Sobol, Bogdan
Ostatnie statuty mazowieckie z lat 1525
i 1526
Przegląd Historyczny 49/2, 278-295 1958
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
M
A
T
E
R
I
A
Ł
Y
BOGDAN SOBOL
O statnie statuty m azoinieckie z lat 1525 i 1526
I
Ogłoszony w 1901 r. przez O sw alda B a l z e r a d e k re t Z y g m u n ta I z 1532 r. przeciw ko m ężobójcom , zaw ierający część s ta tu tu księcia J a nusza III z 1525 r., stan ow ił w ro zw ażan iach B alzera isto tn y dow ód w rozw iniętej przez niego h ipotezie dotyczącej sp raw y sa n k cji zbioru P rażm ow skiego ł. W y d ru k o w an y w 1820 r. przez K o w n a c k i e g o w spom niany d e k re t w y d a n y został w tłu m aczeniu p o lsk im 2, toteż póź niejsze k ry ty c z n e w y d an ie d e k re tu prąez B alzera uw ażać należy za pierw szą nau k ow ą edycję tego w ażnego źró d ła p raw a m azow ieckiego.
S ta tu te m ty m in teresow ał się ró w n ież S tan isław K u t r z e b a , p i szący o m ężobójstw ie w p raw ie p o ls k im 3. Je d n ak ż e s ta tu t Ja n u sz a III w jego p e łn y m b rzm ien iu b y ł d o tąd n ied o stęp n y zarów no d la B alzera, jak i d la K u trze b y oraz dla w ielu in ny ch uczonych.
Podnieść też trzeb a tę w ażną okoliczność, że od tej po ry p rzyb yło w ie le now ych źródeł, k tó re w zbogacają w iadom ości o losach s ta tu tu i o zna czeniu, ja k ie m iał on w refo rm a c h w spółczesnego m u p raw a sądowego.
Ze sta tu te m ty m pozostaje zwłaszcza w ścisłym zw iązku, rów nież do tej pory n iedruk o w any, s ta tu t ks. A nny, sio stry Jan u sza III, z 1526 r. *.
Są jed n akże ślady, że n iek tó rzy badacze ubiegłego stulecia, a zw łasz cza P a w i ń s к i 5, zn ali oba sta tu ty . P o n ad to n o ta tk i w zachow anych p ap ierach B alzera, robione w związlku z p rzy gotow yw an iem do d ru k u „C orpus Iu ris P olonici“ w skazują, że w czasie prow adzenia k w e re n d w A rchiw um G łów nym w W arszaw ie n a tra fio n o n a oba om aw iane s ta tu ty e. K w erend ty c h jed n a k praw d op o do b n ie nie zakończono, poniew aż
* O. B a l z e r , W sprawie sankcji statutu mazowieckiego pierwszego z roku
1532, RAU w hf t. XL, K raków 1Θ01.
1 H. K o w n a c k i , „Pam iętnik W arszawski“ t. XXI, 1820, s. 50—56. J St. K u t r z e b a , Mężobójstwo w prawie polskim X V I stulecia, „Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne“ t. XXV, K raków 1929, i osobna odbitka.
4 Oba statu ty w ejdą w przyszłości do w ydaw nictw a Iura Masoviae Terrestria
przygotowywanego pod kierunkiem prof, d r Ja k u b a S a w i c k i e g o , którem u składam podziękowanie za wskazówki i udostępnienie sta tu tu z 15126 r., znajdującego się w odpisie w papierach Balzera.
5 A. P a w i ń s к i, Ostatnia księżna mazowiecka, „Ateneum W arszawskie“ t. III, s. 421—52; t. IV. a 7—85, 1891 r.
w p a p ie rac h B alzera nie m a wiadomości o podstaw ow ym przekazie s ta tu tu ks. Ja n u sz a III z 1526 r . 7.
P rzebieg w ydarzeń, zw iązanych z ty m sta tu te m , b y ł następ u jący : 26 czerw ca 1525 r. k siążę m azow iecki Ja n u sz III w ydał w W arszaw ie w spólnie z ra d ą książęcą s ta tu t zaostrzający sank cje k a rn e przeciw ko m ężobójcom . P e łn y tek st tego s ta tu tu zachow ał się w urzędow ych ko p iac h o ry g in a ln y ch eksp edy cji książęcych, skierow an ych w fo rm ie m an d a tó w do sta ro stó w w ca ły m księstw ie. M an daty te z tek stem s ta tu tu o blatow an e zostały następ n ie w księgach sądow ych. S ta tu t zapew niał bezpieczeństw o członkom rad y książęcej i urzędnikom książęcym w zw iązku z pełn ien iem przez nich obowiązków urzędow ych oraz w cza sie odpraw o w ania sądów . Ponadto, jak zw raca uw agę B alzer, „ s ta tu t ten podw oił d aw n iejszą głów szczyznę szlachecką z 48 n a 96 kop groszy, n a łożył n a m ężobójców jednoroczną karę wieży, co do n iejaw iący ch się pozw anych zarząd ził konfisk atę dóbr; co do tych, któ ry ch m ają te k nie sta rc z y n a z ap łatę główszczyzny, lub k tó rzy w ogóle m a ją tk u nie po s ia d a ją, postanow ił, iż n a żądanie pokrzyw dzonej rodziny m ają być k a ra n i gard łem ; p rzy d ał zarazem postanow ienie, że u k ład za w a rty później z ro d zin ą zabitego nie znosi k a ry w ieży i k o n fisk aty m a ją tk u ; różne ro d zaje k rew n o b ó jstw a oibłożył nie tylko ko n fisk atą, ale też zaostrzoną k a r ą śm ierci; w reszcie starostom , pod w ysokim i grzyw nam i pieniężnym i su row e postępow anie przeciw mężobójcom zalecił“ 8. W dalszym ciągu k siążę um ieścił w sta tu c ie dw a a rty k u ły dotyczące zniesienia iuris non resp onsivi w w yp ad k u pobicia, zranienia i zabicia — szczególnie doniosły je s t zwłaszcza jed e n z ty ch artykułów , p rzew id u jący zniesienie p raw a nie- odpow iedniości w w y p ad k u pobicia lub zabicia chłopa przez szlachcica. W skazuje on n a dążen ie księcia do zw iększenia obro ny p raw n e j chłopa n a M azowszu. D alsze a rty k u ły określają postępow anie sądow e i sankcję w w yp ad k u zakłócenia spokoju na drodze publicznej, k a rę rocznicy za p rze stęp stw a popełniane n a rolkach sądow ych. Zam ieszczone zostało tak ż e p o tw ierdzen ie a rty k u łu de invasione dom o rum ze statutu· ks. K on r a d a III przeciw ko m ężobójcom z 1496 r. 9. W reszcie o statn i a rty k u ł do ty cz y zastosow ania b rachium saeculare w w ypadku, g dy oskarżony po zo staje dłużej niż ro k i sześć tygodni pod k a rą k o ś c ie ln ą 10. K ońcow e po stanow ien ie w yznaczało ważność sta tu tu do najbliższego sejm u (conven- tu s generalis), n a k tó ry m książę po zasięgnięciu rad y m a zmienić, w zg lędnie zatw ierd zić s ta tu t w dotychczasow ym brzm ieniu. S ta tu t ks. J a n u s z a III z 1525 r. n ie zaw iera fo rm u ły św iadków .
B ardzo isto tn a zm iana tego s ta tu tu dokonana została dopiero n a sejm ie m azow ieckim w Zakroczym iu 26 m a ja 1526 r. Było to ju ż po śm ierci księcia Ja n u sz a III, k tó ry zm arł 10 m arca 1526. W czasie o brad tego S e j m u sio stra zm arłego księcia, księżna A nna, w y d ała przy udziale ra d y książęcej i n a w niosek posłów ziem skich now y sta tu t, pieczętow any n a j
7 Z księgi zakroczymskiej ziem. wiecz. rei. 25. fol. 400. AGAD. 9 O. B a l z e r , op. cit., s. 39, 40
* S. B a n d t к i e, lu s Polonicum, W arszawa 1831, s. 440
10 Term in taki przew idują również m andaty koronne z 1611 i 1516 r., druk w Corpus Iuris Polonici t. III, s. 197 i 334. B a l z e r pominął jeden z przekazów m andatu Zygm unta I z 1511 r., znajdujący się w księdze sieradzkiej grodz, inscriipt. n r 7/8, k. 176—176v, AGAD, wym ieniając tylko radom ski i w ieluński w AGW.
280 B O H D A N SO B O L
praw dopodobniej jeszcze pieczęcią ks. Ja n u sz a III n , a n u lu ją c y postano w ienia s ta tu tu o m ężo b ójstw ie z ro k u 1525. J a k z d a je się w ynik ać z e źródeł, in ic ja to re m te j zm iany b y ła ra d a książęca. C h a ra k te ry sty c zn y w ty m w zględzie je s t dopisek um ieszczony pod tek stem zakroczy m skim s ta tu tu z 1525 r.: A n n o d o m ini 1526 sabbato in vigilia Sanctae T rin ita tis ad m a n d a tu m Illustriss, dom inae A n n a e ducis M asoviae et com m issionem d o m ino ru m consiliariorum iu x ta littera s S uae Illu strita tis cassati articuli hic inserti.
N ie w szy stk ie w szakże a rty k u ły s ta tu tu ks. Ja n u sz a III zostały u nie w ażnione.
Ze s ta tu tu tego zachow ała ks. A nna w 1526 r. sześć arty k u łó w , w ty m dwa, k tó re n ie w eszły do d e k re tu Z y g m u n ta I (art. de invasione do m o ru m i art. de excom m unicatis). S ą to m ianow icie trz y a rty k u ły de parri- cidis, a rty k u ł de occisione nobilis fem in a e, a rty k u ł de invasione d om oru m i a rty k u ł de excom m unicatis. Z ty ch sześciu a rty k u łó w pięć w eszło d a s ta tu tu A n n y b e z zm ian, n a to m ia st a rty k u ł o zabójstw ie szlachcian k i u leg ł w p o ró w n an iu z tek ste m p ie rw o tn y m p ew n ym zm ianom i w brzm ie n iu zm ienionym w szedł później do tzw . zbioru G oryńskiego, gdzie zo sta ł poszerzony. Z m iana tego a rty k u łu w sta tu c ie A n n y w p o ró w n an iu ze s ta tu te m J a n u sz a po lega n a sk re ślen iu k a ry in fam ii za zabójstw o i in n y m o k reślen iu w ysokości głów szczyzny (su m m a pro capite nobili consueta) w p rzeciw ieństw ie do w y raźn ego p rze p isu księcia Janusza, k tó ry w yzn a czał w ty m w y p a d k u 96 k o p groszy. W ysokość ru szycy pozostała w obu
a rty k u ła c h b ez zm iany, a m ianow icie 60 g rzyw ien. J a k w iadom o, w Ko ro n ie „pokup za zabicie k o b iéty n a rzecz królow ej (poena pepli reginalis, za ruszycę) b y ł ju ż od r. 1448 zniesiony“ 12.
R eszta a rty k u łó w s ta tu tu ks. J a n u sz a u leg ła w 1526 r. skasow aniu- N astąpiło to n a w y ra ź n e polecenie ks. A nny, w y rażone w tek śc ie s ta tu tu , k tó ra poleciła w y k reślić z o b lato w an y ch w k sięgach sądow ych tekstów s ta tu tu ks. J a n u sz a III w szy stk ie a rty k u ły uniew ażnione n a se jm ie w 1526 r., n a to m ia st pozostaw ić i n ie w y k reślać w ty m sta tu c ie a rty k u łów, k tó re w 1526 r. zo stały pozostaw ione w mocy.
Ze w zględ u n a to, że rozporządzam y ty lk o trz e m a p rzekazam i s ta tu tu z 1525 r., m ożna sp raw dzić jak , p rz y n a jm n ie j w trz e c h pow iatach, polecenie to zostało w ykonane. W dw óch 'księgach sądow ych, a m ianow i cie w w arszaw sk iej i zakroczym skiej n ie m a żadnych skreśleń. T e k sty są czyste i p ełne, w tak iej tre śc i i form ie, w jak ie j b y ły w 1525 r. o b la to - w ane. Je d y n ie te k s t zakroczym ski je s t częściowo, chociaż n iezu p ełn ie zgodnie z p ostanow ieniem ks. A nny, skreślony. Pozostaw iony został w ty m tekście w stęp i u zasadn ien ie s ta tu tu , a rty k u ł de occissione n o b ilis fem in a e, a rty k u ł de invasione d o m o ru m księcia K o n ra d a i a rty k u ł d e exco m m u n icatis oraz a rty k u ł końcow y, o k re śla ją c y m oc postanow ień sta tu tu do najbliższego se jm u w alnego i fo rm u ła końcow a z p oleceniem o gło
-11 Można o tym sądzić na podstaw ie dokum entu wydanego przez księżnę A nną w Zakroczymiu na zjeżdzie 27 m aja 1526, który pieczętowany był: sigillum m ediocre
niu strissim i olim prm cipis Janusski etc. fratris nostri charissimd, quo utim ur, praesentibus est appensum . Zakr. ziem. wiecz. rei. 32, fol. 154v, A GAD. Nie w iem y
w prawdzie jak m iała się spraw a z pieczęcią dużą, ale i 4ej zapew ne księżna A nna jeszcze nie posiadała.
.szenia s ta tu tu . Skreślo no n a to m ia st w szystkie inne arty k u ły , a łącznie z n i m i trz y a rty k u ły przeciw ko krew nobójcom , k tó re zgodnie z p oleceniem ks. A n n y m ia ły być pozostaw ione w mocy. Po dokonanej w yżej analizie n a su w a się przypuszczenie, że n ajw iększy opór szlach ty m azow ieckiej w zbudzała ta część s ta tu tu , k tó ra nie w eszła zarów no do s ta tu tu A nny j a k i do d e k re tu Z y g m u n ta I. Są to a rty k u ły o zniesieniu iuris n o n re- sponsivi, o zakłóceniu spokoju n a drodze publicznej i o p rzestępstw ach n a rok ach sądow ych.
O prócz zasadniczej zm iany, jak ą przyniósł s ta tu t ks. A nny w stosun k u -do s ta tu tu z 1525 r. z w ra ca ją uw agę okoliczności, w jak ich s ta tu t ten został w yd an y, szczególnie zaś n iew ątp liw y udział ra d y książęcej w jego w ydaniu. U dział te n n ie b y ł przypadkow y, a n aw et pow iedzielibyśm y konieczny w ów czesnej sy tu a c ji politycznej M azowsza. Od m arca bo w iem 1526 r. tzn. od śm ierci ks. Ja n u sz a aż do 20 w rześnia 1526, to jest d o czasu, k ie d y ustanow iona została vicesgerencja, n ie było w o kresie ty ch k ilk u m iesięcy ukonsty tuo w an ej w ład zy politycznej n a Mazowszu. W iadom a b y ła tylko i u znaw ana zasada, p rz y ję ta w daw niejszych u k ła d a c h len ny ch, n a m ocy k tó re j po śm ierci książąt m azow ieckich o statn ia
część len n a m azow ieckiego przypaść m iała K oronie. W tej sy tu a c ji księżna A nn a n ie m iała ty tu łu praw nego do objęcia panow ania. Istn iały je d n a k p la n y polityczne odłam u szlachty m azow ieckiej, w y rażające n a d zieję, że u d a się zapew nić ks. A nnie rząd y n a M azowszu. I isto tn ie
w ciągu k ilk u m iesięcy 'księżna A nna rząd y te p rzy w spółudziale rad y książęcej w ykonyw ała. O kres te n jed n a k b y ł niew ątp liw ie ok resem p rzejścio w y m i w ty c h w a ru n k a ch d la zapew nienia m ocy obow iązującej sta tu to w i, znoszącem u postanow ienia o m ężóbójstw ie z r. 1525, zam iesz czona została w jego tekście, a raczej pod tek stem form uła: com m issio d o m in o ru m consiliariorum , w odróżnieniu od s ta tu tu k s Jan u sza z 1525 r., gd zie z n a jd u jem y form ułę: com m issio propria dom ini ducis.
Po k ilk u latach , praw dopodobnie w sk u tek w zrostu ilości p rzestęp stw i procesów o m ężobójstw a, w rócono ponow nie, ale ty lk o częściowo, do s ta tu tu ks. Ja n u sz a III. K iedy w ojew oda P rażm ow sld zawiózł n a sejm k o ro n n y do K rakow a opracow any w 1531 r. pierw szy po in k orp o racji z b ió r p ra w a m azow ieckiego, dysk u to w an a b y ła rów nież na ty m sejm ie sp ra w a re p re s ji przeciw ko mężobójcom. W w y n ik u ty ch d y sk u sji w śród c zterech w y d a n y c h przez k ró la 29 stycznia 1532 d e k re tó w d la M azow sza znalazł się rów nież ponow nie p o tw ierdzony s ta tu t ks. Ja n u sz a III z 1525 r. S ta tu t ten, obecnie w form ie d e k re tu królew skiego de hom icidiis, z a w ierał je d n a k tylk o 10 arty k ułów , a więc połowę daw nego te k stu s ta tu tu ks. Ja n u sz a III. Opuszczony został w d ek recie a rty k u ł pierw szy tego sta tu tu , k tó re g o red akcja, m oże zresztą przypadkow o, odm ienna jest w te k sta c h w arszaw skim i zakroczym skim , o raz siedem a rty k u łó w koń cow ych. Poza ty m pow ażn ym obcięciem te k stu nie poczyniono żadnych zm ian w tre śc i zatrzy m a n y c h artykułów . J u ż jed n a k to o krojen ie tek stu s ta tu tu , n ie m ów iąc o nieporozum ieniach innej n a tu ry w dziedzinie sto sow ania p ra w a sądowego, o czym pisaliśm y n a in n y m m iejscu 1S, w
zbu-,!l B. S o b o l , O podstawie praw nej stosowania statutów i zw yczajów sądo
w yc h na M azowszu w latach 1532—1540, „Czasopismo Praw no-H istoryczne“ t. IX,
282 B O H D A N SOBOL·
dzilo w p ra k ty c e sądow ej szereg w ątpliw ości. W skazów kę tak ą d a je za p isk a sądow a z połow y czerw ca 1532 г., a w ięc jeszcze za życia w oje wody Prażm ow skiego, dotycząca p rocesu o obcięcie ręki, gdzie zn a jd u je m y n a stę p u jąc y fra g m en t: ... E x adverso p raefatus A ndreas ad cita- tio n em n ega vit et dom ini iudicio praesidentes audita citatione et respon- sione hanc ip sa m c ita tio n em ad alios suos term in o s lim ita v e r u n t et hoc ideo, quia d o m in us iu d e x v u lt consulere d o m in u m p a lla tin u m an secun d u m n o v u m s ta tu tu m v e l a n tiq u u m pro praefata m u tila tio n e iu d icia liter procedere debeat et si hinc H edvigi debet decernere probationem v e l dicto A ndreae o bd uctio n em u .
F ra g m e n t pow yższy dotyczy, zwłaszcza że idzie rów nież o sp raw ę po stępow ania sądowego w tak im w ypadku, a rty k u łu ze s ta tu tu ks. Ja n u sz a z 1525 r., zaczynającego się od słów : Ite m si aliquis nobilis p e rç u sse n t no b ilem et vu ln e ra v erit. J e s t to bow iem jed en z ty ch arty k u łó w , k tó re nie w eszły do d e k re tu Z y g m u n ta I de hom icidiis z 29 sty czn ia 1532. N a sunęło to w idać w ątpliw ości sędziem u, k tó ry p ostanow ił zw rócić się do w ojew ody o w y jaśn ienie, ja k n ależy postępow ać w sp raw ie n ie un o rm o w anej w y raźn ie n a se jm ie k rak ow sk im w 1532 r.
W czasie ponow nego z a tw ie rd z e n ia w 1532 r. s ta tu tu ks. J a n u sz a III n ie w spom niano a n i słow em o do k onanym przez ks. A nnę w 1526 r. znie sieniu tego s ta tu tu . Z w raca ponadto uw agę, że k ró l zaznaczył, iż za swo jego bezpośredniego p o p rzed n ik a p an u jąceg o w księstw ie m azow ieckim uw aża ks. Ja n u sz a III i ty m sa m y m d a ł do zrozum ienia, że o legalności s ta tu tu ks. A n n y n ie m oże b yć m ow y 15.
M iarą tego, ja k b ardzo p o trzeb n e b y ło ponow ne zaostrzenie n a Ma zowszu przep isów przeciw ko m ężobójcom , je s t sp o tykana w księgach sądow ych d uża ilość p rocesów o m ężobójstw a. D e k re t Z y gm unta I z 1532 w szedł w ięc w życie n a ty c h m ia st, a n ie k tó re w y ro ki sądow e n a jego pod staw ie w y d a n e w sk azu ją p rzy ty m w y ra ź n ie n a żyw ą pam ięć o a rty k u łach postanow ionych p rzez ks. J a n u sz a III w ro k u 1525 ie.
J u ż z przed staw io n y ch w yżej losów s ta tu tu ks. Jan u sza III widać, że m iał te n s ta tu t zw olenników i p rzeciw n ik ó w n a M azowszu. F akt, że zo sta ł on p rzedłożony królo w i do zatw ie rd z e n ia w 1532 r. przez w ojew odę Prażm ow skiego p rz y ok azji z a łatw ian ia sp ra w y sankcji zbioru p ra w a m azow ieckiego posłużył po śm ierci P rażm ow skiego do p rze d sięb ra n ia a ta ków n a te n s ta tu t i negow ania jego m ocy obow iązującej. W yk o rzy sty
-u A kta ziemskie pow iat-u tarczyńskiego n r 9, fol. 71, D eliberavit Copana, AGAD.
15 Świadczy o tym a k t Zygm unta I z 13 września 1526, Litterae óbligatoriae de
iuribus et primlegiis ducatus Masomae cónfirmandis, Corpus Iuris Polonici t. IV.
1, n r 90, gdzie znajdujem y obietnicę, że k ró l na przyszłym sejmie w alnym po twierdzi Mazowszanom: eorum iuria et privilegia, iusta et honesta legïtim eque
emanata ас Ubertates etiam iuste et legitim e concessas a principibus M asoviae defunctis, legitim e im perantibus in quorum usu et possesione antiqua, continua et pacifica fuerunt, confirmabimus..., a więc jeżeli przekona się, że zostały przez
dawniejszych książąt praw nie wydane. Nadto zaś, że Zygm unt I za swego bezpo średniego poprzednika w księstw ie mazowieckim uw ażał ks. Janusza III dowodzi zdanie we wstępie do dekretu o mężobójstwie z 1632 r., gdzie król pisze o nim : p ra edecessorem nostrum im m ediatum , powtórzone również w zakończeniu tego de k retu (zob. artykuł: M andatum praemissa exequendi).
M Ciekawy pod tym względem przyczynek stanow ią dwa wyroki sądowe sejm u mazowieckiego, decretum Duczim yno i decretum Slanczino, drukow ane obecnie
w ano zw łaszcza do tego celu pow szechną opinię, jak a n a M azowszu p a now ała, że P rażm ow ski sam ow olnie zniekształcił przedstaw io ny królow i zbiór p ra w a m azow ieckiego, w skutek czego zb ió r ten n ie uzyskał sank cji k ró lew sk iej. S łużyć to m iało rozum ow aniu, że Prażm ow ski n ie pow i nien b y ł p rzed staw iać królow i s ta tu tu ks. Ja n u sz a III celem odnow ienia jego ważności, poniew aż s ta tu t ten został przez ks. A nnę w 1526 r. anulo w any. T ak m ożna bow iem rozum ieć znany te k st L egacji sejm ow ej m azo w ieckiej n a sejm k oron n y z 1534 r . 17.
W ysiłki te jed n ak , przedsiębran e p rzed ro k ie m 1540, nie d a ły żadnego rezu ltatu . K ról d e k re tu przeciw ko m ężobójcom n ie w ycofał, a n a w e t w ręcz przeciw nie, w rok u 1537 ja k w iem y z jed n ej z zapisek sądow ych, d e k re t te n został ponow nie ogłoszony w N ow ym M ieście18. O tym , że d e k re t te n b y ł rów nież stosow any w p ra k ty c e sądow ej św iadczy ponadto i ta okoliczność, że w czasie sporządzania kopii zbioru Prażm ow skiego po 1532 r. przepisano tak że i dołączono do zbioru n a końcu i ten d e k re t k ró lew ski 19.
S y tu a c ja je d n a k uległa ponow nej zm ianie w 1540 r. P rz y ostatecz nym zatw ierd zen iu przez k ró la przedłożonego przez w ojew odę G o ry ń - skiego z b io ru p ra w a m azow ieckiego nie dołączono ju ż do tego zbioru om aw ianego d e k re tu królew skiego przeciw ko m ężobójcom . N iek tóre ty l ko a rty k u ły z tego d e k re tu zostały w łączone w p ro st do zbioru, a ten d e n cja, ja k ą się ustaw od aw cy p rzy ty m kierow ali w sk azu je na ponow ny po w ró t do kon cepcji rep rezento w anej w statu cie ks. A nny z 1526 r. 20.
II
M ówiąc n a w stęp ie o znaczeniu, jakie p rzy p isy w ali sta tu to w i ks. J a nusza III p rzed e w szystkim B alzer i K utrzeba, w spom nieliśm y, że w ła ściw ie d ru k o w a n e obecnie nieznane do tąd tek sty sta tu tó w z la t 1525 i 1526 nieg d y ś z n an e b y ły k ilk u badaczom w przekazach źródłow ych.
Z w raca je d n a k uw ag ę okoliczność, że m im o to inni badacze, k tó rz y nie prow adzili sam odzielnych bad ań w zasobie ksiąg sądow ych zn ajd u jących się w A rch iw u m G łów nym A kt D aw nych i zdani b yli w te j mie rze n a k o rzy sta n ie z opracow ań drukow anych, n ie mogli w e w łasn ych p racach posłużyć się w spom nianym i statu tam i.
W 1929 r. w yszła niew ielka p raca K u trzeb y o m ężobójstw ie, dotycząca praw nego ścigania ty ch przestęp stw w K oronie i na M azowszu w X V I w ie k u 21. W o dniesieniu do interesująceg o n as s ta tu tu ks. Ja n u sz a III z 1525 r. a u to r pisze: „N ie znam y pierw otnego tek stu tego ostatniego sta tu tu , n ie w iem y, czy b y ł wieczysty, czy czasow y; m ożna przypuszczać, że i on m ia ł raczej ty lk o czasow ą moc p raw ną. W ro ku 1532 jedn ak, p rzy z a tw ierd zen iu pierw szego s ta tu tu m azow ieckiego, król Z ygm unt I za
tw ierd z ał z osobna i ten s ta tu t [tu cyt. B alzera w spraw ie sankcji, B.S.]
17 A cta Tomiciana t. IX, Bibl. Czartoryskich rkps 240. Por. też O. B a l z e r , op. cit., s. 189 i 218 i A. W i n i a r z, O zwodzie zw yczajów prawnych m azo
w ieckich układu W awrzyńca z Prażmowa, HAU w h l t. XXXII, 1895, s. 130.
18 B. S o b o l , op. cit. ” B. S o b о 1, op. cit. * В. S o b o l , op. cit.
284 B O H D A N SO B O L
księcia Jan u sza. Moc jego p ra w n a n ie u trz y m a ła się długo, gdyż pod w p ły w em opozycji szlach ty m azow ieckiej n ie dołączono [tu cyt. B alzera w sp ra w ie san kcji, B.S.] tego s ta tu tu do d ru g ie j k o d y fik a c ji p ra w a m a zow ieckiego z r. 1540“. K u trze b a zaznacza rów nież, że n ie k tó re p rzep isy s ta tu tu ks. J a n u sz a w eszły n a stę p n ie do zbioru G oryńskiego, a później do E xcep tó w M azow ieckich.
Z w y ja śn ie ń K u trzeb y , że II zb ió r m azow iecki (Goryńskiego) p rze ją ł p rze p isy o ikrew nobójstw ie i zabiciu szlachcianki ze s ta tu tu Ja n u sz a z 1525 w y nika, że K u trz e b a nie zn ał s ta tu tu A nny z 1526 r., chociaż ro b ił poszukiw ania w A rc h iw u m G łó w n y m w W arszaw ie. K u trzeb a, ja k pisze, k o rzy stał w p ra c y z m a te ria łó w zeb rany ch przez B alzera do k w estii m ężobójstw a, za co sk ład a m u serd eczn e podziękow anie (s. 6, przy p is 7). M a te ria ły w szakże d o starczo n e p rze z B alzera d o ty czy ły raczej p ra w a koronnego. W te n sposób osobne stu d iu m K u trz e b y pośw ięcone s ta tu tow i J a n u sz a III n ie d ało re z u lta tu , a a u to r ograniczył się je d y n ie do an alizy d e k re tu Z y g m u n ta I.
W 1931 r. w ychodzą trz y p rac e R a f а с z a pośw ięcone in sty tu cjo m p ra w a k a r n e g o 22. N a ic h podstaw ie m ożna stw ierdzić, że R afacz je s t trzecim (po P a w iń sk im i Balzerze), k tó ry d o ta rł do w iększości zasad ni czych m ate ria łó w w o m aw ian y ch tu spraw ach. N ajw y raźn iej p rzek o n u je o ty m ro zp raw a o k a rz e rocznicy. A u to r jej pisze: „obow iązki tego ro d z a ju istn iały do ro k u 1525, k ie d y n a je d e n rok p rz e sta ły obow iązyw ać [tu p rzy p is 26: ziem. w arsz. 14, s. 629-632], z ro k iem zaś 1526 odżyły, poniew aż s ta tu t ro k u 1525 został zniesiony [tu przypis 27: w sk a z u je n a to p rze k re śle n ie w księdze, ja k rów nież dopisek d o d an y do księgi, a um ieszczony pod sk reśleniem ] i trw a ły ta k do ro k u 1540“ 23. C h a ra k te ry sty c z n a je s t nieścisłość, z ja k ą są sfo rm u ło w an e p rzypisy w cy to w a nym w yżej u ry w k u . W p ierw sz y m w y p a d k u (przypis 26) R afacz w ska z u je dokład nie n a s ta tu t J a n u sz a III o m ężobójstw ie z 1525 r., n a to m ia st w d ru g im (przypis 27) n ie w iadom o o ja k ą księgę, p rze k re śle n ie i dopisek m u chodzi. To sam o p rze w ija się p rzez całą p racę o rocznicy. Tym czasem , ja k się okazuje, c y ta t te n m a za p o dstaw ę jeszcze jed e n przek az s ta tu tu Ja n u sz a III z 1525 r .24, z a w a rty w k sięd ze ziem skiej zakroczym skiej 25 n a s. 400— 403, p o d k tó ry m po p rz e k re śle n iu go w 1526 r. z n a jd u je się do pisek, iż uczyniono to z polecen ia ks. A n n y i ra d y książęcej.
T ru d n o pow iedzieć, dlaczego R afacz n ie w skazał n a s ta tu t ks. A nny z 1526 r. o m ężobójstw ie. W iedział o n n iew ątp liw ie, gdzie s ta tu t te n się zn ajd u je, poniew aż p rz y zupełn ie in n y ch zagadnieniach c y tu je księgę sądow ą łom żyńską 7, w k tó re j o b lato w a n y b y ł s ta tu t A n n y 25.
** J. R a f a c z , Kara rocznicy w daw nym prawie m azow ieckim , W arszawa 1931; t e n ż e , Z ranienie w prawie m azow ieckim późniejszego średniowiecza, Lwów 1931, z ob. s. 72; t e n ż e, Instytucja początku w średniow iecznym prawie
m azow ieckim , „Themis Polska“ t. VI, seria ΙΠ i osobno W arszawa 1931, s. 41,
przypis 180. Zob. również na iten tem at p rac e z lat następnych: Dawne polskie pra
wo karne, część ogólna, W arszawa 19®2, s. 25 i Dawne prawo sądowe polskie w za rysie, W arszawa 1936.
2S J. R a f a c z , Kara rocznicy, s. 10. Ponadto na s. 13 i 19 tej pracy w po danym przez autora w stępie z księgi sądowej ziem. warsz. 14, znajduje się błędnie odczytane słowo tem erit. Pow inno być tacuerit.
24 Do tego m. in. przekazu, ja k wspom inaliśm y, nie dotarł B a l z e r przy zbieraniu m ateriałów do Corpus Iuris Polonii.
P o zostaje jeszcze kilk a prac, m niej luib w ięcej w iążących się ze s ta tu te m z 1525 r.
S ta tu t te n uw zględnił w w ydanej w 1880 r. p rac y K arol D u n i n 26, a zw łaszcza w k ilk a l a t później A ntoni S z c z e p k o w s k i w in te resu ją cy m a rty k u le o zabójstw ie w d a w n y m p raw ie m azow ieckim 27. W iadom ość o ty m sta tu c ie p o d a je rów nież W i n i a r z 28.
P ra c e te jed n ak , ciekaw e pod in n y m w zględem , nie w noszą z reg u ły niczego nowego, poniew aż n ie w y k raczają poza ram y, k tó re w roku 1820 n a k re ś lił H ipolit K ow nacki.
W p a p ie ra c h B alzera są n astęp ujące w iadom ości o niek tó ry ch byłych i istn ieją cy c h egzem plarzach sta tu tó w o m ężobójstw ie Ja n u sz a z 1525 r. i A n n y z 1526 r. D opełniam te wiadom ości w skazaniem tektstów , k tó ry c h B a lz e r n ie znał:
A. P R Z E K A Z Y Ź R Ó D ŁO W E S T A T U T U K S . JA N U S Z A Ι Π Z 1525 R .:
a. K sięga ziem ska łom żyńska t. 7 (1523-26). S ta tu tu m ducale ks. J a n u sza z 1525 r. Spalona.
b. K sięga ziem ska w iska t. 4. A rtic u li ks. Ja n u sz a z 1525 r. Spalona. c. A k ta ziem i g ro du w arsz. t. 14, f. 629— 632. AGAD.
d. Z iem skie zakrocz. wiecz. rei. 25 (1521— 1525) fol. 400— 403, AGAD (nieznan y Balzerow i).
e. W yszogrodzkie te rre s tria omn. tran sact. 11, składka XX IX , AGAD (n ieznany Balzerow i).
B . P R Z E K A Z Y Ź R Ó D Ł O W E D E K R E T U Z Y G M U N T A I Z 29 S T Y C Z N IA 1532 R .:
a. M etry k a K oronna (maz.) t. I, fol. 107-109. Zbiór Prażm ow skiego. b. R ękopis w ilanow ski zbioru Prażm ow skiego, A rchiw um P ubl. P o to ckich n r 4, s. 252— 257.
c. A k ta ziem i i g ro d u w arszaw skiego t. 15, s. 1189— 1193.
d. K sięga ziem ska w ąsoska t. 4 (1499), f. 606v — 6G8V. Spalona. L itterae constitucionum , contra hom icidiis ks. Jan u sza (inserow ane)' 1532 r.
e. K sięga ziem ska w iska t. 4. Spalona. f. K sięga ziem ska w areck a t. 5. Spalona. g. K sięga ziem ska łom żyńska t. 10/12. Spalona.
h. K sięga ziem ska zakrocz. wiecz. rei. 32 (1531—35), f. 77v— 79, AGAD, (niezn an y Balzerow i).
i. Teki N aruszew icza, C onstituciones Z y gm u nta I z 1532 r., t. 46, n r 64, s. 285— 289.
C . P R Z E K A Z Y D R U K O W A N E D E K R E T U Z Y G M U N T A I Z 29 S T Y C Z N IA 1532 R .:
a. „ P a m ię tn ik W arszaw ski“ t. X X I, 1820, s. 50-55. S ta tu t Z yg m u n ta I z 1532 r. p odany przez K ow nackiego w tłum aczeniu polskim .
и К. D u n i n , Dawne m azowieckie prawo, 1880.
г' A S z c z e p k o w s k i , O zabójstwie w daw nym prawie mazowieckim,
„Gazeta Sądow a“, W arszawa 1888, s. 574 nn.
M A. W i n i a r z, op. cit., s. 01—170. Por. również recenzję A. R e m - b o w s k i e g o w „Bibliotece W arszawskiej“ 1895, t. III, s. K I.
2 8 6 B O H D A N SO B O L
b. O. B a l z e r , „W sp raw ie san k cji s ta tu tu m azow ieckiego pierw szego z ro ku 1532“, RAU w h f t. XL, K rak ó w 1901 (na p odstaw ie M K t. I).
D . P R Z E K A Z Y Ź R Ó D Ł O W E 8 T A T U T U K S . A N N Y Z 1526 R .:
a· K sięga ziem ska łom żyńska t. 7(10), f. 661— 661v. Spalona, b. K sięga ziem ska w iska t. 4(1139), f. 195v— 196. Spalona.
Z dw óch zachow anych tekstó w s ta tu tu ks. Jan u sza z 1525 r. za pod staw ę w y d an ia p rzy ję liśm y te k s t z księgi sądowej zakroczym skiej, ja k o n ajpełn iejszy . P rz ek a z te n po ró w n an y został z tekstem z księgi sądow ej w arszaw skiej, z tek stem z księgi sądow ej w yszogrodzkiej o raz z tek stem d e k re tu Z y g m u n ta I z 1532, stan o w iący m d o d atek do zbioru P rażm o w skiego, zam ieszczony w M etryce K oronnej i w y d ru k o w an y u B alzera. T ekst z księgi w yszogrodzkiej, w d u żym procencie zniszczony — zw łasz cza w n iek tó ry ch ciek aw y ch m iejscach — m a znaczenie raczej pom oc nicze i n ie m oże b yć w zw iązku z uszkodzeniem w ielu frag m en tó w tra k to w any ja k p ełnow artościow y przekaz.
1. JA N U S Z m K S . M A Z O W SZA W Y D A JE W R A Z Z R A D Ą K SIĄ Ż Ę C Ą S T A T U T P R Z E C IW K O M Ę Ż O B Ó JC O M i i A M A Z O W S Z U
W arszaw a 26 czerw ca 1525 O ryginał — niezn an y. K opie — 1) K s. za k ro c zy m sk a ziem ska w iecz. rei. 25 (1521— 1525), fol. 400— 403, A G A D 1. 2) A k ta zie m i i grodu w a rsza w skiego 14 (1525— 1526), fol. 629— 632, A G A D 2. 3) W yszo grodzkie terrestria
omn· transact. 11, sk ła d k a X X I X , A G A D 3
’C onstitutiones N ovae p e r ilu strissim u m dom inum do m in um J a - nussium dei g ra tia ducem M azoviae, R ussiae cum dom inis consiliariis W arschoviae la u d a te anno dom ini 1525а.
Ja n u ssiu s dei g ra tia d u x M a zoviae, R ussiae etc.
bGeneroso Jo a n n i R adzyeyow ski cap itan eo nostro Zacroczim iensi sincere nobis d ile c te b. V olentes tam fre q u e n tib u s hom icidiis, p a rricid iis
a—a IngTossatio Novi S ta tu ti Varschoviae in convention« proxim ae p raeterita decreti, warsz. 14, Constitutiones novae đe homicidiis, Metr. 1.
Ь—b Generoso Jo an n i de O yrzanowo pincem ae Lywensi e t capitaneo nostro Varschoviensi ac Nurensi grate nobis dilecto gratiam nostram . Generöse grate nobis dilecte, warsz. 14; Magniiico P etro Kopythowski castellano Varschoviensi et capitaneo nostro Vyschegradiensi sincere nobis dilecto gratiam nostram . M agni- fice sincere nobis dilecte, wyszogr. 11; Sigismundus, Dei gratia rex Poloniae, mag nus dux Iith u a n ia e , Russiae, totiusque P russiae ac Mazoviae etc. dominus et haeres. M agniiico e t generosi Laurencio de Prażmowo, palatino, castellanis, capi- taneis aliisque dignitariis et officialibus nostris dilectis gratiam nostram regiam .
1 Skrót: zdkr. 25.
г Skrót: warsz. 14 (dla M etryki mazow. 1 — skrót Metr. 1).
dom orum e t v ü la ru m c invasionibus aliisque m ultis e t v ariis excessiibus, qui in d u c a tu n ostro c re v e ru n t viam p rae c lu d e re d e t subditos nostro s a tali licen tia d elin q u en d i com pescere atq ue a v e rte re de consilio n o stro ru m consiliariorum a rticu lo s in frascrip tos constituim us in toto d u c a tu n o stro p e r om nes subditos nostros firm issim ee observandum .
P rim u m f. Q uicunque alicui ex consiliariis a u t officialibus nostris qui iudiciis p ra e s u n t com m inari in vitam , eorum vias obsidere, dom os eoru m in v adere e t q u icq u id 6 aliud m ali contra eos m oliri audeat, talis in huiusm odi excessu com prob atu s e t convictus poena hac m u lc ta ri d eb et ’’videlicet 'bonis eiu s p rim u m confiscatis c ap ite p riv a ri d ebeth. Q uam constitutionem n e d u m de aucto rib u s sceleris, v e ru m et d e co adiu toribu s fau to rib u sq u e in te llig e re volum us.
Item h o m icidae' e t in terfecto res nobiliu m p o st u ltim am p ro clam a- tionem possun t sta tim J e t d eb e n t c itta ri a p a rte laesa ad p rae se n tia m n o stram pro c ap ite in terfecto , ubi absque om nik exceptione in term in o prim o p erem p to rio iu ri p a re re e t respondere hom icida te n e b itu r. Quo n eg an te h om icidium 1, p a rs laesa testib us plenis, n o b ilib u s 'bonae fam a e 1 e t possessionatis iliu m c o n iu ra re debet. Quos teste s in eodem term in o nom inab[it e t]4 tan d e m in sex septim anis d u c a tm in proprio" d istric tu 0. Eo facto hom icida sic convictus sta tim capi d ebet p e r officiales no stros
Magnifici e t generosi, sincere nobis e t fideles dileoti. Quod dum hic cum omnibus statibus regni nostri conventum generalem tenuissemus, inter alias actiones ,pu- blicas, quae hic egimus, communi subditorum nostrorum petitione h o rtati sumus, u t homicidia, quae iam postposito Dei et hominum, immo legum que publicarum timoré, adeo in te r subditos regni nostri, hoc praecipue tempore, inoleverunt, u t plurimami vereem ur, ne divina ultio in nos e t regnum nostrum oto hoc sequatur, et proinde ea ratione moti, nolentes homicidia huiusmodi im punita esse, e t sine débita anim ad versi one praeterire, de unanimi consiliariorum nostrorum regni nostri sententia e t decreto, statutum Regni de homicidiis, illud sancitum , quod iam abro- gatum et sublatum fuerat, ad p e titio n e r consiliariorum nostrorum e t nuntiorum ten-estrium innovamus. P roinde nolentes etiam anim adversione publicae p raete rire occasionem homicidiorum huiusmodi etiam in ducatu nostro Mazoviae p a tra n - dorum, S inceritate Tua e t aliis consiliariis nostris e t nunttis terrestrihus ducatus nostri Mazoviae, idem apud nos petentibus, e t instaurandum et innovandum etiam duxim us staitutum de homicidiis huiusmodi p e r illustrem olim Janussium , dominum ducem Mazoviae, praedecessorem nostrum immediatum et consiliarios eius san citum, quod statutum huiusm odi sequitur, Metr. 1 (teraz następuje art. 1 dekretu
Zygm unta Poena duplicata capitis occisi, zaczynający się od słów: Item homicidae
et interfectores nobilium, który jest artykułem drugim w edług porządku statutu
Janusza. Uwaga: pow yższy w stęp Zygm unta I podaję według emendowanego tekstu wydanego przez Balzera w dodatku do pracy o sankcji pierwszego statutu m azo wieckiego B. S.).
c viarum warsz. 14, wyszogr. 11.
d percludere warsz. 14.
e brak w warsz. 14.
f brak w wyszogr. 11.
e quicquot? warsz. 14. ■
h—h brak w warsz. 14, w wyszogr. 11 w tym m iejscu tekst zniszczony. ■ omicide warsz. 14.
i statui warsz 14.
к videlicet, wyszogr. 11. I homicidum M etr. 1. *—1 bene fam atis Metr. 1. m ducet warsz. 14. n brak w warsz. 14.
o districtu suo warsz. 14. * T ekst w yrw any w zakr. 25.
288 B O H D A N SO B O L
e t in carcerem p p oni te n e riq u e illic ad u n iu s anni d ec u rsu m irre m issi- b ilite r, nec inde d im itti debet, donec d u p lic a ta m poemám cap itis nobilis, v id elic e t n o n ag in ta sex sex agen as g ro sso ru m rin m ediis grossisr am icis occisi so lv a ts in effectum*. C itatio v ero c o n tra tale m h om icidam d e b e t d a ri e t in feri p e r praeco n em et duos nobiles in dom ům seu bo n a eiusdem h om icidae q u a tu o r sep tim an is a n te term in ů m 5.
Si vero talis hom icida Uc ita tu s non com paruerit", om nia b ona eius confiscari debent, d e quibus p a rti laesae solutionem capitis facere ten e - b im u rw, a u t illi bona eiusdem hom icidae tra d iy tam d iu te n e n d a 2 donec hom icida su m m am p ra e d ic ta m p ro cap ite occiso exolvat, e t carceris po enam u nius an ni ex pleat. Quod si bona hom icidae ad su m m am p ra e - fa ta m capitis se non e x te n d a n t, vel quodaa ipse hom icida sit im posse- ssion atus, talis p e r capitaneos n ostros in q u iri e t c a p itiab d ebet. Q uodac si n on habueri't, u n d e solvat, p a rte laesa in stig an te ade t c o n iu ra n te ad, hom icida cap ite p lec tatu r. E t si cap itan e i nostri, p e r p a rte m laesam ad - m o n iti, istu d aefacere n e g le x e rin t a u taf re c u sa v e rin t3® q u in q u ag in ta sexagen as m inus d u a b u sae poene nobis solv ere d e b e b u n tu rah
6-Ite m si aliq u is3' nofoilis in dom o a u t bonis suis aliquem v agum a u taJ im possessionatum fo v erit a u t ak co n serv av erit, et ille de dom o a u t bonis eius exiens, hom icidium in d u c a tu no stro p e rp e tra v e rit, talis co n serv ato r hom icidae te n e b itu r hom icidam huiu sm o di tra d e re officialibus n o stris et p a rti laesae, alias a,solus poenasal su p ra sc rip tas p ro eo p o n e re aI et p a ti d e b e b itam. E t hoc, ansi eum p a rs an laesa aoplenis c o n iu ra re te stib u sao p ra e su m p se ritap, quod istu m h om icidam vagum ad hoc in dom o et bonis
P oarceres Metr. 1, wyszogr. 11.
T~ r brak w Metr. 1 i w wyszogr. 11. s sol vet warsz. 14.
1 effectu warsz. 14 i Metr. 1.
u—u non com paruerit citatus Metr. 1. w ten eb itu r Metr. 1.
У tradere zdkr. 25, warsz. 14, Metr. 1, wyszogr. 11. z tenere warsz. 14.
аа brak w Metr. 1.
ab capi warsz. 14 i Metr. 1.
ac Q u i warsz. 14.
a d —ad brak w warsz. 14.
ae—ae brak w warsz. 14.
af ac Metr. 1.
°e praecusaverint Metr. 1.
ah tenebuntur warsz. 14 i Metr. 1. ai quis Metr. 1.
aj ac Metr. 1. ak e t warsz. 14.
al —al poenas solus.
at pendere warsz. 14, wyszogr. 11, Metr. 1.
ara debet Metr. 1.
a n —an si pars eum Metr. 1.
a o - a o testibus plenis coniurare warsz. 14. aP presum serit warsz. 14.
5 A rty k u ł pow yższy w Metr. 1 pod tytułem : Poena duplicata cajpitis occisi. • A rty k u ł pow yższy w M etr. 1 pod tytułem : Homicida non comparons.
suisar asfo v it e t s e rv a v it35, e t quod istu d hom icidium cum scientia e t v o lu n ta te s u a at p e rp e tra v it 7.
Ite m si talis hom icida in carcere m o re retu r, successores suiau de bonis eius non p lu s solum q u a d ra g in ta octo sexagenas am icis occisi pro c a p ite solvere te n e b u n tu r 8.
Item si aliqu isaw p a tre m , m atrem , fra tre m , sororem , p a tru u m , aym a ritiu n az, u x o rem ay a u t Ш и т , cui in bonis succedere d eb eret, in te r- fecerit, ta lis ba p a ric id a bb pro clam atu s et p e r amicos occisi, u t supra, co n - victus, ab om ni successione cu m p u e ris suis sp e cia lite rbc ad bona illius, quem occidit, bdrem o v e ri e t p riv a riM debet, e t ipse p aricid abe aliquo m ortis g en e re atrocio ri p e rd i e t p u n iri, u t caeteri exem plobf· m ortis su a e tu rp issim ae a tam nephan d o re tra h a n tu r facinore 9.
Item in te r v iru m e t u x o rem tali paricidiobg subsecutobh, om nes d o n a- tiones, dotalicia, dotes, successiones et in scriptiones quaecunquae ei, qui occiderit soci um su um non cedentbi in com m odum , sed ad amicos occisi d ev o lv en tu r1^ 10.
Ite m si tale s p a ric id a e bk citati b!p a re re non c u ra v e rin tbl, nec p o tu e - r in tbm p e r officiales n ostros a p p reh en d ibn ipso facto infam es e ru n t e t bona eoru m confiscari debent. N ihilom inus ta m e n capitamei nostri, u t eos a p p ré h e n d a n t1**, c u ra re d eb e n t om ni studio su b poena su p ra sc rip ta n .
Ite m si ta le s p a ric id a e bk citati btp a re re non c u ra v e rin tbl, nec p o tu e- p e r amicos eius, u t su p ra sc rip tu m bp est, infam is e rit e t pro capite occisobr fem inae su m m am su p rap o sitam n o n agin ta sex sex ag en aru m bs solvere
ar brak w M etr. 1.
a s —a s foverit et servaverit Metr. 1. at eius Metr. 1.
au brak w Metr. 1.
aw qui warsz. 14 t Metr. 1. аУ—зу uxorem m aritum warsz. 14. az т а ritus Metr. 1.
ba brak w warsz. 14. ЬЬ p atricid a Metr. 1. be brak w Metr. 1.
bd—bd rem overe e t privare Metr. 1. be patricida M etr. 1.
bf hoc exemplo warsz. 14. bB pa>tnicidíio Metr. 1. bh subsequuto Metr. 1. bi cedunt Metr. 1. bi devodvuntur Metr. 1. bk patricidae Metr. 1.
Ы—ы com parere non cu rabunt warsz. 14, com parere non curaverint, wyszogr. 11. bm poterint zakr. 25, warsz. 14, wyszogr. 11, Metr. 1.
bn apprehemdi warsz. 14. bo com prehendant warsz. 14. bp dictum warsz. 14.
br occisae warsz. 14. bs sexagenas Metr. 1.
7 A rty k u ł pow yższy w Metr. 1 pod tytułem : Homicidae conservator.
*> A rty k u ł pow yższy w Metr. 1 pod tytułem : Quod si homicida m oriatur in carcere.
* A rty k u ł pow yższy w Metr. 1 pod, tytułem : De patricidis.
10 A rty k u ł pow yższy w Metr. 1 pod tytułem : Poena patriidii in ter coniuges.
290 B O H D A N S O B O L
te n e b itu r; et ins u p e r p ro bt poena nobis p e rtin e n te 15“ sex ag in ta m arcasbw n u m eri et m o n etae C racoviensisby solvibz delb e b i t 12.
Item si aliquisca hom icida n o n p e rm ise rit se p ro clam arieb et cum p a rte laesa co m p o n e n t“ , volens h as poenas co n stitu te s evad ere, talis, si hom icidium m an ifestu m fu e rit, p e r cap itaneo s n ostros capi d e b e t e t in tu rr i spatio u n iu s anni d etin eri. cdSi fu g eritcd bona ipsiusce confiscari d ebent, n eq u e sibi re s titu i nisi p riu s c a rceris po enam e x p le a t1S.
Item si aliq u iscf nobilis p e rç u s s e n t nobilem e t v u ln era v erit, talis c itatu s ad term ino s com m unes s ta re e t resp o n d e re te n e b itu r non o b sta n te quovis iu re e t privilegio seu aliq u a çoncessione n o stra non respondendi in te rm in is com m unibus. Q uod ius in ta li casu abrogam us. Е ? в n eg an te percussionem a c to r* p ro b are d e b e t c o n tra cum testib u s plenis, qui con- victus v u ln e ra u ltr a solitum d u p lic a ta vid elicet pro quo libet v u ln ere cru en to trè s sex agen as e t p ro livido m edia m a lte ra m sexagenam cip a rti laesae so lv ere d e b e b iť '.
Ite m si aliquiscj n o b ilis p e rç u s s e n t a u t o c c id e n t cm ethonem £k, talis sim ilite r in te rm in is com m unib u s c ita tu s resp o n d e re d e b e t iu re n on re s- ponsivo se n o n protegendo, quo d e tia m in eodem casu abrogam us.
Ite m si aliqu iscl com m inari a u t dissid ationescm cna lte ri fac e re ctl p ra e su m p se riť 0 a u t in itin erib u s s tr u e re t insidias vel in via v enien tem
ы braJc w Metr. l. bu pertinet Metr. 1. bw m arcae Metr. 1. by Polonicalis Metr. 1.
bz solvere zakr. 25, warsz. 14, Metr. 1. ca quis Metr. 1.
cb proclam are Metr. 1.
cc com poneret Metr. 1 і wyszogr. 11.
c d - c d si fugierit warsz. 14, E t si sin t M etr. 1.
ce eius warsz. 14. , cf quis warsz. 14.
ce eo warsz. 14, wyszogr. 11. ch brak w warsz. 14.
c i — c i solvere pa rti laesae ten eb itu r warsz. 14.
«J quis warsz. 14.
ck kmethonem warsz. 14. cl quis warsz. 14, wyszogr. 11. cm disidaciones warsz. 14. en—en facere alteri warsz. 14. со presum serit warsz. 14.
18 A rty k u ł pow yższy w Metr. 1 pod tytułem : De occisione fem inae nobilis. 15 A rty k u ł pow yższy w Metr. 1 pod tytułem : De homicida non perm ittente se proclam ari. Po ty m artykule idzie następny, którego nie m a w statucie Janusza 111,
stanowiący zakończenie dekretu Zygm unta I: 10. M andatum praem issa exequendi.
Ideo m andam us Sinceritati et F idelitatibus V estris praesentibus, quatenus statutum hoc de homicidiis, per ülustrem dom inum Janussdum ducem Mazoviae, anteces- sorem nostrum sancitum, per publicam m inisterialium proclam ationem ad notitiam omnium e t singulorum deducat e t deducant; e t praesentes littera s nostras in litoros terrestres om nium districtuum , Tua Sinceritas Palatine, inscribi e t induci faciat; patratores vero homicidiorum et capitaneos nobis négligentes déférât, poenis in statuto suprascripto contentis irrem issibiliter puniendos. Sic et non a lite r factura Sin-eeri tas Tua e t Fiďelůtates V estrae pro débite tu o e!t gratia nostra. D atum in conventione generali Cracoviensi, ferda secunda an te festum Purificationis Sanc- tissimae Dominae nostre M ariae proxim a, anno Domini millesimo quingentesimo tricesim o secundo, Regni vero nostri vigesimo sexto. Uwaga: podane wg emendo-
a u t v e n tu n im cp e x p e cta re Cľ h o stiliter et in v itam eius a rm a tu s s ta re t oculte vel m anifeste, talis c ita tu s ad p raesen tiam n o stram in prim o term in o s ta re d e b e t perem p to riae et respondere. Quem, si acto r m e tte r- cius alias cum duo bu s testib u s nobdlibus b onae fam ae coniurav erit, capi d e b e t convictus e t in tu rrim “ poni atq u e ctspatio u n iu s a n n ict illic d e tin e ri nec inde d im itti nisi p riu s p raefato actori p e r su fficien tem caucionem saec u rita te m fecerit. E t nihilom inus quia ausus est in te r r a n o stra pacifica ta lia con ari e t m oliri ad poenam sex ag in ta m arc aru m cum onetae et n u m e ricu C racoviensis cwnobis solvendum cw e rit obligatus.
Item p ro m aiori sa ec u rita te et pace in iudiciis e t tem p o re term in o ru m o bserv andu m cy consensim us et adm isim us capitaneis et officialibus n ostris, u tcz in rec e n ti crim ine e t excessu violatores c ap ere non poterint· A gere et in stig are c o n tra tales'13 valean t sola pro batione et recognitione praeconis a u t officialium dbtunc iudicio p raesidencium db, q u ae fu e rit libro in sc rip ta e t pu!blicadc [s]. E t hoc, si p a rs laesa facta publicacione huiusm odi ta c u e rit vel agere non p raesu m p seritdd ad sex septim anas, quo facto violatores huiusm odi in poenam quindecim sexagenarum , que Rocznycza v o catu r condem nari debent e t in carcerem de sex septim anis recludi.
Item articu lu m d e invasione dom orum illu strissim i olim dom ini dticis C onradi patxis n o stri charissim i in toto ap probam us e t decrevim usdi, ut o b se rv e tu r firm issim e et exequatur.
Ite m q u icu n q u e fu e rin t accusati coram cap itan eis no stris quod cen su ra s ecclesiasticas u ltra annum et sex sep tim anas su stinerent, tales om nes eap itan e i n o stri ad instigacionem p a rtis e t processibus c en su raru m d eb ite rev isis secundum consuetudinem te rra e n o strae in carcerem depon ere te n e b u n tu r e t inde eos non d im ittere, donee p a rti suae satisfa- c ia n tdg et a censurisdh se absolvi procurent.
Item v olu im usdi e t constituim us, u t istae co n sü tu tio n es no strae ad conventionem generalem , quam in proxim o^ ponem us, om nibus consiliariis et te r r a r u m nim tiis d u ra re n t d u n ta x a t et ab om nibus firm issim e ob ser- v e n tu r. In qu a conventione de istis et alias excessiibus consilio m eliori e t
CP venturim wyszogr. 11.
cr expectaret warsz. 14.
rs tu rri wyszogr. 11.
et—ct unius anni spaitio warsz. 14, wyszogr. 11.
c u —cu num eri e t m onetae warsz. 14.
cw—cw ob solvendum warsz. 14. су observandam warsz. 14.
cz ut si warsz. 14. da eos warsz. 14.
db—db iudicio tune praesidencium warsz. 14. de pmblicata warsz. 14, wyszogr. 11.
dd presum serit warsz. 14. de carcere wyszogr. 11. di decernim us wyszogr. 11. dB satisfacient warsz. 14. dh censibus warsz. 14. di volumus warsz. 14. dJ proximis warsz. 14.
292 B O H D A N SO B O L
de lib e ra ti one p ro v id ebim us et sta tu e m u s aut, quos m ododk p o su im us articu lo sd', ap p ro b ab im us rf.
Ideo tu ae G en ero sitati co m m ittim u s e t m an d am us convocatis no bilibu s in c a p itan e a tu tu a e dl G en ero sitatis<,rn die term in o ru m e t fo rensiu m fac p raeconi a lta voce public-are h os a rtic u la s e t co n stitutkm es n o stra s* 1, q u as n o tariu s te rre s tris ex p resse et in te llig ib ilite r coram eis leg at e t re p e ta t, u t om nes in łe llig a n t e t easd em co n stitutio n es n o stras in om nibus a rtic u lis cu sto diant o b serv en tq u e firm issim e ac*10 eosdem articulos fac ta p u b lica- tione in lib ru m te rre s tre m dpfacias in sc rib e re dp ita , u t n em in em la te a n t, nec a lite r faciatdr dsG enerositas tu ads dtp ro g ra tia n o stra dt. D atu m W a r- schouie fe ria secu nd a post festů m s an cti Jo a n n is B ap tistae anno do m ini m illesim o quingentesim o vigesim o q uin to 1S.
2. K S . A N N A M A Z O W IE C K A W Y D A JE , P R Z Y U D Z IA L E R A D Y K S IĄ Ż Ę C E J I NA W N IO S E K P O S Ł Ó W , S T A T U T Z M IE N IA JĄ C Y P O S T A N O W IE N IA S T A T U T U JA N U S Z A Ш O M Ę Ż O B Ó JC A C H
Z 26 C Z E R W C A 1525 R .
Z a k ro c zy m na sejm ie 26 m aja 1526 O ryginał — n iezn any. K opie — odpis z papierów O sw alda Balzera, M a- nuscripta In s titu ti O ssoliniani III/7784, k. 730, na podstaw ie księg i zie m sk ie j ło m ży ń sk ie j t. 7(10), fol. 661— 661v i księgi zie m sk ie j w isk ie j
t. 4(1139), fol. 195"— 196 16.
L itte ra e illu strissim a e ducis A n n ae etc. s ta tu ti n o v ite r co n stitu ti e t la u d a ti e t a lte riu s cassativ ae ex miandato iu d icii d e v erbo ad v e rb u m in tro d u ctae, q u o ru m te n o r talis.
A nna, D ei g ratia, d u x M asoviae, R ussiae etc. G enerosis capitaneo, iudici, suibiudäci, n o ta rio a liisq u e officialilbus e t ddgnitariás iudicii te r re s tris Lom zensis e t d istric tu u m eiu s in Colno, Z am brow o e t O stralan ca, fidelibus g ra te n o b is d ile c tis g ra tia m n o stram . M amifestum vobis facim us, quia in hac conventione gen erali, quam cum consiliariis nostris, et n u n tiis om nium terra-rum in Zacroczym h ab u im u s, ad in sta n te m e t sollicitam p etitionem d icto ru m n u n tio ru m te rre striu m , co n stitu tion es novas et
dk w warsz. 14. і wyszogr. 11 skrót przez ściągnięcie: mio lub mdc.
d· artioulo wyszogr. 11.
dt tuo warsz. 14.
dm brak w warsz. 14. dn brak w warsz. 14. dn et. warsz. 14.
dP dP im omnibus districtibus scribere et introducere per notarium terrestrem facias warsz. 14.
dr fiat warsz. 14. d=—ds brak w warsz. 14.
di—dt pro nostra gratia warsz. 14.
14 Na tych słowach kończy się te kst w wyszogr. 11.
,s Po tekście w arszaw skim następuje form uła: commdssio propria domini ducis,
której nie m a w tekstach zakroczym skim i wyszogrodzkim . Pod tekstem zakro czym skim na f. 400v znajduje się dopisek: A nno dom ini 15126 Satolbato in vigília
Sanctae T rinitatis and m andatum Illustriss dom inae Annae Ducis Manzouie e t com- missionem dom inorum consiliariorum iuxta litteras suae Illustritatis cassati a rti- culi hic inserti.
articulos, q u i e ra n t p e r illu strissim u m olim dom in um ducem Jan u ssiu m , fra tre m n o stru m charissim um , anno n u p e r ex acto circa festu m san cti Jo a n n is B ap tistae d e com m inacione consiliariorum , officialium e t no h i- liu m in te r se d e hom icidiis e t pensioniibus, d e pace in iudiciis serv an d a, in toto e o ru m processu cassavim us e t m ortificavim us cassam usque et ex tin g u im u s p e r p rae se n te s p ra e te r articulos e t constitutio nes de p a r r i- cidis e t in v asione do m o rum et d e excom m unicatis, quos in eorum ten o re et verb is om nib us d e consilio e t consensu co n siliariorum et n u n tio ru m p rae d icto ru m validos et firm os relin q u im u s in robore; articu lu m e tia m u n u m d e occisione noibilis f e m k ia e e m e n d a tu m e tc o rre c tu m a d v o lu n ta te m eoru m in vigore rem ansim us e t te n e re ab om nibus in toto d u c a tu d e c re - vim us sub hoc ten ore e t modo: si quis fem in am nofoilem cu iu scu n q u e s ta tu s in te rfe c e rit, ta lis q u i se testib u s p len is e t non suspectis iu stifi- care non p o terit, sum m am pro cap ite nobili consuetam p a rti 'laesae et in su p e r p o enam diotam R uchą [s] ex antiquo solitam , videlicet sexag in ta m arcas n u m e ri e t m onetae Polonicalis p ro fisco ducali solvere d eb eb it e t praesentilbus e rit astrictu s. Ideo vobis om nibus com m ittim us e t m an dam us, quatiinus m ox visis p raesen tib u s in term inis te rre s trib u s convo- catis ad id n o b ilib u s tu n e praesen tib u s, legatis eis p rim u m h a s litte ra s n o stras e t tan d e m articu lo s h in c cassatos in lib ro te r r e s tr i e tia m cassetis e t d escrib atis hosque articulos, quos in vigore relinq uim us, p e rm itta tis s ta re in lib ro absque om ni cassatione e t cancellatione illas etia m litte ra s n o stras p ro p te r h u n c a rticu lu m em en d atu m e t praem issa om nia in lib ru m sc rib e re fac iatis e t scribatis, secus non fa c tu ri sub g ra tia nostra.
D atu m in co nventione g en erali Zacroczim ensi, salbbato in vigilia san ctissim ae T rin ita tis, anno D om ini m ilesim o quingentesim o vigesim o sexto.
Commissio dom inorum consiliariorum
3. S E J M M A Z O W IE C K I W Y D A JE W Y R O K W S P R A W IE S Z L . A N D R Z E JA D U C Z IM IŃ S K IE G O O B R A T O B Ó JS T W O , W O P A R C IU O S T A T U T K S . JA N U S Z A O M Ę Ż O B Ó JS T W IE Z 1525 R .
I K O N F IR M A C JĘ T E G O Ż P R Z E Z Z Y G M U N T A I Z 1532 R .
W arszaw a na sejm ie 30 m aja 1532 O ryginał — n iezn a n y. K opia — A k ta ziem i grodu warsz. 15(1527— 1532)7
f. 1629, AG A D .
D ecretu m D uczim ino in causa fra tricid ii.
D om ini consiliarii in actu co n ten ti revLso d ecreto dom ini p a la tin i et vicesg eren tis in toto d u c a tu M azoviae in V y sch egrath facto eo tem p ore du m causa p ro se q u e b a tu r iu x ta citatio n em contra nobilem A n d reám D uczim ynski p e r in stig ato rem R egiae M aiestatis propositum que, e x ti- te r a t p ro in te rfe c tio n e germ an i ipsius olim nobilis P e tri de Duczim yno, qu em su p e rv e n ien s m an u hostili e t a rm a ta cum suis coadiutoribus su p e r lab o rem ipsius dissem in avit in agro suo in terfecit, d e vivoque m o rtu u m efecit (tan q u am s u p e r hunc, qui in p rim o term in o non stetit- citatu s) e t consors ipsius de iu re siibi term in ů m rep o n ere n on potuit, eo q u ia e ra t
294 B O H D A N S O B O L
in cu lp a ta cum dieto fra tric id a p ro facto e t co adiu torium d ocu it su p er eandem p a rs actorea, iu x ta s ta tu tu m d u c a tu s M asoviae de s u p e r oblo- q u e n te m e t s e n te n tia s a n tiq u as p e r olim dom inos duces factas p ro lege observatas, e t iu x ta p ra e fa tu m d e c re tu m in V y sch eg rath factum , a que e ra t a p p ellatu m ad conven tion em g e n e ra le m iu d iciariam iu x ta rem issio- n em litte ra le m R egiae M aiestatis eidem rem issioni satisfaciendo in eodem con v entu d om ini consiliarii te rm in a te d é b ité a p u d se tali facto crim in ali fra tric id ii r e viso s ta tu to an tiq u o olim d ucis Ja n u ssii e t e iu sd em co n fir- m atione p e r R egiam M aiestatem p lan e in sim ilibus causis disp o n en d a e t rev isis se n te n tiis illu strissim o ru m olim d u c u m ab a n tiq u o fu lm in atis, e t s ig n a n te r in causa n o b iliu m d e 'blysne p ro fra tric id io e t N ow ogdw or- skich pro m atricid io factis et decretis, eu n d em A n d reám p ro ta m enorm i facto, q u o d a u su s est facere s u p e r g e rm a n o suo olim nobili P e tro decre- v e ru n t iu x ta sta tu tu m . N ihilom inus v e ro de b e n ig n ita te iu ris sem oto rlg o re et fo rm a iu ris d e consensu p a rtis acto reae e t in stig an tis nobilis C a th e rin ae relictae, S tan islai, Jo an n is, Z ophiae, A nnae, H edvigis, M ar g areth ae, p u e ris p ra e fa ti olim nobilis P e tri in te re m p ti d e c re v e ru n t eidem C a th e rin ae ta n q u a m n a ta r a li tu to ri p u e ro ru m su o ru m m in o ren n iu m vel av unculo d icto ru m p u e ro ru m g erm an o in term in is te rre s trib u s secim dis po st reclam atio n em conventionis, plenos testes in p roprio d is tric tu p a r tiu m n o m in are e t ite ru m p o st n o m in atio n em te stiu m in seq u en tib u s d u - cere iu x ta h an c roth am :
yako then A ndrzey Duczimyn&ki zabyl sliachathnego pyotra b ra th a swego mego mazą a oycza moych dzieczl nasethw siego sbroyno rąką sw em y pomocz- nyki na iego roboczie, hy huezinili z niego m artw ego thako m y Bog pomosz hy iego m anka.
T estiu m
yako my о them viem y ysz u t supra.
Et du m p a rs acto rea p ro b a b it s u p e r p ra e fa tu m A n d re á m e x tu n c d e c re v e ru n t bona o m nia ipsius h a e re d ita ria cap itaneo illius d istric tu s con- fiscare p ro fisco R egiae M aiestatis e t c a p u t p ra e fa tu m in te re m p tu m iu x ta s ta tu tu m d e eisd em b onis p e r c a p itan e u m ,possesis p e rso lv e re e t p ra e fa tu m fra tric id a m iu x ta s ta tu tu m d u c a tu s M azoviae c o rrig ere a quo decreto p ra e fa tu s A nd reas ad R egiam M aiestatem cu m su is m u ltis alle- g atio n ib u s in p ra e s e n tia d o m in o ru m d e d u ctis ad conventionem g en eralem R egni Poloniae, q u a e p rio r e t u b icu m q u e c e le b ra b itu r appellaibat sed ei d o m in i d e fe re n o h ie ru n t ex eo quia s ta tu tu m p lan e d isp o n it fra tric id a s sim p liciter in tu rrim im poni et c o rrig e re iu x ta fo rm am s ta tu ti e t bona confiscari om nia. E t ipse A n d reas iu x ta c o n su etu d in em sibi d a b a t e t accipiebat allegationes su as in nu llo o b m itte re volens e t hos ideo d ecre- v e ru n t p ra e fa ta e consorti olim d icti P e tri in te re m p ti vel avim culo d ic to ru m p u e ro ru m g erm an o co nvicere d ic tu m fra tric id a m te stib u s q uia g erm an u s suus, p a tru u s d icto ru m p u e ro ru m m in o re n n iu m cui p ro batio in te re ra t, pro coadiutorio fa c ti crim inalis, quod d ic tu s fra tric id a p e rp e - tra v it su p e r p rio ri g erm ano suo olim Jacobo D uczim ynski e st in cu lp a- tu s etc.
-4. S E J M M A Z O W IE C K I W Y D A JE NA P R O Ś B Ę S T A R O S T Y C Z E R S K IE G O , W O P A R C IU O S T A T U T JA N U S Z A I I I O M Ę Ż O B Ó JS T W IE , W Y R O K P R E J U D Y C J A L N Y W S P R A W IE O Z A B Ó JS T W O S Z L A C H C IC A JA N A S L A N C Z IN S K IE G O P R Z E Z C H Ł O P Ó W K R Ó L E W S K IC H Z E W S I
W O LA G R O D Z K A
W arszaw a na sejm ie 30 m aja 1532 O rygina ł — niezn a n y. K opia — A k ta zie m i i grodu w arsz. 15 (1527— 1532),
f. 1631, A G A D
X)ecretum Slanczino pro form a s ta tu ti in cau sa hom icidii su p e r te rrig e n a ~ p e r cm ethonem facti lau d atu m .
Q uem adm odum g enerosus F lo rian u s P a ry sc h de Sieczcza ca p itan e u s C zem ensis q u e re la m e t negotium n obilium A ndreae, Luce, Stamislai, J o a n n is e t A u g u stis _ p u e ro ru m olim nobilis Jo a n n is Slanczinski d e Slanczino d e tu le ra t in p raesen tiam dom inorum consiliario ru m pro m o derna convention« inform atkm i, in q ua q u e re la p ra e fa ti p u e ri q u e sti e r a n t p raen o m in ato capitaneo, quom odo colones vel -subditi R egiae M aiestatis de Volya groczka ipsis p a tre m ip soru m olim nobilem Jo a n n e m in te rfe c e ru n t d e vivoque\ m o rtu u m e feceru n t. E x tu n c dom in i co n siliarii de un an im i consilio eorum , ita s ta tu e ru n t e t pro seq u ela s ta tu ti o rd in av eru n t, quod p ra e fa ti p u e ri olim d icti Jo an n is Slanczinski p ra e fa to s occisores om nes, q u i ipsis p a tre m in te rfe c e ru n t p len is testib u s b o n ae fam ae sim ul e t sem el indivisae convicere deb ent, in term in is com m unib u s p ro p rii te rrito rii in quo resident. E t c u m sic f u e rin t illi m alefacto res convicti q uotquot fu e rin t d e b e n t c ap ita sua re - d im e re sm e th o n a lia p ro u t p e n san t ad que red im en d a d e b e n t com pelli p e r c a p itan e u m illiu s loci a p ra e stitu to iuraim ento ad duas septim anas, sine q u a vis co n trad ictio n e, e t qui m alefacto rum convictus n on h a b u e rit quo collu m su u m re d im e t p u n ia tu r sen ten tia cap itis iu x ta d e m e ritu m ipsius.
