O ST A W ZR
YS
ZENIE
INŻYNIERÓW I TE CHN
IKÓ W
GÓ
N R T IC A W 102
109
113
124
131
137
142
150
157
165
171
177
183 prof. dr hab. inż. Edward Popiołek
dr hab. inż. Zygmunt Niedojadło, prof. AGH dr inż. Paweł Sopata
dr inż. Tomasz Stoch
dr hab. inż. Violetta Sokoła-Szewioła, prof. Pol. Śl.
dr hab. inż. Zygmunt Niedojadło, prof. AGH dr inż. Tomasz Stoch
dr inż. Paweł Sopata mgr inż. Szczepan Moskała
dr hab. inż. Jadwiga Maciaszek, prof. AGH mgr inż. Dominik Madusiok
dr inż. Paweł Sikora
dr hab. inż. Zygmunt Niedojadło, prof. AGH dr inż. Paweł Sopata
dr inż. Tomasz Stoch mgr inż. Wojciech Kołtyś mgr inż. Michał Niemczyk
prof. dr hab. inż. Stanisław Gruszczyński prof. dr hab. inż. Jacek Motyka
dr inż. Jerzy Mikołajczak mgr inż. Agata Kasprzak
Ryszard Hejmanowski prof. AGH Agnieszka Malinowska
Kajetan d'Obyrn Paweł Ulmaniec Andrzej Kwinta
dr hab. inż. Zygmunt Niedojadło dr inż. Janusz Jura
dr inż. Tomasz Stoch mgr inż. Karolina Matwij dr inż. Tomasz Stoch
dr hab. inż. Janusz Ostrowski, prof. AGH dr hab. inż. Zygmunt Niedojadło, prof. AGH dr inż. Paweł Sopata
mgr inż. Marcin Skobel
dr inż. Aleksandra Mierzejowska
dr hab. inż. Zbigniew Szczerbowski inż. Maciej Walicki
mgr inż. Dariusz Hajto
dr hab. inż. Andrzej Więckowski dr hab. inż.
dr inż.
dr inż.
mgr inż.
dr inż.
„Możliwości wykorzystania pogórniczych niecek obniżeniowych do oszacowania objętości pustek w zrobach poeksploatacyjnych”
„Zaburzenie w przebiegu przemieszczenia pionowego terenu jako prekursos wstrzasu górniczego”
„Funkcje aproksymujące przeciętny przebieg wskaźników deformacji dla wyznaczania parametrów rozproszenia losowego pogórniczych przemieszczeń i deformacji powierzchni terenu”
„Monitorowanie metodami skaningu laserowego i sondowania akustycznego wpływu eksploatacji górniczej spod lustra wody na obiekty chronione”
„Wykorzystanie przestrzennego automatu
deterministycznego do symulowania obniżeń terenu spowodowanych podziemną eksploatacją”
„Dokładność Numerycznego Modelu Terenu tworzonego w oparciu o satelitarny pomiar GPS”
„Potrzeba wdrożenia zintegrowanego systemu
monitorowania i dozowania wód kopalnianych do rzeki Wisły”
”Badania i prognoza deformacji górotworu w rejonie szybu Św. Kingi w Kopalni .Soli "Wieliczka" S.A.”
„Modelowanie przemieszczeń poziomych w teorii Knothego - Budryka dla warunków LGOM”.
„
”
„Modelowanie wpływu wielkości błędów średnich przyjmowanych wartości parametrów teorii wpływów na błąd średni prognozy obniżeń, nachyleń i krzywizn terenu górniczego”
„Nowoczesne techniki satelitarne w badaniach deformacji powierzchni terenu”
„Właściwości betonu dojrzewającego w nienormowanych warunkach kształtowanych przez górotwór”
Badania rozk adów odkszta ce poziomych w rozetach
pomiarowychł ł ń
1
6
11
17
24
27
31
38
48
52
59
65
71
78
85
93
„Uwagi do problemu wykorzystania węgla w polskiej gospodarce”
„Eksploatacja górnicza na obszarach szczególnego zagrożenia powodziowego”
„Pozyskiwanie koncesji na wydobywanie kopalin pod rządami nowej ustawy prawo geologiczne i górnicze”
„Idea minimalizmu w kształtowaniu terenów po eksploatacji górniczej”
„Współpraca Kompanii Węglowej S.A z gminami górniczymi”
„Przepisy prawa ochrony środowiska w praktyce przedsiębiorcy górniczego”
„Selektywne ograniczenie postępu ścian jako sposób zmniejszenia szkodliwych wpływów pod ważnymi obiektami budowlanymi”
„Konferencje dotyczące bezpieczeństwa i ochrony obiektów budowlanych na terenach górniczych (BiOOBnTG)”
„Opinie geologiczno-górnicze - dobra praktyka przy projektowaniu obiektów mostowych”
„Perspektywy wykorzystania cyfrowej kartografii gleb w ocenie szkód w glebach terenów górniczych”
„Przerwy dylatacyjne w utwardzonych kostką betonową powierzchniach na terenach górniczych”
„Dostosowanie obiektów mostowych do obniżonego koryta rzek i potoków”
„Sposoby przewidywania i odtwarzania zachowań konstrukcji budowlanych poddanych wpływom górniczym”
„Wytyczne obserwacji ciągłej obiektów zlokalizowanych na terenach górniczych”
„Ochrona budynków murowanych na terenie górniczym. Część 1 - Rozważania teoretyczne”
„Ochrona budynków murowanych na terenie górniczym. Część 2 - Porównanie analiz klasycznych
i współczesnych” prof. dr hab. inż. Andrzej Lisowski
dr inż. Roman Uzarowicz mgr inż. Piotr Wojtacha dr Cezary Bachowski
prof. dr hab. inż. arch. Krzysztof Gasidło dr hab. inż. arch. Krzysztof Rostański mgr Franciszek Dziendziel
mgr Izabela Kotarska mgr inż. Barbara Mizera prof. dr hab. inż. Jan Białek
dr hab. inż. Ryszard Mielimąka, prof. Pol. Śl.
mgr inż. Justyna Orwat dr inż. Olga Kaszowska
dr hab. inż. Andrzej Kowalski, prof. GIG dr inż. Wiesław Mika
dr inż. Izabela Bryt-Nitarska
prof. dr hab. inż. Stanisław Gruszczyński
dr hab. inż. Marian Kawulok, prof. ITB mgr inż. Leszek Chomacki
mgr inż. Leszek Słowik dr inż. Piotr Bętkowski
mgr inż. Jan Jamrozik
dr hab. inż. Lidia Fedorowicz, prof. Pol. Śl.
dr hab. inż. Jan Fedorowicz, prof. Pol. Śl.
dr inż. Marta Kadela dr inż. Łukasz Bednarski
dr hab. inż. Jan Fedorowicz prof. Pol. Śl.
dr inż. Magdalena Mrozek dr inż. Dawid Mrozek
dr hab. inż. Jan Fedorowicz prof. Pol. Śl.
dr inż. Magdalena Mrozek dr inż. Dawid Mrozek
X KONFERENCJA NAUKOWO-TECHNICZNA - Czerwiec 2014
W dniach 4-6 czerwca 2014 roku w Centrum Konferencyjnym Villa Verde w Zawierciu
odbyła się X Konferencja naukowo-techniczna pt. „OCHRONA ŚRODOWISKA NA TERENACH GÓRNICZYCH”. Organizatorami Konferencji byli:
Główna Komisja Miernictwa Górniczego, Geologii i Ochrony Środowiska Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Górnictwa
Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie,
Główny Instytut Górnictwa,
Wydział Górnictwa i Geologii Politechniki Śląskiej w Gliwicach
Polski Komitet Międzynarodowego Towarzystwa Miernictwa Górniczego.
Honorowy Patronat nad Konferencją objęli:
Wicepremier, Minister Gospodarki
Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Konferencja podejmująca problematykę ochrony środowiska na terenach górniczych, organizowana jest w cyklu dwuletnim od 1994 r. Inspiracją dla jej organizatorów jest kontynuacja idei Międzynarodowego Dnia Ochrony Środowiska, który został proklamowany w czasie pierwszej konferencji ekologicznej ONZ w Sztokholmie w 1972 r.
Celem X Konferencji była wielopłaszczyznowa prezentacja aktualnych problemów i najnowszych osiągnięć naukowych oraz projektów innowacyjnych wspierających rolę i zadania górnictwa w rozwoju cywilizacyjnym, przy przestrzeganiu zasad racjonalnego kształtowania środowiska i ochrony przyrody. W trakcie jej obrad prezentowane były również prace traktujące o zagrożeniach dla środowiska wynikających z działalności przemysłu wydobywczego, ich źródłach i skutkach, a także koniecznych środkach i metodach działań zapobiegawczych i naprawczych.
Szczególnie ważnym, obszarem tematycznym tegorocznej konferencji, były problemy dotyczące pozyskiwania koncesji na wydobycie kopalin.
W Konferencji uczestniczyła kadra inżynieryjno-techniczna przedsiębiorstw działających we wszystkich dziedzinach górniczych: prac geologiczno – poszukiwawczych, wydobywania węgla kamiennego, węgla brunatnego oraz rud metali i surowców skalnych oraz liczne grono przedstawicieli uczelni i instytutów naukowych, instytucji i organizacji zajmujących się problematyką górnictwa, geologii, ochrony środowiska, planowania przestrzennego, a także gmin zajmujących się rozwiązywaniem problemów z zakresu ochrony środowiska w związku z prowadzeniem działalności górniczej.
Artykuły publikowane w niniejszym numerze Przeglądu Górniczego były w większości prezentowane przez ich autorów, w formie referatów w trakcie obrad Konferencji. Dokumentują one jej szczególną wartość naukową, poznawczą i edukacyjną.
Stanowią o dorobku naukowym i popularyzatorskim oraz merytorycznym wkładzie tej konferencji w kreowaniu działań zmniejszających szkodliwe oddziaływanie na środowisko, a przez to udziału górnictwa w zrównoważonym rozwoju społeczno - gospodarczym.
MIESIĘCZNIK STOWARZYSZENIA INŻYNIERÓW I TECHNIKÓW GÓRNICTWA
PRZEGLĄD GÓRNICZY
założono 01.10.1903 r.
N r 8 (1101) sierpień 2014 Tom 70 (LXX)
*) Emerytowany pracownik Głównego Instytutu Górnictwa.
UKD 622.333: 622.001.81: 622.333.33
Treść: Nawiązując do czterech artykułów, w których w okresie od czerwca 2013 r. do maja 2014 r. były podejmowane problemy lepszego wykorzystania węgla w polskiej gospodarce – autor zgłasza uwagi do dwóch istotnych problemów: problemu nieracjonalnej polityki klimatycznej Unii Europejskiej i problemu doboru właściwych kryteriów do rozstrzygania strategicznych problemów gospodarczych.
Abstract: With regard to four papers which present the matter of better coal utilization in the Polish economy, discussed between June 2013 and May 2014, the author comments two fundamental issues: the irrational EU climate policy and selection of suitable criteria to settle the strategic economic problems.
Prof. dr hab. inż. Andrzej Lisowski*)
Uwagi do problemu lepszego wykorzystania
węgla w polskiej gospodarce
(POLEMIKI – DYSKUSJE)
Comments on the issue of coal utilization in the Polish
economy
(POLEMICS – DISCUSSIONS)
Słowa kluczowe:
górnictwo węgla kamiennego, polemiki, dyskusje, gospodarka Key words:
coal mining industry, polemics, discussions, economy
1. Wprowadzenie
Artykuł pani dr hab. inż. Lidii Gawlik i Prof. dr. hab.
inż. Eugeniusza Mokrzyckiego, pt. „Scenariusze wyko- rzystania węgla w polskiej energetyce w świetle polityki klimatycznej Unii Europejskiej” [3] – opublikowany w „Przeglądzie Górniczym” w maju 2014 r. – dobrze wpi- suje się w nieuzgodniony ciąg artykułów zapoczątkowany w
„Wiadomościach Górniczych” (nr 6/2013) przez prof. dr. hab.
inż. Macieja Kaliskiego [4]. Do tego ciągu artykułów zaliczam swoją wypowiedź: „Pojawiło się światło w tunelu” („Przegląd Górniczy” 10/2013) [8] oraz artykuł Prof. dr. hab. inż. Józefa Dubińskiego i prof. dr. hab. inż. Mariana Turka pt.: „Wzrost produktywności i bezpieczeństwa pracy w kopalniach szansą na funkcjonowanie i rozwój górnictwa węgla kamiennego w Polsce” („Przegląd Górniczy” 4/2014) [2].
Istotną wspólną cechą wskazanych artykułów jest poszuki- wanie możliwości i dróg lepszego wykorzystania górnictwa
węglowego jako istotnej szansy na zapewnienie gospodar- ce i społeczeństwu stabilnego rozwoju i bezpieczeństwa energetycznego.
To, że pochodzą z różnych środowisk: AGH i równocze- śnie Ministerstwo Gospodarki oraz GIG i Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, i że ukazały się w ciągu jednego roku – wskazuje, że podnoszony problem jest istotny i aktualny.
Rozległość i wielowątkowość problemu rozpatrywa- nego w przywołanych artykułach, wskazuje na celowość dalszej wymiany poglądów i dalszego poszukiwania roz- wiązań, które powinny znaleźć się w niewątpliwie potrzeb- nym PROGRAMIE LEPSZEGO WYKORZYSTANIA GÓRNICTWA WĘGLOWEGO w naszej gospodarce. Jest to jedna z niewielu realnych i najbardziej znaczących szans na rozwój naszej gospodarki.
Włączając się ponownie do tej wymiany poglądów, zgła- szam dwie uwagi. Nawiązuję w nich do treści przywołanych artykułów. Intencją wypowiedzi jest rozszerzenie dyskusji i zwiększenie aktywności środowisk górniczych w dążeniu do lepszego wykorzystania węgla w naszej gospodarce.
2. UWaGa 1
Polska nie powinna poddawać się wymaganiom polityki klimatycznej narzucanej przez Unię Europejską Prof. Kaliski we wspomnianym artykule bierze pod uwagę wymagania pakietu klimatycznego Unii Europejskiej jako znaczący (niemal zasadniczy) czynnik kształtujący naszą politykę elektro-energetyczną. Podobnie dr hab. Lidia Gawlik i prof. Eugeniusz Mokrzycki ukierunkowali przeprowadzoną scenariuszową analizę polskiej polityki elektro-energetycznej do roku 2050 – dostosowując ją do wymagań polityki klima- tycznej Unii Europejskiej.
Nie solidaryzuję się z tą uległością. Prowadzoną przez polski rząd w kolejnych kadencjach po wdrożeniu rynko- wej transformacji – politykę degradacji górnictwa węgla kamiennego – uważałem i uważam za błędną [9]. Także dotychczasową zgodę kolejnych rządów na antywęglową politykę klimatyczną prowadzoną przez Unię Europejską uwa- żam za błąd. W tym kontekście i aspekcie – przekaz zawarty w obydwóch przywołanych artykułach – oceniam krytycznie.
Uważam, że aktualnie funkcjonujący rząd nie powinien dopuścić do dalszego podporządkowywania Polski – polityce klimatycznej Unii Europejskiej – zabiegając też o zmianę tej polityki w całej Unii. Równocześnie nasze środowiska górni- cze powinny otwarcie i stanowczo wskazywać na wszystkie negatywy tej antywęglowej polityki.
Twierdzę, że klimatyczna polityka Unii Europejskiej jest utopijna i nieracjonalna z dwóch istotnych powodów.
Po pierwsze, dlatego, że gdyby nawet ograniczenie spa- lania węgla mogło rzeczywiście wpłynąć znacząco na klimat planety – to warunkiem koniecznym osiągnięcia tego rezul- tatu byłoby przyjęcie unijnej polityki przez cały świat, który w roku 2012 zużywał już blisko 8 miliardów ton węgla (ener- getycznego, koksowego i brunatnego). Ale świat nie może i nie chce rezygnować z węgla jako nośnika najpowszechniej występującego i zapewniającego dostępność energii po naj- niższym koszcie. Największe potęgi w zużyciu tego paliwa (Chiny 3 665, USA 0,821, Indie 0,765, Rosja 0,249 miliardów ton) – podobnie jak większość pozostałych państw – odrzucają politykę zwalczania najtańszego i najpowszechniej dostępne- go nośnika energii. W tej sytuacji Unia ze swoją antywęglową polityką klimatyczną jest skazana na jej wycofanie. Termin wycofania będzie tym krótszy, im szybszy będzie rozwój technologii zmniejszających emisję CO2 oraz rozwiązań umożliwiających utylizację bądź wykorzystanie tego gazu.
Także im wyraźniej będzie rosło zagrożenie utratą przez Unię Europejską gospodarczej konkurencyjności i rosnącym bezrobociem. Warto też zauważyć, że w tej sytuacji i w tych proporcjach – planowane przez nasz rząd ograniczenie udziału węgla w naszym bilansie paliwowo-energetycz- nym poprzez budowę energetyki atomowej i szybki wzrost udziału wciąż drogiej energii odnawialnej, jest – z punktu widzenia ochrony klimatu naszej planety – zupełnie BEZ ŻADNEGO ZNACZENIA!
Natomiast z punktu widzenia możliwości rozwojowych gospodarki – ma znaczenie ogromne! Koncepcja „miksu”
[4], który zapewnia bezpieczeństwo energetyczne – jest słuszna – jeżeli uwzględnia specyfikę nośników importo- wanych i rodzimych!
Po drugie – nie ma żadnych dowodów na to, że przestały oddziaływać czynniki, które od miliardów lat kształtowały klimat naszej planety – z zaskakującą siłą i zmiennością.
Wystarczy przypomnieć znane z podręczników ery geolo- giczne i arktyczny lodowiec, który przed zaledwie dwudziestu tysiącami lat opierał się o nasze Góry Świętokrzyskie!
Dobrą ilustracją skuteczności i aktualności tego oddziały- wania jest załączony wykres (rys. 1). Kiedyś udostępnił mi go
prof. dr hab. inż. Marek Jaczewski, a w roku 2009 opubliko- wał w „Przeglądzie Górniczym” prof. dr hab. inż. Bronisław Barchański [1]. Ponieważ wciąż jest mało znany – przypo- minam zilustrowane nim wyniki badań arktycznego lodowca.
Badanie polegało na wierceniu otworu do głębokości ponad 4 kilometrów (patrz wykres słupkowy w dolnej części rysunku), pobieraniu próbek rdzenia i analizie atmosfery przechowanej w płatkach śniegu kiedyś formujących lodowiec. Wiek naj- starszych próbek z dna otworu przekracza 400 tysięcy lat.
Analiza pobieranych próbek umożliwiła określenie i przedstawienie na wykresie trzech parametrów badanej atmosfery: jej temperatury oraz zawartości dwutlenku węgla (CO2) i metanu (CH4).
Wykres wykazuje:
a) Wyraźnie podobny (współbieżny), przebieg krzywych określających temperaturę ówczesnej atmosfery oraz zawartość w niej metanu (CH4) i dwutlenku węgla (CO2), któremu (jako głównemu składnikowi tzw. gazów cieplar- nianych) – gdy jest produkowany przez człowieka – przy- pisuje się największą odpowiedzialność za obserwowane ostatnio ocieplenie klimatu.
b) Wyraźnie występujące cykliczne spadki i wzrosty zarówno temperatury ówczesnej atmosfery, jak zawartości w niej CO2 i CH4.
c) Na przestrzeni nieco ponad 400 tysięcy lat wystąpiło 5 okresów charakteryzujących się maksymalnymi warto- ściami temperatury oraz zawartości CO2 i CH4.
d) Aktualnie – co na osi poziomej wykresu reprezentuje odcinek najbliższy zera – nasza planeta znajduje się w fazie wzrostu temperatury oraz wzrostu w atmosferze zawartości gazów: CO2 i CH4.
e) Sądząc z wysokości temperatury osiąganej we wcześniej występujących okresach szczytowych – aktualny cykl jej wzrostu jeszcze nie osiągnął swego ekstremum.
Taki jest bezpośredni przekaz prezentowanego wykresu.
Jednak rozszerzając interpretację – można spytać, jakie było wzajemne oddziaływanie trzech rozpatrywanych parametrów?
Który z nich – CO2, temperatura czy CH4 – jest rzeczywiście odpowiedzialny (lub najbardziej współodpowiedzialny) za współbieżny kształt krzywych obrazujących ich zmiany wy- stępujące wzdłuż osi czasu?
Otóż nie mam wątpliwości, że parametrem wiodącym, który kształtował wartość dwóch pozostałych była tempe- ratura. Gdy w okresie ostatnich 400 tysięcy lat temperatura powierzchni naszej planety nie była już poddana dominującym wpływom jej wnętrza (jądra) – o wahaniach temperatury wi- docznych na wykresie – decydowały procesy zachodzące na słońcu. Mówiąc inaczej decydowała ilość energii przekazy- wanej na ziemię przez słońce. To ona bezpośrednio i poprzez różne pochodne procesy zachodzące w ówczesnej przyrodzie, wywoływała współbieżność omawianych krzywych.
W tym kontekście trzeba pytać czy działalność człowieka jest w stanie, w sposób znaczący, zaburzyć rytm zmian klimatu ziemi – determinowanych procesami cyklicznie przebiegają- cymi na słońcu? Czy mógł to spowodować CZŁOWIEK, który wprawdzie na terenach wschodniej Afryki (może właśnie w Kenii gnębionej teraz gwałtownymi zmianami klimatu) – pojawił się przed około 60 tysiącami lat, ale przecież zaczął masowo wykorzystywać surowce energetyczne (głównie węgiel i ropę) dopiero niedawno – od około 200 lat? Czy rze- czywiście – ilość energii pozyskanej w tak krótkim czasie ze złóż (w postaci jej nośników) i przekazanej do atmosfery wraz z cieplarnianymi gazami – jest w stanie w sposób znaczący wpływać na jakość klimatu regulowanego już od milionów lat działalnością słońca?
Dotychczas nie ma przekonującej odpowiedzi na te pyta- nia. Nie ma też odpowiedzi na dalsze, bardziej szczegółowe pytania:
– Jaka jest proporcja między ilością energii wyzwalanej przez człowieka z pozyskiwanych nośników (głównie węgla, ropy i gazu) a ilością energii przekazywanej na nasz glob przez słońce?
– Jaka jest proporcja między ilością tzw. gazów cieplarnia- nych (głównie CO2) wytwarzaną przez człowieka i (w tym samym czasie) w przyrodzie – w nieustannej wymianie i przemianie związków tlenu i węgla – na lądzie i w ocenach?
– Ile dwutlenku węgla (CO2) i innych gazów cieplarnianych wytwarza człowiek, a ile wydobywa się z wnętrza ziemi, z czynnych wulkanów na lądzie i w oceanach?
Podobnych pytań jest więcej!
Dopóki nie mamy przekonujących „bilansów” wskazu- jących na rzeczywistą odpowiedzialność człowieka za zmia- ny klimatu obserwowane na naszej planecie – powinniśmy optować za ograniczaniem klimatycznych emocji i domagać się myślenia bardziej racjonalnego. Przede wszystkim powinniśmy protestować przeciw antywęglowej polityce uprawianej przez Unię Europejską i także przez nasze kolejne rządy.
3. UWaGa II
Rozpatrując problem polityki paliwowo-energetycznej – kryteria doboru nośników energii powinny uwzględ- niać podstawowe wymagania rozwoju gospodarczego kraju i dobrobytu społeczeństwa
Bankructwo i odrzucenie socjalistycznej gospodarki pla- nowej – obowiązującej w bloku sowieckim i u nas w epoce PRL – zaowocowało w środowisku ówczesnych, gospodar- czych decydentów radykalnym ich nawróceniem na wiarę li- beralnego rynku. Pojęcie planowania gospodarczego w skali państwa stało się herezją. Także zwyczajne oddziaływanie państwa na gospodarkę instrumentami polityki gospodarczej zaczęło być źle widziane. Sprawczą i dominującą siłą w go-
spodarce miała być „niewidzialna ręka rynku”. Wzajemna konkurencja przedsiębiorstw – nakazowo pozbawionych struktur integrujących je w większe i wielkie jednostki go- spodarcze (rozbicie niechcianych monopoli) miała się stać ich główną siłą napędową.
Tak jak w skali państwa, również w przedsiębiorstwach normalne gospodarcze planowanie, którego istotą jest szu- kanie i wybór najkorzystniejszego wariantu (scenariusza) proefektywnościowego rozwoju – znalazło się w niełasce.
Przy tym, podstawowym kryterium racjonalności gospoda- rowania – bez względu na rodzaj działalności i jej znaczenie w gospodarce kraju – stał się koszt i zysk. Kryteria szersze, takie jak: zatrudnienie, „bilans dochodów publicznych” [6], dochód narodowy czy bezpieczeństwo gospodarcze (w tym energetyczne) – w ogóle przestały funkcjonować! W skali państwa zniknęły, bo miała to załatwiać „niewidzialna ręka rynku”, a w przedsiębiorstwie, bo miał decydować najniższy koszt i największy zysk osiągany konkurencją, a nie racjo- nalnym proefektywnościowym zarządzaniem, które należało bieżąco kreować!
W takich – tylko szkicowo zarysowanych warunkach – wystarczyło nieudolnym zarządzaniem doprowadzić do- wolne przedsiębiorstwo czy branżę do wysokich kosztów i braku zysku, aby można było poddać ją degradującej lub likwidacyjnej restrukturyzacji ukierunkowanej przeważnie na prywatyzację (sprzedaż).
Jaskrawym przykładem skutków tego rodzaju polityki gospodarczej (lub raczej jej braku) jest branża górnictwa węgla kamiennego. Branża ta w latach 1985 – 1987 (według danych GUS) zapewniała najbardziej efektywny eksport z pośród 17 podstawowych branż polskiej gospodarki (patrz [9] tabela na str. 176). Ale wbrew faktom, od razu na początku rynkowej transformacji górnictwo to zostało uznane za nieopłacalne, do którego gospodarka dopłaca. W konsekwencji – wskaza- ną wyżej polityką – zostało doprowadzone do katastrofalnej degradacji! Poprzez pozbawienie koncernowej struktury (a z tym – możliwości produkowania nie tylko surowca, Rys. 1. Kształtowanie się trzech paramentów, które określają skład atmosfery i klimat naszej
planety – w okresie ostatnich 400 tysięcy lat [10]
Fig. 1. Shaping of three parameters which describe the atmospheric composition and climate on earth – within the last 400 000 years [10]
ale również jego pochodnych, głównie prądu oraz paliw płynnych i gazowych) i nieudolne WŁAŚCICIELSKIE ZARZĄDZANIE (znamienne m.in. utrzymywaniem cen wę- gla poniżej poziomu cen węgla importowanego oraz oddanie znaczącej części handlu węglem w ręce pośredników), branża ta została pozbawiona możliwości efektywnego funkcjonowa- nia. Poprzez niewykorzystanie możliwości eksportu i sprze- dawania nie tylko surowca – jej potencjał został zmniejszony o ponad 100 milionów ton rocznej produkcji [7].
Profesor Witold Kieżun w swej świetnej książce pt.
„Patologia transformacji” [5] podaje dużo innych przykładów niszczenia polskiego przemysłu, gdy w procesie rynkowej transformacji nie stosowano właściwych kryteriów gospo- darczych i społecznych.
Twierdzę z uporem, że kraj i społeczeństwo, nie może rozwijać się racjonalnie bez planowania realizowanego rów- nież w skali państwa (z wykorzystaniem przyjętej polityki gospodarczej) – w którym dokonuje się wyboru wariantów rozwoju, przy wykorzystaniu kryteriów dostosowanych do skali i znaczenia rozpatrywanej wytwórczości.
Twierdzę też, że koszt i zysk nie mogą być jedynym podstawowym i wystarczającym kryterium racjonalności gospodarowania! Kryterium to może być uznane za wystar- czające głównie w zakresie drobnych, rynkowych towarów konsumpcyjnych. Już w przypadku takich dziedzin wytwór- czości jak przemysł samochodowy, „wielka chemia”, przemysł okrętowy, czy zbrojeniowy, samo tylko kryterium kosztu i zysku – w polityce gospodarczej państwa – nie wystarcza!
Tym bardziej nie jest wystarczające w przypadku tych dziedzin wytwórczości, w których zapoczątkowuje się dalsze przetwór- stwo, a więc głównie w rolnictwie i przemyśle wydobywczym.
W tym ostatnim – strategiczną pozycję niewątpliwie zajmuje górnictwo węgla kamiennego i brunatnego. Przy naszym niewielkim wydobyciu gazu i ropy, oraz dopiero perspektywicznych możliwościach masowego pozyskiwania gazu z łupków – nośniki energetyczne zapewniane rozwojem górnictwa węglowego – stanowią naszą jedyną realną szansę na niezależność od importu i bezpieczeństwo paliwowo- -energetyczne.
Podstawowe w prezentowanym poglądzie jest to, że wykorzystanie rodzimych nośników energii nie tylko za- pewnia bezpieczeństwo energetyczne, ale również uruchamia najdłuższe łańcuchy zatrudnienia od kopalnego surowca po użytkową energię w postaci prądu lub w postaci innych pro- duktów uzyskiwanych chemiczną przeróbką – głównie paliw płynnych i gazu. A przecież za zatrudnieniem we własnym górnictwie i przemyśle przetwarzającym rodzimy węgiel, idzie zatrudnienie w przedsiębiorstwach obsługujących kopalnie i zakłady przetwórcze. W górnictwie (bez przetwórstwa) zatrudnienie w przedsiębiorstwach zaopatrzenia i obsługi kopalń jest czterokrotnie wyższe niż w samych kopalniach.
Czy w tych okolicznościach nie kłóci się ze zdrowym rozsądkiem rezygnacja z dużego górnictwa węglowego na podstawie kryterium samego tylko kosztu pozyskanego węgla, a nie kryterium jego wpływu na dochód narodowy?
Czy zamknięcie ponad 30 kopalń i zmniejszenie rocznego potencjału produkcyjnego górnictwa węgla kamiennego o ponad 100 milionów ton – tylko na podstawie kryterium kosztu produkcji – kształtowanego nieudolnym zarządza- niem – miało sens?
Kończąc drugą ze zgłaszanych UWAG, wskażę jeszcze dwie kwestie do dyskusji.
Czy ma sens uruchamianie w Polsce energetyki atomowej, dla której będziemy musieli importować gotowe reaktory, paliwo, serwis remontowy, części zamienne itd. na podstawie groźby wysokich opłat za emisję CO2 – co przewiduje jeden ze scenariuszy rozpatrywanych przez dr hab. Lidię Gawlik
i prof. Eugeniusza Mokrzyckiego [3]?
Czy bardzo słusznie postulowany przez profesorów Józefa Dubińskiego i Mariana Turka „wzrost produktywności i bez- pieczeństwa pracy w kopalniach węgla kamiennego” jako sposób na „funkcjonowanie i rozwój” tego górnictwa – nie powinien być wsparty zastosowaniem do jego oceny kryterium sensowniejszego niż tylko koszt i zysk [2]?
4. Zakończenie
Nie mogę pozbyć się dręczącego przekonania, że gdyby w latach 1989–1993 środowiska naukowe górnictwa oraz ka- dra kierownicza i załogi kopalń wystąpiły solidarnie w obronie górnictwa węgla kamiennego – z sięgnięciem do argumentu strajkowego i np. postępowania śledczego w komisji sejmowej – to jego losy potoczyłyby się inaczej. Niestety, potrzebnej aktywności i takiego postępowania zabrakło, a wskazane górnictwo zostało fatalnie zdegradowane.
Ostatnio, w związku z sytuacja na Ukrainie i pracami nad perspektywą funkcjonowania Unii Europejskiej do roku 2050, górnictwo węgla kamiennego i także brunatnego [11]
znalazło się w punkcie krytycznym. Znów rozstrzygają się jego losy na dziesięciolecia. Albo ulegniemy presji utopijnej polityki klimatycznej Unii Europejskiej i pod groźbą wyso- kiego kosztu pozwoleń na emisję CO2 damy się wepchnąć w budowę energetyki atomowej oraz nieracjonalnie wysoki udział drogiej energii odnawialnej – albo odrzucimy dotych- czasową antywęglową politykę (opartą na nieracjonalnie za- wężonych kryteriach, głównie koszcie produkcji) – i oprzemy ją na wykorzystaniu rodzimych surowców. Mam przy tym na myśli zarówno politykę elektroenergetyczną, jak paliwową – z wykorzystaniem chemicznej przeróbki węgla.
Intencją uwag, które przekazuję do dyskusji, jest zachęcenie środowisk górniczych do aktywności!
Obawiam się, że bez niej – bez zdecydowanych wystąpień i mocnej argumentacji „historia się powtórzy”! Znów jak przed ćwierćwiekiem zostanie zmarnowana szansa na realizację – wciąż aktualnego – PRZESŁANIA profeso- ra Bolesława Krupińskiego, który wskazywał na węgiel jako strategiczną dźwignię rozwoju naszej gospodarki i dobrobytu społeczeństwa.
W tym kontekście namawiam górnicze ośrodki badawcze – zwłaszcza Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN – do opracowania, bardzo potrzebnych, studyj- nych analiz, które odpowiedziałyby na dwa pytania:
1. Jak kształtował by się: „dochód publiczny” [6] i dochód narodowy (do roku 2014 i 2050), gdyby w ramach trans- formacji rynkowej nie utrzymywano górnictwa węgla kamiennego w stanie permanentnej zapaści finansowej i modernizacyjnej oraz nie wymuszano likwidacji ekspor- tu, ale utrzymując produkcję roczną na poziomie np. około 150 milionów ton – 50 milionów ton przetwarzano na 12 milionów ton paliw płynnych i gazowych, co w sposób zasadniczy zmniejszyłoby ich import1.
2. Jak kształtował by się „dochód publiczny” i dochód narodowy w latach 2014–2050 w dwóch scenariuszach:
a) w przypadku przestrzegania unijnej polityki klimatycz- nej i zbudowania w Polsce energetyki atomowej, i b) w przypadku ograniczenia rygorów polityki klima-
tycznej do rozsądnych rozmiarów i rozwoju energetyki węglowej (z wariantem zbudowania chemicznego przetwórstwa węgla).
Postulowane analizy nie są łatwe, ale przecież możliwe do
1 Sporo potrzebnych danych do takiej analizy zawiera artykuł [ ]
realizacji. Namawiam do wysiłku i zdecydowanych, skutecz- nych starań o powstanie odpowiedniego PROGRAMU i lepsze wykorzystanie węgla – powtarzam – dla rozwoju naszej gospodarki i zwiększenia dobrobytu społeczeństwa. Program powinien być przyjęty przez sejm i realizowany przez rząd.
Literatura
1. Barchański B.: Czy produkcja energii elektrycznej z węgla może wy- wołać ocieplenie klimatu. „Przegląd Górniczy” 2009 nr 11-12.
2. Dubiński J., Turek M.: Wzrost produktywności i bezpieczeństwa pracy w kopalniach szansą na funkcjonowanie i rozwój górnictwa węgla kamiennego w Polsce. Przegląd Górniczy 2014, nr 4.
3. Gawlik L., Mokrzycki E.: Scenariusze wykorzystania węgla w polskiej energetyce w świetle polityki klimatycznej Unii Europejskiej. Przegląd Górniczy, 2014, nr 5.
4. Kaliski M.: Pozycja węgla w polityce energetycznej Polski. „Wiadomości Górnicze” 2013, nr 6.
5. Kieżun W.: Patologia transformacji. Poltext, Warszawa 2012.
6. Lisowski A.: Rozszerzona ocena ekonomicznej efektywności przed- siębiorstw – metoda bilansu dochodów publicznych (BDP). „Przegląd Górniczy” 2002, nr 6.
7. Lisowski A.: Rynkowa transformacja polskiego górnictwa węgla ka- miennego 1989-2009. „Przegląd Górniczy” 2010, nr 1-2.
8. Lisowski A.: Pojawiło się „światło w tunelu”. „Przegląd Górniczy”, 2013, nr 10.
9. Lisowski A.: Górnictwo węgla kamiennego w Polsce – krytyczna ocena sposobu przeprowadzenia rynkowej transformacji i dyskusja proble- mów wciąż oczekujących na rozwiązanie, 2006-2013. Wydawnictwo Głównego Instytutu Górnictwa, Katowice 2013.
10. Sweet W., Bretz E.A.: Tward carbon – free energy. IEEE SPECTRUM, November 1999.
11. Tajduś A., Kaczorowski J., Kasztelewicz Z., Czaja P., Cała M., Bryja Z., Żuk S.: Węgiel brunatny – oferta dla polskiej energetyki. Możliwość rozwoju działalności górnictwa węgla brunatnego w Polsce do 2050 roku. Monografia. Komitet Górnictwa PAN, Kraków 2014.
*) Wyższy Urząd Górniczy, Katowice
UKD 622.333: 622.556.3: 622.333-049.7
Treść: W artykule przedstawiono uwarunkowania prawne podejmowania i prowadzenia eksploatacji górniczej na terenach zagrożonych powodzią, wynikające z ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz ustawy – Prawo wodne. Analizując uchylone i obowią- zujące przepisy ochrony powodziowej w ustawie – Prawo wodne stwierdzono brak korelacji pomiędzy nowo wyznaczonymi obszarami narażonymi na niebezpieczeństwo powodzi a obszarami bezpośredniego i potencjalnego zagrożenia powodzią.
Wskazano, że eksploatacja górnicza na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią może spowodować drastyczny wzrost poziomu zagrożenia, co powoduje, że podjęcie eksploatacji górniczej na takich obszarach wymagać będzie uzyskania decyzji zwalniającej od zakazu zmiany ukształtowania terenu. Omówiono stan prac nad opracowywaniem dokumentów stanowiących podstawę ochrony powodziowej, jak: Wstępna Ocena Ryzyka Powodziowego, mapy zagrożenia powodziowego, mapy ryzyka powodziowego, w oparciu o które wyznacza się obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi oraz obszary szczególnego zagrożenia powodzią, ponieważ w wielu przypadkach znajomość występowania i lokalizacji obszarów zagrożonych powodzią jest niezbędna przy podejmowaniu i prowadzeniu eksploatacji górniczej na tego rodzaju obszarach.
Abstract: This paper presents legal conditionality resulting from the Geological and Mining Law and the Water Law in planning and performing mining exploitation in the flood risk areas. During the analysis of repealed and effective regulations on anti- -flood protection in the Water Law, it was stated there is no correlation between the recently indicated flood risk areas and the areas of direct or potential flood risk. It was pointed that mining exploitation in the flood risk areas may cause a dramatic increase in the level of flood risk which in turn requires a decision releasing from the ban on changing the landform in order to plan and perform mining exploitation freely. This paper describes the completed works of documents preparation being the directions for anti-flood protection, such as: The Initial Flood Risk Evaluation, flood risk maps on which are the basis to indicate areas endangered with flood and areas of special flood risks. In many cases, however, the knowledge on location of flood risk areas is necessary for planning and performing mining exploitation in such places.
Mgr inż. Piotr Wojtacha*) dr inż. Roman Uzarowicz*)
Eksploatacja górnicza na obszarach szczególnego
zagrożenia powodzią
Mining exploitation in flood risk areas
Key words:
górnictwo węgla kamiennego, ekslopatacja, zagrożenie powodziowe Słowa kluczowe:
coal mining industry, exploitation, flood hazard
1. Wprowadzenie
Uwarunkowania podejmowania i prowadzenia eksplo- atacji górniczej na obszarach zagrożonych powodzią zmie- niły się w ostatnich latach w związku z wejściem w życie z dniem 1 stycznia 2012 r. przepisów ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne [1] oraz transpozycją dyrektywy powodziowej do przepisów ustawy z dnia 18 lipca 2001 r.
– Prawo wodne [2], co nastąpiło z dniem 18 marca 2011 r.
W pierwszej z wymienionych ustaw, nawiązując do uchylonych już pojęć z zakresu ochrony przeciwpowo- dziowej ustawy – Prawo wodne [3], wprowadzono wymóg uzgodnienia koncesji na wydobywanie kopalin z obszarów bezpośredniego i potencjalnego zagrożenia powodzią z or- ganem odpowiedzialnym za utrzymanie wód. Wprowadzając ten wymóg, w miejsce wymogu uzyskania opinii, tak jak stanowiły o tym przepisy wcześniej obowiązującej ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne [4], wzmocniono rolę organu odpowiedzialnego za utrzymanie wód w procesie koncesjonowania.
Transpozycja dyrektywy 2007/60/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, do przepisów ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne [2], zmieniła w sposób zasadniczy obowiązujące wcześniej w Polsce zasady ochrony powodziowej. Zmieniając zasady ochrony powo- dziowej, wprowadzono nowe pojęcia, takie jak np. obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi, obszary szczegól- nego zagrożenia powodzią. Zmieniły się również dokumenty stanowiące podstawę prowadzenia ochrony przed powodzią, którymi obecnie są: wstępna ocena ryzyka powodziowego, mapy zagrożenia powodziowego, mapy ryzyka powodzio- wego oraz plany zarządzania ryzykiem powodziowym.
Proces wdrażania nowych zasad ochrony przed powodzią nie został jeszcze zakończony. Wstępna ocena ryzyka powo- dziowego opublikowana została w grudniu 2011 r. Informacje o obszarach zagrożonych powodzią, określonych na mapach zagrożenia powodziowego i mapach ryzyka powodziowego podano do publicznej wiadomości w grudniu 2013 r. Kolejne dokumenty stanowiące podstawę ochrony powodziowej, plany zarządzania ryzykiem powodziowym, zostaną opracowane w terminie do dnia 22 listopada 2015 r.
Wprowadzone zmiany przepisów ochrony powodzio- wej w istotny sposób wpływają na możliwość prowadzenia eksploatacji górniczej na terenach zagrożonych powodzią.
W związku z tym, celem referatu jest zwrócenie uwagi na te przepisy i dokumenty dotyczące ochrony przed powodzią, które należy uwzględnić, planując eksploatację górniczą na tego rodzaju obszarach.
2. Uwarunkowania prawne
Uwarunkowania podejmowania i prowadzenia eksplo- atacji górniczej na obszarach narażonych na niebezpieczeń- stwo powodzi wynikają z art. 23 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze [1] oraz przepisów ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne [2], w szczególności działu Va – ochrona przed powodzią, okre- ślającego zasady ochrony terenów przed powodzią.
Art. 23 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze stanowi, że: „Udzielenie koncesji na:
… wydobywanie kopalin … z obszarów bezpośredniego lub potencjalnego zagrożenia powodzią wymaga uzgodnienia z organem odpowiedzialnym za utrzymanie wód oraz opinii organu właściwego do wydania pozwolenia wodnoprawnego;”.
W świetle ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne, organami odpowiedzialnymi za utrzymywanie wód śródlądo- wych, a więc z którymi należy dokonać uzgodnienia koncesji na wydobywanie kopalin z obszarów zagrożonych powodzią, są organy wykonujące prawa właścicielskie w stosunku do wód. Są to:
1. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej oraz dzia- łający w jego imieniu dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej – w stosunku do wód istotnych dla kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciw- powodziowej, tj. wód:
– w potokach górskich i ich źródłach,
– w ciekach naturalnych o średnim przepływie z wielo- lecia równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
– w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają wzceśniej wspomniane cieki, – granicznych,
– w śródlądowych drogach wodnych.
2. Dyrektor parku narodowego – w stosunku do wód znaj- dujących się w granicach parku, z wyłączeniem wód
granicznych oraz w śródlądowych drogach wodnych, skla- syfikowanych w klasie wyższej niż klasa I (na podstawie ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej).
3. Marszałek województwa, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej, w stosunku do wód istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa oraz w stosunku do pozostałych wód, w przypadku których wymienione organy nie wykonują praw właściciel-skich.
Uchylony art. 82 ust 1 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne [3] wskazywał, że obszary bezpośredniego zagrożenia powodzią to:
– tereny między linią brzegu a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, a także wyspy i przy- muliska,
– strefa przepływów wezbrań powodziowych określona w planie zagospodarowania przestrzennego na podstawie studium ochrony przeciwpowodziowej, opracowanego przez dyrektora regionalnej dyrekcji gospodarki wodnej.
Obszary potencjalnego zagrożenia powodzią, wskazane w uchylonym art. 83 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy, to tereny narażone na zalanie w przypadku:
– przelania się wód przez koronę wału przeciwpowodzio- wego,
– zniszczenia lub uszkodzenia wałów przeciwpowodziowych, – zniszczenia lub uszkodzenia budowli piętrzących albo
budowli ochronnych pasa technicznego.
W aktualnie obowiązujących przepisach ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne [2], obszary zagrożone powodzią zostały zdefiniowane i określone z pominięciem wcześniej wyznaczonych obszarów bezpośredniego i potencjalnego zagrożenia powodzią. Określając, w oparciu o aktualnie obo- wiązujące przepisu ustawy – Prawo wodne, obszary zagrożone powodzią przyjęto inną niż przy określaniu obszarów bezpo- średniego i potencjalnego zagrożenia powodzią metodykę i narzędzia dla ich ustalenia. Z tego powodu brak jest korelacji pomiędzy nowo wyznaczonymi obszarami zagrożonymi po- wodzią a obszarami bezpośredniego i potencjalnego zagroże- nia powodzią. W związku z powyższym zasadnym jest pytanie – z jakich obszarów zagrożonych powodzią wydobywanie kopalin wymaga uzgodnienia koncesji? Odpowiedzi na to pytanie należy szukać w przyjętym przez Sejm RP projekcie ustawy z dnia 24 kwietnia 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustawach [5]. Projekt ten wpro- wadza zmiany w art. 23 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne wskazujące, że wymóg uzgodnie- nia koncesji na wydobywanie kopalin z obszarów zagrożonych powodzią dotyczy obszarów, o których mowa w art. 88d ust.
2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne [2]. Są to następujące obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi wskazane we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego, które przedstawione zostały na mapach zagrożenia powodziowego:
a) obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat lub na których istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia eks- tremalnego,
b) obszary szczególnego zagrożenia powodzią,
c) obszary obejmujące tereny narażone na zalanie w przy- padku:
– przelania się wód przez koronę wału przeciwpowo- dziowego,
– zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodzio- wego,
– zniszczenia lub uszkodzenia budowli piętrzących, – zniszczenia lub uszkodzenia budowli ochronnych pasa
technicznego.
Wyjaśnić należy, że w świetle definicji zamieszczonej w art. 9 ust. 1 pkt 6c ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne [2], obszarami szczególnego zagrożenia powodzią są:
– obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat,
– obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat,
– obszary między linią brzegu a wałem przeciwpowodzio- wym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbu- dowano trasę wału przeciwpowodziowego, a także wyspy i przymuliska powstałe w sposób naturalny na gruntach pokrytych wodami powierzchniowymi stanowiące działki ewidencyjne,
– pas techniczny w rozumieniu art. 36 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej.
Warto zwrócić uwagę, że w szczególnych przypadkach, z zachowaniem wymogów art. 17 ustawy z dnia 5 stycz- nia 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo wodne [6], obszary bezpośredniego zagrożenia powodzią uznaje się za obszary szczególnego zagrożenia powodzią. Możliwe jest to pod warunkiem, że obszary bezpośredniego zagrożenia powo- dziowego zostały:
– wyznaczone przez właściwego dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej w studium ochrony prze- ciwpowodziowej sporządzonym w sposób spełniający wymogi uchylonego art. 79 ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne [3],
– zawarte w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, planie zagospodarowania przestrzennego woje- wództwa, miejscowym planie zagospodarowania prze- strzennego, decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz decyzji o warunkach zabudowy.
Istotne uwarunkowania planowania i prowadzenia eksplo- atacji górniczej na obszarach narażonych na niebezpieczeń- stwo powodzi wynikają z przepisów art. 88l ustawy – Prawo wodne [2].
Art. 88l ust. 1 wskazanej ustawy stanowi, że na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią zabrania się wykonywania robót oraz czynności utrudniających ochronę przed powodzią lub zwiększających zagrożenie powodziowe, w tym m.in.:
– wykonywania urządzeń wodnych oraz budowy innych obiektów budowlanych,
– zmiany ukształtowania terenu, składowania materiałów oraz wykonywania innych robót, z wyjątkiem robót związanych z regulacją lub utrzymywaniem wód oraz brzegu morskiego, a także utrzymywaniem, odbudową, rozbudową lub przebudową wałów przeciwpowodziowych wraz z obiektami związanymi z nimi funkcjonalnie.
Zakaz wykonywania robót oraz czynności utrudniają- cych ochronę przed powodzią na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią zawierały uchylone przepisy Prawa wodnego [3]. W przepisach obecnie obowiązujących zakaz ten został rozszerzony przez wskazanie, że dotyczy on rów- nież wykonywania robót oraz czynności zwiększających zagrożenie powodziowe. Rozszerzenie zakazu może w istot- ny sposób wpłynąć na możliwość prowadzenia eksploatacji górniczej, ponieważ wskutek eksploatacji górniczej zmienia się ukształtowanie terenu, prowadząc m.in. do obniżenia jego powierzchni. Obniżenie powierzchni terenu może zwiększyć poziom zagrożenia powodziowego, ponieważ zwiększyć się może głębokość zalania terenu wodami powodziowymi.
Zwiększyć się również może powierzchnia obszaru zagrożo- nego powodzią.
Poziom zagrożenia powodziowego ludzi i mienia, w zależ- ności od głębokości zalania terenu wodami powodziowymi,
określony został w rozporządzeniu z dnia 21 grudnia 2012 r.
w sprawie opracowania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego [7], co zestawiono w tabeli 1.
Tablica 1. Poziom zagrożenia powodziowego w zależności od głębokości zalania terenu [7]
Table 1. Level of flood risk depending on land inundation [7]
Głębokość wody h, m Poziom zagrożenia h ≤ 0,5 niski dla ludzi i budowli
0,5 < h ≤ 2 średni dla ludzi ze względu na możliwość ewakuacji na wyższe piętra, wysoki ze względu na straty materialne
2 < h ≤ 4 wysoki dla ludzi, zalaniu mogą podlegać nie tylko partery, ale również pierwsze piętra budynków
h > 4 wysoki dla ludzi i bardzo wysoki dla szkód całkowitych
Obniżenia powierzchni terenu powodowane eksploata- cją górniczą mogą być znaczne z punktu widzenia wzrostu poziomu zagrożenia powodziowego. Eksploatacja górnicza prowadzona metodą odkrywkową powoduje w przeciętnych warunkach obniżenia powierzchni terenu rzędu od kilku do kilkunastu metrów. W przypadku eksploatacji prowadzonej metodą podziemną, np. przez górnictwo węgla kamiennego, przeciętne, projektowane w okresach obowiązywania planu ruchu obniżenia powierzchni terenu osiągają wartości rzędu 2 - 3 metrów. Biorąc pod uwagę, jak zmienia się poziom za- grożenia powodziowego w zależności od głębokości zalania terenu wodą, nie trudno zauważyć, że eksploatacja górnicza prowadzona na obszarach zagrożonych może spowodować drastyczny wzrost poziomu zagrożenia powodziowego.
Zgodnie z art. 88l ust. 2 obowiązującej ustawy – Prawo wodne [2], dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej może zwolnić od zakazu wykonywania robót oraz czynności utrudniających ochronę przed powodzią lub zwiększają- cych zagrożenie powodziowe na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, jeżeli nie utrudni to ochrony przed powodzią. W przypadku, gdy zwolnienie dotyczy pasa tech- nicznego, w rozumieniu art. 36 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej, organem właściwym do wydania decyzji zwalniającej od zakazu jest dyrektor właściwego urzędu morskiego. Do wniosku o wydanie decyzji zwalniającej od wspomnianego zakazu dołącza się charakterystykę planowanych działań wraz z podstawowymi danymi technicznymi i opisem planowanej technologii wykonywania robót, mapę sytuacyjno-wyso- kościową z naniesieniem planowanych obiektów i robót, a w razie potrzeby obliczenia hydrauliczne i hydrologiczne.
Stroną postępowania jest wnioskodawca, właściciel wody i właściciel wału przeciwpowodziowego.
Art. 88l ust. 6 ustawy Prawo wodne wskazuje, że decyzja zwalniająca od zakazu wykonywania robót oraz czynności utrudniających ochronę przed powodzią lub zwiększają- cych zagrożenie powodziowe na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią wygasa, jeżeli w terminie 2 lat od dnia, w którym stała się ostateczna, nie uzyskano wymaganego pozwolenia wodnoprawnego. Nadmienić należy, że z treści art. 122 ust. 2 pkt 3 ustawy – Prawo wodne [2] wynika, że pozwolenie wodnoprawne wymagane jest nie tylko w przypadku wydania decyzji zwalniającej od zakazu wyko- nywania robót oraz czynności utrudniających ochronę przed powodzią lub zwiększających zagrożenie powodziowe na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, lecz również w przypadku wydania przez dyrektora regionalnego zarządu go-
spodarki wodnej decyzji zwalniającej od zakazu lokalizowania na tych obszarach nowych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, w tym z zakresu górnictwa.
3. Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi i ich lokalizacja
Z przedstawionych uwarunkowań prawnych podejmo- wania eksploatacji górniczej na obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi wynika, że w wielu przypadkach znajomość ich występowania i lokalizacji, zwłaszcza obsza- rów szczególnego zagrożenia powodzią, może mieć kluczowe znaczenie przy planowaniu tego rodzaju działalności.
Informacje o obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi dostępne są na stronie Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej – www.kzgw.gov.pl. W zakładce „ISOK Wstępna Ocena Ryzyka Powodziowego” udostępniony jest
„Raport z wykonania wstępnej oceny ryzyka powodziowego”
[8]. W zakładce „Mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego” [9] opublikowano mapy sporządzone dla rzek wskazanych do opracowania w I cyklu planistycznym.
Wstępna ocena ryzyka powodziowego została przygoto- wana w celu oszacowania ryzyka powodziowego i wskazania rzek lub odcinków rzek i wybrzeża, dla których zostaną opra- cowane mapy zagrożenia powodziowego. Jest to dokument poglądowy, opracowany w oparciu o łatwo dostępne dane, zawierający: „Raport z wykonania wstępnej oceny ryzyka powodziowego”, wstępną ocenę ryzyka powodziowego dla obszaru Polski oraz wstępne oceny ryzyka powodziowego oraz dla obszarów poszczególnych województw. Wymienione dokumenty zawierają:
– mapy obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powo- – mapy znaczących powodzi historycznych,dzi,
– mapy obszarów, na których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne.
Wstępna ocena ryzyka powodziowego nie stanowi pod- stawy dla planowania przestrzennego na danym obszarze lub innych działań mających na celu ograniczenie ryzyka powo- dziowego, ale na jej podstawie, dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, wskazano do opracowania w I cyklu planistycznym mapy zagrożenia powodziowego dla 253 rzek o łącznej długości 14 481 km.
Opracowane mapy zagrożenia powodziowego przedsta- wiają obszary zagrożone powodzią o określonym prawdopo- dobieństwie wystąpienia, tj.:
– niskim, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi wynosi 0,2%, tzn. powódź zdarzyć się może raz na 500 lat,
– średnim, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi wynosi 1%, tzn. powódź zdarzyć się może raz na 100 lat,
– wysokim, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi wynosi 10%, tzn. powódź zdarzyć się może raz na 10 lat.
Na mapach zagrożenia powodziowego przedstawiono dodatkowo obszary narażone na zalanie w przypadku znisz- czenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego lub budowli ochronnych pasa technicznego. Oprócz granic obsza- rów zagrożonych mapy zagrożenia powodziowego zawierają również informacje na temat głębokości wody oraz prędkości i kierunków przepływu wody. Mapy zawierające dane o pręd- kości i głębokości wody zostały wykonane dla wszystkich miast wojewódzkich, miast na prawach powiatu oraz innych miast o liczbie mieszkańców przekraczających 100 000 osób.
Opublikowane mapy zagrożenia powodziowego, określa- jące m.in. obszary szczególnego zagrożenia powodzią, nie są jeszcze dokumentami końcowymi, ponieważ podlegają one sprawdzeniu i weryfikacji. Mapy te nie zostały jeszcze prze- kazane organom odpowiedzialnym za ochronę powodziową, m.in. dyrektorowi regionalnego zarządu gospodarki wodnej, który jest organem właściwym do wydania decyzji zwalnia- jącej od zakazu wykonywania robót oraz czynności zwięk- szających zagrożenie powodziowe na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią. Z dostępnych informacji wynika, że oficjalne przekazanie tych map przez Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej organom administracji rządo- wej i samorządowej nastąpi w 2014 r. Od daty przekazania map, w ciągu 18 miesięcy (albo 30 miesięcy jeżeli parlament zaakceptuje propozycje zmian w Prawie wodnym), dane w nich zawarte powinny zostać uwzględnione w dokumentach planistycznych zagospodarowania przestrzennego.
4. Podsumowanie
Zmiany przepisów i zasad ochrony powodziowej w usta- wie – Prawo wodne stały się źródłem wątpliwości odnośnie wskazanego w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze wymogu uzgodnienia koncesji na wydobywanie kopalin z obszarów bezpośredniego i potencjal- nego zagrożenia powodzią z organem odpowiedzialnym za utrzymanie wód. Zdefiniowanie w obowiązujących przepisach ustawy – Prawo wodne obszarów zagrożonych powodzią, z pominięciem wcześniej stosowanych pojęć: obszary bezpo- średniego i potencjalnego zagrożenia powodzią spowodowało, że pojawia się pytanie – z jakich obszarów zagrożonych po- wodzią wydobywanie kopalin wymaga uzgodnienia koncesji?
Pojawiające się wątpliwości zostaną usunięte po wejściu w życie przepisów przyjętego przez Sejm RP projektu usta- wy z dnia 24 kwietnia 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw oraz po przyjęciu przez dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej map zagrożenia powodziowego, przedstawiających obszary za- grożone powodzią, określone zgodnie z obowiązującą ustawą – Prawo wodne.
Zakaz wykonywania robót oraz czynności utrudniających ochronę przed powodzią na obszarach bezpośredniego za- grożenia powodzią został rozszerzony przez wskazanie, że dotyczy on również zakazu wykonywania robót oraz czyn- ności zwiększających zagrożenie powodziowe. Rozszerzenie zakazu może w istotny sposób wpłynąć na możliwość prowa- dzenia eksploatacji górniczej na takich obszarach, ponieważ eksploatacja górnicza zwiększa zagrożenia powodziowe, powodując obniżenia powierzchni terenu. Warunkiem pro- wadzenia eksploatacji na obszarach bezpośredniego zagroże- nia powodzią jest uzyskanie decyzji dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej, zwalniającej od powyższego zakazu. Ze względu na trwającą weryfikację map zagrożenia powodziowego oraz brak określenia terminu przekazania map organom właściwym do wydania decyzji zwalniającej od wskazanego zakazu, nie jest jasne od kiedy wymagane będzie uzyskanie wspomnianej decyzji. Nie jest jasne rów- nież, czy wymóg uzyskania decyzji zwalniającej od zakazu wykonywania robót oraz czynności utrudniających ochronę przed powodzią lub zwiększających zagrożenie powodziowe na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dotyczyć będzie podmiotów prowadzących już eksploatację górni- czą na obszarach, które staną się obszarami szczególnego zagrożenia powodzią.
Literatura:
1. Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne (Dz.U. Nr 63, poz. 981, z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz.U. z 2012 r. poz.
145 z późn. zm.).
3. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz.U. z 2005 r., Nr 239 poz. 2019 z późn. zm.).
4. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne (Dz.U. z 2005 r.
Nr 228 poz. 1947 z późn. zm.).
5. Projekt ustawy z dnia 24 kwietnia 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustawach – druk sejmowy nr 2106.
6. Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo wodne (Dz.U. Nr 32 poz. 159).
7. Rozporządzenie Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz.U. z 2013 r., poz. 104).
8. Wstępna ocena ryzyka powodziowego. http://www.kzgw.gov.pl/pl/
Wstepna-ocena-ryzyka-powodziowego.html, [15.05.2014].
9. Mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego. http://
www.isok.gov.pl/pl/mapy-zagrozenia-powodziowego-i-mapy-ryzyka- powodziowego.html [15.05.2014].
*) KGHM Polska Miedź S.A.
UKD 622.34: 622.338.246: 622.33-043.7(094.5)
Treść: W artykule omówiono najważniejsze zmiany w zapisach nowej ustawy Prawo geologiczne i górnicze, z dnia 9 czerwca 2011r.
( Dz.U. Nr 163 poz. 981), związane z procesem ubiegania się przedsiębiorcy o koncesję na wydobywanie kopalin. W dziale III ustawy określono zakres wymagań związanych z uzyskaniem koncesji i wyspecyfikowano dokumenty niezbędne do złożenia kompletnego wniosku koncesyjnego. Przytoczono zapisy - ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, ustaw z zakresu ochrony środowiska i obszarów Natura 2000 oraz rozporządzenia wykonawcze do tych ustaw, odnoszące się do procedury wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach przedsięwzięcia, skompletowania wniosku koncesyjnego i spełnienia wymogów niezbędnych do otrzymania koncesji na wydobywanie kopaliny. Na przykładzie KGHM Polska Miedź S.A., która w latach 2010 - 2013 przeprowadziła proces uzyskania nowych koncesji, dla pięciu złóż na monoklinie przedsudeckiej, zobra- zowano skalę trudności procedur formalnych, ilość barier do pokonania i czasochłonność wykonania tej pracy.
Abstract: This paper discusses the most important changes in the provisions of the new Polish Geological and Mining Law of 9 June 2011 - abbreviated in Polish as Pgg (Journal of Laws No. 163, item 981), related with the process of applying for minerals extraction licenses by the mining operators. In chapter III Pgg the set of application requirements necessary to obtain the concessions were determined and documentation to be submitted together with such applications was specified. The paper presents the provisions of the Act on Freedom of Economic Activity (Journal of Laws No. 220, item 1447), laws referring to the environment protection and Natura 2000 areas, regulations enforcing those laws - which refer to the procedure of obtaining the decision on environmental conditions, completion of the license application and procedures of obtaining the license for minerals extraction. The scale of difficulty and level of time-consumption of this process is well presented on the example of KGHM Polish Copper S.A., which in 2010-2013 carried out the process of obtaining new concessions for five deposits in the Foresudetic Monocline.
Dr Cezary Bachowski*)
Pozyskiwanie koncesji na wydobywanie
kopalin pod rządami nowej ustawy
Prawo geologiczne i górnicze
Obtaining a license for exploitation of minerals under
the new Polish Geological and Mining Law
Słowa kluczowe:
koncesja, wydobywanie kopalin ze złóż, ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko oraz na obszar Natura 2000, decyzja o środo- wiskowych uwarunkowaniach, tereny zamknięte, projekt zagospodarowania złoża, użytkowanie górnicze, plan ruchu zakładu górniczego Key words:
concession, extracting minerals from deposits, impact on the environment and on a Natura 2000, environmental decision, enclosed areas, the management project of the deposit, the mining use, mine operations plan (schedule)
1. Wprowadzenie
W Polsce, podobnie jak w większości państw świata, wydobywanie surowców mineralnych na skalę przemysło- wą wymaga posiadania formalnego zezwolenia - koncesji.
Koncesjonowanie jest rodzajem sprawowania przez Państwo kontroli nad wybranymi rodzajami działalności gospodarczej, poprzez ograniczenie liczby prowadzących ją podmiotów [2]. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U.
z 2010 r. Nr 220 poz. 1447) [5] w art. 46.1 szczegółowo okre- śla rodzaje działalności wymagające uzyskania koncesji. Na pierwszym miejscu w ustawie wymienione jest poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie ze złóż - węglowodorów oraz
kopalin stałych, objętych własnością górniczą. Jednocześnie w pkt 2 tego samego artykułu, w zakresie szczegółów i warunków wykonywania działalności podlegającej konce- sjonowaniu, ustawa odsyła czytelnika do odrębnych ustaw branżowych, w tym do ustawy Prawo geologiczne i górnicze.
Nowa ustawa Prawo geologiczne i górnicze, z dnia 9 czerwca 2011r. ( Dz. U. Nr 163 poz.981) [7] weszła w życie 1.01.2012 r. Główną przyczyną zastąpienia przez nią obo- wiązującej wcześniej ustawy Pgg z 4 lutego 1994 r. [12] była konieczność pełnego wdrożenia dyrektywy węglowodorowej Wspólnoty Europejskiej (nr 94/22/WE, z 30 maja 2004 r.) [10].
Odpowiednią regulację w tym zakresie zawiera art. 21 nowej ustawy Pgg, (Dział III Koncesje, Rozdział 1 - Zasady kon- cesjonowania). Zgodnie z jego zapisem do koncesjonowania działalności dotyczącej poszukiwania lub rozpoznawania złóż węglowodorów oraz wydobywania węglowodorów ze złóż
