Ćwiczenia VIII
dr Katarzyna Łucarz
Kary za przestępstwa skarbowe
Kodeks karny skarbowy w art. 22 § 1 wymienia następujące kary za przestępstwa skarbowe:
1) karę grzywny w stawkach dziennych, 2) karę ograniczenia wolności,
3) karę pozbawienia wolności (karę aresztu wojskowego w stosunku do żołnierzy za przestępstwo skarbowe
zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat, przy czym to kryterium wypełniają wszystkie
sankcje, w których przewidziano karę pozbawienia
wolności).
Kara grzywny (art. 23k.k.s.)
Kara grzywny jest podstawową karą w Kodeksie karnym skarbowym ze względu na jej ekonomiczny charakter. W sprawach o przestępstwa skarbowe kara ta spełnia szczególną funkcję z tego względu, że przestępstwa te godzą w interes finansowy państwa, a celem sprawcy jest z reguły osiągnięcie korzyści majątkowej. W efekcie kary grzywny sprawca zamiast odnieść korzyść majątkową z popełnienia czynu zabronionego, ponosi straty, gdyż musi ją zapłacić , a przy tym zawsze musi uiścić uszczuploną należność publicznoprawną. Dodatkowo trzeba pamiętać, że stanowi ona dochód budżetu państwa i dlatego wszystkie przestępstwa i wykroczenia skarbowe są zagrożone właśnie tą karą. Występuje ona w
Kodeksie bądź jako kara samoistna (jedyna w sankcji) bądź jako kara orzekana obok kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności (kumulatywna).
Kumulatywnie może być wymierzona:
a) obok kary pozbawienia wolności – na podstawie sankcji przewidującej wymierzenie grzywny w kumulacji z pozbawieniem wolności, np. art. 54§ 1 k.k.s.
b) obok kary ograniczenia wolności - na podstawie sankcji przewidującej wymierzenie grzywny w kumulacji z ograniczeniem wolności – art. 110 k.k.s. i art. 26 § 1 k.k.s, gdy sąd orzeka karę
ograniczenia wolności zamiast przewidzianej w sankcji kary pozbawienia wolności i obok tej kary orzeka grzywnę przewidzianą za dane przestępstwo,
c) obok kary pozbawienia wolności albo kary ograniczenia wolności – w przypadku nadzwyczajnego obostrzenia kary za przestępstwo skarbowe zagrożone jedynie karą grzywny (art. 38§ 1 pkt 1 i2 k.k.s.),
d) obok kary pozbawienia wolności – w przypadku nadzwyczajnego obostrzenia kary za przestępstwo skarbowe zagrożone pozbawieniem wolności (art. 38§ 1 pkt 3 i 4 k.k.s.).
Sposób wymiaru kary grzywny za przestępstwa skarbowe
Karę grzywny za przestępstwa skarbowe wymierza się w stawkach dziennych dwuetapowo. Sąd określa wpierw liczbę stawek a następnie wysokość jednej stawki dziennej (wysokość grzywny otrzymujemy po przemnożeniu tych
czynników).
Liczba stawek: od 10 (minimum ustawowe) do 720 (maksimum ustawowe), jeżeli k.k.s. inaczej nie stanowi.
I faktycznie w kodeksie przewidziano inne granice jej wymiaru:
1) kara nadzwyczajnie obostrzona oraz kara łączna nie mogą przekroczyć 1080 stawek dziennych,
2) wyrokiem nakazowym sąd może wymierzyć karę grzywny w granicach nieprzekraczających 200 stawek dziennych
3) W rozmiarze określonym w sankcjach, które przewidują górną granicę
ustawowego zagrożenia grzywną w wymiarze niższym niż maksimum ustawowe, w wysokości 120,180,240,360 czy 480 stawek dziennych.
Sąd orzeka liczbę stawek dziennych proporcjonalnie do ciężaru gatunkowego popełnionego przestępstwa skarbowego, uwzględniając wszakże zasady i
dyrektywy wymiaru kary.
Wysokość stawki dziennej: od jednej trzydziestej części minimalnego
wynagrodzenia do jej czterystukrotności. Należy zwrócić uwagę, że zaimek „jej" odnosi się do czterystukrotności jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia, a nie do czterystukrotności samego
minimalnego wynagrodzenia. Toteż najwyższa stawka dzienna nie może przekroczyć czterystu trzydziestych części minimalnego wynagrodzenia.
Dyrektywy jej wymiaru: sąd orzeka o wysokości jednej stawki dziennej,
biorąc pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Intencją przepisu jest to, aby kara grzywny stanowiła dolegliwość dla ukaranego i godziła głównie w niego, a nie w jego rodzinę. Jeśli więc ukarany ma możliwości
zarobkowania, lecz świadomie z niej rezygnuje, to wymiar kary grzywny ma być dostosowany do tego, co ukarany może zarobić, a nie tylko do tego, co faktycznie zarabia.
Uwaga: w razie nałożenia odpowiedzialności posiłkowej sąd, ustalając
wysokość stawki grzywny, bierze pod uwagę także sytuację majątkową
odpowiedzialnego posiłkowo (art. 24§3 k.k.s.).
Na podstawie recypowanych przepisów Kodeksu karnego sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary grzywny (samoistnej), jeżeli uzna to za wystarczające do osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa. Zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę postawę sprawcy, jego właściwości i
warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.
Zawieszenie wykonania kary grzywny następuje na
okres próby, który biegnie od uprawomocnienia się
orzeczenia i wynosi od roku do 3 lat.
Kara ograniczenia wolności (art. 26 k.k.s i odpowiednio art. 34 i 35 k.k.s.)
Kara ograniczenia wolności występuje w Kodeksie karnym skarbowym, w którym możliwość orzeczenia kary ograniczenia wolności kumulatywnie z karą grzywny jest oryginalnym
normatywnym rozwiązaniem w prawie karnym skarbowym. Kara ta jest bardziej
ekonomiczna i humanitarna niż izolacyjna kara krótkoterminowego pozbawienia wolności, może być więc skutecznym środkiem zwalczania drobnej przestępczości ekonomicznej.
Do kary ograniczenia wolności stosuje się odpowiednio art. 34-36 k.k.
Sposób wymiaru:
1) Kara ograniczenia wolności jest wymierzana w miesiącach na okres od 1 do 12 miesięcy, 2) w razie nadzwyczajnego obostrzenia kary lub kary łącznej - kara ta nie może przekraczać
2 lat, co wynika z regulacji zawartych w art. 28 § 2 i art. 39 § 1 k.k.s. Tu wymierza się ją w miesiącach i latach.
Kara ograniczenia wolności polegająca na obowiązku pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wyznaczonym miejscu, z zastosowaniem systemu dozoru
elektronicznego, nie może trwać dłużej niż: 12 miesięcy, 70 godzin w stosunku tygodniowym, 12 godzin w stosunku dziennym (art. 35 § 3 k.k.s.).
Treść kary ograniczenia wolności
1) obowiązek wykonywania wskazanej przez sąd pracy. Jest to praca kontrolowana,
wykonywana nieodpłatnie na określone przez sąd cele społeczne (np. w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej), w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie, 2) w stosunku do osoby zatrudnionej sąd może orzec, zamiast tego obowiązku, potrącenie od 10 do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na wskazany przez sąd cel
społeczny. W okresie odbywania kary skazany ponadto nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy.
3) Obowiązek pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wyznaczonym miejscu, z zastosowaniem sytemu dozoru elektronicznego,
4) sąd może orzec wobec skazanego także obowiązki wymienione w art. 72 k.k. Uwzględniając specyfikę prawa karnego skarbowego, a w szczególności brak typowej osoby pokrzywdzonego, można tu wymienić zobowiązanie skazanego m.in. – do wykonywania obowiązku
alimentacyjnego,
- powstrzymywania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
- poddania się terapii uzależnień,
- poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji, - uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych
- powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach i miejscach.
Obowiązku i potrącenia orzeka się łącznie lub osobno (art. 34 §1 b k.k.).
Dodatkowe obowiązki:
1) obligatoryjne:
w czasie odbywania tej kary skazany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu, ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących
przebiegu odbywania kary, a nade wszystko jest obowiązany do wykonywania wskazanej przez sąd pracy. W przypadku przestępstwa skarbowego, w
związku z którym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej, sąd, wymierzając karę ograniczenia wolności, określa także obowiązek jej
uiszczenia przez skazanego w wyznaczonym terminie. Nieuiszczenie tej należności w tym terminie jest traktowane na równi z uchylaniem się skazanego od odbywania kary ograniczenia wolności (art. 188).
Uwaga: z dniem 6 czerwca 2010 r. został uchylony przepis o oddaniu
skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji lub organizacji społecznej.
2) fakultatywne:
obowiązek wskazany w art. 72 § 1 pkt 3 k.k., który stosuje się odpowiednio, tj. sąd może zobowiązać skazanego do wykonywania ciążącego na nim
obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby.
Podstawa wymiaru kary ograniczenia wolności Karę ograniczenia wolności wymierza się:
- na podstawie sankcji – jedyny przypadek przewiduje art. 110 (sprzedaż losów bez uprawnienia)
- zamiast kary pozbawienia wolności:
a) jeżeli przestępstwo skarbowe jest zagrożone karą pozbawienia wolności (z
wyjątkiem przestępstwa skarbowego popełnionego w warunkach nadzwyczajnego obostrzenia kary), zwłaszcza jeżeli orzeka się równocześnie środek karny, co nie stoi przeszkodzie wymierzeniu także kary grzywny grożącej za to przestępstwo obok kary pozbawienia wolności (art. 26 § 1 k.k.s.),
b) w razie nadzwyczajnego złagodzenia kary za przestępstwo skarbowe zagrożone karą pozbawienia wolności (art. 36 § 1 pkt 1),
c) w razie nadzwyczajnego obostrzenia kary za przestępstwa skarbowe zagrożone tylko karą grzywny (art. 38 § 1 pkt 1 i 2).
Biorąc jednak pod uwagę same sankcje określone w części szczególnej k.k.s., łatwo zauwazyć, że kara ograniczenia wolności grozi za jedno przestępstwo więcej niż kara pozbawienia wolności (wszystkie przestępstwa skarbowe zagrożone karą pozbawienia wolności w myśl art. 26 § 1 i dodatkowo przestępstwo z art. 110).
Kara pozbawienia wolności (art. 27 k.k.s.)
Kara pozbawienia wolności nie odgrywa w dzisiejszym prawie karnym skarbowym nie odgrywa wiodącej roli, gdyż pełni ją kara grzywny. Poza tym, ze względu na recepcję poprzez art. 20 § 2 przepisu art. 58 § l k.k. z karą pozbawienia wolności wiąże się dyrektywa nakazująca traktowanie bezwzględnej kary pozbawienia wolności jako ultima ratio. W prawie karnym skarbowym kara pozbawienia wolności ma największe znaczenie w obrębie przestępczości podatkowej. Kara pozbawienia wolności w Kodeksie karnym skarbowym nigdy nie występuje samodzielnie, zawsze grozi obok kary grzywny. Poza tym, zgodnie z art. 26, za przestępstwo skarbowe zagrożone karą pozbawienia wolności możliwe jest, po uwzględnieniu dodatkowych warunków, wymierzenie kary
ograniczenia wolności.
Z drugiej strony, wymierzenie kary pozbawienia wolności jest możliwe na podstawie art. 38, a więc w razie nadzwyczajnego obostrzenia kary za czyn niezagrożony w ogóle tą karą (w rozmiarze do 6 miesięcy -jeżeli
dotyczy czynu zagrożonego grzywną do 360 stawek dziennych, i do roku - gdy jest on zagrożony grzywną wyższą niż 360 stawek). Przy zagrożeniu czynu karą pozbawienia wolności obostrzenie to polega natomiast na jej
wymierzeniu w wysokości nie niższej niż miesiąc do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. W razie szczególnego nadzwyczajnego obostrzenia, gdy wartość uszczuplenia spowodowana czynem sprawcy jest wielka (art. 53 § 16), sąd orzeka karę pozbawienia wolności w wysokości nie niższej niż 3 miesiące do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego podwójnie.
Na podstawie art. 27 § 1 kara ta może być orzekana na okres od 5 dni do 5 lat (w razie nadzwyczajnego
obostrzenia kary do 1O lat, a w przypadku kary łącznej do 15 lat). W tym ostatnim przypadku od 8 czerwca 2010 r. możliwe jest także wymierzenie kary łącznej 25 lat pozbawienia wolności pod warunkiem zaistnienia
szczególnych warunków określonych w art. 86 § la k.k. (stosowanym w prawie karnym skarbowym na podstawie art. 20 § 2 k.k.s.), a także kary łącznej dożywotniego pozbawienia wolności (art. 88 k.k. w zw. z art. 20 § 2
k.k.s.).
Kara aresztu wojskowego
Zgodnie z art. 27 § 2, który wszedł w życie 17 grudnia 2005 r. - wobec żołnierzy, którzy dopuścili się
przestępstwa skarbowego, może być orzekana kara aresztu wojskowego w granicach od 5 dni do 2 lat. Do kary aresztu wojskowego stosuje się art. 322 § l i 3 k.k.
(w zw. z art. 20 § 2 k.k.s.), a w pozostałym zakresie, odpowiednio, przepisy o karze pozbawienia wolności.
Obie kary- pozbawienia wolności i aresztu wojskowego -
orzeka się w dniach, miesiącach i latach.
Kary orzekane za wykroczenia skarbowe
Za wykroczenia skarbowe k.k..s. w art. 47 §1 wymienia jedną karę. Mianowicie karę
grzywny określaną kwotowo. Kara grzywny orzekana jest w kwocie, jednoetapowo a nie jak za przestępstwa skarbowe w stawkach dziennych.
Kara grzywny kwotowej za wykroczenia skarbowe może być wymierzona w granicach od 1/10 wysokości minimalnego wynagrodzenia – minimum ustawowe – do dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia – maksimum ustawowe, chyba że k.k.s. stanowi inaczej (art. 48 §1 k.k.s.). Sankcje za wszystkie wykroczenia skarbowe maja jednakowe brzmienie: „podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe”, co oznacza, że
przewidziana grzywna ma granice identyczne z ustawowym minimum i maksimum.
Wymierzając karę grzywny lub nakładając ją mandatem karnym, uwzględnia się także
stosunki majątkowe i rodzinne sprawcy oraz jego dochody i możliwości zarobkowe (art. 48 § 4).
W k.k.s. przewidziano też inne górne granice dla grzywien wymierzanych w postępowaniu:
a)mandatowym – do podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia (art. 48 § 2 k.k.s.), b)nakazowym - do dziesięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia.
W obu wypadkach dolna granica grzywny pozostaje niezmieniona i wynosi jedną dziesiątą minimalnego wynagrodzenia. W trybie mandatowym grzywnę nakłada finansowy lub niefinansowy organ postępowania przygotowawczego, w trybie nakazowym zaś karę tę wymierza sąd.
Jeżeli jednocześnie orzeka się o ukaraniu za dwa lub więcej wykroczeń skarbowych, sąd wymierza karę grzywny „łącznie” za wszystkie zbiegające się wykroczenia skarbowe w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, tj. do trzydziestokrotności minimalnego wynagrodzenia (art. 50 §1 k.k.s.).
W § 5 art. 48 uregulowano zasady zaliczania na poczet grzywny okresu zatrzymania
sprawcy wykroczenia skarbowego. Jak wynika z tego przepisu, w razie zatrzymania osoby podejrzanej o popełnienie takiego czynu, zgodnie z art. 244-248 k.p.k., na poczet
orzeczonej kary grzywny sąd zalicza okres rzeczywistego pozbawienia wolności,
zaokrąglając do pełnego dnia, przy czym jeden dzień rzeczywistego pozbawienia wolności jest równoważny karze grzywny w wysokości od jednej pięćsetnej do jednej pięćdziesiątej górnej granicy ustawowego zagrożenia karą grzywny. Zatrzymanie w trybie art. 244 k.p.k.
nie może trwać dłużej niż 48 godzin, gdyż w myśl art. 113 § 3 pkt l k.k.s. w postępowaniu w sprawach o wykroczenia skarbowe nie stosuje się przepisów Kodeksu postępowania karnego dotyczących środków zapobiegawczych, a więc i tymczasowego aresztowania.
Jeżeli zatem okres zatrzymania przekracza 24 godziny, oznacza już 2 dni pozbawienia
wolności, a kilkugodzinne zatrzymanie jest równoznaczne z jednodniowym zatrzymaniem, gdyż art. 48 § 5 k.k.s. nakazuje zaokrąglać okres zatrzymania do pełnego dnia.
