniem roli Turcji w Europie ĝrodkowo-Wschodniej.

III.4.2. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVII w. Ustrój, spoáeczeĔstwo i kultura.

Zdający opisuje gáówne etapy konfliktów politycznych i militarnych Rzeczypospolitej z […] Turcją w XVII w.; wyjaĞnia ich nastĊpstwa.

bitwa pod Wiedniem w 1683 r., (Wiktoria WiedeĔska, [druga] odsiecz wiedeĔska) Przykáadowe rozwiązanie

10.2.

Sojusz przyjąá nazwĊ Liga ĝwiĊta, bowiem zawiązano go pod przewodnictwem papiestwa (PaĔstwa KoĞcielnego) w celu walki z przeciwnikami wiary chrzeĞcijaĔskiej (Turkami, muzuámanami).

1 pkt – za poprawną odpowiedĨ pobrano z www.sqlmedia.pl

(8)

1 pkt – za poprawne wyjaĞnienie

III etap edukacyjny

26.2. Rzeczpospolita w dobie stanisáawowskiej.

Zdający sytuuje w czasie obrady Sejmu Wielkiego oraz uchwalenie Konstytucji 3 maja; wymienia reformy Sejmu Wielkiego oraz postanowienia Konstytucji 3 maja.

26.3. Rzeczpospolita w dobie stanisáawowskiej.

Zdający wyjaĞnia okolicznoĞci zawiązania konfederacji targowickiej […].

IV etap edukacyjny – poziom rozszerzony III. 6.1. Rzeczpospolita w XVIII w. Reformy oĞwieceniowe i rozbiory.

Zdający charakteryzuje politykĊ Rosji […]

wobec Rzeczypospolitej.

III.6.4. Rzeczpospolita w XVIII w. Reformy oĞwieceniowe i rozbiory.

Zdający opisuje i analizuje uwarunkowania wewnĊtrzne i miĊdzynarodowe kolejnych rozbiorów Polski […].

ustrój wprowadzony w Īycie Konstytucją 3 maja [ustrój Trzeciego Maja]

Nie, starosta nie przyáączyáby siĊ do grona zwolenników Konstytucji 3 maja. Jego wypowiedĨ Ğwiadczy o tym, Īe byá zwolennikiem dawnej formy rządów; akceptowaá liberum weto oraz miaá lekcewaĪący stosunek do projektów nowych rozwiązaĔ politycznych (np. do StraĪy Praw).

11.3.

Starosta byá przeciwnikiem idei oĞwieceniowych. Z lekcewaĪeniem wypowiadaá siĊ o takich ideach oĞwieceniowych jak prawa czáowieka i wolnoĞü sumienia.

1 pkt – za zajĊcie stanowiska z uzasadnieniem

(9)

III etap edukacyjny 29.1. Epoka napoleoĔska.

Zdający opisuje zmiany w Europie w okresie napoleoĔskim w zakresie stosunków

spoáeczno-gospodarczych i politycznych.

IV etap edukacyjny – zakres rozszerzony IV.1.2. Europa napoleoĔska.

Zdający wyjaĞnia Ĩródáa sukcesów i poraĪek Napoleona w polityce wewnĊtrznej

i zagranicznej.

IV.1.3. Europa napoleoĔska.

Zdający wyjaĞnia wpáyw idei rewolucji francuskiej i wojen okresu napoleoĔskiego na zmiany polityczne, spoáeczne

i gospodarcze w Europie.

blokada kontynentalna Przykáadowe rozwiązanie 12.2.

Tak, na podstawie informacji ze Ĩródáa 2. moĪna wnioskowaü, Īe w KsiĊstwie Warszawskim wprowadzono blokadĊ kontynentalną. W Ĩródle znajdują siĊ informacje o pogarszającej siĊ sytuacji ekonomicznej KsiĊstwa z powodu odciĊcia od rynku zbytu towarów, które produkowaáo polskie rolnictwo. OdciĊcie od rynków zbytu byáo wáaĞnie nastĊpstwem blokady.

Zdający analizuje wydarzenia, zjawiska

III etap edukacyjny

34.2. SpoáeczeĔstwo dawnej

Rzeczypospolitej w okresie powstaĔ narodowych.

Zdający przedstawia przyczyny oraz porównuje przebieg i charakter powstaĔ narodowych.

34.3. SpoáeczeĔstwo dawnej pobrano z www.sqlmedia.pl

(10)

i procesy historyczne w kontekĞcie epok i dostrzega zaleĪnoĞci pomiĊdzy róĪnymi dziedzinami Īycia spoáecznego; rozpoznaje rodzaje Ĩródeá; ocenia przydatnoĞü Ĩródáa do wyjaĞnienia problemu historycznego;

Rzeczypospolitej w okresie powstaĔ narodowych.

Zdający rozróĪnia bezpoĞrednie

i dáugofalowe nastĊpstwa powstaĔczych ruchów narodowych.

35.1. ĩycie pod zaborami.

Zdający wyjaĞnia cele i opisuje metody dziaáaĔ zaborców wobec mieszkaĔców ziem dawnej Rzeczypospolitej.

IV etap edukacyjny – poziom rozszerzony IV.4.1. Walka o niepodlegáoĞü Polski w okresie niewoli narodowej.

Zdający charakteryzuje i porównuje cele i metody polityki zaborców wobec

spoáeczeĔstwa polskiego w okresie niewoli narodowej.

IV.4.3. Walka o niepodlegáoĞü Polski w okresie niewoli narodowej.

Zdający wyjaĞniania przyczyny, charakter i skutki powstaĔ narodowych.

Przykáadowe rozwiązania

x Tak, ostrzeĪenie przerodziáo siĊ w czyn. W lutym 1861 r. wojsko rosyjskie otworzyáo ogieĔ do manifestantów na Krakowskim PrzedmieĞciu w Warszawie. ZginĊáo piĊciu uczestników manifestacji.

x Sáowa staáy siĊ faktem, a za ostrzeĪeniami poszáy dziaáania, np. w kwietniu 1861 r.

wojsko rosyjskie zmasakrowaáo uczestników demonstracji na Placu Zamkowym w Warszawie. ZginĊáo okoáo 100 osób, a kilkaset zostaáo rannych.

0 pkt –za niepeáną odpowiedĨ, báĊdną odpowiedĨ lub brak odpowiedzi Zadanie 14. (0–1)

IV.3.1. Ideologie XIX w.

Zdający charakteryzuje i porównuje ideologie: konserwatyzm, liberalizm, nacjonalizm, socjalizm utopijny, marksizm i anarchizm.

Rozwiązanie 1. faász 2. faász 3. prawda pobrano z www.sqlmedia.pl

(11)

IV.5.1. SpoáeczeĔstwo polskie w okresie zaborów w XIX w.

Zdający wyjaĞnia wewnĊtrzne i zewnĊtrzne przyczyny odmiennego rozwoju

gospodarczego ziem polskich w trzech zaborach.

Przykáadowe rozwiązania 15.1.

x Tak, uwagi Reymonta o szybkim rozwoju àodzi potwierdzają dane z tabeli. Dane te pokazują podwojenie siĊ w latach 1890–1898 liczby mieszkaĔców àodzi, co jest dowodem tempa rozwoju gospodarczego.

x Tak szybki wzrost liczby mieszkaĔców byá pochodną zapotrzebowania na pracowników w rozwijającym siĊ przemyĞle. Uwagi Reymonta o tempie rozwoju miasta odzwierciedlają dane statystyczne, które mówią o wzroĞcie liczby mieszkaĔców àodzi.

[przemysá] wáókienniczy Schemat punktowania 15.1.

dostrzega zmiennoĞü i dynamikĊ wydarzeĔ

V.1.1. I wojna Ğwiatowa i rewolucje w Rosji.

Zdający […] opisuje charakter dziaáaĔ wojennych.

(12)

w dziejach, a takĪe ciągáoĞü procesów historycznych.

V.3.1. Europa i Ğwiat miĊdzy wojnami.

SpoáeczeĔstwo, gospodarka, kultura.

Zdający charakteryzuje proces demokratyzacji spoáeczeĔstw

miĊdzywojennych i ustrojów politycznych, z uwzglĊdnieniem nastĊpstw I wojny Ğwiatowej […].

Fotografia pochodzi z okresu I wojny Ğwiatowej. Podczas wojny zwiĊkszyáa siĊ obecnoĞü kobiet na rynku pracy. Kobiety byáy zatrudniane w przemyĞle na stanowiskach typowo mĊskich, bowiem mĊĪczyĨni walczyli na frontach wojennych. Po wojnie kobiety nie zawsze wracaáy do swoich dawnych obowiązków. Przyczyniáo siĊ to do wzrostu politycznej roli kobiet i uzyskania przez nie po wojnie praw politycznych w wielu paĔstwach.

0 pkt – za niepeáną odpowiedĨ, báĊdną odpowiedĨ, brak odpowiedzi Zadanie 17. (0–2)

Zdający charakteryzuje Īycie gospodarcze okresu miĊdzywojennego […].

B. imigranci planują podjąü pracĊ we wszystkich sektorach gospodarki amerykaĔskiej 17.2.

C. restrukturyzacji gospodarki po I wojnie Ğwiatowej Schemat punktowania

17.1.

0 pkt – za báĊdną odpowiedĨ lub brak odpowiedzi pobrano z www.sqlmedia.pl

(13)

Zadanie 18. (0–1)

V.2.5. Kryzys demokracji i systemy totalitarne.

Zdający ocenia politykĊ Ğwiata zachodniego wobec totalitaryzmu nazistowskiego

i komunizmu […].

Przykáadowe rozwiązania D. czwartej dekadzie XX wieku

x W tekĞcie mówi siĊ o „nowej sytuacji miĊdzynarodowej” i wspomina siĊ, Īe Niemcy byáy juĪ hitlerowskie. Adolf Hitler doszedá do wáadzy w 1933 r.

x W tekĞcie wspomina siĊ o staraniach w sprawie przyjĊcia ZSRR do Ligi Narodów, co nastąpiáo w 1934 r.

1 pkt – za wskazanie poprawnej odpowiedzi i wáaĞciwe uzasadnienie 0 pkt – za niepeáną odpowiedĨ, báĊdną odpowiedĨ lub brak odpowiedzi Zadanie 19. (0–1)

V.5.1. II Rzeczpospolita. SpoáeczeĔstwo, gospodarka, kultura.

Zdający charakteryzuje i ocenia dorobek gospodarczy II Rzeczypospolitej.

V.5.2. II Rzeczpospolita. SpoáeczeĔstwo, gospodarka, kultura.

Zdający analizuje strukturĊ spoáeczeĔstwa II Rzeczypospolitej […].

(14)

Dziennik urzĊdowy B. Na pierwszej stronie dziennika urzĊdowego, umieszczono nazwĊ paĔstwa oraz godáo paĔstwowe wedáug wzoru stosownego w II Rzeczypospolitej.

Przytoczony dokument pochodzi równieĪ z okresu II Rzeczypospolitej (Ustawa o wykonaniu reformy rolnej, 1925 r.). ĝwiadczą o tym sformuáowania charakterystyczne dla okresu po I wojnie Ğwiatowej, np. odniesienie do podziaáu ziemi naleĪących do paĔstw zaborczych.

1 pkt – za poprawną odpowiedĨ z uzasadnieniem

0 pkt – za niepeáną odpowiedĨ, za báĊdną odpowiedĨ lub brak odpowiedzi Zadanie 20. (0–1)

V.2.2. Kryzys demokracji i systemy totalitarne.

Zdający wyjaĞnia spoáeczne, gospodarcze, polityczne i kulturowe uwarunkowania rządów autorytarnych w Europie ĝrodkowo- Wschodniej, faszyzmu wáoskiego i nazizmu oraz charakteryzuje aktywnoĞü

miĊdzynarodową Wáoch i Niemiec w latach trzydziestych XX w.

Zdający rozpoznaje dorobek kulturowy okresu miĊdzywojennego.

V.6.1. Europa i Ğwiat podczas II wojny Ğwiatowej.

Zdający opisuje gáówne etapy II wojny Ğwiatowej […].

Sarkastyczna wypowiedĨ artysty nawiązuje do nalotu [dywanowego] w czasie wojny domowej w Hiszpanii w 1937 r., przeprowadzonego przez niemieckie lotnictwo [Legion Condor] na [baskijskie] miasteczko Guernica.

V.9.2. Europa i Ğwiat w okresie rywalizacji ZSRR i Stanów Zjednoczonych.

Zdający rozpoznaje zmiany polityczne na mapie Europy i Ğwiata po II wojnie Ğwiatowej.

V.9.3. Europa i Ğwiat w okresie rywalizacji ZSRR i Stanów Zjednoczonych.

Zdający wyjaĞnia genezĊ zimnej wojny i rozpoznaje jej przejawy w stosunkach pomiĊdzy ZSRR a Stanami Zjednoczonymi.

(15)

Autor plakatu twierdzi, Īe Stany Zjednoczone prowadzą obáudną, zakáamaną politykĊ w odniesieniu do ZSRR [i innych krajów radzieckiej strefy wpáywów], gáosząc puste hasáa [frazesy] o pokoju, a jednoczeĞnie zakáadając bazy wojskowe. WymowĊ tĊ potwierdzają takie elementy graficzne, jak postaü dziennikarza, który káamie gáosząc hasáa o pokoju i rozbrojeniu. MoĪna tak wnioskowaü, poniewaĪ siedzi w kieszeni wojskowego, a jego mikrofon podáączony jest do pliku dolarów, co oznacza finansowanie przez rząd USA.

Trzymana przez dziennikarza gaáązka oliwna, symbol pokoju, z zatkniĊtą bombą, potwierdza obáudĊ rządu amerykaĔskiego i faász gáoszonych haseá o pokoju. Ponadto Īoánierz, planuje rozmieszczenie baz wojskowych na terenie Europy, co ma sáuĪyü rozszerzaniu amerykaĔskich wpáywów. Opatrzone rany Īoánierza sugerują udziaá w dziaáaniach wojennych i stoją w sprzecznoĞci ze sáowami gáoszonymi oficjalnie przez amerykaĔski rząd za poĞrednictwem przekupionych dziennikarzy.

3 pkt – za poprawnie podaną wymowĊ propagandową oraz poprawną interpretacjĊ co najmniej dwóch elementów graficznych

2 pkt – za poprawnie podaną wymowĊ propagandową i interpretacjĊ jednego elementu graficznego

1 pkt – za poprawnie podaną wymowĊ propagandową bez interpretacji elementów graficznych

Zdający porządkuje i synchronizuje wydarzenia z historii powszechnej oraz dziejów ojczystych; dostrzega zmiennoĞü i dynamikĊ wydarzeĔ w dziejach, a takĪe ciągáoĞü procesów historycznych.

V.9.8. Europa i Ğwiat w okresie rywalizacji ZSRR i Stanów Zjednoczonych.

Zdający charakteryzuje przyczyny i skutki przeáomowych konfliktów zimnej wojny:

wojny koreaĔskiej […].

Rozwiązanie B. 1950

V.12.6. Europa ĝrodkowo-Wschodnia po II wojnie Ğwiatowej.

Zdający synchronizuje najwaĪniejsze wydarzenia z dziejów Ğwiata, Europy Zachodniej i ĝrodkowo-Wschodniej oraz Polski.

V.16.1. Polska w latach 1980–1989.

Zdający wyjaĞnia ideĊ SolidarnoĞci i jej wpáyw na przemiany spoáeczno-polityczne w Polsce.

(16)

Posáanie propaguje ideĊ tworzenia wolnych związków zawodowych, solidarnoĞci ludzi pracy oraz ideĊ wzajemnego wspierania siĊ spoáeczeĔstw krajów komunistycznych.

23.2.

BreĪniew oceniaá Posáanie negatywnie; uznaá je za prowokacjĊ. OskarĪyá „SolidarnoĞü”

o ingerencjĊ w sprawy wewnĊtrzne krajów komunistycznych oraz dąĪenie do ich destabilizacji.

1 pkt – za prawidáową odpowiedĨ

1 pkt – za prawidáowe wyjaĞnienie

Temat 1. Porównaj ustroje polityczne Sparty i Aten w V w. p.n.e. WykaĪ podobieĔstwa i róĪnice. W pracy wykorzystaj materiaáy Ĩródáowe.

Wymagania ogólne Wymagania szczegóáowe II. Analiza i interpretacja historyczna.

III. Tworzenie narracji historycznej.

Zdający tworzy narracjĊ historyczną w ujĊciu przekrojowym lub problemowym; dostrzega problem i buduje argumentacjĊ,

uwzglĊdniając róĪne aspekty procesu historycznego; dokonuje selekcji

i hierarchizacji oraz integruje pozyskane informacje z róĪnych Ĩródeá

wiedzy.

III etap edukacyjny 4.1. Cywilizacja grecka.

Zdający wyjaĞnia wpáyw Ğrodowiska geograficznego na gospodarkĊ i rozwój polityczny staroĪytnej Grecji.

4.2. Cywilizacja grecka.

Zdający umiejscawia w czasie i porównuje system sprawowania wáadzy oraz organizacjĊ spoáeczeĔstwa w Sparcie i Atenach

peryklejskich.

IV etap edukacyjny – zakres rozszerzony I.2.2. SpoáeczeĔstwo, Īycie polityczne i kultura staroĪytnej Grecji.

Zdający wyjaĞnia przemiany ustrojowe w Atenach i porównuje formy ustrojowe greckich polis.

Kryteria oceniania Poziom IV (9–12 pkt)

Zdający:

• przedstawiá omawiane zagadnienia ustrojowe w ujĊciu porównawczym, ukazując najwaĪniejsze podobieĔstwa i róĪnice miĊdzy systemami demokratycznym i oligarchicznym (np. miĊdzy gáównymi instytucjami ustrojowymi i ich kompetencjami),

• poprawnie przeprowadziá selekcjĊ i hierarchizacjĊ informacji, pobrano z www.sqlmedia.pl

(17)

• wáaĞciwie i w peáni wykorzystaá materiaá Ĩródáowy (np. podaá informacje pochodzące ze Ĩródeá),

• sformuáowaá wnioski i ocenĊ oraz podsumowaá rozwaĪania.

Poziom III (6–8 pkt)

Zdający:

• przedstawiá omawiane zagadnienia ustrojowe w ujĊciu porównawczym, ukazując wybrane podobieĔstwa i cechy róĪniące demokracjĊ ateĔską od oligarchii w Sparcie (np. miĊdzy wybranymi instytucjami ustrojowymi),

• w wiĊkszoĞci poprawnie przeprowadziá selekcjĊ faktów, wykazując siĊ zrozumieniem ich znaczenia i hierarchii,

• w wiĊkszoĞci wykorzystaá materiaá Ĩródáowy,

• podjąá próbĊ formuáowania wniosków (np. dotyczącą roli Zgromadzenia w demokratycznych Atenach i w oligarchicznej Sparcie),

• podjąá próbĊ oceny obu systemów sprawowania wáadzy.

Poziom II (3–5 pkt)

Zdający:

• czĊĞciowo przedstawiá faktografiĊ w ujĊciu porównawczym (np. wymieniá wybrane instytucje ustrojowe i wskazaá ich charakterystyczne cechy, podając róĪnice),

• podjąá próbĊ selekcji i uporządkowania podanej faktografii,

• podjąá próbĊ wykorzystania materiaáów Ĩródáowych i zastosowania ich w tekĞcie pracy.

Poziom I (1–2 pkt)

Zdający:

• w kilku/kilkunastu zdaniach odniósá siĊ do tematu,

• podaá kilka faktów związanych z tematem, zwykle bez wskazywania podobieĔstw/róĪnic miĊdzy nimi (np. Rada PiĊciuset, geruzja, Zgromadzenie Ludowe),

• wykorzystaá materiaá Ĩródáowy w niezadawalającym stopniu,

• poprawnie umieĞciá rozwaĪania w czasie i w przestrzeni.

Przykáadowa realizacja zadania

W staroĪytnej Grecji podstawową formą organizacji spoáeczeĔstwa byáa polis okreĞlana jako polityczna wspólnota obywateli. Jej terytorium najczĊĞciej obejmowaáo miasto i przylegające do niego wsie. W V w. p.n.e. zdecydowanie najwaĪniejszą rolĊ w Ğwiecie greckim odgrywaáy dwa oĞrodki polityczne: Ateny i Sparta. Oryginalnym osiągniĊciem AteĔczyków byáa demokracja, która w ich przekonaniu stanowiáa najlepszą formĊ ustrojową dla polis. Z kolei Sparta postrzegana byáa jako przypadek sprawnie zorganizowanej i dobrze funkcjonującej greckiej polis oligarchicznej.

Ateny poáoĪone byáy w Ğrodkowej Grecji na Póáwyspie Attyckim, który od wschodu i zachodu oblewaáy morza. Od póánocy miasto otaczaáy góry. Sparta leĪaáa w gáĊbi lądu i zajmowaáa krainĊ zwaną Lakonią na Peloponezie. Byáa najwiĊkszym terytorialnie paĔstwem staroĪytnej Grecji. W odróĪnieniu od polis ateĔskiej Sparta posiadaáa bezpieczniejsze poáoĪenie i nie byáa aĪ do IV w. p.n.e. ufortyfikowana, co widoczne jest na planie miasta (Ĩródáo C). Natomiast w Atenach zniszczonych po wojnach z Persami, wzmocniono system obronny. Miasto ufortyfikowano i poáączono Dáugimi Murami z Pireusem. Zapewniaáy one Atenom skuteczną ochronĊ od strony lądu (Ĩródáo C).

Ateny i Sparta posiadaáy róĪne tradycje ustrojowe i odmienne doĞwiadczenia w tworzeniu paĔstwowoĞci. Polis ateĔska pierwotnie byáa monarchią, a po jej zniesieniu nastąpiáy rządy arystokracji. Przeprowadzone w latach 508–507 r. p.n.e. reformy Klejstenesa, zapoczątkowaáy wprowadzenie nowego ustroju – demokracji. Natomiast system polityczny Sparty, uksztaátowany w okresie archaicznym (VIII–VI w. p.n.e.), – w przeciwieĔstwie do Aten – okazaá siĊ bardzo trwaáy i stabilny. Wedáug tradycji spartaĔskiej, do której odwoáuje siĊ pobrano z www.sqlmedia.pl

(18)

Herodot (Ĩródáo A), uksztaátowanie ustroju Sparty byáo dzieáem wybitnego prawodawcy Likurga. W opinii Herodota, LacedemoĔczycy, czyli wolni mieszkaĔcy Sparty, z wielką czcią odnosili siĊ do Likurga jako twórcy ustroju ich polis. Dowodziü tego miaáo wybudowanie mu Ğwiątyni (wspomina o tym Ĩródáo A, a potwierdza Ĩródáo C).

Zarówno w demokratycznych Atenach, jak i w oligarchicznej Sparcie, istniaáy podobne instytucje ustrojowe. W obu poleis dziaáaáo Zgromadzenie Ludowe. W Atenach Zgromadzenie (eklezjĊ) stanowili wszyscy obywatele. Prawa polityczne posiadali wolni i doroĞli mĊĪczyĨni, a nie mieli ich cudzoziemcy, niewolnicy i kobiety. W Sparcie, w Zgromadzeniu (apelli), braáa udziaá wąska grupa peánoprawnych obywateli, nazywanych spartiatami. Praw politycznych nie posiadali periojkowie, grupa ludnoĞci wolnej zajmująca siĊ handlem i rzemiosáem.

NajwiĊksza grupa ludnoĞci (heloci) pozbawiona byáa wszelkich praw. Ich status prawny byá w istocie podobny do statusu niewolników.

Eklezja w polis ateĔskiej peániáa rolĊ najwaĪniejszego organu wáadzy paĔstwowej i w porównaniu z apellą w Sparcie posiadaáa szerszy zakres kompetencji. Decydowaáa o sprawach wewnĊtrznych miasta-paĔstwa oraz o jego polityce zagranicznej. Na Zgromadzeniu kaĪdy AteĔczyk mógá wypowiedzieü siĊ o projekcie czy wnieĞü do niego poprawkĊ. Prawo przemawiania i zgáaszania wniosków na eklezji stanowiáo jedną z podstawowych zasad demokracji. Natomiast w Sparcie obywatele nie mogli wnieĞü poprawek do projektu, posiadali tylko prawo do gáosowania nad ustawami zgáaszanymi przez RadĊ Starszych (geruzjĊ). Mogli jedynie odrzuciü lub przyjąü wniosek. Stąd, jedna z istotnych róĪnic miĊdzy ateĔską a spartaĔską odmianą ludowáadztwa wyraĪaáa siĊ w tym, Īe spartiaci, w przeciwieĔstwie do AteĔczyków, nie mieli ani prawa gáosu, ani moĪliwoĞci skáadania wáasnych wniosków. W Sparcie, w przeciwieĔstwie do Aten, nie wymagano od spartiatów zaangaĪowania i aktywnej postawy, lecz posáuszeĔstwa i podporządkowania siĊ wspólnocie.

Centrum Īycia publicznego w Atenach i w Sparcie stanowiáa agora, na której znajdowaáy siĊ gáówne budynki paĔstwowe, Ğwiątynie, oátarze, rzeĨby itp. W Sparcie na agorze zbieraáo siĊ Zgromadzenie. W Atenach początkowo obywatele decydowali w sprawach paĔstwa na agorze, w czasach Peryklesa obrady przeniesiono na wzgórze Pnyks, naprzeciw Akropolu, który w V w. p.n.e. peániá funkcjĊ miejsca ĞwiĊtego i powstawaáy tam wyáącznie budowle sakralne (Ĩródáo C).

W przeciwieĔstwie do Aten, gdzie wiĊkszoĞcią spraw paĔstwowych zajmowaáa siĊ eklezja, w Sparcie rządziáa wąska grupa spartiatów wybierana do Rady Starszych (geruzji) oraz do piĊcioosobowego kolegium eforów. Herodot za twórcĊ geruzji i eforatu uwaĪaá Likurga (Ĩródáo A). Do geruzji wybierano obywateli, którzy ukoĔczyli 60 lat, a funkcja ta byáa doĪywotnia. Rada przygotowywaáa projekty uchwaá, które zgáaszano na Zgromadzeniu i poddawano pod gáosowanie. Do geruzji naleĪaáo równieĪ dwóch równych sobie dziedzicznych królów, pochodzących z dwóch róĪnych rodów. Sprawowali oni najwaĪniejsze godnoĞci kapáaĔskie i dowodzili armią w czasie wojny. Eforowie wybierani byli na jednoroczne kadencje. Posiadali szeroki zakres wáadzy. Zwoáywali i wykonywali uchwaáy Zgromadzenia. Sprawowali kontrolĊ nad caáym Īyciem publicznym w paĔstwie. Egzekwowali prawo i sądzili w sprawach prywatnych.

Istniejąca w Atenach Rada PiĊciuset byáa waĪnym organem wáadzy, lecz jej pozycja byáa podrzĊdna w stosunku do Zgromadzenia Ludowego. Jej czáonkowie byli wybierani spoĞród czáonków 10 gmin. Rada przygotowywaáa obrady Zgromadzenia i zaáatwiaáa bieĪące sprawy paĔstwa. Co miesiąc zmieniaáa siĊ grupa dyĪurujących stale 50 urzĊdników, czáonków Rady. W Atenach wszyscy obywatele mieli jednakowe prawo do udziaáu we wáadzy.

Z wypowiedzi Pseudo-Ksenofonta (Ĩródáo B) wynika, Īe potĊgĊ Aten tworzyáy niĪsze warstwy spoáeczeĔstwa i miaáy one znaczący udziaá w rządzeniu paĔstwem. Pisarz zwróciá równieĪ uwagĊ na procedurĊ obsadzania urzĊdów przez wybór lub losowanie (Ĩródáo B). W Atenach wybierani byli stratedzy. Byáy to urzĊdy dla ludzi bogatych, gdyĪ odpowiadali oni za pobrano z www.sqlmedia.pl

(19)

zaniechania i popeánione báĊdy wáasnym majątkiem. KaĪdy AteĔczyk natomiast mógá byü czáonkiem Rady czy sądu ludowego. W obsadzaniu tych urzĊdów stosowano losowanie, które w przekonaniu AteĔczyków zapewniaáo wiĊkszą równoĞü i sprawiedliwoĞü. W Sparcie korzystano z procedury losowania w mniejszym zakresie, gdyĪ ta metoda podejmowania decyzji byáa bardziej związana z demokracją niĪ z ustrojem oligarchicznym.

Podsumowując, naleĪy podkreĞliü, Īe ustrój Aten podlegaá ewolucji. Wypracowana z czasem demokracja (i towarzysząca jej ideologia) okazaáa siĊ bardzo trwaáa i wpáywa do dziĞ na nasz sposób myĞlenia o paĔstwie i polityce. Ustrój Aten w V w. p.n.e. stanowiá przykáad najpeániejszej demokracji, charakteryzującej siĊ rządami wolnych obywateli sprawowanymi przez Zgromadzenie i obsadzaniem urzĊdów w drodze wyboru lub losowania.

Demokracja byá wytworem greckiej polis. Natomiast oligarchia znana byáa juĪ wczeĞniej, takĪe poza Ğwiatem greckim. Charakterystyczna dla Sparty byáa trwaáoĞü i stabilnoĞü ustroju oligarchicznego. Zarówno w Sparcie, jak i w Atenach, istniaáy podobne instytucje ustrojowe.

Jednak w przeciwieĔstwie do Aten w Sparcie rządziáa mniejszoĞü, bowiem faktyczne rządy naleĪaáy do wąskiej, elitarnej grupy.

Poziom wykonania zadania Liczba uzyskanych punktów: 12 ZawartoĞü merytoryczna: poziom IV

Zdający wszechstronnie scharakteryzowaá ustroje polityczne Aten i Sparty w ujĊciu porównawczym. Wskazaá na gáówne podobieĔstwa i róĪnice miĊdzy najwaĪniejszymi instytucjami ustrojowymi w Atenach i w Sparcie. Przedstawiá mechanizmy funkcjonowania demokratycznej polis i systemu oligarchicznego w Sparcie, wskazując na ich specyficzne i odrĊbne cechy. Przeprowadzona analiza porównawcza stanowi podstawĊ formuáowania trafnych wniosków i opinii. Zdający wykorzystaá podane Ĩródáa, poddając je analizie i interpretacji.

Temat 2. We wspóáczesnej historiografii paĔstwa Europy ĝrodkowo-Wschodniej okreĞla siĊ teĪ mianem máodszej Europy. Rozstrzygnij sáusznoĞü tego stwierdzenia w odniesieniu do Ğredniowiecznych dziejów Czech, Polski i WĊgier.

Zdający tworzy narracjĊ historyczną w ujĊciu przekrojowym lub

problemowym; dostrzega problem i buduje argumentacjĊ, uwzglĊdniając róĪne aspekty procesu historycznego;

dokonuje selekcji i hierarchizacji oraz integruje pozyskane informacje z róĪnych Ĩródeá wiedzy.

III etap edukacyjny

9.1. Początki cywilizacji zachodniego chrzeĞcijaĔstwa.

Zdający umiejscawia w czasie i przestrzeni monarchiĊ Karola Wielkiego, PaĔstwo KoĞcielne oraz cesarstwo w Europie Zachodniej.

12.1. Kultura materialna i duchowa áaciĔskiej Europy.

Zdający wyjaĞnia kulturotwórczą rolĊ KoĞcioáa w dziedzinie nauki, architektury, sztuki i Īycia codziennego Ğredniowiecznego spoáeczeĔstwa.

IV etap edukacyjny – zakres rozszerzony II.2.4. Europa wczesnego Ğredniowiecza.

Zdający opisuje proces powstawania paĔstw w ĝrodkowo-Wschodniej Europie,

z uwzglĊdnieniem wpáywu cywilizacji áaciĔskiej i bizantyjskiej.

II.4.2. Polska w okresie wczesnopiastowskim.

Zdający wyjaĞnia uwarunkowania narodzin paĔstwa polskiego i jego chrystianizacji.

(20)

Kryteria oceniania Poziom IV (9–12 pkt)

Zdający:

• wyjaĞniá záoĪonoĞü zjawisk historycznych, ukazując róĪne ich aspekty, (np. wskazaá ciągáoĞü tradycji w tworzeniu siĊ idei Ğredniowiecznej Europy),

• poprawnie przeprowadziá selekcjĊ i hierarchizacjĊ informacji,

• poprawnie wyjaĞniá związki przyczynowo-skutkowe (np. przyjĊcie chrztu przez Czechy, PolskĊ i WĊgry w X w. i znaczenie tych wydarzeĔ dla ich związków z Europą, rola kolonizacji niemieckiej w upowszechnieniu nowych wzorów cywilizacyjnych),

• sformuáowaá wnioski i ocenĊ oraz podsumowaá rozwaĪania.

Zdający:

• dokonaá celowej i wáaĞciwej selekcji faktów, Ğwiadczącej o rozumieniu ich znaczenia i hierarchii,

• w wiĊkszoĞci poprawnie ukazaá związki przyczynowo-skutkowe

(np. nawiązanie do tradycji Cesarstwa Rzymskiego w koronacji cesarskiej Karola Wielkiego, nawiązanie do tradycji karoliĔskiej i rzymskiej

w koronacji cesarskiej Ottona I),

• przedstawiá omawiane zagadnienia w ujĊciu dynamicznym,

• podjąá próbĊ formuáowania wniosków (np. dotyczących roli dorobku cywilizacji grecko-rzymskiej i chrzeĞcijaĔstwa áaciĔskiego w powstaniu idei Europy karoliĔskiej),

• podjąá próbĊ oceny.

Zdający:

• czĊĞciowo przedstawiá faktografiĊ, która jest potrzebna do opracowania tematu (np. wspomniaá o: upadku Cesarstwa Rzymskiego na Zachodzie, koronacji cesarskiej Karola Wielkiego, koronacjach królewskich wáadców Polski, WĊgier i Czech),

• podjąá próbĊ uporządkowania podanej faktografii,

• podjąá próbĊ wyjaĞnienia związków przyczynowo-skutkowych,

• podjąá próbĊ odniesienia siĊ do tematu wypracowania (np. poprzez próbĊ wyjaĞnienia pojĊcia máodsza Europa).

Zdający:

• podaá kilka faktów związanych z tematem, zwykle bez wskazywania związków miĊdzy nimi (np. przyjĊcie chrztu przez Czechy, PolskĊ, WĊgry),

• w stopniu niezadowalającym przeprowadziá selekcjĊ i hierarchizacjĊ podanych informacji,

W historiografii „máodszą Europą” nazywamy EuropĊ ĝrodkowo-Wschodnią. Trzon tej Europy stanowią historyczne obszary Czech, Polski i WĊgier. Dla historii tych paĔstw decydujące znaczenie miaáo przyjĊcie chrzeĞcijaĔstwa i – tym samym – wejĞcie do krĊgu starszej cywilizacyjnie zachodniej Europy. W rezultacie w wieku X uksztaátowaáa siĊ nowa mapa zachodniego krĊgu chrzeĞcijaĔskiego, obejmująca obok (starszego, czyli wczeĞniej schrystianizowanego) Zachodu równieĪ kraje „nowego chrzeĞcijaĔstwa”. W tym znaczeniu pojĊcie „máodszej Europy” moĪe byü utoĪsamione ze wspominanymi krajami „nowego chrzeĞcijaĔstwa”.

(21)

Europa rozumiana jako zachodni krąg cywilizacyjny uksztaátowaáa siĊ gáównie na obszarach dawnego Cesarstwa Rzymskiego. PaĔstwo to przestaáo istnieü w V w. n.e. (476 r.).

Jednak na jego terytorium pozostaáa ludnoĞü o bogatej kulturze. Byáa to ludnoĞü od dawna chrzeĞcijaĔska. PostĊpujący i – zapewne – nieuchronny proces degradacji cywilizacyjnej ziem dawnego paĔstwa rzymskiego hamowany byá przez KoĞcióá, który ocaliá pewne, choü nie wszystkie, elementy kultury áaciĔskiej.

Powstające na gruzach cesarstwa nowe paĔstwa barbarzyĔskie powoli przyjmowaáy chrzeĞcijaĔstwo áaciĔskie, a wraz z nim dorobek cywilizacji grecko-rzymskiej. Przechowana zostaáa równieĪ pamiĊü o jednoĞci politycznej, jaką stanowiáo Cesarstwo Rzymskie. Do jego tradycji nawiązaá Karol Wielki, gdy w roku 800 przyjąá w Rzymie koronĊ cesarską. To wydarzenie uznaü moĪna za symboliczny początek Europy jako krĊgu cywilizacyjnego chrzeĞcijaĔstwa zachodniego. Wówczas bowiem na okreĞlenie krajów, które znalazáy siĊ w granicach monarchii Karolingów, zaczĊto uĪywaü nazwy „Europa”. Po wygaĞniĊciu dynastii Karolingów tradycjĊ cesarstwa przejĊli królowie Niemiec, paĔstwa, które uksztaátowaáo siĊ ze wschodniej czĊĞci monarchii karoliĔskiej. W roku 962 na cesarza rzymskiego koronowany zostaá Otton I. Od tego czasu tytuá cesarski na staáe związany zostaá z koroną niemiecką.

Dla dalszych losów ziem pogranicznych, znajdujących siĊ poza zasiĊgiem paĔstwa wschodniofrankijskiego (niemieckiego), fundamentalne znaczenie miaáa kwestia przyjĊcia chrzeĞcijaĔstwa. JuĪ w IX wieku znaczącymi sukcesami w dziele chrystianizacji wykazaáo siĊ paĔstwo wielkomorawskie. Jednak nastĊpcy tamtejszego ksiĊcia RoĞcisáawa z powodu zewnĊtrznych nacisków odrzucili obrządek sáowiaĔski, który zaprowadzono dziĊki misji ĞwiĊtych, Cyryla i Metodego. Po upadku paĔstwa wielkomorawskiego powstaáo ksiĊstwo czeskie. Wáadcy tego paĔstwa początkowo uznawali zwierzchnictwo wielkomorawskie i z tego tytuáu ksiąĪĊ Borzywój I przyjąá chrzest w 884 r. ChrzeĞcijaĔstwo w Czechach (praktykowane w obrządku áaciĔskim) umocniáo siĊ za panowania jego nastĊpców, w tym Wacáawa I ĝwiĊtego.

Dla losów Europy ĝrodkowo-Wschodniej decydujące znaczenie miaá X wiek. W wieku tym powstaáy paĔstwa, polskie i wĊgierskie. Ich wáadcy równieĪ podjĊli decyzjĊ o przyjĊciu chrztu. KsiąĪĊ polski Mieszko I uczyniá to w 966 r., a ksiąĪĊ wĊgierski Geza (Gejza) – w roku 974. PrzyjĊcie chrztu z Rzymu oznaczaáo wejĞcie do kulturowego, a takĪe politycznego krĊgu Europy áaciĔskiej. W kaĪdym przypadku decyzja o przyjĊciu chrztu wynikaáa ze nacisku okolicznoĞci politycznych. Widaü tu wyraĨną analogiĊ pomiĊdzy dziaáaniami prowadzonymi przez wáadców Polski i WĊgier. ChrystianizacjĊ poprzedziáy kontakty z Królestwem Niemieckim. Sposób jej przeprowadzenia miaá jednoczeĞnie zmniejszyü ewentualną zaleĪnoĞü polityczną od potĊĪnego sąsiada. AnalogiĊ widaü takĪe w polityce prowadzonej przez kolejnych wáadców Polski i WĊgier – Bolesáawa Chrobrego i Stefana I ĝwiĊtego. Budowali oni potĊgĊ swoich paĔstw, a jednoczeĞnie prowadzili energiczną akcjĊ chrystianizacyjną wĞród poddanych. Obaj takĪe weszli do grona wybitnych polityków ówczesnej Europy.

Bolesáaw Chrobry miaá byü jednym z realizatorów planu budowy uniwersalnego cesarstwa Ottona III. Kronikarze niemieccy (np. Thietmar z Merseburga) opisujący politykĊ tego cesarza z ubolewaniem komentowali jego politykĊ wywyĪszania ksiĊcia Polan. Byá to dla nich krok niezrozumiaáy czy wrĊcz naganny. Nie rozumieli wizji Ottona III i nie podzielali jego idei równouprawnienia „starych” i „nowych” czĊĞci Europy.

NaleĪy podkreĞliü, Īe koronacje królewskie obu wymienionych wáadców (Stefana w 1001 r. i Bolesáawa w 1025 r.) Ğwiadczyáy o przyjĊciu wzorów kultury áaciĔskiej i wpisywaáy siĊ w nową, chrzeĞcijaĔską symbolikĊ wáadzy. Koronowali siĊ oni nie tylko dla siebie i swoich poddanych, ale przede wszystkim dla Ğwiata zachodniego, bo wáaĞnie tam o wiele lepiej rozumiano znaczenie tych dziaáaĔ.

(22)

Polska, Czechy i WĊgry staáy siĊ czĊĞcią Europy w czasie, gdy juĪ byáa ona uksztaátowana jako chrzeĞcijaĔski krąg kulturowy i polityczny. NaleĪy jednak zauwaĪyü, Īe nie tylko paĔstwa Ğrodkowoeuropejskie póĨno, bo dopiero w X w., wáączyáy siĊ w obrĊb chrzeĞcijaĔskiej Europy Zachodniej. Dotyczy to z caáą pewnoĞcią równieĪ paĔstw skandynawskich. Ich wáadcy z podobną energią szerzyli wiarĊ chrzeĞcijaĔską, áamiąc opór swych poddanych. Z tego wzglĊdu historyczne losy tych paĔstw w Ğredniowieczu są do pewnego stopnia zbliĪone do dziejów Polski czy WĊgier.

Na dworach wáadców polskich i wĊgierskich z czasem upowszechniá siĊ obyczaj rycerski, tak charakterystyczny dla Ğredniowiecznej kultury europejskiej. Do naszej czĊĞci Europy docieraáy nowe rozwiązania prawne, architektura i sztuka. Zabytki architektury, które przetrwaáy do naszych czasów dowodzą, Īe nieznani z imienia budowniczowie znali sposoby budowania stosowane w tym czasie w Europie Zachodniej. WaĪnym krokiem na tej drodze byáa kolonizacja na prawie niemieckim (koniec XII–XIII w). Byáo to zjawisko wystĊpujące z róĪnym natĊĪeniem na obszarze Europy ĝrodkowo-Wschodniej. DziĊki sprowadzaniu kolonistów i upowszechnianiu przyniesionych przez nich rozwiązaĔ prawnych, a takĪe nowych metod i narzĊdzi uprawy roli dokonaá siĊ awans cywilizacyjny tych ziem. WaĪnym noĞnikiem kultury okazali siĊ mieszkaĔcy nowych, zakáadanych na prawie niemieckim (gáównie magdeburskim) miast.

W nieco innej sytuacji znajdowaáy siĊ Czechy. PaĔstwo czeskie wchodziáo w skáad Rzeszy, a królowie czescy z dynastii PrzemyĞlidów kilkakrotnie byli bliscy uzyskania korony cesarskiej. Poprzez bliskie związki z kulturą niemiecką w Czechach szybciej i peániej ujawniáy siĊ rozwiązania charakterystyczne dla Europy Zachodniej. MoĪna nawet stwierdziü, Īe dla wáadców polskich i wĊgierskich Czechy staáy siĊ do pewnego stopnia kanaáem uáatwiającym absorbcjĊ nowych zwyczajów. Symbolicznego znaczenia nabiera tu poĞrednictwo czeskie w przyjĊciu chrzeĞcijaĔstwa przez Mieszka I.

Przez stulecia „máodsza Europa” czerpaáa peánymi garĞciami z dorobku kultury zachodnioeuropejskiej. Recepcja wzorów zachodnich doprowadziáa do gáĊbokich strukturalnych przemian i upodabniania siĊ tych paĔstw do modelu zachodnioeuropejskiego.

JednoczeĞnie realizowany program przebudowy prowadziá do dynamicznego rozwoju Polski, Czech i WĊgier oraz ich kultur narodowych. Z czasem jednak takĪe i przedstawiciele tej

„máodszej” Europy wnieĞli swój wkáad do europejskiego dorobku kulturowego.

Warto zwróciü uwagĊ, Īe okreĞlenie „máodsza Europa” ma wspóáczeĞnie do pewnego stopnia pejoratywny wydĨwiĊk. Byü moĪe wynika on z wystĊpującego w jĊzyku polskim kontekstu: „máodszy”, a wiĊc takĪe sáabszy, mniej doĞwiadczony. NaáoĪyá siĊ na to takĪe inny kontekst – polityczny. Dzieje tej czĊĞci naszego kontynentu, szczególnie po II wojnie Ğwiatowej, doprowadziáy do zerwania politycznych i w czĊĞci kulturowych związków z Europą Zachodnią. Przemiany polityczne po 1989 r. byáy czĊsto przedstawiane wáaĞnie jako powrót do Europy, pojmowanej nie tylko politycznie, lecz takĪe cywilizacyjnie. Tak teĪ niekiedy interpretowano wstąpienie Polski do Unii Europejskiej.

Poziom wykonania zadania Liczba uzyskanych punktów: 12 ZawartoĞü merytoryczna: poziom IV

Zdający odniósá siĊ w pracy do tematu. WyjaĞniá zakres pojĊcia „máodsza Europa” oraz dąĪyá do jego powiązania ze Ğredniowiecznymi dziejami Europy ĝrodkowo-Wschodniej. Zdający wyjaĞniá związki przyczynowo-skutkowe i przedstawiá argumentacjĊ, dowodząc zrozumienia historiograficznej koncepcji „máodszej Europy”. Sposób przedstawienia zagadnienia Ğwiadczy o dojrzaáoĞci myĞlenia i umiejĊtnoĞci formuáowania syntetycznych sądów. Walorem pracy jest zwrócenie uwagi na wspóáczesne konotacje pojĊcia stanowiącego kanwĊ rozwaĪaĔ.

(23)

Temat 3.

JeĪeli Zygmunt I szeregiem posuniĊü politycznych dowiódá, jak bardzo ceni nasz dostĊp do morza (miaá powiedzieü w 1519 r., Īe woli utraciü czĊĞü Litwy niĪ GdaĔsk), jeĪeli ugruntowaá polską politykĊ pomorską, to jego nastĊpcy naleĪy siĊ Ğwiadectwo, Īe stworzyá polską politykĊ baátycką.

W. KonopczyĔski, Dzieje Polski nowoĪytnej, tom I, Warszawa 1986, s. 122.

Przedstaw i oceĔ politykĊ morską ostatnich Jagiellonów.

Zdający tworzy narracjĊ historyczną

w ujĊciu przekrojowym lub problemowym;

dostrzega problem i buduje argumentacjĊ, uwzglĊdniając róĪne aspekty procesu historycznego; dokonuje selekcji

i hierarchizacji oraz integruje pozyskane informacje z róĪnych Ĩródeá wiedzy.

III etap edukacyjny

19.1. Polska i Litwa w czasach ostatnich Jagiellonów.

Zdający ocenia politykĊ zagraniczną ostatnich Jagiellonów;

21.1. Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej sąsiedzi w XVII w.

Zdający wyjaĞnia gáówne przyczyny wojen Rzeczypospolitej ze Szwecją, Turcją i Rosją;

IV etap edukacyjny – poziom rozszerzony II.7.1. Polska w XIV–XV w.

Zdający opisuje rozwój terytorialny paĔstwa polskiego w XIV–XV w.;

III.3.3. Rzeczpospolita w okresie renesansu i demokracji szlacheckiej.

Zdający opisuje zmiany terytorialne paĔstwa polsko-litewskiego i charakteryzuje stosunki z sąsiadami w XVI w.

Kryteria oceniania Poziom IV

(9–12 pkt)

Zdający:

• wyjaĞniá záoĪonoĞü polityki morskiej, ukazując róĪne jej aspekty (walkĊ o rozszerzenie wpáywów i walkĊ o dominacjĊ na morzu, podjąá

ekonomiczny i polityczny wątek tej polityki),

• poprawnie przeprowadziá selekcjĊ i hierarchizacjĊ informacji,

• poprawnie wyjaĞniá związki przyczynowo-skutkowe,

• uzasadniá zajĊte przez siebie stanowisko,

• sformuáowaá wnioski.

• oceniá politykĊ morską Jagiellonów.

Zdający:

• dokonaá celowej i trafnej selekcji faktów, Ğwiadczącej o rozumieniu ich znaczenia i hierarchii,

• w wiĊkszoĞci poprawnie wyjaĞniá związki przyczynowo-skutkowe,

• przedstawiá zagadnienie w ujĊciu dynamicznym (np. zwróciá uwagĊ na odmiennoĞü polityki morskiej Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta),

• podjąá próbĊ formuáowania wniosków (np. dotyczących znaczenia polityki morskiej dla losów paĔstwa polskiego),

• podjąá próbĊ ukazania záoĪonoĞci problemu (np. realizacji interesów ekonomicznych i politycznych paĔstwa, antymoskiewskiego charakteru polityki morskiej ostatnich Jagiellonów),

(24)

• podjąá próbĊ oceny polityki morskiej Jagiellonów.

Zdający:

• czĊĞciowo przedstawiá faktografiĊ, która jest potrzebna do opracowania tematu (np. podjąá wątek ostatniej wojny z zakonem, odniósá siĊ

do problemu polityki inflanckiej Zygmunta Augusta),

• podjąá próbĊ uporządkowania podanej faktografii,

• podjąá próbĊ wyjaĞnienia związków przyczynowo-skutkowych (np. zaleĪnoĞci miĊdzy polityką Zygmunta Augusta a zagroĪeniem moskiewskim),

• podjąá próbĊ odniesienia siĊ do tematu wypracowania (np. poprzez próbĊ podjĊcia oceny tematu).

Zdający:

• podaá kilka faktów i pojĊü związanych z tematem, zwykle bez

wskazywania związków miĊdzy nimi (np. hoád pruski, wojna póánocna),

• w stopniu niezadowalającym przeprowadziá selekcjĊ i hierarchizacjĊ podanych informacji,

PaĔstwa posiadające dostĊp do morza zwykle prowadziáy (i nadal prowadzą) tzw.

politykĊ morską. Ma ona wymiar ekonomiczny i polityczny. PaĔstwa rywalizują miĊdzy sobą o zyski z handlu, dochody z ceá, strefy poáowów, dostĊp do waĪnych terenów nadmorskich, i wreszcie prestiĪ, jakĪe waĪny w stosunkach miĊdzynarodowych.

W historii Polski problem dostĊpu do Baátyku (i polityki z tym związanej) pojawiá siĊ juĪ w czasach pierwszych Piastów. ZagarniĊcie Pomorza przez zakon krzyĪacki spowodowaáo, Īe Polska utraciáa dostĊp do Baátyku. Nie znaczy to jednak, Īe problemy te przestaáy interesowaü wáadców polskich. DoĞü powiedzieü, Īe Kazimierz Wielki próbowaá nawiązaü bliĪsze kontakty z ksiĊstwem zachodniopomorskim. Jednak Pomorze Zachodnie – sáabo powiązane z Polską – w Īaden sposób nie mogáo zrównowaĪyü utraconego Pomorza Wschodniego.

Sytuacja polityczna zmieniáa siĊ dopiero w II poáowie XV wieku. Królestwo Polskie odzyskaáo bezpoĞrednie panowanie nad Pomorzem GdaĔskim i ziemią cheámiĔską. Byá to skutek zwyciĊstwa w wojnie trzynastoletniej, zakoĔczonej drugim pokojem toruĔskim (1466 r.). Zakon krzyĪacki nie tylko utraciá wymienione terytoria, ale takĪe zmuszony zostaá do uznania zwierzchnictwa króla Kazimierza JagielloĔczyka. Od tego czasu wielcy mistrzowie zakonu mieli skáadaü hoád lenny królom polskim. W ten sposób paĔstwo polsko-litewskie wáączyáo siĊ do rywalizacji o wpáywy i panowanie nad Baátykiem. Zygmunt Stary i Zygmunt August – dwaj ostatni Jagiellonowie – Īywo interesowali siĊ problematyką morską.

Odzyskanie Pomorza wraz z GdaĔskiem zmieniáo sytuacjĊ na poáudniowym wybrzeĪu Baátyku. Zdobycie dostĊpu do Baátyku miaáo istotne znaczenie dla Królestwa Polskiego, gdyĪ port w GdaĔsku odgrywaá najwaĪniejszą rolĊ w eksporcie towarów z Polski. Sprzyjaáa temu spáawnoĞü Wisáy, gáównej arterii komunikacyjnej Królestwa Polskiego. ChociaĪ Pomorze GdaĔskie nie zostaáo bezpoĞrednio wcielone do Polski, a GdaĔsk dysponowaá bardzo daleko posuniĊtą autonomią, to nie byáo wątpliwoĞci, co do lojalnoĞci gdaĔszczan. Wielcy mistrzowie zakonu krzyĪackiego próbowali odzyskaü samodzielnoĞü, lecz bez powodzenia.

Prezentacja wydarzeĔ w czasach Zygmunta I Starego i Zygmunta Augusta (czyli do 1572 r.) umoĪliwia ocenĊ prowadzonej przez nich polityki morskiej. Za punkty odniesienia powinny posáuĪyü nam waĪne wydarzenia. MoĪemy do nich zaliczyü – ostatnią wojnĊ pobrano z www.sqlmedia.pl