Jacek Salij
"Le sacramentaire grégorien, ses
principales gormes d’après les plus
anciens manuscrits", Jean Deshuess,
Fribourg 1971 : [recenzja]
Collectanea Theologica 42/2, 216-217
216
R E C E N Z J Ep otrak tow an ie a n a lizy p rzed m iotow ego charakteru B oga trad ycyjn ych s y s te m ó w religijn ych . S tan ow czo za późno dochodzi tu do g ło su ta jem n ica C h rys tusa. P oza tym „ p rzed m iotow ość,, n ie w y czerp u je w sz y stk ic h p o zy ty w n y ch asp ek tó w teologii śm ierci Boga; w tej ch w ili są m oże n a jw a żn iejsze przede w sz y stk im jej ch ry sto lo g iczn e ten d en cje. To, że autor ich n ie u w zg lęd n ia n a leży zap ew n e tłu m a czy ć tak że ch arak terem i isto tn y m za m ierzen iem p u b li k acji, stan ow iącej w sza k że jed n ą z p ozycji sw o istej serii w y d a w n iczej Ż y c ie
c h r z e ś c ij a ń s k ie dzisia j.
K s . A lf o n s N o sso l, L u b lin
B o lesła w ŻYN D A , B ib lio g ra fia w y d a w n i c t w K s ię g a r n i S w . W ojciech a, 1895—
1969, w 75-lecie d zia ła ln o śc i w y d a w n i c z e j , P ozn ań 1970, K sięg a rn ia Ś w . W oj
ciecha, s. 644, ilu str. na 20 w k ła d k a ch , tabl. 3.
Z asłużona K sięgarn ia św . W ojciech a p rzygotow ała na 7 5 -lecie sw ej d zia ła ln o ści w y d a w n iczej d ok ład n ą b ib liografię. Z adaniem tej b ib lio g ra fii jest w y k a za n ie p ełn ego dorobku w szy stk ich rod zajów i ty p ó w w y d a w n ic tw K s ię garni. M ateriał do b ib lio g ra fii zo sta ł zebrany na p o d sta w ie arch iw u m K s ię garn i (częściow o zn iszczon ego w czasie I i II w o jn y św ia to w ej), a tak że in n ych źródeł, su m ien n ie przeb ad an ych przez autora, d łu g o letn ieg o pracow n ik a K sięgarni.
W łaściw ą b ib lio g ra fię poprzedza zarys h isto rii i d zia ła ln o ści K sięgarn i. P o d aje on ok oliczn ości za ło żen ia in sty tu c ji w 1895 r., jej rozw ój i działaln ość do 1969 r. J e st to w ię c p rzy czy n ek do d ziejów k sią żk i w P o lsce i do h istorii k u ltu ry p olskiej.
B ib lio g ra fia d zieli się zasad n iczo na d w ie części. C zęść I z a w iera b ib lio g r a fię w y d a w n ic tw w ła sn y ch (razem p ozycji 3008), p otem n a stęp u je w y k a z se r ii w y d a w n iczy ch K sięgarn i, w y k a z k on k u rsów literack ich , sp is w y d a w a nych czasopism , w y d a w n ic tw a ik on ograficzn e. C zęść II p odaje b ib lio g ra fię w y d a w n ic tw ob cych p rzejętych i k o n ty n u o w a n y ch przez K sięg a rn ię św . W oj ciec h a na p rzestrzen i la t 1895— 1969 (poz. 3195— 4150). U zu p ełn ia ją b ib lio g ra fię in d e k sy autorów , ty tu łó w , tłu m aczy, ilu stra to ró w i au torów op racow ań g r a ficzn y ch . Z ałączone trzy ta b lice ilu stru ją ilo ścio w y rozw ój w y d a w n ic tw oraz w y so k o ść n a k ła d ó w K sięgarn i. A n ek s zaw iera szczeg ó ło w o opracow aną b ib lio g r a fię zaw artości litera ck iej czasop ism a „T ęcza”, w y ch o d zą ceg o w P ozn an iu w latach 1927— 1939.
M etoda zasto so w a n a w o m a w ia n y m d ziele je s t b ez zarzutu, szata w y d a w n icza doskonała. D zieło m o że b y ć u w ażan e jak o p om n ik w y sta w io n y dla u czczen ia ju b ileu szu K sięgarn i. D la polsk iej teo lo g ii B ib lio g ra f ia w y d a w n i c t w
K s i ę g a r n i św . W o j c ie c h a b ęd zie cenną pom ocą przy u sta la n iu d an ych b ib lio
g ra ficzn y ch druków o p u b lik o w a n y ch zw łaszcza przed 1918 r. R ów n ież w sp o m n ia n a b ib lio g ra fia b ęd zie przyd atn a dla p oznania n iek tó ry ch szczeg ó łó w ob ra zu jących d zieje k u ltu ry relig ijn ej w P olsce.
O. J o a c h im R o m a n B a r O FM Conv., W a r s z a w a J ea n D E SH U E SS, L e s a c r a m e n ta i r e grégorie n, ses p r i n c ip a l e s f o r m e s d'a près
les plu s ancie ns m a n u s c r its , Fribourg S u isse 1971, E d ition s U n iv ersita ire s,
s. 765, (S p icileg iu m F r ib u r g e n s e 16).
P ie r w sz e n ow oczesn e w y d a n ia sak ram en tarza gregoriań sk iego H. A. W i 1- s o n a (r. 1915) i H. L i e t z m a n n a (r. 1921) n ie za k o ń czy ły b yn ajm n iej b a d ań nad jego h istorią i tek stem . W p ew n y m sen sie w y d a n ia te p ro w o k o w a ły do badań dalszych; obaj w y d a w c y z d a w a li sob ie b o w iem spraw ę, że przy ó w czesn y m sta n ie w ie d z y n ie m ożn a b yło dotrzeć do orygin aln ej w e r sji s a kram en tarza i p rzed sta w ili te k st z epoki K a r o l a W ielk iego. T oteż już w r. 1927 L. M o h 1 b e r g o p u b lik o w a ł tek st, który w y d a w a ł m u się starszą od fo rm y k aroliń sk iej w ersją sak ram en tarza g regoriańsk iego, tzw . sa k ra m en
-R E C E N Z J E
217
tarz z P a d w y . P o w a żn e b ad an ia nad h isto rią tek stu gregoriań sk iego p ro w a d z ili n a stęp n ie u czen i tej m iary co E. B o u r q u e , A. C h a v a s s e , K. G a m b e r , J. D e s h u e s s . K. G a m b e r Odważył się n a w e t p rzep row ad zić r e k o n stru k cję p ierw otn ej fo rm y sak ram en tarza (r. 1966). — P r z e d się w z ię c ie to dość ch łod n o zostało p rzy jęte przez zn a w có w p rzedm iotu, ja k k o lw ie k doceniono liczn e o sią g n ięcia sz czeg ó ło w e G a m b e r a.
W ydanie, jak ie p rezen tu je J. D e s h u e s s , je st p o m y śla n e bardziej sk ro m n ie. Tę skrom ność m a n ife stu je zresztą w y d a w ca gło śn o i raczej n iesk rom n ie, co je s t dość w yraźn ą alu zją p olem iczn ą do w y d a n ia G a m b e r a. In ten cją D e s h u e s s a b y ło d o starczen ie tek stu , k tóry u w zg lęd n ia łb y b ad an ia o sta t n ieg o p ółw iecza. D użo u w a g i p o św ięca w y d a w ca sw o im w ła sn y m zdobyczom , zresztą są to o sią g n ięcia rze c z y w iśc ie duże, zw ła szcza od n ośn ie S u p p l e m e n t u m do sak ram en tarza g regoriań sk iego. S u p p l e m e n t u m to, tra d y cy jn ie p r z y p isy w a n e A l k u i n o w i , p o m in ięte zresztą w w y d a n iu L i e t z m a n n a , D e s h u e s s łączy ze św . B e n e d y k t e m z A nianu, a ściślej — z d w om a ok resam i d zia ła ln o ści tego św ięteg o . C zęść druga, w cześn iejsza (koniec V III w .), p om yślan a jak o d od atek do sak ram en tarza gelazjań sk iego, je s t ciek a w y m zbiorem ponad d w u stu p refa cji oraz k ilk u d ziesięciu b ło g o sła w ie ń stw n a zak oń czen ie litu rg ii eu ch a ry sty czn ej. C zęść p ierw sza S u p p l e m e n t u m p o w sta ła ok. r. 810— 815, k ie d y w G alii u żyw an o już sak ram en tarza gregoriańsk iego, pod arow an ego K a r o l o w i W ielk iem u przez p ap ieża H a d r i a n a I. T eza o g reg o ria ń sk o -g ela - zjań sk iej strukturze S u p p l e m e n t u m tłu m aczy z dużym p raw d op od ob ień stw em d ziw n y fa k t tak isto tn y ch różnic m ięd zy obu częściam i, poch od zącym i p r z e cież — n a co w sk a zu je w y r a ź n ie p rzed m ow a H u c u s ą u e — od tego sam ego autora.
D użą w y g o d ą dla b adaczy b ęd zie op racow an y p rzedruk sak ram en tarza z P a d w y ; podane są tu elem en ta rn e w sk a zó w k i k o n k ord an cyjn e. D e s h u e s s n ie zgadza się b o w iem z G a m b e r e m , k tóry k w a lifik u je sak ram en tarz z P a d w y raczej do rod zin y g ela zja ń sk iej; jeg o zd a n iem k od ek s ten rep rezen tu je drugi typ trad ycji gregoriań sk iej. O sobne z e sta w ie n ie odrębności, w ła ś c i w y c h p oszczególn ym k od ek som , rów n ież u ła tw i zn a czn ie p racę badaczom . J a k cen n e je s t tak ie op racow an ie, w ie każdy, k to m u sia ł k o n fro n to w a ć ze sobą te k sty różnych sa k ra m en ta rzy i m szałów . Z esta w ien ie D e s h u e s s a oszczę dzi badaczom tej żm udnej i z k o n ieczn o ści narażonej n a przeoczen ia pracy. In d ek sy, ró w n ież o c z y w iśc ie o b o w ią zk o w y w tego rodzaju w y d a n ia ch in d ek s in cip itów , dop ełn iają ca ło ści d zieła.
O. J a c e k S a li j OP, W a r s z a w a A d rian H A ST IN G S, K o ś c ió ł i m i s j e w A f r y c e , tłum . z a n g ielsk ieg o Ja d w ig a N i k o ł o w , W arszaw a 1971, In s ty tu t W y d a w n iczy P A X , s. 299. (T ytuł o r y g i nału: C h u rch a n d M ission in m o d e r n A fr i c a , L ondon 1967, B urns and O ates). C zarny Ląd zn a jd u je s ię w cen tru m za in tereso w a n ia w szy stk ich , tak że K ościoła k a to lick ieg o . W y m ień m y choćby p rzyk ład ow o J. B e c k m a n n a SM B, k tó ry w 1947 r. d a ł n am obraz K o ścio ła w „ n o w ej”, p ow ojen n ej A fr y ce p o tem n a stą p ił jed n a k rok 1960, zn an y pod n a zw ą „roku a fry k a ń sk ieg o ” i tę n o w ą sytu ację, jeszcze jed n a k przedsoborow ą, sta ra ł się n aszk icow ać W. B i i h l m a n n O F M C ap .2; w reszcie obraz K ościoła w posoborow ej A fry ce podaje A. H a s t i n g s . W o śm iu p rzejrzystych rozdziałach p rzed sta w ia całość p roblem u m isy jn eg o jak o tak iego, a n a stęp n ie sp ecy ficzn ą p rob lem atyk ę K o ś cio ła a fry k a ń sk ieg o . P ie r w sz e d w a rozd ziały og ó ln e k ażd y p o w in ien n ie ty lk o 1 J. B e c k m a n n SM B , D ie k a th o lis ch e K i r c h e i m n e u e n A f r i k a , E in sie deln 1947.
2 W. B ü h l m a n n OFM Cap., A fr i k a . D ie K i r c h e u n t e r d e n V ö lk e r n , nr 1, M ainz 1963.
