Wrzesiński, Wojciech
"Moja droga przez życie", Wiktor
Steffen, Olsztyn 1976 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3-4, 522-524
5 22 Kecenzje i omówienia
rz ą d z ie o p an o w an y m p rzez re fo rm istó w . L eg ity m izm now ego rz ąd u , h am o w a n ie rew o lu cy jn y ch p o czy n ań ra d ro b o tn ic z o -żo łn iersk ic h , b o jk o to w an ie w n io s k u H aasego o so c ja liz a c ji p rz em y słu , to głów ne, m oim zd an iem , „ za słu g i” teg o rz ą d u . H aase b y ł zw o len n ik iem n a w iąz an ia sto su n k ó w z R o sją R ad zieck ą, co n ie oznacza, że o p o w iad ał się za ra d ziec k im i ro z w iąz an ia m i u stro jo w y m i. N a tle sto su n k u p a r tii d o a rm ii doszło do k ry z y su n a jp ie rw w rz ąd z ie p ru sk im . W k ró tce w y stą p ili N iezależn i z rz ą d u R zeszy.
O sta tn ie stro n ic e k sią żk i z o stały p o św ięcone ro li U SPD w o p o zy cji i p ró b ie oceny sy lw e tk i H ugona H aase p rzy ró w n y w an eg o do J a u rè s a . P ró b a ta w y p a d ła n ie p e łn ie . N ie u ra to w a ły je j w yp o w ied zi trz e c h a m e ry k a ń sk ic h p ro feso ró w , k tó re ra cz e j d o ty czy ły jeg o ży cia ro d zin n eg o , a n ie H aaseg o jak o d ziałacza sp o łeczn o -p o lity czn eg o . K siążk ę z am y k a ją p rz y p isy i w y k az lite ra tu ry ΐ źró d eł. P ie rw sz a p ró b a b io g ra fii H u g o n a H aase, a czk o lw iek n ie p e łn a , u k a z u je p rz ez p ry z m a t jeg o ży cia, ja k d alece zró żn ico w an e b y ły d zieje ru c h u so c jald e m o k ra ty cz n eg o w N iem czech w ilh elm iń sk ich .
Z y g m u n t L ietz
W i k t o r S t e f f e n , M o j a d r o g a p r z e z ż y c i e , O l s z t y n 1976, P o j e z i e r z e , s s . 210.
O lszty ń sk ie w y d aw n ictw o „P o jez ierze” o k a zu je żyw e z ain tere so w a n ie d la lite ra tu ry p a m ię tn ik a rsk ie j w y chodzącej spod p ió ra osób, k tó re chociaż po części w ią za ły sw ój ży w o t z d z ie jam i teg o re g io n u . S ięg a p rz y ty m n ie ty lk o do w sp o m n ień ju ż w cześn iej sp isan y ch , a le czasam i s ta ra się in sp iro w a ć po w sta n ie n ie k tó ry c h k siążek . M ożliw ości ta k ic h d z ia ła ń je s t w iele. P rz y k ład e m w zb o g acen ia m em u a ry sty k i zw iązan ej z ty m reg io n em je s t o m aw ian y tom p ió r a W ik to ra S te f fe n a . A u to r, w yw odzący się z w ie lo d z ie tn e j ch ło p sk iej ro d z in y w a rm iń sk ie j, od n a jm ło d sz y ch la t b y ł w y ch o w y w an y w d u c h u p a trio ty cz n y m , w a tm o sferze trw a łe g o p o lsk o -n iem ieck ieg o k o n flik tu narod o w o ścio w eg o . Za p o lsk ą p rzy n ależn o ść n a ro d o w ą p ła c ił u p o k o rzen iam i ju ż w la ta c h szk o ln y ch . N au k i zaczął p o b ierać w szkole n iem iec k iej, lecz m a tu rę , po k ilk u la ta c h n a u k i w szkole p o lsk iej, zd aw ał ju ż w n ie p o d le g łe j P o lsce. T ak że i stu d ia w yższe (fi lo lo g ię k lasy czn ą) u k o ń czy ł n a u n iw e rsy te c ie p o lsk im — w P o z n a n iu . T ru d n o ści czy n io n e ze stro n y n iem iec k iej, k ło p o ty ekon o m iczn e pow odow ały, że b y ła to n ie ła tw a d ro g a. D ecy zja o p rz y ję c iu p rz ez W ik to ra S te ffe n a o b y w a tel stw a p o lsk ieg o u ła tw iła m u s tu d ia . Z ad ecy d o w ała je d n a k o jeg o p ó źn iejszy ch lo sach . C hociaż c a ła ro d z in a S te ffe n a p o zo stała n a W arm ii, jeg o zw iązk i z o j czy sty m i ziem iam i m u siały się ro zlu źn ić. P o w iązan e z o stały z p ań stw o w o ścią p o lsk ą. D la a b so lw e n ta filo lo g ii k lasy czn ej u n iw e rsy te tu p o zn ań sk ieg o , u ta le n to w an eg o b ad acza z am b icjam i n au k o w y m i, p o siad ająceg o o b y w atelstw o p ol sk ie , n ie m o g ła się zn aleźć p ra ca n a ro d zim ej W arm ii pod rz ą d a m i n iem iec k i m i. To zad ecy d o w ało o d alszy ch lo sach W ik to ra S te ffe n a , o p o w iązan iu go p rz ed e w szy stk im ze śro d o w isk iem p o zn ań sk im , chociaż w jeg o ży cio ry sie b y ły ró w n ież la ta spędzone w w o jsk u , w o flag u , zaś po II w o jn ie św ia to w e j n a u n i w e rsy te c ie w ro cław sk im , a i ta k ż e u n iw e rsy te c ie lip sk im .
R ecenzje i om ówienia 5 2 3
p rz eż y cia w o fla g u S te ffe n p rz e d s ta w ił w cześn iej w in n y m w y d aw n ictw ie. N ie w szy stk ie o k re sy sw ojego ży cia S te ffe n p o tra k to w a ł w sposób je d n a k o w o w y c ze rp u ją c y . B ard zo lak o n ic zn ie p rz e d s ta w ił o k re s po II w o jn ie św ia to w e j. N ie b y ło to p rzy p ad k o w e. S tan o w isk o sw o je u z a sa d n ia ł a k tu a ln o śc ią o w ych w y d a rz eń , św ieżością, n ied łu g im o k resem , ja k i od n ic h m in ą ł. W ogóle p rz y n ie w ie lk ie j liczb ie in fo rm a c ji n ie d o ty czący ch n a u k i i p ra c y zaw odow ej, co je s t c h a ra k te ry sty c z n e d la c ałe j k siążk i, liczb a ic h je s t szczególnie n ie w ie lk a w ro z d z ia łac h d o ty czący ch o k re su p o w o jen n eg o .
C z y te ln ik n ie zn ajd z ie n a k a rta c h k sią ż k i in fo rm a c ji, w ja k i sposób doszło do sp isa n ia o w ych w sp o m n ień , czy a u to r p ro w a d z ił w p ew n y ch o k re sa ch ja k ie ś zap isy — w m ia rę n a b ieżąco , d zie n n ik . N a w ie lu k a rta c h k sią żk i sp o ty k am y się z b a rd zo szczegółow ym i zap isam i, jak ż e tru d n y m i d z isia j do z w e ry fik o w a n ia . C h a ra k te r ty c h zapisów n ie ty lk o b u d zi p o d ziw d la p am ięci, ale zarazem n a su w a p rzy p u szczen ie o p o sia d a n iu p rzez S te ffe n a ja k ic h ś b ieżący ch d zien n ik ó w , zapisów . W sp o m n ien ia z a w ie ra ją b a rd zo d u żą licz b ę d ro b iazg o w y ch in fo rm a c ji b io g rafic zn y c h w raz z b ard zo p re c y z y jn ie sfo rm u ło w an y m i o p in iam i, n ie rz ad k o k ry ty cz n y m i, d o ty czący m i n a u c z y c ie li szkół, do k tó ry c h uczęszczał S te ffe n , a ta k ż e p raco w n ik ó w u n iw e rsy te tu p o zn ań sk ieg o . B yć m oże w z esta w ie n iu ze stan o w isk iem in n y ch osób o p in ie te m ogą n a b ra ć c h a ra k te ru k o n tro w ersy jn eg o .
Sposób n a rra c ji n a w ie lu k a rta c h o m aw ian ej k sią żk i, p o zb aw io n y em o cji, zaan g ażo w an ia, p rz y sta ra n n y m u k ry w a n iu w e w n ę trz n y c h p rzeży ć, p rzy p o m i n a m o n o g rafię n au k o w ą. N iezależn o ść od su b ie k ty w n y ch ocen je s t je d n a k ty lk o p o zo rn a, co u ja w n ia się p rzed e w szy stk im w fo rm u ło w an y c h n a w ie lu k a rta c h liczn y ch ocen ach p e rso n a ln y c h . R e la c jo n u ją c sw o je d o św iad czen ia życiow e W ik to r S te ffe n s ta ra ł się zachow yw ać, co n ie zaw sze m u się u d ało , p o staw ę o b se rw a to ra sto jąceg o n ieco z b o k u , w o ln eg o od em o cji. S zczególnie tru d n o było zachow ać ta k ą p o staw ę w p ierw sz ej części, p o św ięco n ej d z ie c iń stw u , o k reso w i n a u k i w szk o łach n a W arm ii. O b razy n a ry so w a n e w te j części w sp o m n ień p rz e d s ta w ia ją n a jw y ra ź n ie j ty lk o te fa k ty , k tó re u trw a liły się n a js iln ie j, cho ciaż w ie lo k ro tn ie p o d w p ły w em m in io n y c h la t ta k ż e i zm ien iły . S te ffe n sw oim i w sp o m n ien iam i d o rz u cił in te re su ją c e szczegóły, d o ty czące c h a ra k te ry s ty k i p o l sk ie j w si w a rm iń sk ie j n a p o c zą tk u n aszeg o stu le c ia . Jeszcze ra z u k a z a ł tr u d ności, ja k ie n a p o ty k a li P o lacy w ów czas, g d y c h cie li k sz tałc ić sw oje dzieci w ta k i sposób, ab y n ie z ap o m n iały ro d z in n y c h tra d y c ji n aro d o w y ch . T o też w te j części n ie są n a jw aż n iejsz e in fo rm a c je szczegółow e, w n ie k tó ry c h fra g m e n ta c h n ieścisłe , k tó re po ty lu la ta c h u le g ły w y p aczen iu czy z a ta rc iu , lecz o gólny k li m a t ży cia n a p o lsk iej w si w a rm iń sk ie j. C iek aw e n ie ty lk o d la h isto ry k a są szczegółow e in fo rm a c je , p o zo rn ie d ro b n e, o p o sta w ie lu d n o ści p o lsk iej i n ie m ieck iej w o k re sie I w o jn y św iato w ej.
5 2 4 Recenzje i omówienia
k o rz y sta ją c z p rz y słu g u ją c eg o m u zw o ln ien ia, chociaż b y ło to z o czy w istą szko d ą d la jeg o w łasn eg o ro zw o ju n au k o w eg o . S te ffe n p o d ał w e w sp o m n ien iach fa k ty , k tó re u tru d n iły m u jeg o zw iązk i z o jcz y stą W arm ią. S zkoda je d n a k , że sp ra w y te p o tra k to w a ł w sposób sk ró to w y . M ożna tak ż e w y razić żal, że n ie p o św ięcił w ięcej u w a g i c h a ra k te ry sty c e sto su n k ó w w jeg o dom u ro d zicielsk im w o k re sie, k ied y sam p rz eb y w a ł ju ż poza jeg o m u ram i.
Do b ard zo in te re su ją c c y h n a le ż ą ro z d zia ły pośw ięco n e p o b y to w i S te ffe n a w obozie jen ieck im , a p rzed e w szy stk im in fo rm a c je o p ra c y o św iato w ej w śród o ficeró w . Z n ala zła się tam te ż w zm ian k a o szczególnych z a in te re so w a n ia c h p ro b lem a m i W arm ii i M azur. J e d n a k w ą te k te n n ie z o stał ro z w in ię ty i pozo s ta je b ez od p o w ied zi p y ta n ie o p rzy czy n y , k tó re p o w odow ały szczególne za in te re so w a n ie o ficeró w ty m i z ag a d n ien iam i. W y d aje się, że w a rto b y się b liż e j zain tere so w a ć ow ym p ro b lem em , się g ają c do w sp o m n ień in n y c h w ięźn ió w o flag u .
W spom nienia W ik to ra S te ffe n a m ają n ie ty lk o c h a ra k te r d o k u m en tu oso b isteg o . P rzy n o szą w iele szczegółów w zb o g acający ch w ied zę o d z ie ja c h szk o l n ic tw a n a W arm ii, P o m o rzu oraz d z ie jac h p o lsk iej filo lo g ii k lasy cz n ej. U k azu ją d ro g ę, ja k ą o d b y ł W ik to r S te ffe n z w a rm iń sk ie j w si do k a te d ry u n iw e rsy te c k ie j. W y d an e p rz ez „ P o jez ierz e ”, z o stały zao p a trz o n e w po sło w ie p ió ra M ich ała Sw obody. P o sło w ie p rz ed sta w ia k a rie rę n au k o w ą W ik to ra S te ffe n a , p o zw ala jąc c zy te ln ik o w i w y ra źn ie j d o strzeg ać jeg o m iejsce w n a u ce p o lsk iej. K siążk a z aw ie ra p ew n ą liczb ę zd jęć o raz p o ży teczn y in d e k s osobow y. P ew n e z astrz eż e n ia b u d z i o p raco w an ie re d a k c y jn e o p u b lik o w an y ch w spom nień.
W o jciech W rze siń sk i
H a n s - P e t e r E h n i , B o l l w e r k P r e u s s e n ? P r e u s s e n — R e g i e r u n g , R e i c h — L ä n d e r — P r o b l e m
u n d S o z i a l d e m o k r a t i e 1928— 1932, B o n n - B a d G o d e s b e r g 1975, V e r l a g N e u e G e s e l l s c h a f t G m b H , s s . 304.
A u to r o m aw ian ej p ra c y o p a rł sw oje w yw ody n a tre ś c i m a te ria łó w , p rz e ch o w y w an y ch w a rch iw a ch zach o d n io n iem ieck ich , arch iw u m m erseb u rsk im o ra z am ste rd a m sk im In te rn a tio n a l In titu u t v o o r S o ciale G esch ied en is. R ów n ież źró d ła d ru k o w a n e, p ra sę , o p raco w an ia a u to r w y k o rz y sty w a ł w sto su n k o w o szero k im sto p n iu . K siążk a sk ła d a się z 3 zasad n iczy ch części (d zielący ch się n a p o d ro zd ziały ), w stęp u , p ró b y p o d su m o w an ia, b ib lio g ra fii o raz in d e k su osobow ego. W ro z d ziale p ierw szy m E h n i a n a liz u je s tru k tu rę p o lity c zn ą P ru s w końcow ym o k resie is tn ie n ia R e p u b lik i W eim arsk ie j, ich w p ły w n a p o lity k ę N iem iec, d o m in u jącą ro lę podczas k o n fe re n c ji k ra jó w n iem ieck ich . W n a stę p n e j części dużo m iejsca p rzezn aczy ł n a c h a ra k te ry sty k ę sto su n k ó w m ięd zy rząd em p ru sk im a w ład zam i R e p u b lik i W eim arsk ie j. R o zd ział trz e c i, P ru sy w d e fe n sy w ie , p o św ięco n y je s t g łó w n ie om ó w ien iu g en ezy „ R eic h se x ek u tio n ” w obec P ru s i n a rz u c e n iu p rzez F ra n z a von P a p e n a rząd ó w k o m isary czn y ch . Z u w ag i n a to , że E h n i sk u p ia sw o ją u w ag ę je d y n ie n a la ta c h 1928— 1932 m o n o g rafia m a w zn aczn ej m ie rz e u k ła d p ro b lem o w y .
