ROCZNIKI TEOLOGICZNE Tom XLVIII, zeszji|l - 2001
KS. ANTONI TRONINA
F O R M A L N E C Y T A T Y B IB L IJ N E
W „ R E G U L E Z R Z E S Z E N IA ” Z Q U M R A N (1 Q S )
Pośród dokum entów sekty z Q um ran najw iększym zainteresow aniem cieszy |j ę od początku jeden ze zw ojów zachow anych w p ij§ § f||e j grocie, nazyw any oficjalnie, od sw ego hebrajskiego tytułu (S ife k ha-Yaclfild), „R egułą Z rzesze nia”. Jego p ie le s z y w y d aw ca1, zafadiSBowanisj fS lo b ffilstw e m treści dciłu- mentu do „ D p iy p lin § |’ sw egoiiipznania (był m etodystą), użył roboczo nazwy „Podręcznik D yscypliny”, która przyjęła się p ow szechnie2. Z czasem okazało się, że w czw artej grocie było ukrytych jeszcze 10 rękopisów tego sam ego dokum entu, choć tylko fragm entarycznfith. Do tego dochodzi rękopis z groty piątej (5 Q |p ) i naw iązania w „D okum encie D am ascen ik im ”- .
Podstaw ow y, pełny rękopis R eguły (XQS) datuje się p aleograljcznie na okres hasnjjjnśfski, dokładniej na początek I \gjeku przed Chr. C ałość doku m entu obejm uje 11 kolum n dobrze zachow anego tekstu, który nosi ślady korekty inft§|f§ką. Niejfjóre popraw ki dotyifcą błędów kopisty, inne w prow a dzają now e w arianty lektury (zw łaszcza w kolum nach V II i V III). Pod w zglę dem treści „R eguła Z rzeszen ia” się p o d z ie l||jja fjjeść jednostek tem atycz nych. W prow adzenie (I 1-18) ukazuje cele Z rzeszenia, które daje swym
Ks. prof. dr hab. A N T O N I TR O N I N A - kierownik Katedry Egzegezy Ksiąg Historycznych i Dydaktycznych ST w Instytucie Nauk Biblijnych KUL; adres do korespondencji: ul. Św. Barbary 41, 42-200 Częstochowa.
1 M. B u r r o w s, The Ó m d Sea Scrolls o f St. Mark’s M Sissiwip! v o l.il, fasc.: The
Manuał o f Discipline (Americań' Schoót o f Oriental Research), New Haven 1951.
2 T e n ż e, The Discipline Manuał o f the Judean Covenanters, „OuBfcstarlKntlHIil Stu- dien” 8(1950), s. 156-192.
3 P. W e r n b e r g - M 1 e r, Some Refleciions on the tyfĘłfcal Mąferial in the
Manuał o f Discipline, StTh 9(1955). s. 40-66; t e n ż e , Some Passages in the „Zadokite" Fragnienis and ilggr Parallels in lat, Manuał o f Discipline, JSS ;)(1956), s. 110-128.
5 4 K S. A N T O N I T R O N IN A
członkom dostęp do Przym ierza z Bogiem . D ruga sekcja (I 18-111 12) zaw iera d ||o c j!p y rytuał Przym ierza, fo rm ijjj „spow iedzi” pow szechnej, kapłańskie błogosław ieństw a dotyczące „synów św iatłości” i lew ickie przekleństw a gro żące „synom ciem ności”; nieszczere naw rócenie p o tęp iają zarów no kapłani, jak i lew ici. S e k c ja'trzecia (III 13-IV 26) dotyczy nauki o „dw u duchach”, praw dy i fałszu; ich tila w ic z n a w alka przenika życie jednostki i historię świata. Istotna część R eguły (V 1-IX 11) podaje zasady dotyczące życia w spólnotow ego, opis etapów inicjacji i organizacji Z rzeszenia; dołącza też szczegółow y kodeks kam y, który obow iązuje „aż do przy jścia proroka i m esjaszy A arona i Izraela”4. Piąta sekcja R eguły (IX 12- X 8) zaw iera dy rektyw y dla M askila (M istrza?) dotyczące jeg o relacji „ze w szystkim , co żyje”, oraz w ykład nauki Z r z e l l e n i a na tem at rytm u św iąt liturgicznych. Zakońcj|eniem c a ło ś c i|X 9-X I 2 2 l |! s t Hym n dziękczynny, podobny w treści do hym nów ze zw oju H odajot (1Q H )5.
Bardziej zróżnicow ane są opinie badacz JM co do pierw otnej strukflry i kom pozyąji Reguły. Jedni podkjjęślają starań n p u k ład treślfi praw nych, zawar tych pom iędzy zwięzłym wprow adzeniem a hym nicznym zakończeniem Regu ły6. Inni zaś odw rotnie, w skazują na złożoność u tw o ru p ch cąc j ą wyjaśnić hipotezą czterech etapów liozw oju sekty7. O czyfw tsae, dokładna rekonstrukcja historii redakcji m usi bfH w dużej m ierze spekulatyw na. Niem niej analiza literacka R eg u fi w ykazała istnienie kilku niezależnych źródeł, wykorzystanych w ostatecznej kom pilacji 1QS. W idać to w jtijó fje zw łaszcza w sekcji uznanej za pierwotną;, W tzw. „m anifeście K apłańskim ” (V III lgjj® i IX 3-11). W łączo ny w środek tej sekcji kodeks kam y (V III 16 b -IX ||JJ byłby bardziej miej scu po szczegółow ym kodeksie VI 24-VII 25. Ponadto rytuał „Przystąpienia do Przym ierza” w ydaje się skróconą w ersją w łaściw ej liturgii (I 18-24).
W sam ej treści 1QS brak jakichkolw iek odniesień chronologicznych. Jego datow anie z konieczności zależne je st od danych archeologii i paleografii, a także od ustalenia wzajem nych pow iązań pom iędzy dokum entam i prawnymi
4 Zob. A. T iilo n i n a, „...ai do przyjścia proroka i mesjaszy Aarona i Izraela " (IQS
9. l i ), [w:] Miłość jest z Boga. W ętĘ f^g a d ^ę^b ib lijn o -m o ra ln ych , red. M. Wojciechowski,
Warszawa 1997, s. 401-408.
I Por. S. M ę d a I a, Wprowadzenie do literatury mi^Ęfytestamentalil^§1&ikóvi 1994, s. 85 n.
6 Taką tezę przeprowadza P. Guibert (Le plan de la Rigle de la Communaute, RQ 2(1959), s. 323-344).
7 Pionierem tej tendencji był J. Murphy 0 ’Connor (La genise litteraire de IWRegle de
F O R M A L N E C Y T A T Y B IB L IJN E W „R E G U L E Z R Z E S Z E N IA ” Z Q l f lj R A N (1 Q S ) 5 5
sekty. G. V erm es8, uw zględniając tę kryteria w ew nętrzne i zew nętrzne, datuje ostrożnie pow stanie tego dokum entu na okrlO O r. przed Chr. O statnio jednak coraz w iększa liczba uczonych przesuw a tę datę naw et o 50 lat w cześniej,.na sam e początki ruchu esseńskiego9. Z a tak w czesnym datow aniem „R eguły Zrzeszenia” 'p rzem aw ia zw łaszcza historia tekstu, znana dziś znacznie lepiej dzięki publikacji f ^ m e n u > w " ż czw artej groty. Zdaniem Sarianny M etso 10 rękopisy te potw ierdzają krótszą form ę 1QS V 1-IX 26: brak w nich cytatów biblijnych, a sam tekst 1QS V I-V II je st znacznie krótszy w 4QS (rkp b i d). Te w łaśnie dw a rękopisy uw aża ona za pierw szą redakcję R eguły, która stop niowo ulegała rozbudow ie. Poniew aż jednak rękopisy 4QS są bardzo fragm en taryczne, nie da się udow odnić,iSż 1QS stanowi końcow y produkt długiego proceifi redakcji. Raczej należy przyjąć, że rękopisy te stanow ią zbiór nieza- l l H i S 1 ° d siebie dokum entów różnego pochodzenia11. W skazuje na to rów nież fakt, że pięć spośród w ym ienionych uprzednio sześciu perykop ma w łasne ty tu ły 12, a odm ienne re c e n ||e tekstu da się zauw ażyć tylko w 1QS V-IX.
Z ajm iem yTsfę teraź tym ostatnim tekstem , który stanow i w łaściw ą „R egułę Z rzeszenia”. Jest to faktycznie jed y n y spośród połączonych w zw oju 1QS dokum entów , który był poddany kilku recenzjom . W szystkie jSjgo w ydania m ają ten sam układ: po pream bule (V 1-7) idą przepisy dotycjgące now ych członków i życia w e w sp ó ln o c iii(V 7-V I 23), sankcje karne (V I 23-V II 25), przepisy w spólnotow e p ołączone z reflek sją teologiczną (V III 1-IX 11), aiw reszcie nakazy d la „m aśk ila” (IX 12-26)13. Z am iast zw rotu „synow ie Sa- doka” (1QS V 2. 9), rękopisy z czw artej groty m ają ha-rabbim albo ansze hattorah, co m oże w skazyw ać na ich w cześniejsze pochodzenie, jeszcze przed założeniem Z g ro m ad zen ia14. M ożna w praw dzie ju ż w tej wczeSBej form ie
8 The Wrilings o f Qumran Community, [w:] E. S c h ii r e r, The H is im ^ o f the Jewish
People in the Age o f Jesus Christ, vol. III. I, Edinburgh 1986, s. 384.
9 Zob. B. W. D o m b r o w s k i , The OrigM oJijfflS? Manuał o f Discijifine (1QS) and
the Historiography o f the Qumran Association, [w:] Ideological and Socio-structural Develop- ments o f the Qumran AMociation, vBI g i l H I M I l H R K B l f f l :
10 The Texlual Development o f the Qumran Community RuleĘ)QS, 4QS. SQS), [w:] Legał
Texts and Legat Issues, ed. M. J. Bernstein, J. Kampen, Leiden 1997 (StTDJ
11 Tak m.in. H. S t e g e m a n n , Die Essener, Qumran. Johannes der Taufer und Jesus.
Ein Sachbuch (9. Aufl.), Freiburg 1999, s. 152.
12 1QS I II III 13-15; V 1-3; XII 1-3; XIV 1-2.
Przechodzą one w końcowy psalm, zamiast którego rkp e z 4QS podaje tekst kalenda rzowy (Otot).
14 Zob. A. L a n g e jlp /e Texfunde von Qumran, (pod hasłem Qumran), TRE 28(1997), s. 57.
5 6 KS. A N T O N I T I p l S N A
Reguły zauw ażyć dystans do Izraela i do św iątyrfj]jerozolim skiej . D opiero Ifednak form alne cytaty biblijne w zw oju z piB & szej groty (1QS V 15. 17
i VIII 14) pokazują, ja k z czasem zaostrzyłjjfię konflikt gm iny qum rańskiej z oficjalnym -pdaizm em . Na w czesną datę pow stania R eguły w skazuje typowe słow nictw o i m yśli, ojf&cne ju ż w najstarszym w ydaniu te k stu 16. Pozw ala to przypuszczać, że R eguła została sporządzona w pierw szej fazie istnienia w spólnoty esseńskiej, zanim jeszcze N auczyciel Spraw iedliw ości założył ja ch a d (p o r.iS D I 9n). U w ażna analiza literacka dokum entu pozw ala zauw a
żyć charaktd£|X ipczną zm ianę term inologii: zam iast zw rotu „synow ie św iatło ści” z kolum n I-IV , p o jaw iają się w odpow iednich m iejscach drugiej części Reguły (1QS V -IX) zw roty ansze hajjachad, ansze haqqodesz, „m ężowie Z rzeszenia” bądź „Ś w iątyni” duchow ej, jak nazyw ano w spólnotę. Sform uło w ania tegfwystępują także weaiftpześniejszych rękopisach z groty czwartej, datow anych p p e o g rą ftc zn ie na drugą połow g II w ieku. O stateczna redakcja R eguły;Z rzeszenia m usiała się dokonać w latach 150-100 przed C hr., skoro sam zwój iiipS datuje się ok. r. 100.
Przeciw ko ustaleniom S. M etso (a zwł. przeciw ko „hipotezie esseńskiej” prom otora jej rozpraw y, H. Stegem anna) w ystąpił gw ałtow nie B. D o m |§ jw - ski . O publikow ana ostatnio w polskim w ydaw nictw ie The E n ^ n ia Press obszerna m onografia nt. „Podręcznika D yscypliny” opiera się na krytycznym opracow aniu w siM itkich dostępnych rękopisów tego zagadkow ego dokum entu. R o z w ija j||g |w o ją tezę doktorską z lat 1962/63, D om brow ski starigsię w yka zać, że Serek hajjachad nie je st reg u łą gm iny esseńczyków , lecz zbiorem dokum erjliw „stow arzyszenia” (A sso zia tio n ) analogicznego do hellenistycz nych g ru p religijnych. Epilog pracy D om brow skiego (s. 388-395) je st zarazem polenj^ką z-jtepą doktorską S. M etso . Nie w chodząc tu w szczegSłjł tej po lem iki, zauw ażm y tylko, że w iąże się ona nierozdzielnie z zakw estionow a niem przez D om brow skiego pow szechnej opinii u czo n y ch 19. Jego propozycja
15 Np. 4QS < 1 1 1 2 nn.; 3 I 4 nn.
Przykładem jest odrzucenie kultu M arnego y H S iifflii jerozolimskiej (4QS d 3 I 4 nn.: 1QS IX 3 n r t l i :
17 Wider die Hellcnisierimg jiidischer Religion. BmĘumran-Ag^oziation nach dem „Ajjjg
nual o f Discipline" (QS), Kraków 1998.
18 \§ |io se k ostateczny sformułowała ona w zakończeniu swej pracy (zob. ptó^p- I0)|^jŚS the basis of the Somparison between the mss of the Community Rule found in Caves 1, 4 and 5 it is elear that there never existed a single, legitimate and up-to-date version of the Commu-nity i r i . is & ji!
19 Z o b l p l i ^ l l f t pracy Dombrowskiego, jaką przeds^jyfił E. Tigęhelaar w: JSJ 30(1999),
p rz e sta w ie n i! układzie tekstu l Q l |n i e z n a la ż ffip o p llita . N ajnow sze Wydanie krytyczne fragm entów „R eguły Z rzeszen ia” z czw artej g ro ty 20 w łą c f^ do zbioru 4Q 255-264 jeszcze dw a teksty, których zw iązek z R egułą w ykazała S. M etso (4Q 275 i 4Q 279). W sum ie na 283 linie tekstu 1QS, znaleziono w czw artej grocie ok. 70% (192 linie), niektóre z nich w paru odpisach. To w szystko pozw ala na now o spojrzeć na problem końcow ej redakcji R eguły.
Dla rozstrzygnięcia tego problem u m oże się okazać przydatna analiza cytatów biblijnych i ich roli w tekście „Reguły Zrzeszenia”. Z ajęła się nimi S. M etso w jednym: z ostatnich swych opracow ań21. W yodrębnia ona trzy form alne cyta ty ze Starego Testam entu, w plecione w argum entację w łaściw ej „Reguły Zrze szenia (1QS V^VlII). C hodziło dw a teksty (Wj 23, 7 i Iz 2, 22) na początku Reguły (lQ JriV 13-19) i jeden (Iz 40, 3) w zakończeniu (1QS VIII 12-Ill l l Nie m ają one odpowiednika w rękopisach z czwartej groty, które jej zdaniem stano? w ią pierwotną, bardziej zwartą, wersję dokumentu. Przyjrzyjm y się dokładniej przywołanym tu cytatom biblijnym , aby z w jfIU jtiw ać tezę Metso.
„R eguła dla ludzi Z rzeszenia” zaczyna się, po w ą ||p n y c h stw ierdzeniach pream buły (1QS V 1-7), od zakazu kontaktów religijnych z ludźm i spoza ja - chad. 1QS V 13-19 brzm i w przekładzie p ilsk im : „[O bcy] nie pow inien w chodzić do wody, aby uczestniczyć w ś w i ę t |l i pokarm ie m ężów św iętości. Nie staną się bow iem czyści, dopóki nie odwijjjjpą się od sw ego zła. N ieczys tość bowiem jest we w szystkich tych, którzy przekraczają Jego przykazanie. Nikt nie pow inien jednoczyć się z nim i w sw ej pracy i w swym H e n iu , aby ten nie obciążył go grzesznym przew inieniem . Pow inien trzym ać się od niego z daleka w każdej spraw ie, poniew aż tak zostało napisane: ODDALISZ WSZEL KĄ KŁAMLIWĄ s p r a w ę . N ie odpow ie nikt z ludzi Z rzeszenia na ich pytania odnośnie do całej Tory i praw a. N ie będzie jeść-n iczeg o z ich dobytku, nie będzie pić i nie w eźm ie z ich rąk niczegSjibez zapłaty tak,jl§ak napisano: ZANIECHAJCIE CZŁOWIEKA, KTÓRY LEDWIE DECH MA W 4|>ZDI#ACH, BO NA l|j§ GO OCENIĆ? Gdyż w szyscy^ którzy |Be zostan ą zaliczeni do Jego przym ierza, zostaną oddzieleni ze w szystkim , co po siad ają”22.
Paralelny passus z 4Q 258 je st znacznie krótszy i brak w nim obydw u uzasadnień biblijnych. Zanim przejdziem y do kom efltH M , przytoczym y drugi
F O R M A L N E C Y T A T Y B IB L IJ N E W „R E G U L E Z R Z E S Z E g i § f l || Q U M R A N [ ] § Q |B 5 7
20 P. A I e x a n d e r, G. V e r m e s, Q um ran Cave 4:X IX . Serekh Ha-Yahad and Two Relatcd Te.xls (D JD 26), Oxford 1998.
21 The Use o f O T Q uotations in the Qumran Community Rule, [w:] Qumran Beiwcen p K O ld and New Testament (JSOT Supl. 290), eds. F. H. Cryer and Th. L. Thorjjlson, Sheffield
1998, s. 111-231.
22 P rz e k ® P. Muchowskiego: Rękopisy znad M orza M artwego, Kraków 1996. s. 28 n. (z małą korektą). Tekst biblijny wyodrębniono majuskułą.
58 i M A N T O N i T R O N IN A
z interesujących nas teksl0N»| tym razem z zakończenia R eguły. Po obszernym kodeksie kar, grożących za przew inienia (V I 24-V II 27), n astępują dalsze m ateriały natury teologicznej. W interpretacji H. Stegem anna23 esseńczycy przedstaw iają się jak o praw dziw a św iątynia Boga na ziem i, z kapłanam i jako sanclissim um . T ylko w esseńskim ja ch a d , a nie w św iątyni jerozolim skiej, m ożliw e je st odkupienie win Izraela (V III 4-10). N astępnie pojaw ia się prze pis, aby po dw óch latach now icjatu kandydaci do życia w spólnotow ego zosta li w tajem niczeni w praw a pozabiblijne, jakim i kieruje się jachad. Ten w łaśnie nakaz będzie poparty autorytetem Izajasza proroka. Być może chodzi tu o na w iązanie do m om entu założenia gm iny w Qumran:
„Gdy ci będą należeć «do Z rzeszenia» w Izraelu, «zgodnie z tym i reguła m i zostaną w yłączeni z siedliska ludzi bezpraw ia, aby pójść na pustynię, by przygotow ać tam Jego drogę, ja k napisano: NA PUSTYNI PRZYGOTUJCIE DROGĘ DLA ***, WYRÓWNAJCIE NA PUSTKOWIU GOŚCINIEC NASZEM|iBOGU!” (1QS VIII 12-14).
K apłani odłączeni od św iątyni jerozolim skiej uw ażali się za jedynych praw ow itych „synów S adoka”. Z akładając, że iy ją ju ż w czasach ostatecz nych, w idzieli sw oją m isję w przygotow aniu drogi dla PA N A . C harakterys tyczne cztery punkty w m iejsce św iętego tetragram u św iadczą o szacunku dla im ienia Boga. E. Puech24, w brew Stegemannowjfl w ykazał ostatnio, że swo bodne użycie im ienia Jahw e Jję g a połow y II w. przed Chr. R ękopisy „Reguły Z rzeszenia” pochodzą dopiero z I w ieku25. Jeden z nich (4Q 259) zawiera interesujący nas fragm ent, w raz z tekstem Iz 40, 3. C iekaw e jednak, że tuż po cytacie z Izajasza następuje tekst „ustaw dla m askilafg paralelny do 1QS IX 12-15. Jest to kolejny dow ód, że rękopisy z czw artej groty reprezentują tekst „R eguły Z rzeszenia” odm ienny niż w e w zorcow ym rękopisie z pierwszej groty. D la nas jednak w ażne je st w tej chw ili stw ifld zen ie, że przynajm niej 4Q 259 zaw ierał cytat z Izajasza w zakończeniu R e g u M podobnie jak 1QS. Należy w ięc skorygow ać pogląd M etso, jak o b y rękopisy 4QS zaw ierały „pier w otną w ersję” tego dokum entu, p o ig p w io n ą cytatów biblijnych. Tekst Iz 40, 3 o „przygotow aniu drogi dla PA N A ” był zapew ne obecny ju ż w pierwotnym „m anifeście j|zało ży cielsk im 26.
33 Dz. cyt., przyp. II , s. 157 n.
24 Les deux dernidres Psaumes davidiques du rituel d'exorcisme, [w:] The Dead Sea Scrolis (StTDJ 10), eds. D. Dimant, U. Rappaport, Leiden 1992, s. 64-89, zwł. 80 nn.
55 Wyjątkiem jest 4Q 255, datowany na drugą połowę II w. przed Chr. 56 Zob. M ę d a 1 a, dz. cyt., s. 87.
F O R M A L N E C Y T A T Y B IB L IJN E W „R E G U L E Z R Z E S Z E Ń ® ’ Z Q U M R A N (1 Q S ) 5 9
Inaczej m a się rzecz z dw om a cytatam i biblijnym i na początku R eguły. Jak w spom niano w yżej, brak ich w paralelnym tekście 4Q 258, choć sam rękopis je st m łodszy od 1QS (koniec I w ieku przed C hr.)27. K rytyczne w y danie tekstu „R eguły Z rzeszen ia” z czw artej g ro ty 28 sugeruje, że zgrom adzo ne tam rękopisy (4Q 255-264) reprezentują różne fazy redakcji dokum entu: najstarsza byłaby w ersja zaw arta w 1QS, po niej 4Q 256 i 258; k o lejn ą fazę m iałby reprezentow ać rękopis 4Q 259, a o statn ią - 4Q 261. K opia zachow ana w pierw szej grocie i odkryta najw cześniej stanow iła egzem plarz w zorcow y dla późniejszych kopistów . Jeśli tak, to trzeba odrzucić roboczą hipotezę Stegemannaj(ja także tw ierdzenie M etso), u zn ającą czw artą grotę g o l n i e za składnicę starszych, zużytych ju ż rękopisów 29.
Sam opis m aterialnego stanu zw ojów nie w ystarczy jednak do w iarygodnej rekonstrukcji historii tekstu R eguły. Faktem j i t t j | i i i egzem plarz 1QS został zredagow any starannie w edług literackich zasad stosow anych ów cześnie. U derza przede w szystkim nagrom adzenie w lin p p h teologicznie pojęć na początku i na końcu w łaściw ej „R eguły Z rzeszenia” (1QS V -V III). I tak term in „ Z r z f i i i i j e p rzym ierza" (jachad berit) pojaw ia się tylko dw ukrotnie w dokum encie (\|j|5 i V III 16), podobnie ja k biblijny zw rot qum H i. &§H/, „ustanow ić p rz y m ie r|§ |j(V 22 i V III 10). C hyba też nie przypadkiem ff §§ny dla teologii gm iny czasow nik badał H i., „odłączyć się” w ystępuje aż ośm io krotnie w Serek h a jjachad30. M ożna przypuszczać, że taką inkluzją objęta Reguła otrzym ała argum entację b ib lijn ą dla podkreślenia w ażności zaw artych w niej Jrz e p isó w . C ytat z Iz 40, 3 w końcow ej partii tekstu (V III 14) został zrów now ażony cytatem z Iz 2, 22 um ieszczonym na początku R eguły (V 17). Przytoczenie dw u argum entów z K sięgi Izajasza m iało podkreślić z n a fie n ie tego proroka w teologii gm iny31. T ak, ja k początek „K sięgi P o cieszenia” (Iz 40, 3) posłużył za m otto założycielskie Z rzeszenia, tak też początek „K sięgi G ró źb ” dostarczył tekstu ilustrującego znikom ość w ysiłków ludzi pysznych. P oniew aż w ersetu Iz 2, 22 brak w LX X , w skazuje to na jeg o późniejsze w łączenie w reflek sję teologiczną K sięgi Izajasza,;^4im o to mą- drościow a refleksja z a v i|rta w tych słow ach dobrze została przeniesiona przez
J Taką datację podaje Milik (DJD 3, 180 n.), a potwierdza ją Charlesworth (The Rule o f
Commuifify a n ffiela ted Documents, TUbingen 1994, s. 105).
28 Ale.\ander i Vermes (DJD 26), Oxford 1998 (zob. przyp. 20), s. 12. 29 Dz. cyt., s. 118 n.
30 IQS V I. 10. l i i i 25; VII 1. 16; VIII 11. 13.
31 Podobnie jak w pismach NT, Księga Izajasza cieszyła się w Qumran szczególnym autorytetem; ogółem w grotach znaleziono aż 21 jej egzemplarzy. Zob. J. C. V a n d e r- K a m, Manuskrypty znad Morza Martwego, tłum. R. Gromacka, Warszawa 1996, s. 40 n.
6 0 K S. A N T O N I T R O N IN A
egzegetów ąum rańskich na przeciw ników gm iny. L. Stachow iak w sw ym ko m entarzu do tego tekstu słusznie w skazuje na jego interpretację w Qumran: „A utor 1QS z w łaściw ą sobie w nikliw ością egzegetyczną w ykłada tekst pro rocki o ludziach spoza Zrzeszenia. Przeciw ieństw em tak rozum ianych ludzi jest św ięty m ąż, w ierny członek Zrzeszenia ąum rańskiego”32.
Przed tym cytatem z Izajasza um ieszczono w reszcie krótkie, ale bardzo wym ow ne zdanie archaicznej „K sięgi Przym ierza” (Wj 23, 7): „O ddalisz w szelką kłam liw ą spraw ę”. P artykuła ko l, „w szelka”, nie jest tu interpretują cym dodatkiem ąum rańskiego egzegety. Choć bowiem brak jej w tekście BH, lekcję taką potw ierdza w ersja LXX. Jak w iadom o, biblijne rękopisy z grot ąum rańskich reprezentują w szystkie trzy podstaw ow e typy tekstu biblijnego, znane dziś jako ży<f|wski, c h r z e ś c ||ń s k i i sam arytański. R edaktor „Reguły Z rzeszenia” wykorzjfstał w arifijt z uogólniająijfm dodatkiem kol, aBj' fi: ten sposób uzasadnić bezw ffiB IB iily zakaz w szelkich liilntaktów p o m i ę t y jachad a światem „bezbożnych” .
Cała ta w stępna perykopa Reguły (V 7-20) doj|§|fcy w arunków w ejścia w przym ierze z B o g ie p . M ożna j ą podzielić'13 na trzy paragrafy: a) koniecz ność „w ejścia w przym ierze” uzasadniona pozytyw nie (V 7c-10a); b) uzasad- n tih ie negatyw ne tejże k onidiżności (lO b -H S ); iS i;p rz e p isy uzupełniające (1 3 b -2 0 a).lfen S śiiiifc fra g iie n t, będący p rzed m iciim naszej a n |ii|§ g „w ska zuje, że ten, kto w stępuje do zgrom adzeni!, nie może u iiifm y w a ć kontfBtów z bezbożnym i w spraw ach legalnej czystości, nauki, pracy i m ajątku - ma więc odsunąć się od nich w spraw ach religijnych, doktrynalnych i gospodar czych. K ontakty takie uw ażano za przyczynę grzechu skażenia - legalnej nieczystości”34. Po uzasadnienie tego zaSazu sięgnięto z czasem do autory tetu Pism a św iętego. O ile jed n ak w yżej om ów ione cytaty z proroctw a Izaja sza (2, 22 na początku i 40, 3 na końcu R eguły) były w prow adzone zwrotem ka 'a szer katub, „jak n apisano”, to pierw szy z cyt&tów (W j 23, 7) został po przedzony zw rotem fo rm iln y m ki ken katub, „poniew aż tak napisano”. For muła ta nie pojaw ia sifl-Więcej w zw ojach z Q u m |j i f 5, gdzie natom iast czę sto używ a się p o d o b n j|§ i form uł w p ro w ad zający ch ;||
32 Księga Izajasza I ( | | f f ) (PST IX, I), Poznań 1996, s. 140. H Zob. D o m b r o w s IH id z . cyt., s. 15.
W. T ;i l o c h, Rękopisy z Q um ran nad Morzem M artwymli Warszawaill997, s. 96, przyjs. 12.
35 Znajdziemy ją j e d n a j w CD XI 20 w ^rejd^iowiecznym odpisie z genizy kairskiej; odpowiedni fragment z Qumran jest w tym miejscu uszkodzony.
36 Ich d o k liil^ wykaz zob. w: The Dictionatys o f Classical Hebrew, ed. D. J. A. Clines, vol. IV, Sheffield 1998, s. 472.
F O R M A tN E C Y T A T Y B IB L IJN E W „REGULE Z R l E S Z ą f t t " (IQ S ) 6 1
Interpretacja nakazu Tory ma tu charakter typow o m idraszow y; w skazuje ona, ja k bardzo członkow ie sekty uw ażali się za w yższych nie tylko od po gan, ale i od sw ych w spółbraci w judaizm ie: „w szelka kłam liw a spraw a” (kol debar szeąer) nie przystoi „synom praw d y ” (1QS IV 5-6), którzy na „funda m encie praw dy” , budują „dom praw dy w Izraelu” (1QS V 5-6). Podobny obraz w spólnoty esseńskiej m aluje Jó z e f F law iusz w końcu I w. po Chr. (W ojna II 8, 2-13). W tym sam ym k ontekście historyk żydow ski potw ierdza niezw ykły szacunek członków tej sekty dla ksiąg św iętych, zw łaszcza dla M ojżesza „ P raw o d aw ly ”. T o w szystko przem aw ia za esseńskim autorstw em zw ojów znad M orza M aitw ego. C hociaż „R eguła Z rzeszenia” zaledwia*‘6rzy- krotnie pow ołuje się form alnie na św iadectw a Pism a, to jednak późniejsze d o kum ent^ sekg! b ę d ą ||o czyniły znacznie częfciej. C hodzi tu zw łaszcza o „D o kum ent D am asceński” oraz tzw. „M idrasz eschatologiczny” (4Q 174. 177).
Z apoczątkow ane ju ż badania nad argum entacją skrypturystyczną w doku m entach z Q u m ra ir7 pozw alają lepiej z r o z u m ill i&pgillżw. „cytatów reflek- s j i § ||i j i ” w N o i§ ifi I H w i i I B 152-023 w Ew angelii św. M a te u s ifill
LE CITAZIONI BIBLICHE FORMALI
NELLA „REGaliftiD ELLA COMMUNITA” DI QUMRAN (1QS)
S o m m a r i o
Dopo ul* bii8ve introduzione nei p rB e m i letterali delta „Regola della Communita”, 1’auto- re p a s ||S f ||a n a lis i djjtagliata delle citazioni scritturistiche formali, inseriti||||łi testo della 23, 7; Is 2, 22 e Is 40, 3). Alla fine si tratta della forma stessa di qii|sta introdu- zijfjie, molto simile alla fot}i§|f|fezione nuovotestamentaria „secondo Scritture”. L ’analisi qui pitJŚljltata puj§[||:ilitare unajlpmprensione migliore delI'argomentazione fondataSflla Scrittura S a c i||||§ jjl nella R ||o la di Qumraifi=, come a n c ttlf e l NT.
Ttjassunto da p. A n to n i Tronina
37 Zob. zwł. J. G. C a m p b e 1 1, The Use S $ fji\zure in the D D 1-8. i ® ® 1, Berlin 1995.
38 W Polsce zapoczątkował 8 badania J. HomerskjjJS/arfjfjesfamema/nć cytat$§v E\ę$f§gęąi Mateusza, R 7K 24(1977), z. U s. 31-39; StażMestamentalne cytaty i aluzje w cw&ij&jicżśych opisach m ęki i śm ierci Jezusa, RTK 26(1979), z. 1, s. 13-24).
