Przebojem. R. 2, z. 2=10 (1924)

__________________________ t ^ v r s * ę £ » \ i

P R Z E B O J E M

MIESIĘCZNIK UCZNIOWSKI POSW. NAUCE i ROZRYWCE.

K U T N O N f l D O C H N I Dnia 1 L u te g o 1924 roku.

R O K II. | Ce n a 200 000 Mk. z przesyłk ą 250.000 M k. | ZESZYT 2 (10).

TREŚĆ ZESZYTU 2-go. S traceńcy. „L u d z ie B e z d o m n i". R om uald T ra u ­ g u tt. J a n H e nryk D ąbrow ski. Z ło te m yś li B ajka o szczęściu. Zabawa u czn io w ska Spraw ozdanie z uro c zys te j flk a d e m ji ku uczczeniu ro czn icy oo w sta n ia s ty e m io w e g o . Z Z ebrania o g ó ln e g o „B ra tn ie j Pom ocy. K ro n ika .

STRACEŃCY.

W ybiła godzina pow stania . . . D ano hasło . . .

„D o b ro n i N arodzie Polski, L itw y i R usi! bo godzina w spólneg o w yzw olenia ju ż w ybiła, stary m iecz nasz w ydobyty, św ięty sztandar O rła, P ogoni i A rch a n io ła ro z w in ię ty " *) . . .

Do b ro n i! — zagrzm iała Polska ja k długa i szeroka.

Chwila nadeszła, by wstrząsnąć łańcu ch a m i kajdan.

Ś m ierć — lub zw ycięstw o . . .

Poszła w ięc garstka straceńców , najlepszych synów na zew M a tki - O jczyzny, stanę a w szranki b ojow e z carskim desp o ­

tyzm e m . ■>

Rozpoczęła się krwawa walka o w oln o ść i lud.

Z g o łe m i rękam i, bez b roni, a m u n ic ji, rzucili się po w sta ń ­ cy na potęgę m o skiew ską N ie złam ały ich nie w yg o d y życia o- bozow ego, chłód i głód, nie zniechęciła mała liczba walczących.

Szli na śm ierć pewną, ale szli, bo tak nakazywał o b o w ią ­ zek, bo w ierzyli, że „k re w przelana zakreśli przyszłe granice P o ls k i".

Cuda m ęstwa d o k o n y w a ły oddziały powstańcze, zorganizo­

wane po w iększej części w oddziały kosynierów , a naw et z d rą ­ gam i t z. „d rą g a lie ró w ," cuda, o któ rych tyle m ogłaby nasza święta ziem ia pow iedzieć.

N a d lu d zkie m i w ysiłka m i i bohate rstw e m pokazali straceńcy w rogow i i światu, że Polska żyje, że w o ln ie j oddychać pragnie i że krew ostatnią przeleje dla w yzw olenia i życia,

*) Odezwo Tymczasowego Rządu Narodewege dn. 22 stycznia.

D ługie m iesiące ciągnęła się ta walka w rozpaczy-wreszcie zabrakło sił.

M oskw a rzucała tysiące żołdaków przeciw walczącym - to ­ pniały oddziały powstańcze.

G iną je d e n za d ru g im na posterunku z bronią w ręku, wskazując narodow i drogę do w yzw olenia Ojczyzny.

L e g li p o ko te m na polu w alki . . .

U padek Powstania S tyczniow ego w yrył się krw aw em i zgłos­

kam i w dziejach P olski.

— 2 —

Nad krainą m o g ił i krzyżów poczęły unosić się ję k i m o rd o ­ wanego narodu.

Rozpoczęła się zemsta sytego krw ią polską caratu.

C iągnęły d ługie szeregi m ęczenników idei d alekim , sybir- skim szlakiem , znacząc go szubienicam i, przeznaczonem i dla

„m ia tie ż n ik ó w ".

M ord, zniszczenie, pożoga — to środki ówczesnych rzą­

d ów rosyjskich.

Burza szalejąca nad zgnębionym narodem , wyrywała nie - je d ro k ro tn ie z ust rodaków słowa potępiające Powstanie Stycz­

niow e.

Szaleńcam i nazwano tych, którzy nie wahali się przelać krew, walcząc za w olność i lud.

Dzisiaj inny sąd m u sim y o nich wydać.

Dzisiaj stw ierdzam y, że Powstanie Styczniow e, to chluba naszych dziejów porozbiorow ych, to jeszcze jeden d o k u m e n t potęgi ducha narodow ego i gorącej m iłości Ojczyzny.

N ie szaleńcam i więc, lecz bohateram i m u sim y ich nazwać.

Tej garstce straceńców zawdzięczamy b ow iem , że naród przetrwał dni klęski i n iew oli i że nie sp o d lił swej duszy.

Powstanie S tyczniow e sprow adziło straszne klęski na Pol­

skę, ale u ch ro n iło ją jednocześnie od zagłady, od w ynarodo­

w ienia.

Cięży nam ręka straszna, o cięży, Lecz nas nie złam ie, nie p o g n ie ! *) 1 nie złamała, nie pogięła . . .

Pam ięć m ęczeństwa tych apostołów w o ln o ści nie ginęła darem nie.

Duch bohaterów 63 roku żył w narodzie, h e tm a n ił m u i prow adził przez noc n iew oli do lepszego jutra, do w olności i n iepod ległości Ojczyzny.

W śród bezprzykładnych cierpień i prześladowań zagrzewał

*) Kerntl

/

on o g ro m e m patrjotyzm u i dał m oc zwycięzkiego przetrwania zamachów, niesłychanych w dziejach świata.

Nadszedł rok 1914 . . . Dla Polski zaświtała jutrzenka sw o ­ body.

Czas, by zrzucić w iekow e kajdany . . .

Do b ro n i! zagrzmiała pobudka i garstka bohaterów poszła w bój z odw iecznym w rogiem Ojczyzny.

Poszła, by zginąć, by krew przelać i zadokum entow ać ży­

w otność narodu. M łodzież polska porwała się do w alki o w o l­

ność i lud, na czoło — wysunęli się s y n o w i e s t r a c e ń ­ c ó w s z e ś ć d z i e s i ą t e g o t r z e c i e g o r o k u .

Bohaterzy! i was spotkał podobny los . . .

S t r a c e ń c a m i , s z a l e ń c a m i was nazwano . . . W y jednak spełniliście swą pow inność. Krwią przelaną i bohaterstwem pokazaliście Europie, że naród, którego patrjo- tycznej energji najdłuższa przem oc, klęski i nieszczęścia przy­

tłu m ić nie zdołały, nie może być uważany za naród podbity.

S pełniły się marzenia bohaterów. „W ie m , że zginę ja i ci, co za m ną dziś idą do lasu — m ó w ił powstaniec idąc w bój.

W iem , że zginą ci, co pójdą za m iesiąc, za dwa, m oże i za pół roku. flle wierzę w to i w iem , że wreszcie za nam i pójdą tacy, dla których szczęście w olności zaświeci".

Cześć wam i sława!

W ŁO D E K K.

VIII kl.

„U dzie Bezdomni" a „Wintr od m irza"

i Żeromski na tle tych utworów.

M inęło 23 lat od czasu napisania .L u d z i B ezdom nych"

a Polska ju ż wolna nazewnątrz. „N a drgającem ciele szatana*

zatknięty sztandar zwycięski. Genjusz polski wyszedł ze strasz­

nych zapasów pełne chwały, niespożyty.

Gdy świtała już nadzieja wyzwolenia Poski, postanow ił Że­

rom ski, już jako hetm an języka polskiego, zatroskany losem naszej literatury, określić je j stosunek do życia. W tym celu m iał w Zakopane m 1) odezzt p. t. .L ite ra tu ra a życie polskie,,.3) M ó w ił tam poeta, że, „nasi w ielcy pisarze są dla świata dalecy i obcy, niem al tak zupełnie, ja k dla oka europejskiego obcą

’) Dnia 28 s ie rp n i* 1915 r.

*) W ydany w xbi«r*e: „Sen o szpadzie" i „Sen o c h le k ie " S. Ż e ro m ­

ski.

~

4

je st twórczość japońska narodowa i hieratyczna". . . „N ie m a bow iem ani jednego dzieła w id tu ż drogi pochodu literackiego od chw ili naszej polityczniej ruiny, aż do m om e n tu obecnego

— dzieła, które krytyka fiteracka ja ko wartość szacuje" — któ- reby nie posiadało cechy „w ypatryw ania i wyszukiwania w c ie ­ m nościach drogi do szczęścia dla ojczystego p le m ie n ia ". Przy­

czyny tego upatrywać należy w naszaj niew oli. W Literaturze naszej „u tw o ró w , któreby m iały na oku cel je d yn ie artystyczny, dla niego samego podjęty, któreby m iały za dążność swoją podchw ytyw anie feno m e n ó w ducha ludzkiego, malarstwa cnót i grzechów, nam iętności, szaleństw, okrucieństw , walk w ewnętrz­

nych, upadków i błędów — u nas prawie n ie m a “ . Literatura musiała wyręczać organy nieistniejące, sejm , senat, rząd i t. p.

W Polsce niepodległej twórczość artystyczna „m o że odejść do dziedziny swej własnej — z m ow y codziennej, z gwar dalekich, z podań, z legend, z nieprzebranej m nogości wydarzeń, z krynic cierpienia i radości kształtować sVój tw ó r i język w y­

soki, zbogacony niew ysłow ienie przez tw órców praojców . Sw o­

boda nada je j cechę i piętno sztuki sam oistnej, indyw idnalnej, charakterystycznej, a więc n a ro d o w e j". . .

Należałoby się spodziewać, że autór słów powyższych nie zgrzeszy na tym punkcie, jeśli to w ogóle grzechem nazwać m o ­ żna.

F\ jednak okazało się, że „W ia tr od m orza", to cud —dzie­

ło o Pom orzu, napisane już w Polsce w olnej, nie ma prawie wcale punktów stycznych z tem odczytem . Okazało się, że sa­

m o odzyskanie niepodległości, nie m oże wystarczyć narodow i.

W idzim y, iż Ż erom ski, to wiecznie płonący znicz sprawy p o l­

skiej, że je g o serce m iłujące, które dawniej było niejako św ię­

tym kielichem do którego spływała krew i łzy um ęczonego na­

rodu, że ono i dziś także, gdy Bóg „w ie lk im darem u\Yeselił“ , naród czuwa nad jego całością i bytem .

Zapoznajm y się bliżej z książką. — W itam y ją w czasach zam ierzchłych — żegnam y w dobie nam współczesnej.

Rozpoczyna się treść potężnym opisem napadu W ikingów na Oxywie. W następnych rozdziałach ukazuje nam poeta obra­

zy kraju w czasach, o któ rych historja nic nam pewnego p o ­ wiedzieć nie może. Na tle tych czasów w idzim y jakąś m ityczną postać, która nosi m iano Smętka i złe sobą uosabia — owego szatana. W czwartym ustępie m am y na przepięknem tle św ie­

tlaną postać św. W ojciecha, który z południa przybył i na zie­

m iach bałtyckich um ęczony został. Następne ustępy m ówią o Krzyżakach i o Z big n ie w ie 1) zdradzieckim , bracie Belesława Krzywoustego. Wślad za nim poszedł Konrad M azow iecki i puś­

cił Zakon w swoje posiadłości2). Dalej następuje potężny opis ') Zbigniew, starszy syn W ładysława Herm ana, w ichrzył stole przeciw

> r » t * tp re w a d ia ł ę m h t w i Pom orzan na P ol»k*, w końcu p o d n ld il ot-

#

nieludzkie j rzezi, przez Krzyżaków na bezbronn ym ludzie g d a ń ­ skim doko n a n e j. S tronice następne m ów ią o zwycięstwach Ka­

zim ierza Ja g ielloń czyka, o odzyskaniu Gdańska i Prus K róle v- s k ic h 1). Dalsze dwa rozdziały, to h ym n y na cześć M ik o ła ja K o­

pernika i Jana z Kolna. Poeta wlal w te postacie tyle światła i m ocy, że jaśnieją ja k święte.

Po K o p e rn iku m ow a o F ryd e ryku W ie lk im — Krzyżaku do djabła p o d o b n ym , a rozdział następny przyp o m in a „P o p io ły ":

zdobyw anie Tczewa i Gdańska przez le g jo n y D ąbrow skiego. Po­

p io ły zostały z tych zw ycię stw .. . . Po D ą b ro w skim p o m ie ś c ił Ż e ro m ski obrazek z obyczajów rybackich na H elu: ow o p ła w ie ­ n ie czarow nicy.

Dalsze czasy już znam y i pa m ię ta m y. To tragiczny i wstrzą­

sający obraz z w o jn y pow szechnej. Lódź podw odna niem iecka.

J e j dow ódca — Krzyżak XX w ieku, je g o m iło ść z bratową, n ik ­ czem na walka z o k rę ta m i, rycerska śm ierć kapitana fra n c u s k ie ­ go i zatracenie łodzi. Ten fra g m e n t „W ia tru od m orza" — sta­

now i całość w sobie zam kniętą, a zarazem je d e n szczebel w ię ­ cej w drabinie h isto rji m orza i Pom orza, rom ans n o ktu rn o w y.

Końcow e rozdziały opow iadają ju ż o Polsce nad m orzem . Tu, ostatnim rozdziale, pow iedział nam Ż e ro m ski, ja k i ma cel , W ia tr od m o rza ": U o sobien ie potęgi wrażej, któ ra tym zie­

m io m słow iańskim stale groziła, S m ę te k-M a syn issa , opuszcza P om orze sym bolicznie, na okręcie.

Ja k w id zim y „W ia tr od m orza" o b e jm u je tysiąclecie h i­

storji ^Pomorza. Na tę krainę w ieje w iatr od morza. „W ie rn a rzeka , „S yzyfow e prace" i inne u tw o ry Ż e ro m skie g o m ów ią o walce z szatanem m o s k ie w skim ; „W ia tr od m o rza " — to dzie­

je w alki z szatanem Krzyżakim . Książka stanow i elb rzym ie tło dziejow e, w ie lk i obraz plastyczny, różnorodn y, poetyczny z ca­

łej pełni. Każdy z rozdziałów „W . od m .“ S tanow i odrębną ca­

łość artystyczną; w ydaje się, że każdy pow stał oddzieln ie w w yobraźni poety. Taki sposób pisania ułatw ił Ż e ro m skie m u zadanie odtw orzenia tak d łu g ie g o okresu czasu.

„W ia tr od m orza" sięga dalego wgłąb, porusza cały sze­

reg zagadnień, bada naszą nie m o c, szuka dla niej ratunku; p o ­ eta upaja się szczęściem narodu, ja k sw ojem osobistem

c- n ) T. A. K.

KI. VIII

w a rty roko sz w 1108 r. B olesław w ypędził ge

k ra ju ; w ted y szuka ł Zbiq- niew p o m o cy u cesarza H e nryka V. Ten w yru szu ł na Polskę, lecz p o n ió s ł klę skę pod W rocław em (Psie pole). Z bigniew szukał u brata przebaczenia i p o w ró c ił do kraju, lecz gdy nowe zam achy know ać począł, p o n ió s ł zwy­

kłą wówczas karę oślepienia.

’ ) K o n n jd . książę na M azowszu, spro w a dził K rzyżaków do P olski w r. 1228 w celu p o d b o ju i naw rócenia Prus.

*) W r. 1466; p o k ó j w T o ru n iu .

Romuald Traugutt.

Sześćdziesiąty pierwszy ro k m ija, ja k lud polski gnębiony, wyzyskiw any przez tyrańską Rosję, chw ycił za broń, by krwią swą dać poznać, że nie pozw oli, by go wyzyskiwano, deptano je g o prawa i obyczaje. Naród polski, doprow adzony do osta­

teczności, nie zważając na s ku tki zaprotestow ał przeciw znie­

ważaniu kościoła i religji, przeciw w szelkim nadużyciom , zapro­

testow ał śm iało, bo krw ią swoją i nieprzyjaciół.

Krew obryzgała ulice Warszawy, M odlina, Płocka i innych m iast polskich. M łódź polska uderzyła śm iało na nieprzeliczone szeregi bagnetów rosyjskich nieubrana o d pow ie dnio, nieuzbro­

jona, niew yćw iczona w ojskow o, je d yn ie w ielka duchem patrjo- tycznem . M łodzież grom adziła się w oddziały większe lub m n ie j­

sze, i tam , gdzie ich się n a jm n ie j spodziewano, uderzało, zwy­

ciężała i zniszczywszy magazyny w rogom , uciekała w lasy.

D zięki ta kie m u prow adzeniu w alki, nie czuli się Rosjanie nigdzie bezpiecznie, wszędzie w idzieli wroga. Istotnie, p o m im o nie któ rych przegranych, przybyw ało z dniem każdym pow stań­

ców. Ruch w olnościow y przeniósł się na W o łyń , Ruś i Litw ę.

Prawda, że tam ilość pow stańców była bardzo mała, ale zato byli oni duchem patrjotycznem i wytrw ałością w ielcy. M iesz­

kańcy lasów, którzy od dziecka p rzyw ykli nie rozstawać się z bronią, p o lu ją c na zwierza, przerobili się w k ró tk im czasie na dzielnych żołnierzy. Z tych to szeregów wyszedł ostatni d y ­ ktator, mąż silnej w o li i nieskazitelnego charakteru.

Rom uald T raugutt urodził się dnia 28 stycznia 1826 roku w Szostkow ie, blisko puszczy B iałow ieskiej. Początkowe nauki pobierał w Świsłoczy, skąd w yjechał do Potersburga na wyższe studja. Po skończeniu szkoły, w stąpił do w ojska rosyjskiego, gdzie dosłużył się stopnie p o dpu łkow nika. Lecz zniechęcony, rzucił w kró tce służbę w ojskow ą, a ożeniwszy się, osiadł na wsi w ojczystym O strow ie. Tutaj przebędził kilka lat, nie mieszając się do spraw politycznych. J e d n a k gdy w ybuchło powstanie, staje w szeregu pow stańców i dowódca 160 ludzi, daje się poznać, ja k o dobry żołnierz i wódz. O ddział je g o w yróżniał się z pośród innych karnością, ładem i ostrą dyscypliną.

Dziwna rzecz, że p o m im o karności i surow ości, jaką p osłu­

giw ał się Traugutt, lu b ie li i poważali go żołnierze i dow ódcy.

Zawdzięczał to przedewszystkiem swem u charakterow i nieskazitel­

nem u i osobistej odwadze w potyczkach. D latego też bitw y, ja ­ kie stoczył w espół że sw ym i dzielnym i żełnierzam i, zaliczyć na­

leży do pom yślnych. Je d n a k p o m im o pew ności, że je st p o ­ trzebny i pożyteczny na Litw ie, zdawał sobie jasno sprawę z tego, iż jc s l pow ołany Jo spełnienia większego zadania.

—

ó

W m yśl tego, rozstawszy się ze swym oddziałem w skutek choroby, nie powraca do niego, ale jedzie do Warszawy.

Tutaj m ianow ał go Rząd N arodow y generałem i wysłał za­

granicę, dla zbadania biegu sprawy p o lskiej. Nie m yślm y je d ­ nak, iż Traugutt, przybywając do Warszawy i przyjm ując tak d o ­ niosłą m isję, szukał chwały i wywyższenia.

P rzyjm ow ał jedną z głów nych działalności w pow staniu, bo byt przekonany, iż w ten sposób najw ięcej się przysłuży naro­

dowi.

D zięki n o m in a cji na generała narażał się na tyle niebez­

pieczeństw ze stoay Rosji, iż zrzekłby się był z chęcią tej go d ­ ności, gdyby był nie m ia ł na uwadze dobra ogółu. Tak wiec pojechał T raugutt zagranicę: najpiew do Francji, później do W łoch. Podczas swej podróży ko n fe ro w a ł z w ielom a p o lityka m i, a nawet otrzym ał posłuchanie, za staraniem ks. Czartoryskiego, u H ie ro n im a N apoleona. Podczas tych studjów dw um iesięcznych, które odbył zagranicą, przyszedł do przekonania, że należy przedłużyć w szelkiem i siłam i powstanie. Z tą m yślą p o w ró cił do kraju, gdzie zastał w organizacji w archolstw o i nieporządki.

Porozum iawszy się w ięc z osobam i należącem i do Rządu Na­

rodow ego, a przedewszystkiem z gen. M ajew skim , ujął w swo­

je ręce dow ództw o; został d y k ta to ie m . Tej zm iany rządu, w y­

twarzającej dyktatw ię Traugutta, nie m ożem y nazwać zam achem , była ona jawna, przyjęli ją wszyscy oklaskam i. J a k wszędzie, tak i tu nie szukał Traugutt dla siebie sławy, ale przyjm ow ał dy­

ktaturę ja ko obowiązek. W iedział, że kłó tliw y Rząd N arodow y doprow adzi pow stanie do upadku, dlatego jasno zdawał sobie sprawę, że je d yn ie je dnostka o silnym charakterze i w o li, może pow stanie podtrzym ać; tę m oc ducha czuł w sT>bie. D latego bez wahania objął d yktaturę w powstaniu, działając z myślą, że­

by bochaterom , którzy rzucili d o m y swe rodzinne, nie dać zgi­

nąć m arnie. Chciał bow iem przy ich p o m o cy wywalczyć Polsce w olność, całość i niepodległość, zreorganizować rząd powstania.

D obrał ludzi nadających się istotnie na stanow isko w odzów powstania. W archołów zaś i w szelkie żyw ioły burzycielskie odsu­

wał od siebie bezwzględnie. Poszczególne oddziały z k o m e n ­ dantam i, działającym i na swą rękę, grom adziły się z rozkazu dy- ktarora w większe g rilp y . W ten sposób nie narażały się na starcie z m a łe m i oddziałam i rosyjskie m i i m o g li n ie m i k ie ro ­ wać ludzie znający się na walkach partyzanckich. Nie m ałym bodźcem w pracy, jaką był obciężon y dyktator, była zagranica.

Co dzień prawie otrzym yw ał z e m igracji w iadom ości od przyja­

ció ł powstania, że Francja, ftu s trja ifln g lja wysłały notę do Ro­

sji w sprawie Polski, że Rosja ow ym państw om od m ó w iła k o m ­ p e te n cji w danej sprawie, a więc, że w ojna z o w e m i p o te n cja ­ m i w ybuchnie lada dzień.

T raugutt w szelkiem i siła m i starał się pow stanie podtrzym ać.

Całej swej żelaznej w oli użył do tego, aby cel osiągnąć. Pracą swą i wytrwałością zachęcał innych do poświęcenia się i ofiar.

Tak więc z biedą, ale zdołano powstanie przedłużyć do wiosny t.

j. czasu, w którym spodziewano się pom ocy m ocarstw zachod­

nich. Tymczasem one się nie spieszyły.

Po owej nocie, ow róciła się Rosja ostro przeciw nim , a po-, tem jedno państwo po drugim solidaryzowało się z Rosją, nie myśląc już o Polsce. A Traugutt wciąż cierpliw ie czekał, pracu­

jąc dnie i noce. Reorganizuje całą arm ję, a m ianow icie: dzieli Polskę na cztery części, dow ódcam i przeznacza m ężów,jak: Bos- sak, Jankoski, Krysiński i Kruk. F \le organizacja szła bardzo o- pornie, ponieważ cały prawie naród wycięńczony, przeciwny był powstaniu, chłopi zaś, bałam uceni przez czynow ników napadali grom adnie na mniejsze oddziały powstańców i wycinali je w pień, lub uprowadzali do niew oli.

Prócz tego Rosja wszystkie wytężyła siły, by powstanie zgnieść w zarodku. Nastały czasy dla powstania więcej niż kryty­

czne P om im o to jednak Traugutt nie tracił nadziei, nie upadał na duchu. W ostatnich prawie dniach przemawiał słowam i takiej energji i siły, ja k za czasów pom yślnych dla powstania. Ale próż­

ne były w ysiłki dyktatora i próżne poświęcecia jego p o m o c n i­

ków. Powstanie upadło.

Ostatecznym jednak ciosem dla powstania było aresztowa­

nie Traugutta, który przez cały czas mieszkał w Warszawie pod im ie n ie m Michała Czarneckiego. Na wiadom ość o tem rozpro­

m ieniły się twarze tarskich generałów, po w lo kły się cieniem sm utku, i szlachetnem oburzeniem , czoła powstańców. Lecz na to nie zważali rosy scy kom endanci; oni chcieli donieść carowi, że „b u n t" ju ? upadł, że dyktator nie żyje. Istotnie, niedługo m ęczył się Traugutt w cuchnącem więzieniu.

Dnia 5 sierpnia 1864 roku powieszono go.

Tak więc staciło powstanie męża o nieskazitelnym charak­

terze, o silnej woli, męża, który jedynie był zdolny przedłużyć powstanie choćby na chwilę.

Bez niego nie m ogło być w Polce powstania.

KI. VII.

B. M.

Jan Henryk Dąbrowski ' jako pation naszej Szkoły.

i

Na przełom ie epok, w czasie, gdy gasł ostatni blask w ol­

ności Rzeczypospolitej, w czasie, gdy krwią żyżniły glebę polską

p ł a t n i ; - : h ; - o * Y. : p : z a ryśo w jjs sią wśród krwa-

wej kurzawy dziejowej . postać o nieprzeciętnych zdolnościach i w yjątkow ych cnotach — Jan H enryk Dąbrowski.

W ychowany w niem ie ckie j szkole w ojskow ej i otoczony zewsząd junkierską młodzieżą, w iedziony zdrowym instyktem w yniósł tylko wiedzę i cześć dla w ielkiego poety i historyka, Fryderyka Schillera, autora ukochanej książki: „H istorja w ojny trzydziestoletniej", flle duszy swej nie zniem czył i ja k ten, Piotr Rozłucki Żerom skiego, który polskości iskrę w swej duszy p o \ tra fił w płom ień rozpalić, tak on, przyszły wódz Legjonów , w yr­

wał się z niem ieckiego otoczenia, by nieść życie w ofierze swej O jczyźnie— Polsce.

Nie orjentując sie w sytuacji krajow ej, mając do wyboru sankcjonowaną przez majestat królew ski Targowicę lub garstkę patrjotów , protestujących przeciw poddaniu się najeźdźcy, jako karny żołnierz staje po stronie króla. Tu uwydatnia się charak­

terystyczny rys Dąbrowskiego, jego obywatelska obowiązkowość.

Gdyby Dąbrowski żył w czasie niepodległościow ego rozkwitu, to jego poczucie państwowej dyscypliny byłoby niezawodnie dla niego stałym probierzem wszelkich poczynań. Jednak w cza­

sie, gdy Polsce groziła śm ierć polityczna, trzeba było rezygno­

wać z tak pięknej z obywatelskiego punktu widzenia zasady.

To też niedługo staje się Dąbrowski prawą ręką Naczelnika Kościuszki, w krótce znajduje się w szeregu tych, którzy chcą krwawy bój z w rogiem stoczyć, bój o Niepodległość.

Po upadku powstania kościuszkowskiego idzie Dąbrowski wraz ze swymi towarzyszami broni na na em igrację, by w krótce potem stanąć pod sztandarem Francji, na którym w idniał napis:

W olność Ludów.

Legjon y Dąbrowskiego powiązały sznurem krwawych pereł Francję w braterski sojusz z Polską, Legjony Dąbrowskiego, m im o tragedję 1812 roku, były zapowiedzią przyszłych powstań, aż do orężnego czynu wskrzesiciela Legjon ow Od chw ili o b ję ­ cia dowództwa nad Legjonam i, przestaje już Dąbrowski być dla historji utalentow anym li tylko wodzem i patrjotą. W stępuje on w nieliczne szeregi tych bohaterów narodowych, którzy o to ­ czeni nim bem chwały, są przedm iotem kultu dla poety i m a­

larza, a ideałem dla obywatela.

Od chw ili objęcia dowództwa nad L e gjon am i je st D ąbrow ­ ski tym człow iekiem , którem u głoszą chwałę tony .Jeszcze Pol­

ską nie zginęła".

* *

*

O becnie, gdy Polska, u której stóp leżą pokruszone kaj­

dany, dąży do swego rozkwitu, m usim y znaleźć dla je j rozwoju pewne wytyczne. Powinny n ie m i byc bezwątpienia ideały H enry­

ka Dąbrowskiego, ideały patrjotycznego poświęcenia się dla o-

gółu, karności obyw atelskiej względem rządu Rzeczypospolitej,

ideały kulturalnej współpracy wolnych narodów.

We v'spółczesnych poczynaniach patrjotycznych słychać jakby p o s z jm sztandarów Dąbrowskiego, ich trąbki grające syg­

nał powrotu do Ojczyzny. Ażeby szczytne ideały obywatelskie wprowadzić w czyn, musi szkolnictwo Rzeczypospolitej Wycho­

wać typ obywatela dum nego z państwowej tradycji i świadom e­

go swych zndań. flżeby Polskę postawić na równi z dem okracja­

m i Zachodu, musi szkoła polska wychować obywateli o jasnym narodowym i ogólno ludzkim światopoglądzie.-

Dlatego też Jan Henryk Dąbrowski, bohater walk o w ol­

ność n ie ty lk j Polski, ale wszystkich uciśnionych, jako patron naszego G im nazjum wskazuje nam w prom iennej g lo rji przysz­

łość Rzeczy oospolitej w tych tak prostych a silnych słowach:

.Jeszcze Pciska nie zginęła!”.

J. R. KI. VII.

Kutno, 20/1 1924 r.

Złote myśli.

Polsk e plemie popadło między dwa młyńskie koła za­

głady — r> ędzy N iem ców i Moskwę. Musi się stać sarno młyńskim kamie nie m, albo będz e zmielone na pokarm N ie m ­ com i M o kwie.

Żeromski „Wierna rzeka".

Haml t, to dusza ludzka, jaka była, jaka jest i jaka bę­

dzie. Podłi § mnie, Szekspir przeszedł mm granice, zakreślone nawet gen is zom. Bo H om era iLb Danta rozumiem nu tle ich epoki. Po luje, i e mogli zrobić to, co zrobili — ale jakim sposobem sn Anglik mógł w sisdemnastym wieku przeczuć wszelkie p ychozy, będące w ytw orem dziew ’etnast» go wieku, to mim o wszelkich studjów o Hamlecie p c z o s ta n e dla nas wieczną z a i i d k ą

Sienkiewicz „Bez d o g n a tu * .

Bajka o szczęściu.

W sr« irnych blaskach jesiennego słońca, szło w dal roz­

jaśnioną dv oje dzieci. Trzym ały sią one za rączki, a ich ja s ­ ne, płowe .jłówki stały się celem wyścigów kilku złotych m o ­ tyli. Dzieci szły wąską miedzą, po bokach której leżały o lb rzy­

mie, zielona — żółte, płachty ścierniska, patrzącego roześmia- nem obliczem, na ciemny, bezdenny błękit nieba. Wysoko, w y ­ soko nad g ł jw k a m i idących dzieci jarzyło się słońce, zalewa­

j ą świat cały gorącą powodzią palących promieni.

— Cisza była na ziemi. Ptaki przestały śpiewać i szukały

ochłody w cieniu dzikich grusz, z rzadka rosnących w polu.

O w a d y ró w n ie ! pochowały się, gdzio tylk o mogły przed u p a ­ łem, którego nie łagodził najlżejszy wietrzyk.

ft dzieci szły wśród tej jasnej, połu dniswej ciszy, w s p a r­

te na sobie i zapatrzone w słoneczny dal. Szły w milczeniu, oglądając się czasami na leżącą za niemi w oddali wioską, którą opuściły niedawno, idąc „W świat*.

Cisza grała do taktu zm ęczo n ym , besym no żyn o m , stą­

pającym po rozgrzanym piasku m iid z y . Wreszcie zmęczenio wzięło górę nad chęcią ja k ia jw ią k s z e g o oddalenia sią od r o ­ dzinnej wioski.

Usiadły więc dzieci w kojącym cieniu gruszy, rosnącej na miedzy, gwarząc o tym świecie, ku którem u szły radośnie, nie bacząc na trud i skwar, a k tó iy miał n ie bawem otw orzyć swe taje m nic ze wrota i ukuzać zdu m io n ym oczom dzieci swe cuda.

Słońce tymczasem przechylało się coraz bardziej na z a ­ chodnią stronę nieba, kładąc dłubie, szaro— fio letowe cienie koło każdego drzewa. O d w s c h o iu począł wiać lekki w ia te ­ rek, szumiąc z cicha w liściach gruszy, pod k t ł r ą siedział chłopiec i dziewczynka.

Siedzieli zachwyceni, zapatrzeni w zaró żowio ne niebo zachodu, zasłuchani w poszum gruszy. Zwoln a zm ęczenie i rozmarzenie poczęło zam ykać dzieciom oczy. I tak, przytu­

lone do siebie, owiane cie płym w ie trryk ie m , zasnęły dwie kru­

szynki, zasnęły spokojnie na łonie matki N atu ry. Kołysały je do snu manatonne chóry k o m aró w , kołysał oddalony śpiew s kowronka, a bajkę opowia dał szum liści poczciwej gruszy.

„ D aleko, d aleko,* mówiła grusza, njest kraj biedny, o*

puszczony i zaniedbany. Rządzi nim król. którego imię zgin ę­

ło zapomniane, a który przez swoich poddanych nazwany byt królem S m utk iem . Król Sm utek był bardzo lieszcząśliwy. Miał on jedyną córkę, piękną, jak anioł, którą kochał całą siłą biednego, skołatanego serca.

Lecz ukochana córka króla Sm utka — była bardzo cho­

ra. Leżała opuszczona w kom nacie wielkiej, pozłocistej. L eża ­ ła na łożu wspamałem, a na czoło białe, jak alabaster spły­

wały w nieładzie czarne, krucze włosy.

W kom nacie panował wieczny rm ro k . Nieubłagane, g ru ­ be zasłony okienne nie dopuszczały ni światła, ni głosu pta­

sząt, śpiewającyah pod o kn a m i, na obsypanej ró żo w e m k w ie ­

ciem gruszy, czarującą pieśni wiosny. Wiosna była wówczas

w o w y m kraju. Wiosna czarowna, ś cię ta , jasna, patrzała źdzl-

wiona niebieskiemi oczkam niezapomin ajek na smutne t w a ­

rze króla i jego poddanych. Muskała zw iew nem i rączkami

wiosennego wiatru czarne mury zam ku odwiecznego. Znała

dobrze wszystkie jego zakamarki. W iedziała, pod k tó ry m m a r ­

m u ro w y m f idre.n znajdu.e s,ę gniazdko jaskółki, wiedziała,

gdzie złote wilczom le cz* roztulają swe pąki ze szczelin stare­

go, złotego dachu.

Znała ona wszystkie tajemnice tego ponurego gmachu.

Z ciekaw ym promieniem m ajow ego słońca spływała do wnętrza s tl wspaniałych, wysokich, białych, błękitnych, z ł o ­ tych. . .

Do jednego tylko pokoju słoneczne, ciekawe jej oczko nie miało vstępu. W gotyckich bowiem jego oknnch wisiały grube, ciemne zasłony. Napróżno wysyłała najbardziej ciepłe i uśmiechn «*,te promienie słońca, napróżno najsłodsze kwia­

tów słała tam wonie, napróżno wreszcie ptasząt śpiewne c hó ­ ry ustawiała pod oknami kom naty. . .

Daremnie! gruba, tkana złotem m akata mówiła:

Nie budź, Wiosno czarująca, Sm utnej króla córy !

Choć m i* wietrzyk dłonią treca, Choć pieśń dzwcni życiem brzmiąc.i Czarowanem i chóry,

— Córka króla konająca, Odejdź! Wiosno zdradna;

Bo aż do jej życia końca Nie przeniknie promień słońca Ni piosenka żadna!

— Milkła wtedy Wiosna, smutna, że śpiącej królewny ujrzeć nie może.

Za zawieszoną w oknie pałacu kotarą tymczasem spała królewna. Śniła sen dziwny, tajemniczy, o jakimś nieznanem pięknie da ekiem.

Piękno to wydało jej się jasną, słoneczną boginią, k tó ­ rej przyjść e eczekiw ała, licząc dnie i godziny smutnego i ry­

chło skończyć się mającego życia. M nie wiedziała córa kró­

lewska, że bogini owa tam, za oknami roztacza przecudne, tęczowe i iv ie tln e zjawy wiosny.

Niech viedziała, bogini tej .Ż y c ie * na imię.

Ona s. ąła, a na blade jej czoło opadały czarne włosy, jakb y przedwczesna jakaś troska. Czas mijał. Osiwiał ze zgryzoty król Smutek, cicho błąkał' się po zamku dworzanie.

Odeszła wicsna z pod okien królewny, smutna, że jej uzdro­

wić nie mo«,ła.

N a d e s f o lato, śmiejące się pogodą błękitnego nieba, odurzające mocną wonią kwia tów.

Króle .’na Lotys była chora Pęki jaśminu przekwitujące-

go wiedziały już o tem. Powiedziała im to muszka złota, k tó ­

ra nowinę od wietrzyka usłyszała. Wieciziały o chorobie k ró ­

lewny Lotys irysy, narcyzy i róże. Wiedziały muszki i komary.

— 13 —

wiedział ten cały srebrzysty, skrzydlaty świat, śwl t wesoły, lekki, a rzewny, i tak śpiewały kom ary:

Niech pieśń nasza brzmi z wieczora B /z . . . bzyk, bzz . . .

Bo królewna L.otys chora B ;z . . . bzyk, b.:z . . .

N i;c h a j śpiewa, niechaj marzy B iz . . . bzyk, bzz . . .

Ten nasz smutny chór kom arzy Bzz . . . bzyk, bzz . . .

Niech pieśń p l/n ie słodko b rzm ią cr Bzz . . . bzyk, bzz . . .

Bo królewna Lotys śpiąca Bzz . . . bzz . . . bzz . . .

KI. IV. P o d c /a s k i.

(D. c. n.)

Zabawa uczniowska •

W czasie tegorocznego karnawału stała się zn >wu aktu­

alna w naszym zakładzie sprawa zabaw tanecznych, przysłow io­

wej „herbatki tańcujące j".

Zapoczątkowaniem tego okresu była zabawo taneczna, urządzona dnia 19/1 24 r. W chw ili, kiedy te słowa piszemy, przygotow uje się już druga podobna zabawa, sprav a zaś k o m ­ pletów tanecznych ma być w krótce przychylnie załatwiona.

Kilka słów o urządzonej zabawie uczniow skiej.

Bawiono się ochoczo ćhoć skrom nie w niedaw no u k o ń ­ czonej sali gim nastycznej naszej szkoły; uczestnikar. i byli ucz­

niow ie wraz z Personelem nauczycielskim i ozdobi K utnow ­ skiego społeczeństwa — Panny. Szczegółów tej sym patycznej zabawy opisywać nie potrzebuję; echo jej bow iem ootarło lo ­ tem błyskawicy do najdalszych krańców Kutna, wzbudzając wszę­

dzie uznanie.

Pozostaje więc ty lk o wyrazić im ie n ie m K om itetu zaba­

wy najszczersze podziękow anie przedewszystkiem pi>. Sokopp, za wypożyczenie pian.na, dalej pp. Konarzewski n, za o b ­ fite zaopatrzenie bufetu, p. M arjanow skiem u, za ofiarowaną naftę, cukrow niom : „S ó jk i" i .K o n sta n cja ", za cukier, p. prof.

Kensce, za grę na pianinie, p. G rochockiej, za nuty, p. prof.

Drozdow skiem u, za kierow nictw o nad dekorow aniem sali i wszyst­

kim uczestnikom zabawy za łaskawe uczestniczenie,

— 14 —

Sprawozdanie z uroczystej Akademji ku uczczeniu rocznicy powstania styczniowego.

Także w tym roku obchodzono uroczyście w naszej szko­

le rocznicą w ybuchu powstania styczniowego.

O to dzięki zabiegom niedawno powstałej K om isji O św ia­

tow ej przy Zarzadzie .B ra tn ie j P om ocy" zorganizowano w sali gim nastycznej naszej szkoły publiczną flk a d e m ję , by uczcić ten pam iątkow y dzień Program w ypełń ły dwa odczyty: kol. Kar­

pińskiego „O znaczeniu powstania styczniow ego* i kol.

Marczaka „O Traugucie", oraz deklam acje i pieśni, które m ło ­ dzież starannie odśpiewała.

Z Zebrania ogólnego „Bratniej Pomocy“ .

Dnia 11/1-24 r. odbyto się O gólne Zebranie .B ratnie j Po­

m o c y *.

Przewodniczył kol. Stefański, sekretarzował Kol. Karpiński.

Po zagajeniu Zebrania przez p. kuratora .B r , P.“ prof.

Urbana, kolega prezes Filipowicz przystąpił do sprawozdania z dotychczasowej działalności Zarządu.

Zarząd obecny istnieje dopiero trzy miesiące, jednak tyle j u i wle żyl pracy, że ntle; ą mu się za to wyrazy uznania.

J ed n ym z celów „Bratniej Po m o c y* jest rozwój um ysło ­ wy członków, to też z nadania swego wywią zuje się dobrze.

Zarząd zorganizował przy .B ratniej Pomocy" kółka: lite­

rackie, historyczne rysunkowe i matem atyczne.

Prócz tego istnieje komisja ośw iatowa, która ma pieczę nad wyżej w s p o m ria n e m i kółkam i, oraz ciesząca się p o p u lar­

nością, komisja zabawowa.

Zarząd zajął się również w tym roku introligatornią i skle­

pikiem, które t * instytucje prowadzi z w ielk ą energją i zapa­

łem p. prof. Drozdowski.

Sprawozdanie przyjęto, członkowie wyrazili Zarządowi votum zaufania.

Następnie poczyniło Zebranie O g ó ln e na wniosek Z a r z ą ­ du zmiany w niektórych paragrafach statutu .Bratnie] P o m o ­ c y*. W końcu określiło Zebranie Ogólne składkę miesięczną wysokości 30 groszy, a dla członków wsp erajacych 1 złp.

Przystąpiono z kolei do wolnych wniosków.

Kolega Prezes w słowach pełnych uznania, skreśliwszy

f m i ifbranymi dotydKm awą wydatną, pełną poświęceni#

— 15 -

pracę Knralora, przedstawił wnia sek Zarządu — n ia n o w a n ia p. prof Urbana pierwszym H o n o ro w y m Członkie m s to w arzy­

szenia „Bratnia Pomoc" w Kutnie.

W n io s ek przyjęto, wśród niemilknących oklasków.

Na tem wyczerpano porządek dzienny i zebranie z a m ­ knięto.

Obecni: Rada pedagogiczna, oraz czło nkowie w licz­

bie 116.

K R O N I K A .

Kółko literackie. Zebranie odbyło się d. 3 stycznia o godz. 11 rano, na którem kol. Filipowicz w yg ło i ł swój r e ­ ferat na tenaat: iP oczobut, Kołłątaj, Śniadecki jakc re fo rm a to ­ rzy. “

Po wygłoszeniu referatu wywiązała się żywa wymiana myśli, w której udział brali koledzy: Kujawski, H e i t n a n , S t e ­ fański i Pietrzak Fr.

Dyskusja toczyła się około zagadnień: czy Kołłątaj dosz­

czętnie zburzył stary system szkolnictwa, czy też je tylk o zrefo rm o w ał w duchu nowoczesnym.

Ż yw ą polem ikę wywołało również powiedzenie prelegen­

ta, że Śniadecki był ojcem duchowym F ilo m a tó w i Filaretów, oraz, że był filozofem.

Zebranie zakończyło przemówie nie p. prof. Andersa.

W niem wyraził p. Prof. szczere podziękowanie prele jentowi za trud w wykonaniu referatu o epoce taK ważnej w ; yciu umy- słowem na.*zego narodu. Następnie kolejno rozstrzygnął w y ­ łonioną wą Ipliwosć, która wywiązała się w dysku: i; między innemi określił p. Prof., jakie cechy istotnie mieść w sobie pojęcie filozof i pojęcie ekle ktyk, tudzież, |aką rc ę odegrał Jan Ś n ia d e:k i na polu ©światowem.

Przem ówie nif swoje zakończył p. prof. fln d e s zachętą do dalszej samodzielnej pracy w kółku literąckiem.

Zebraniu przewodniczył kol. Kujawski, sekretarzował kol.

Grudniewicz.

K ó łk o h is to r y c in e . Dnia 20 stycznia r. b. cdjjyło się reorganizacyjne zebranie Kółka historycznego.

Zebranie zagaił kol. Fr. Pietrzak, który po spr twozdaniu z dotychczasowej działalności Kółka, poprosił no p rz e w o d n i­

czącego kot Stefańskiego. Następnie rozpatrywano w obszer­

nej dyskusji, w której brali udział: ks. prof. Wolanin, p. dyr.

Kostro, kol. Filipowicz, H eftm an, M aje wski, Fr. Pietrzak i Ste^

fański, sprawę regulaminu. Ostatecznie postanowiono wybrać

ip tcjato ą Kom iiją r*gui«m <nowt w izyitkich Kółek, Której

weszliby z Koła h istorycznego kol. Maje wski i kol. M arja n o w ski.

Pa za ła tw ie n iu tej spraw y odbyły s ę wybory do p re zyd ju m , do którego weszli kol.: C haciński (prezes), M arja n o w ski (vice- prezes) i K am iński (sekretarz).

Wreszcie zajęto się sprawą urządzenia uroczystego o b ­ chodu Kościuszkowskiego i wystawienia sztuki: „Kościuszko pod Racławicami". Ma tein zebranie zakończono.

K ó łk o m a te m a ty c z n e . V l-łe zebranie Kółka m atem . KI.

VI tej dn 20 grudnia z. r. Kol. R o z in w w ycze rp u ją cym re fe ­ racie wykazał, jakie warunki winna spełniać liczba n, o k re ś la ­ jąca ileść b o kó w wie lo kąta for., by Konsrukcja w ie lo ką ta m o ­ gła być w y k e n a n ą cyrklem i linjałem. Z go d n ie ^ planem usta­

lonym przez p. prof. Jochm ana, tem a te m następujących z e ­ br ń będą liczby urojone i zespolone, które m ają zastosow a­

nie przy konstrukcjach wie lo kątów for.

V II-m e zebranie Kółka m atem. kl. Vl-tej dn. 11 stycznia b. r. Kol. Gniazdowski p o i a ł k ró tką historję liczb u ro jo n y c h , a następnie, określiwszy jednostkę urojoną, przedstawił kszta łt i geometryczna Interpretację liczb urojonych i zespolonych.

W dyskusji zabrał g U s kol. Rożen, dom agają c się zw rócenia większej uwagi przy o pracowywaniu te m a tó w na jasność i przejrzystość układu. P. prof. J achm an dopełnił re fe ra t u w a ­ gami, dotyczącemi historji i teerji liczb urojonych, zarazem p o ­ budki, które się złożyły na genezę tych osobliwych tw orów umusłu ludzkiego.

V III-m e zebranie K ółka m atem. kl. VI tej dn. 18 stycznia b. r. Kol. Gallus w staranie oprac o w a ny m referacie podał o- kreślenie sumy i różnicy liczb zespolonych, ilustrując każde z tych działań o d pow iednim ebrazera geom etrycznym . N astęp­

nie udzielał kol. Gallus odpowiedzi na liczne pytania i uwagi, stawiane głównie przez kol. Czermińskiego i p. prof. Jochm ana.

IX-te zebranie Kółka m atem . kl. V l-te j dn. 25 stycznia b. r. Kol. T om czak F. w y ja ś n ił— g łó w n ie m etodą w ykre śln ą — m nożenie, dzielenie i p o tę g o w a n ie liczb zespolon ych.

Na VI i VII zebraniu K ółka m atem . kl. VII i V III dn. 16 i 26 stycznia b r w yko n a n o pod k ie ro w n ic tw e m p. p ro f.

Jo ch m a n a \ o n stru kcję cie n ió w p rostej na w ie lo ścia n y, oraz ko n s tru k c ję -c ie n ia zespołów geom etrycznych .

Wydawca: Zarząd B ratn iej Pom ocy w osobie pro f. CIRBfłNrt.

R edaktor odpow iedzialny kol. W ŁODZIMIERZ KARPIŃSKI.

K o m ite t redakcyjny w osobie pro f. Andersa.

pru* J . Gfljktaakiafle w Kutnie,