and Environmental Protection
http://ago.helion.pl ISSN 1733-4381, Vol. 10 (2008), p-27-42
Przyszłość gospodarki odpadami elektronicznymi w Polsce Pikoń K.
Katedra Technologii i Urządzeń Zagospodarowania Odpadów, Politechnika Śląska, ul. Konarskiego 18, 44-100 Gliwice, tel. (+48 32 237 11 23), fax (+48 32) 237 12 13, e-mail krzysztof.pikon@polsl.pl
Streszczenie
Odpady elektroniczne stanowią względnie dużą część strumienia odpadów niebezpiecz-nych. Ich właściwości i skład sprawiają, że mogą one stanowić duże zagrożenie dla środo-wiska naturalnego. Z tego względu Unia Europejska w swojej polityce odpadowej poświę-ca dużą uwagę właśnie tej grupie odpadów.
W pracy przedstawiono uwarunkowania prawne gospodarki odpadami elektronicznymi. Wskazano miejsce, które zajmuje ta grupa odpadów w prawodawstwie polskim i unijnym. W odrębnym rozdziale opisano strumienie odpadów elektronicznych i zaprezentowano ogólnopolski bilans odpadów z grupy 16 02 w ostatnich latach.
W artykule zostały również przedstawione wyzwania związane z gospodarką odpadami elektronicznymi w Polsce w najbliższej przyszłości.
Abstract
The future of electronic waste management in Poland
Electronic wastes are the relatively large part of hazardous waste total volume. Their prop-erties and composition could make thread for natural environment. This is why EU pays special attention in its waste policy to this group of waste. In the article law requirements relevant to electronic waste management was presented. Its place in polish and EU law system was indicated. In the separate chapter streams of various electronic waste types was described as well as the overall balance of 16 02 group waste in recent years. Challenges for the future as far as electronic waste is concerned were discussed in the article.
1. Wstęp
Urządzenia elektroniczne stały się nieodłącznym elementem rozwoju współczesnej cywili-zacji. Ułatwiają życie codzienne, są wykorzystywane w pracy i w domu. Produkcja
urzą-dzeń elektronicznych i elektrycznych jest najszybciej rozwijającą się gałęzią gospodarki na świecie. Zaliczyć do tego należy również przemysł informatyczny. Rozwojowi temu towa-rzyszy unowocześnienie technologii, czyli postęp technologiczny i techniczny. Każdy sprzęt po okresie używalności stanowi surowiec wtórny składający się z metali i niemetali, posiadający często zanieczyszczenia szkodliwe dla środowiska naturalnego. Dotyczy to głównie sprzętu komputerowego, ale także sprzętów gospodarstwa domowego, urządzeń radiowych i telewizyjnych, wyposażenia biur itp. Wiele niesprawnych lub przestarzałych urządzeń jest wyrzucanych do śmieci, a stamtąd na składowisko odpadów, bez żadnej se-gregacji wstępnej. Występowanie różnego rodzaju wieloskładnikowych materiałów w urządzeniach elektronicznych sprawia, że niesprawne złomowane urządzenia są trudnym odpadem do całkowitego recyklingu [1].
Duża zawartość stopów żelaza, metali nieżelaznych oraz konieczność ograniczenia nega-tywnego oddziaływania na środowisko powoduje, że obok uregulowań prawnych, organi-zacyjnych (tworzenia systemu zbiórki) i finansowych, bardzo ważną jest strona techniczna recyklingu odpadów elektronicznych. Konieczne jest opracowanie właściwego sposobu postępowania z odpadami oraz opracowanie takiej technologii ich przerobu i utylizacji, która gwarantowałaby wyeliminowanie zagrożeń dla środowiska a także pozwoliła na od-zysk metali do ponownego wykorzystania jako surowce wtórne [2].
Pamiętać należy, że gospodarka odpadami musi odbywać się w oparciu o przepisy prawa, ale również w oparciu o rachunek ekonomiczny. Wdrażane obecnie pojęcie Najlepszej Dostępnej Techniki wskazuje na drogę określoną doborem możliwie najlepszych sposobów zagospodarowania odpadów, ale z uwzględnieniem rachunku ekonomicznego [3].
Podejmowane próby recyklingu – zwłaszcza zużytego sprzętu elektronicznego - są obecnie przedmiotem wnikliwych analiz, np. [4, 5].
2. Uwarunkowania prawne dotyczące odpadów elektronicznych
2.1. Uregulowania prawne w Polsce
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z późn. zm.), będą podstawą polskiego współczesnego systemu gospodarki odpadami zawiera zasadę, że każ-dy kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów, powinien prowadzić swoją działalność w taki sposób, aby zapobiegać ich powstawaniu lub ograniczać ich ilość, ograniczać negatywne oddziaływanie odpadów na środowisko, za-pewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk lub unieszkodliwianie jeżeli nie udało się zapobiec powstawaniu odpadów. Posiadacz odpadów jest również obowiązany do postępowania z odpadami w sposób zgodny z zasadami gospodarowania odpadami, wyma-ganiami ochrony środowiska oraz planami gospodarki odpadami, ponadto zakazuje się mieszania odpadów niebezpiecznych różnych rodzajów i mieszania odpadów niebezpiecz-nych z odpadami innymi niż niebezpieczne. Za nieprzestrzeganie tych przepisów ustawa przewiduje kary finansowe i sankcje. Zatem odpady sprzętu elektrycznego i elektroniczne-go powinny podlegać takim samym zabieelektroniczne-gom mającym na celu eliminację zagrożenia i ewentualne powtórne wykorzystanie, jak inne odpady.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. w sprawie katalogu odpa-dów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206) kwalifikuje zużyte urządzenia elektroniczne i
elektrotech-niczne wraz z transformatorami i kondensatorami zawierającymi PCB lub PCT oraz bate-riami i akumulatorami do grupy 16. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny pochodzący z gospodarstw domowych wymieniony jest również w grupie 20 „Odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie”.
W tabeli 2.1. przedstawiono klasyfikację odpadów sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Tabela 2.1. Klasyfikacja odpadów urządzeń elektrycznych i elektronicznych [6]
Kod Grupy, podgrupy i rodzaje odpadów 16 Odpady nieujęte w innych grupach
16 02 Odpady urządzeń elektrycznych i elektronicznych 16 02 09* Transformatory i kondensatory zawierające PCB
16 02 10* Zużyte urządzenia zawierające PCB albo nimi zanieczyszczone inne niż wymienione w 16 02 09
16 02 11* Zużyte urządzenia zawierające freony, HCFC, HFC 16 02 12* Zużyte urządzenia zawierające wolny azbest
16 02 13* Zużyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy inne niż wymienione w 16 02 09 do 16 02 12
16 02 14 Zużyte urządzenia inne niż wymienione w 16 02 09 do 16 02 13
16 02 15* Niebezpieczne elementy lub części składowe usunięte ze zużytych urządzeń 20 Odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie
20 01 Odpady komunalne segregowane i gromadzone selektywnie 20 01 21* Lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć 20 01 23* Urządzenia zawierające freony
20 01 35* Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne zawierające niebezpieczne składniki inne niż wymienione w 20 01 21 i 20 01 23 (do niebezpiecznych składników z elektrycznych i elektronicznych urządzeń można zaliczyć akumulatory i baterie wymienione w 16 06 i oznaczone jako niebezpieczne, przełączniki rtęciowe, szkło z lamp kineskopowych i inne szkło aktywne, itp.)
20 01 36 Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne 20 03 06 Odpady wielkogabarytowe
* Odpady niebezpieczne
Ustawa z dnia 27 lipca 2005r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. Nr 180, poz. 1495) to akt prawny określający obowiązki podmiotów wprowadzających na terytorium kraju sprzęt elektryczny i elektroniczny, oraz podmiotów prowadzących działal-ność w zakresie zbierania, przetwarzania, odzysku i recyklingu zużytego sprzętu elektrycz-nego i elektroniczelektrycz-nego, jak również użytkowników sprzętu i organizacji odzysku, a nadto określający prawne podstawy funkcjonowania rejestru prowadzonego przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.
2.2. Uregulowania prawne w UE
Zasada gospodarowania odpadami sprzętu elektrycznego i elektronicznego zostały określo-ne w dwóch dyrektywach:
- Dyrektywa Nr 2002/95/We Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie ograniczenia stosowania niektórych niebezpiecznych substancji w sprzę-cie elektrycznym i elektronicznym (RoHS – Restriction Of Use Of Certain Hazardous Substances)
- Dyrektywa Nr 2002/96/We Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE – Waste From Electrical And Electronic Equipment).
Obie mają na celu ochronę środowiska naturalnego poprzez ograniczenie odpadów elek-trycznych i elektronicznych przedostających się do środowiska oraz odzyskanie jak naj-większej ich części.
Dyrektywa RoHS (Restriction of use of certain Hazardous Substances) została wdrożona do prawa krajowego rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 6 października 2004 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących ograniczenia wykorzystywania w sprzęcie elektronicznym i elektrycznym niektórych substancji mogących negatywnie od-działywać na środowisko (Dz. U. Nr 229, poz. 2310). W Polsce oraz pozostałych krajach Członkowskich Unii Europejskiej obowiązuje od 1 lipca 2006r.
Dyrektywa RoHS ogranicza stosowanie w sprzęcie elektronicznym i elektrycznym wymie-nionych poniżej substancji:
- ołowiu, - rtęci, - kadmu,
- 6-wartościowego chromu,
- polibromowanego difenylu lub polibromowanego eteru fenylowego.
Dyrektywa WEEE z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego wychodzi naprzeciw problemowi coraz bardziej wzrastającej ilości odpa-dów elektrycznych i elektronicznych. Jej postanowienia w Polsce i krajach Członkowskich Unii Europejskiej zaczęły obowiązywać od sierpnia 2005r.
Celem niniejszej dyrektywy jest ochrona środowiska przed zanieczyszczeniami pochodzą-cymi warunkiem odpadów sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Dyrektywa ma ograni-czyć wytwarzanie tego rodzaju odpadów w krajach Unii Europejskiej oraz zwiększyć sto-pień ponownego ich wykorzystania i recyklingu. Określony został sposób postępowania z odpadami oraz ich utylizacji.
Istotnym warunkiem prawidłowego postępowania z odpadami sprzętu elektrycznego i elek-tronicznego jest wprowadzenie ich wysokoefektywnej, selektywnej zbiórki. W tym celu producenci zostali zobowiązani do:
- stworzenia systemów zbiórki, które pozwolą użytkownikom i dystrybutorom na bez-płatny zwrot zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Mogą oni utworzyć w porozumieniu z samorządami lokalnymi niezbędną ilość ogólnodostępnych punktów odbioru, uwzględniając gęstość zaludnienia na danym obszarze,
- zapewnienia, aby nabywcy nowego sprzętu elektrycznego i elektronicznego mogli zwrócić sprzedającemu bezpłatnie odpady sprzętu elektrycznego i elektronicznego podczas dokonywania zakupu, o ile sprzęt ten jest ekwiwalentny do nabywanego i spełnia te same funkcje użytkowe.
3. Charakterystyka odpadów elektronicznych
Odpady urządzeń elektronicznych stanowią mieszaninę różnych metali i stopów, głównie stali, aluminium i miedzi oraz składników niemetalicznych, tj. mas plastycznych, ceramiki, szkła (szkło ołowiowe, barowe, strontowe, przede wszystkim w kineskopach), gumy, papie-ru, ebonitu, drewna.
Wśród odpadów elektronicznych w Polsce [7]: - 35-76% stanowi sprzęt TV i komputerowy - 22-54% stanowi drobny sprzęt elektroniczny - 18-25% stanowią centrale telefoniczne - 5-15% stanowią pozostałe odpady
Wśród metali dominującą pozycję zajmuje stal – ponad 50%, aluminium w granicach 10-30%, miedź i mosiądz 5-15%, resztę stanowią niemetale [8].
3.1. Ilości odpadów elektronicznych
Sprzęt elektroniczny staje się odpadem wskutek „śmierci technicznej”, która wynika z częstych udoskonaleń i pojawienia się na rynku nowocześniejszych urządzeń, dających większy komfort użytkownikowi. Liczba produkowanego sprzętu elektronicznego diame-tralnie wzrasta, co widać na poniższym rysunku (rys. 3.1.) [9].
Wraz ze wzrostem ilości nabywanych urządzeń elektrycznych i elektronicznych, po pew-nym okresie ich użytkowania zwiększa się ilość odpadów tego sprzętu.
W 2004 r. zebrano około 4 tys. Mg zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Zu-żyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy zostały poddane procesom unieszko-dliwiania w ilości około 1,5 tys. Mg (w tym przez składowanie około 0,1 tys. Mg). Pozosta-ła ilość wytworzonych odpadów zostaPozosta-ła przekazana do odzysku (około 0,7 tys. Mg) lub złożona w magazynach (około 1,7 tys. Mg). [10]
W Polsce odpadami staje się rocznie około 8 milionów urządzeń elektronicznych. Na pod-stawie badań Zakładu Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach, określono roczne ilości zużytego sprzętu elektronicznego. Zosta-ły one przedstawione w tabeli 3.1. [11]
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 lata ty s .s z t komputery odbiorniki telewizyjne aparaty telefoniczne pralki
Rys. 3.1. Produkcja ważniejszych wyrobów elektronicznych w latach 2000-2005 w Polsce [7]
Tabela 3.1. Roczne ilości wycofywanego z użycia sprzętu elektronicznego w Polsce w 2003 [7]
rodzaj sprzętu ilość [tys. szt.]
pralki automatyczne 1273 lodówki 1592 zamrażarki 629 odkurzacze 1386 telewizory 1430 odbiorniki radiofoniczne 996 magnetofony 423 komputery 140
Okres przydatności wyrobów elektronicznych gwałtownie się skrócił w związku z tym, że ulepszenia wprowadzone są w coraz krótszy odstępach czasu [12]. Obecnie można przyjąć, że w Polsce okres użytkowania sprzętu komputerowego wynosi 4-5 lat, sprzętu powszech-nego użytku 5-15 lat, a w przypadku telefonów komórkowych tylko 2 lata. Istotnym czyn-nikiem mającym wpływ na długość tego okresu jest m. in. zamożność społeczeństwa – jego dochody i standard życia oraz rozwój techniki.
Dla prawidłowej utylizacji odpadów elektronicznych kluczowe znaczenie ma rozwój selek-tywnej zbiórki odpadów. W 2004 r. selektywnie zebrano około 243 tys. Mg odpadów, co stanowiło około 2% ilości wytworzonych odpadów komunalnych lub około 2,5% ilości zebranych odpadów, z czego 66,7 tys. Mg papieru i tektury, 73,4 tys. Mg szkła, 31,3 tys. Mg tworzyw sztucznych, 9,7 tys. Mg metali, 14,2 tys. Mg tekstyliów, 47,9 tys. Mg odpa-dów wielkogabarytowych oraz 102 Mg odpaodpa-dów niebezpiecznych i 12 Mg zużytego sprzę-tu elektrycznego i elektronicznego. W 2000 r. ilość wyselekcjonowanych odpadów wynosi-ła 13 tys. Mg, co stanowiło wówczas 0,1% całości zebranych odpadów. Jest, więc obser-wowana w tym zakresie tendencja wzrostowa, jednak postęp jest zbyt wolny i efekty nie odzwierciedlają oczekiwań. [10]
Dotychczas głównym sposobem postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elek-tronicznym pochodzącym z sektora komunalnego było jego magazynowanie lub składowa-nie na składowiskach odpadów komunalnych. Natomiast w przypadku zużytego sprzętu pochodzącego z innych źródeł niż gospodarstwa domowe, był on odbierany przez specjali-styczne firmy posiadające stosowne zezwolenia.
Od 2006 r. jest wprowadzany nowy system gospodarowania zużytym sprzętem elektrycz-nym i elektroniczelektrycz-nym, w szczególności pochodzącym z gospodarstw domowych. Użyt-kownicy sprzętu przeznaczonego dla gospodarstw domowych są zobowiązani do jego se-lektywnego zbierania i przekazywania podmiotom zajmującym się zbieraniem tego rodzaju odpadów (mogą to być firmy odbierające odpady komunalne, punkty zbierania odpadów oraz jednostki handlowe w przypadku, gdy klient zakupuje nowy sprzęt - tego samego rodzaju w ilości 1:1). Zakazane jest mieszanie tego rodzaju odpadów z innymi odpadami. Zużyty sprzęt jest następnie przekazywany do zakładów przetwarzania, gdzie następuje jego demontaż. Wyodrębnione frakcje odpadów są przekazywane do specjalistycznych instalacji. Do finansowania całego systemu zobowiązani są wprowadzający sprzęt na rynek krajowy.
Według stanu na dzień 31 października 2006 r. do rejestru Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska było wpisanych 58 zakładów przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego.[10]
3.3. Skład materiałowy złomowanych urządzeń elektronicznych
Do wykonania urządzeń elektronicznych stosuje się ok. 80 rodzajów tworzyw sztucznych. Występują w nich metale, szkło, drewno, papier oraz różnorodne komponenty tych materia-łów. Ilości tych materiałów w poszczególnych rodzajach urządzeń są bardzo zróżnicowane. Materiały zawarte w podzespołach elektronicznych typowego odbiornika TV, zestawu komputerowego oraz materiały zawarte w 1 Mg wyposażonych płyt obwodów drukowa-nych przedstawiono w tabelach 3.2, 3.3 i 3.4.
Przyjęto średnio masę jednostki centralnej i monitora – 15 kg.
Jak widać z powyższych danych, pod względem wagowym w urządzeniach elektronicz-nych dominują metale i tworzywa sztuczne. Z materiałów tych wykonane są obudowy oraz wiele innych elementów. Udział wagowy tworzyw sztucznych w urządzeniach elektronicz-nych wynosi od 10% do 80% i więcej [11].
Tabela 3.2. Typowy skład materiałowy zestawu komputerowego [13]
Rodzaj materiału Zawartość [kg]
Złom żelazny 9,3
Części do ponownego wykorzystania 0,3
Aluminium 0,6
Metale nieżelazne w okablowaniu 1,1 Płyty drukowane z elementami 0,5
Kineskop 1,0
Opakowania (papier, karton) 0,8
Tworzywa sztuczne 1,3
Tabela 3.3. Materiały zawarte w podzespołach elektronicznych typowego odbiornika TV [13]
Rodzaj materiału Zawartość [g]
Miedź, miedź związana 420
Ołów, ołów związany 120,7
Dimetyloformamid do 40 Dimetyloacetamid do 40 Żywica fenolowo-formaldehydowa 30 Cyna 30 Nikiel 2,5 Bizmut związany 2,2 Trójtlenek antymonu 0,3 Polichlorek winylu 0,3
Arsen, chrom, kadm, beryl Śladowe ilości Tabela 3.4. Zawartość materiałów w 1 Mg płyt drukowanych [13]
Rodzaj materiału Zawartość w 1 Mg
Półprzewodniki: gal, ind, tal, german, arsen, antymon, selen, tellur
Brak danych ilościowych Tworzywa sztuczne (około 40 rodzajów), głównie żywice
poliestrowe, epoksydowe, fenolowe
ok. 300 kg Miedź 100-200 kg Żelazo 50-100 kg Ołów 10-50 kg Nikiel 10-30 kg Srebro 0,5-3 kg Pallad 0,04-0,3 kg Złoto 0,003-0,01 kg
3.4. Bilans ilościowy odpadów niebezpiecznych podgrupy 16 02 w roku 2003 i 2004
Według danych zgromadzonych w bazie SIGOP-K (krajowa baza danych o odpadach nie-bezpiecznych) ilość wytwarzanych odpadów niebezpiecznych w kraju w 2003 r. wynosiła 1 338 870 Mg, co stanowi ok. 1,8 % ogólnej ilości wytworzonych odpadów w Polsce (75 086 876 Mg), natomiast w 2004 r. wyniosła 1 349 286 Mg odpadów niebezpiecznych.
W tabeli 3.5. przedstawiono bilans ilościowy odpadów niebezpiecznych obejmujący wy-twarzanie, odzysk i unieszkodliwianie (w tym przez składowanie) oraz magazynowanie odpadów podgrupy 16 02 w 2003 r zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27.09.2001 r. w sprawie katalogu odpadów [14].
Tabela 3.5. Bilans ilościowy odpadów niebezpiecznych podgrupy 16 02 w 2003 roku [14]
Unieszkodliwianie [Mg] Kod
odpadu
Rodzaj odpadu Wytwo-rzone [Mg] Odzysk [Mg] ogółem w tym składowanie Magazyno-wanie [Mg]
16 Odpady nie ujęte w innych grupach 57 926 36 734,5 18 335 360,1 2 856,4 16 02 Odpady urządzeń elektrycznych i elek-tronicznych 1 474,9 244,5 1 030,9 56,2 199,5 16 02 09 Transformatory i kondensatory zawie-rające PCB 210,3 51,4 117,6 0,0 41,3 16 02 10 Zużyte urządzenia zawierające PCB albo nimi zanieczyszczone inne niż wymienione
w 16 02 09 1,2 0,0 0,9 0,0 0,3 16 02 11 Zużyte urządzenia zawierające HFC, freony, HCFC 12,3 1,9 9,3 0,0 1,1 16 02 12 Zużyte urządzenia zawierające wolny azbest 7,1 0,0 5,4 0,0 1,7 16 02 13 Zużyte urządzenia zawierające niebez-pieczne elementy inne
niż wymienione w 16 02 09 do 16 0212
1 165,0 182,4 833,2 0,3 149,4
16 02 15 Niebezpieczne ele-menty lub części składowe usunięte ze
zużytych urządzeń
79,0 8,8 64,4 55,9 5,8
W roku 2003 zarejestrowano 57 926,0 Mg odpadów niebezpiecznych zakwalifikowanych do grupy 16, co stanowi ok. 4,3% całego strumienia wytworzonych odpadów
niebezpiecz-nych w kraju. Według daniebezpiecz-nych SIGOP-K odpadów niebezpieczniebezpiecz-nych z podgrupy 16 02 w roku 2003 zgromadzono 1 474,9 Mg.
Gospodarowanie odpadami niebezpiecznymi podgrupy 16 02 wytworzonymi w 2003 roku przedstawia się następująco:
- odzysk 244,5 Mg,
- unieszkodliwienie 1 030,9 Mg, w tym: - przez składowanie 56,2 Mg,
- magazynowanie, celem późniejszego przekazania do odzysku bądź unieszkodliwienia 199,5 Mg.
Struktura procentowa gospodarowania odpadami podgrupy 16 02 w Polsce przedstawia się następująco:
- odzysk 16,5%,
- unieszkodliwienie 70,0%, w tym: - przez składowanie 3,8%,
- magazynowanie, celem późniejszego przekazania do odzysku bądź unieszkodliwienia 13,5%.
Wśród odpadów z podgrupy 16 02 największa ilość odpadów niebezpiecznych wytworzo-nych w 2003 roku zaliczana jest do rodzaju 16 02 13.
Ilość odpadów niebezpiecznych podgrupy 16 02 poddanych procesom odzysku i unieszko-dliwiania w roku 2003 wyniosła 1219,2 Mg i stanowiła 83% ogólnej ilości wytworzonych odpadów.
W 2003 r. ilość składowanych odpadów niebezpiecznych wyniosła 56,2 Mg, co stanowi ok. 3,8% ogólnej ilości wytworzonych odpadów niebezpiecznych.
W tabeli 3.5. przedstawiono bilans ilościowy odpadów niebezpiecznych obejmujący wy-twarzanie, odzysk i unieszkodliwianie (w tym przez składowanie) oraz magazynowanie odpadów podgrupy 16 02 w 2004 r.
W roku 2004 zarejestrowano 65 278,4 Mg odpadów niebezpiecznych z grupy 16, co stano-wi ok. 4,8% całego strumienia wytworzonych odpadów niebezpiecznych w kraju. Według danych SIGOP-K odpadów niebezpiecznych podgrupy 16 02 w roku 2004 zgromadzo-no1 586,0 Mg.
Gospodarowanie odpadami niebezpiecznymi podgrupy 16 02 wytworzonymi w 2004 roku przedstawia się następująco:
- odzysk 133,4 Mg,
- unieszkodliwienie 1 318,7 Mg, w tym: - przez składowanie 53,5 Mg,
- magazynowanie, celem późniejszego przekazania do odzysku bądź unieszkodliwienia 133,8 Mg.
Tabela 3.5. Bilans ilościowy odpadów niebezpiecznych podgrupy 16 02 w 2004 roku[14]
Unieszkodliwianie [Mg] Kod
odpadu
Rodzaj odpadu Wytworzone [Mg] Odzysk [Mg] ogółem w tym składowanie Magazyno-wanie [Mg]
16 Odpady nie ujęte w innych grupach
65 278,4 24 348,6 39 277 3 221,9 1 652,4
16 02 Odpady urządzeń elek-trycznych i elektronicz-nych 1 586,0 133,4 1 318,7 53,5 133,8 16 02 09 Transformatory i kon-densatory zawierające PCB 141,6 6,4 126,2 0,6 9,0 16 02 10 Zużyte urządzenia zawierające PCB albo nimi zanieczyszczone inne niż wymienione w
16 02 09 1,1 - 1,0 - 0,1 16 02 11 Zużyte urządzenia zawierające freony, HCFC, HFC 59,1 53,3 5,7 - 0,1 16 02 12 Zużyte urządzenia zawierające wolny azbest 14,4 - 9,3 - 5,1 16 02 13 Zużyte urządzenia zawierające niebez-pieczne elementy inne
niż wymienione w 16 02 09 do 16 02 12
1 288,7 70,2 1 107,9 0,7 110,6
16 02 15 Niebezpieczne elemen-ty lub części składowe usunięte ze zużytych
urządzeń
81,1 3,5 68,6 52,1 8,9
Struktura procentowa gospodarowania odpadami podgrupy 16 02 w Polsce przedstawia się następująco:
- odzysk 8,4%,
- unieszkodliwienie 83,2%, w tym: - przez składowanie 3,4%,
- magazynowanie, celem późniejszego przekazania do odzysku bądź unieszkodliwienia 8,4%.
Ilość odpadów niebezpiecznych podgrupy 16 02 poddanych procesom odzysku i unieszko-dliwiania w roku 2004 wyniosła 1398,6 Mg i stanowiła 88% ogólnej ilości wytworzonych odpadów.
Udział procentowy ilości odpadów poddanych procesom odzysku i unieszkodliwiania poza składowaniem w roku 2004 zwiększył się w stosunku do udziału procentowego z roku 2003.
Jedną z form unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych w kraju jest składowanie. W 2004 r. ilość tych odpadów wyniosła 53,5 Mg, co stanowi ok. 3,4% ogólnej ilości wytwo-rzonych odpadów niebezpiecznych podgrupy 16 02.
Ilość wytworzonych odpadów niebezpiecznych w 2004 r. wzrosła w stosunku do ilości odpadów urządzeń elektrycznych i elektronicznych w 2003 r. o 7,5%.
Według KPGO 2010, dynamika wzrostu ilości zużytego sprzętu elektrycznego i elektro-nicznego będzie wahała siew granicach 3 - 5% w skali rocznej (przy 5% tempie wzrostu masy wprowadzanego sprzętu na rynek).
Zakładając również czas eksploatacji sprzętu elektrycznego i elektronicznego na poziomie 8-12 lat można prognozować, że ilość zużytego sprzętu (ogółem) będzie wynosić:
- 2010 r. - 465 tys. Mg, - 2014 r. - 524 tys. Mg, - 2018 r. - 590 tys. Mg,
Natomiast dla zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych będzie kształto-wać się następująco:
- 2008 r. - 172 tys. Mg, - 2010 r. - 175 tys. Mg, - 2014 r. - 180 tys. Mg, - 2018 r. - 182 tys. Mg.
Zgodnie z polityką ekologiczną państwa celem nadrzędnym jest rozbudowa systemu odzy-sku i unieszkodliwiania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego ukierunkowane na całkowite wyeliminowanie ich składowania.
W związku z powyższym wyznacza się następujące cele cząstkowe w okresie od 2007 r. do 2018 r. [10]:
1. osiągnięcie od 1 stycznia 2008 r. poziomów odzysku i recyklingu zużytego sprzętu w wysokości:
- dla zużytego sprzętu powstałego z wielkogabarytowych urządzeń gospodar-stwa domowego i automatów do wydawania:
- poziomu odzysku w wysokości 80 % masy zużytego sprzętu,
- poziomu recyklingu części składowych, materiałów i substancji pochodzą-cych ze zużytego sprzętu w wysokości 75 % masy zużytego sprzętu;
- dla zużytego sprzętu powstałego ze sprzętu teleinformatycznego, telekomuni-kacyjnego i audiowizualnego:
- poziomu odzysku w wysokości 75 % masy zużytego sprzętu,
- poziomu recyklingu części składowych, materiałów i substancji pochodzą-cych ze zużytego sprzętu w wysokości 65 % masy zużytego sprzętu;
- dla zużytego sprzętu powstałego z małogabarytowych urządzeń gospodarstwa domowego, sprzętu oświetleniowego, narzędzi elektrycznych i elektronicz-nych z wyjątkiem wielkogabarytowych, stacjonarelektronicz-nych narzędzi przemysło-wych, zabawek, sprzętu rekreacyjnego i sportowego oraz przyrządów do nad-zoru i kontroli:
- poziomu odzysku w wysokości 70 % masy zużytego sprzętu,
- poziomu recyklingu części składowych, materiałów i substancji pochodzą-cych ze zużytego sprzętu w wysokości 50 % masy zużytego sprzętu; - dla zużytych gazowych lamp wyładowczych - poziomu recyklingu części
składowych, materiałów i substancji pochodzących ze zużytych lamp w wy-sokości 80 % masy tych zużytych lamp;
2. Osiągnięcie od 1 stycznia 2008 r. poziomu selektywnego zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych w wysokości 4 kg/mieszkańca/rok.
Jako jeden z celów strategicznych KPGO 2010 zakłada wdrażanie systemowych i komplek-sowych rozwiązań w gospodarce odpadami komunalnymi.
Podstawą gospodarki odpadami komunalnymi powinny stać się zakłady zagospodarowania odpadów (ZZO) o przepustowości wystarczającej do przyjmowania i przetwarzania odpa-dów z obszaru zamieszkałego minimum przez 150 tys. mieszkańców, spełniające w zakre-sie technicznym kryteria najlepszej dostępnej techniki. Jako integralną część ZZO wskazuje się zakład przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego.
Ponadto po przeanalizowaniu aktualnego stanu gospodarki odpadami niebezpiecznymi, prognoz powstawania odpadów niebezpiecznych do 2018 r. oraz wynikających z tego po-trzeb inwestycyjnych i pozainwestycyjnych, a także założonych do osiągnięcia celów, sformułowano szereg działań w tym wdrażanie proekologicznych i efektywnych ekono-micznie metod zagospodarowania odpadów niebezpiecznych w oparciu o najlepsze dostęp-ne techniki (BAT), w tym opracowanie i wdrożenie innowacyjnych technologii w zakresie zagospodarowania poszczególnych rodzajów odpadów niebezpiecznych (np. baterie mało-gabarytowe, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny).
4. Wnioski
Porównując ilości odpadów niebezpiecznych zagospodarowanych w latach 2003-2004 można zauważyć procentowy spadek ilości odpadów poddawanych procesom odzysku z 16,5% w roku 2003 do 8,4% w 2004 r. Jednocześnie nastąpił wzrost ilości odpadów podda-nych procesom unieszkodliwiania poza składowaniem z 70% w 2003 do 83,2% w 2004 r. W roku 2004 nastąpił 0,4% spadek unieszkodliwiania odpadów przez składowanie w sto-sunku do roku 2003. Odpady niebezpieczne zostały zdeponowane na składowiskach
zakła-dowych lub na istniejących składowiskach komunalnych posiadających specjalnie przygo-towane kwatery.
W gospodarce odpadami niebezpiecznymi jednym z najważniejszych celów w pierwszym krajowym planie gospodarki odpadami było osiągnięcie do dnia 1 stycznia 2006 r. poziomu zbierania wynoszącego 4 kg zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego na miesz-kańca na rok [15].
Należy zauważyć, że Polska uzyskała w 2004 r. dwuletni okres przejściowy od obowiązku uzyskania poziomu zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzą-cego z gospodarstw domowych, o czym stanowi decyzja Rady 2004/486/WE z dnia 26 kwietnia 2004 r. przyznająca Cyprowi, Malcie i Polsce pewne tymczasowe odstępstwa od dyrektywy 2002/96/WE w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Pol-ska powinna osiągnąć poziom zbierania 4 kg zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicz-nego pochodzącego z gospodarstw domowych/mieszkańca/rok do dnia 31 grudnia 2008 r. Według danych Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w II półroczu 2006 r. zebrano 0,05 kg zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych/mieszkańca.
Dużym problemem w Polsce jest nadal [10]:
- brak wiarygodnych danych o polskim rynku sprzętu elektrycznego i elektronicznego, - brak dostatecznej ilości zakładów przetwarzania,
- brak zorganizowanego wtórnego obiegu przestarzałego sprzętu elektrycznego i elek-tronicznego.
Osiągnięcie założonych celów w zakresie gospodarowania zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym wymaga realizacji następujących działań:
- rozbudowania infrastruktury technicznej w zakresie zbierania i przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego,
- zapewnienia instrumentów i mechanizmów organizacyjnych umożliwiających zorgani-zowanie wtórnego obiegu przestarzałych lecz sprawnych urządzeń elektrycznych i elektronicznych.
W polityce Państwa w zakresie gospodarki odpadami stworzono harmonogram działań, w którym na lata 2007-2009 założono przygotowanie i ogłoszenie wytycznych w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów oraz zalecanego postępowania z odpadami dla po-szczególnych działów gospodarki (w tym produkcji sprzętu elektrycznego i elektroniczne-go).
Pamiętać należy, że konieczne jest analizowanie sprawności środowiskowej przy opraco-wywaniu systemów gospodarki odpadami każdego typu. Nieodzowne jest też stosowanie nowych metod oceny i wdrażanie zaawansowanych technologii (np. BAT) pamiętając o ich zaletach, ale również i o ograniczeniach [16].
Literatura
[1] J. Kozłowski, H. Czyżyk: „ Odzysk metali ze złomu elektronicznego i elektrotechnic-znego na urządzeniach strzępiących i separujących” Międzynarodowa Konferencja Naukowa „ Teoretyczne i Praktyczne Problemy Zagospodarowania Odpadów Hutnic-zych”, AGH, Zakopane 20-22 czerwca 2002 r.
[2] J. Kozłowski, H. Czyżyk: „Przerób złomu elektronicznego i elektrotechnicznego me-todą granulacji i separacji powietrzno-sitowej” Materiały konferencyjne XI Seminar-ium Naukowego „ Nowe Technologie i Materiały w Metalurgii i Inżynierii Materia-łowej”, Katowice 16 maja 2003 r.
[3] Pikoń K., Najlepsza Dostępna Technika (BAT ), a polityka zrównoważonego rozwoju, Archives of Waste Mangement and Environmental Protection, vol 3, Mastemedia, Gliwice 2006, s 37-44, ISSN, 1733-4381
[4] Alwaeli M.: Determination of the economic profitability of the recycling plant with selected municipal solid wastes fraction on dependence from basic economic index. Polish Journal of environmental studies.
[5] Alwaeli M.: Wpływ opłaty produktowej na rozwój recyklingu niektórych odpadów komunalnych w Polsce. AGO Vol. 9. 2008.
[6] Katalog Odpadów, Dziennik Ustaw 2001 Nr 112 poz. 1206
[7] Praca dyplomowa inżynierska pod kierunkiem Pikoń K., Maciuła J., Gospodarka od-padami elektronicznymi w Polsce, 2007
[8] Kozłowski J., Czyżyk H.: „Zagospodarowanie złomu zespolonego metali pochodzą-cych z odpadów urządzeń elektrycznych i elektronicznych”, Problemy ochrony powietrza i problemy odpadów 3/2004 r.
[9] Rocznik Statystyczny 2000-2005, Produkcja wyrobów przemysłowych [10] KPGO2010
[11] Zemła G., „Złom elektroniczny- odpady przyszłości”, EkoProblemy 2001/3 r.
[12] Kruszewska I.: ,,Kierunki polityki Unii Europejskiej w zakresie gospodarki odpadami - zwiększanie odpowiedzialności producentów za wykorzystanie i przetwórstwo wtórne odpadów”
[13] Tyszkiewicz J.: „Recykling złomowanych urządzeń elektronicznych powszechnego użytki”, Materiały Konferencji Naukowo-Technicznej „Ekologia w Elektronice”, War-szawa, październik 2000 r.
[14] Główny Inspektorat Ochrony Środowiska „Bilans odpadów niebezpiecznych w Polsce w latach 2003-2004”
[15] Sprawozdanie z realizacji krajowego planu gospodarki odpadami za okres od dnia 30 października 2004 r. do dnia 31 grudnia 2006 r.
[16] Pikoń K., Najlepsza dostępna technika – granice stosowalności BAT, Paliwa z od-padów tom V (praca zbiorowa pod red. Janusza W. Wandrasza i Krzysztofa Pikonia), s.387-390, ISBN 83-246-0417-0, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2005
