"Les designations épiscopales dans le droit contemporain", Jean-Louis Harouel, Paris 1977 : [recenzja]

Walenty Wójcik

"Les designations épiscopales dans le droit contemporain", Jean-Louis

Harouel, Paris 1977 : [recenzja]

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 22/3-4, 283-287

1979

■sertacjł d u alizm n a u k i p ro te sta n c k ie j i k ato lic k iej. A uto r- stw ie rd z a w p ra w d z ie zbliżenie się poglądów m iędzy ty m i dw om a obozam i. P ro ­ te s ta n c i c o fa ją początk i u rzęd ó w kościelnych w ro zu m ien iu k a to lic ­ k im coraz d alej aż do ksiąg Now ego T estam e n tu . S am a u to r p rz y z n a ­ j e tu i ów dzie istn ie n ie w P iśm ie św. elem en tó w za te z ą k ato lick ą.

C zasem ostro żn ie odw aża się n a stw ierd zen ie, że n ie je st w ykluczone k a to lic k ie ro zu m ie n ie te k stu . K iedy indziej podaje, że w lista c h p a ­ s te rs k ic h zasad a su k c esji n ie je st au to n o m ic zn a i n ie m a cech fo rm a l- n o -p ra w n y c h ale je st h isto ry c zn y m n a s tę p stw e m oraz p ow oływ aniem s i ę n a E w an g elię i n a p o rzą d ek u sta n o w io n y przez n ią (s. 97). In n y m raz em , ocen iając listy św. Ignacego z A ntiochii, sn u je dom ysł n a p o d ­ s ta w ie innego dom ysłu i pisze przesadnie, iż w ty m czasie istn ia ły

■w S y rii w stę p n e e lem e n ty rzym skokatolickiego, greck o p raw o sław n eg o I lu te rsk ie g o p ojęcia u rzę d u (s. 149).

C zytelnik oceniający pozytyw nie p ra c ę a u to ra i p rz y jm u ją c y n a ogół w y n ik i jego b a d a ń oczekiw ałby ja k ie jś p ró b y w zniesienia się p o ­ n a d obozy k o n fesy jn e i zn alezienia ja k ie jś czysto n au k o w e j sy n te zy o w oców ta k an a liz y p ro te sta n c k ie j ja k i odw iecznych tez obozu k a ­ to lick ie g o i praw osław nego. S am a analiza, choćby n a jb a rd z ie j n a u ­ k o w a, nie je st jeszcze skończoną p ra c ą a le m a służyć o stateczn ej sy n ­ tezie. N ie m a w ro z p ra w ie w zm ian ek o p rzy jm o w a n iu w n au c e k a ­ to lic k ie j ro zw o ju nie ty lk o dogm atów a le i u rzą d zeń k o śc ieln o -p raw - ny ch , o pow olnym rea lizo w a n iu zależnie od okoliczności idei ew a n g e­

lic z n y c h ró w n ież n a odcinku o rg an iz ac ji i fu n k c jo n o w a n ia u rzęd ó w kościeln y ch . C zasem odnosi czytelnik w rażen ie, że a u to r z a jm u je s ta ­ n o w isk o ja k b y żądał, ab y od ra z u p o ja w ił się u rzą d w fo rm ie ro zw i­

n ię te j. A u to r p rz y ją ł p ro te sta n c k ie sfo rm u ło w an ie te m a tu i m im o sw e­

g o obiek ty w izm u pozostał n a ty m sta n o w isk u do końca, gdyż w ed łu g p o g lą d ó w p ro te sta n c k ic h w y cią g n ął w n io sk i i ułożył w y n ik i sw ej

p rac y .

M imo ty c h zastrzeżeń za słu g u je om ów iona d y se rta c ja n a uw agę.

«Orientuje w tr u d n e j p ro blem atyce. P o d a je n a jn o w sze w y n ik i b ad a ń b ib listó w i patrologów . N aśw ietla p rz y n a jm n ie j z p u n k tu w id ze n ia a n a liz y w ażn y i w ciąż a k tu a ln y p ro b lem p oczątku u rzędów k ościel­

n y c h ,

B p W a le n ty W ó jc ik

J .-L . H a r o u e I, L es d ésignations épiscopales d an s le d ro it contem po­

ra in , P re sses U n iv e rsita ire s de F ra n ce , P a ris 1977 ss. 142

A utor, a s y ste n t prof. J. G a u d e m e t’a n a u n iw e rsy te c ie w P a ry ż u p o św ię cił sw ą ro z p ra w ę a k tu a ln e m u w ciąż te m a to w i w sto su n k a c h m ię­

d zy K ościołem i p a ń s tw e m ja k im je st pow o ły w an ie bisk u p ó w w edług,

■współczesnego p raw a. W e w p ro w a d ze n iu p rz e d sta w ił w św ietle k o ­

284

Recenzje

d e k su p ra w a kanonicznego różne k ate g o rie biskupów . W ym ienił też k o n g reg a cje rzy m sk ie, k tó re z a ła tw ia ją sp raw y n o m in a cji biskupów w różn y ch sy tu a c ja c h praw n y ch .

W p ierw szej części om ów ił a u to r w 3 ro zdziałach sposoby sk u tecz­

nego zasto so w an ia zasady w olnego w y b o ru przez papieża. R ozdział I p rz e d sta w ia w y p a d k i sw obodnej nom in acji, „czystej i zw y k łe j”, tzn..

b ez jakiegokolw iek po ro zu m iew an ia się z czynnikam i zew n ętrzn y m i, gdy całą sp ra w ę za ła tw ia się w ra m a c h przepisów w e w n ętrz n y ch K o­

ścioła. S ek cja I m ów i o b isk u p a ch pow oływ anych zaw sze swobodnie..

W te n sposób m ia n o w an i są zazw yczaj tzw . b isk u p i ty tu ła m i, będący b isk u p a m i pom ocniczym i w diecezjach i je d n o stk a c h z n im i zró w n a ­ nych, w ik ariu sz am i czy a d m in istra to ra m i apostolskim i. W sekcji I I czy tam y o n o m in a cji b isk u p ó w będ ącej w p ew nych k ra ja c h ty lk o z po­

z o ru sw obodną. Id zie o b isk u p ó w rez y d en cjaln y c h , p ra ła tó w u d ziel­

nych, k o ad iu to ró w z p ra w e m n a s tę p stw a i w ik a riu sz y polowych..

W p ra k ty c e sp o ty k a się całą gam ę sy tu a c ji p a rty k u la rn y c h , k tó re ró ż­

n ią się w ięcej lu b m niej, zależnie od sto p n ia ścisłej a p lik a c ji re g u ły p ra w a kanonicznego o sw obodnej n o m in a cji p apieskiej.

Rozdział II p o d aje w y ją tk i n a tu ry p ra w n e j od w sp o m n ia n ej re g u ­ ły. Z a g w a ra n to w a n e są one zazw yczaj w k o n k o rd ata ch , konw encjach,, po ro zu m ien iach i „m odus v iv e n d i” oraz w praw o m o cn y ch zw yczajach- D ek ret soborow y o p a ste rsk ie j posłudze bisk u p ó w (art. 20) postu lo w ał zrzeczenie się przy słu g u jąceg o p ań stw o m p ra w a n o m in a cji czy p r e ­ ze n ta c ji biskupów . N iek tó re p ań stw a, ja k A rg e n ty n a (i H iszpania) uczy­

n iły to. W sekcji I om aw ia a u to r praw o w y b o ru k a n d y d a ta n a n ie ­ k tó r e stolice b isk u p ie w A u strii, w N iem czech i w S zw ajcarii. P rz y ­ słu g u je ono zgodnie z tr a d y c ją kap itu ło m . P rz e d k ła d a ją one S tolicy Ap. listę k an d y d a tó w . S tolica Ap. m oże dodać nowego. Z godnie z u k ła ­ d am i m ięd zy n aro d o w y m i p orozum iew a się ona w sp raw ie w y ty p o w a ­ nego k a n d y d a ta z rz ą d e m danego p ań stw a, k r a ju czy k an to n u . — K a ­ to lick ie K ościoły W schodnie m a ją sw oje p ro ce d u ry w y b o ru biskupów..

P apież u dziela w y b ra n e m u ap ro b a ty w edług u sta lo n e j form uły. J e s t to sp ra w a w ew n ętrz n o -k o ście ln a. — S ekcja II tr a k tu je o b isk u p a c h p rez en to w an y c h lu b m ian o w an y ch przez w ładzę św iecką. P rz ed 50 la ­ t y m ia ła ta k ie p raw o w iększość p a ń stw A m ery k i Ł acińskiej. Była.

to pozostałość p a tro n a tu hiszpańskiego i portugalskiego. W E u ro p ie p ra w o n o m in a cji ze stro n y p re z y d e n ta F ra n c ji pozostało w diece­

z jac h k o n k o rd ato w y c h S tra sb u rg i Metz. Poza ty m — w Hiszpanii*

P o rtu g a lii i k się stw ie Monaco. W ciągu półw iecza udało się d y p lo m a­

c ji p ap iesk iej w y jed n a ć rez y g n ację z tych przy w ilejó w w w iększości, p ań stw . Z astąpiono ją ja k ą ś fo rm ą in te rw e n c ji p ań stw o w ej. S am o je d ­ n a k ty p o w an ie k a n d y d a tó w zastrzeżone je st z reg u ły S tolicy Ap. — P o S oborze W a ty k a ń sk im II n ap ięc ia w y w ołała t.a sp ra w a w H iszp a­

nii, gdzie p o w oływ anie b isk u p ó w przez rz ą d nie m a jąc y poparcia, w społeczeństw ie, p odcinało skuteczność p rac y kościelnej. S tolica Ap.

w strz y m a ła obsadę b isk u p stw p o w ołując a d m in istra to ró w ap o sto lsk ich -

W alczono o z u p e łn ą sw obodę m ia n o w an ia bisk u p ó w pom ocniczych. G o­

dzono się n a u dzielenie rząd o w i ty lko p ra w a w g ląd u a nie w e ta w o­

bec k a n d y d a tó w p ro p o n o w a n y ch przez Stolicę Ap. Ze stro n y kościel­

n ej pow oływ ano się n a „p ięk n y p rz y k ła d A rg e n ty n y ”. O statecznie, ja k w iem y , doszło do poro zu m ien ia z H isz p an ią zgodnie z w y ty czn y m i so­

b o ro w y m i. — W rozdziale III om aw ia a u to r przeszkody n a tu ry poli­

tycznej w m ia n o w an iu k a n d y d a ta papieskiego. O parł się p rzy ty m n a w iadom ościach z D o cum entation catholique, In fo rm a tio n s ca tholique in - te rn a to n a le s oraz n a A n n u ario P ontificio. Z am ieścił je przew ażn e w

•długich odnośnikach. R ozdział IV tr a k tu je o p raw ie w g ląd u — adroit de re g a rd ze stro n y p a ń stw a p rzy sw obodnej n o m in a cji b isk u ­

pów. N azyw a się ono rów n ież p ra w e m do p re n o ty fik a c ji lub k o n su l­

ta c ji. A u to r w ylicza n a jp ie rw k o n k o rd aty , konw encje, p o rozum ienia i „m odus v iv e n d i” stan o w iące o tego ro d z a ju u p raw n ie n iu . N astęp n ie z a sta n a w ia się w sek cji I n a d n a tu r ą w y su w an y ch obiekcji. U sta la się, że za rzu t m oże być ty lk o „ n a tu ry p o lity cz n ej”. B liżej sprecyzow ał to

■wyrażenie „m odus v iv e n d i” z C zechosłow acją z 1927 r. N astęp n ie u s ta ­ liła d y p lo m a cja w a ty k a ń sk a w k o n k o rd a ta c h od 1932 r., że m usi cho­

dzić o p o lity k ę ogólną p a ń s tw a a n ie ja k ie jś g rupy. W sek cji II roz­

w a ż a a u to r p ro b lem s k u tk u zastrzeżeń państw ow ych. Czy sta n o w ią one w eto o c h a ra k te rz e p ra w n y m a czy też je d y n ie zobow iązanie m o­

r a ln e d la S tolicy Ap., czy trz e b a w y su w ać now ego k a n d y d a ta a czy w y sta rc zy ocenić w arto ść zgłoszonych zastrzeżeń. N ow sze k o n k o rd a ­ ty z a w ie ra ją ro zstrz y g n ięc ia te j k w estii w k la u z u li o zgłoszeniu n o ­ w ego k a n d y d a ta lub o ro zw ażen iu zastrze że ń przez Stolicę Ap. Choć w przyszłości będzie ta sp ra w a n ie w ą tp liw ie jasno sta w ian a , w y d a je się, że p a ń s tw a ze w zględu n a sw ój in te re s polityczny nie u stą p ią ła tw o ze zdobytych p rero g aty w .

W d ru g ie j części opisuje a u to r sposoby in fo rm o w a n ia S tolicy Ap.

0 k w a lifik a c ja c h p ro p o n o w a n y ch k a n d y d a tó w do b isk u p stw a. J e s t to s p ra w a w ew n ętrz n o -k o ście ln a. We w stę p ie om ów iona została n a jp ie rw p ro c e d u ra in fo rm o w a n ia S tolicy Ap. p rzed 1972 r., prop o zy cje in d y ­ w id u a ln e i listy k an d y d a tó w , re g u la rn ie p rze d k ład a n e. N astęp n ie •—•

p rze d staw io n o w y p ra c o w a n ie n o rm z 1972 r.: in fo rm a c ja ogólna i in ­ fo rm a c ja sp ecjaln a. R ozdział I m ów i o in fo rm a c ji g en e raln e j n a p o d ­ s ta w ie lis t k a n d y d a tó w do b isk u p stw a. N a jp ie rw d o k o n u je się ty p o ­ w a n ie k a n d y d a tó w przez k o n fe re n c je episkopatów . N astęp n ie — po ­ dan ie k w a lifik a c ji zgłoszonych osób. W k ońcu — u sta le n ie listy i a n ­ k ie ta p a rty k u la rn a . — W ro zd ziale II z n a jd u je m y m a te ria ł w sp raw ie u d ziału re p re z e n ta n tó w p ap iesk ich w p rze p ro w ad z an iu ank iet. Czy­

n ią to nuncjusze, in te rn u n c ju sz e i delegaci apostolscy. A n k iety te id ą p rzed e w szy stk im w k ie ru n k u zb a d a n ia w sposób pogłębiony k w a lifi­

k a c ji k a n d y d a ta do godności b isk u p iej. In fo rm a c ji u d ziela ją d u ch o w n e 1 św ieckie osoby, ro z tro p n e i w iarygodne. — R ozdział III om aw ia sp e­

c ja ln e in fo rm o w a n ie Stolicy Ap. celem w y b ra n ia b isk u p a w edług po­

tr z e b ok reślo n ej diecezji. W ty m celu p ro w a d zi się k o n su ltac je. P rz ed

286

Recenzje _[101

r. 1972 były w szeregu k ra jó w szersze k o n su lta c je e k s p e ry m e n ta ln e w śró d kap łan ó w , zako n n ik ó w i św ieckich, w śród ra d k a p ła ń sk ic h i p a ­ sto ra ln y c h , oraz w śró d d u ch o w n y ch i św ieckich, d o b ie ra n y ch w edług:

s tr e f d u szp astersk ich w diecezji. P odnosiły się ż ą d an ia desygnacji lu ­ dow ej, tj. w y b o ru przez ogół L u d u Bożego, elekcji przez r a d ę p a s to ­ r a ln ą itp. B ył p rz y k ła d p o sta w ien ia u ltim a tu m S tolicy Ap., ab y po­

n o w n ie rozw ażyła sw ój w y b ó r k a n d y d a ta . Część księży ‘przeszła z tego pow odu do in n e j diecezji. C iekaw e są p rzym ioty, ja k ich d o m a g ają s ię an k ie to w a n i od b isk u p a w dzisiejszych czasach, zależnie od c h a ra k te ru , diecezji. — S ek cja II ro zd z iału III p rze d sta w ia sy stem w p ro w a d z o n y przez n o rm y z 1972 r. P ro c e d u rę p ro w a d zi p rze d staw ic ie l papieski..

Z b ie ra on in fo rm a c je n a te m a t po trzeb diecezji i u sta la „ te rn o ”, t j . 3 n az w isk a k an d y d a tó w . N ie m a zakazu p y ta n ia w p ro s t duchow nych, i św ieckich w celu w y p ełn ien ia te j ank iety . Idzie o k o n su ltac ję. P rz y ­ w ile je k a p itu ł i u p ra w n ie n ia rząd ó w zach o w u ją sw ą m oc w m yśl za­

sad y „ p a cta su n t s e rv a n d a ”. P oza a n k ie tą u s ta la ją c ą listę „e p isc o p ab i- le s” je st jeszcze d ru g a — w celu zb a d an ia k w a lifik a c ji n a b isk u p s tw a i trze cia — p rze d n o m in a c ją b isk u p a rezydencjalnego, k o a d iu to ra lu b b isk u p a pom ocniczego w d an e j diecezji. D w ie o sta tn ie an k ie ty p rze­

p ro w a d z a p rze d staw ic ie l papieski. P rz y in n y c h b isk u p a ch poza w y m ie­

nionym i, np. p rzy b isk u p a ch ty tu la rn y c h n ie za tru d n io n y c h w d u sz­

p a s te rs tw ie w y p ełn ia się ty lk o d ru g ą an k ietę. S p ra w y te są p ro w a d zo ­ n e ze zrozum iałych w zględów w ścisłej d yskrecji.

W k o n k lu z ji streszcza a u to r w y n ik i sw ych b ad ań . S tw ierd za, że je st te n d e n c ja do zw iększania ilości b isk u p ó w i p o w ierz an ia im o kreślo­

n y ch g ru p w iern y c h . S tą d m ożliw ość rozszerzania k o n su ltac ji. Mimo^

to zauw aża się, że za sa d a w o ln ej elek cji b isk u p a przez pap ieża jest.

dziś w ięcej rea lizo w a n a niż kiedykolw iek.

Po te k ście ro zp raw y zam ieścił a u to r 52 aneksy. S ą to ułożone c h ro ­ nologicznie w y ją tk i z k o n k o rd ató w , konw encji, p o rozum ień i „m odus v iv e n d i” oraz in n e te k sty od 1801 do 1973 r. z a w ie ra ją c e n o rm y o n o ­ m in acji, p rez en ta cji, p ra w ie w eta , w g ląd u czy k o n su lta c ji przy pow o­

ły w a n iu n a bisk u p stw o . P odano rów nież a rt. 11—12 k o n k o rd a tu pol­

skiego z 10 II 1925 i a rt. 4— 6 d e k re tu rządow ego z 31 X II 1956 r.

O sta tn im a k te m je st k w estio n ariu sz rozd an y w 1973 r. w d iecezji E v re u x w sp ra w ie n o m in a c ji now ego bisk u p a. R ozesłał go czasowy- a d m in is tra to r diecezji a rc y b isk u p z Rouen.

B ib lio g rafia o b e jm u je 13 pozycji źródeł, 54 pozycje lite ra tu r y i 8 p e­

riodyków . Spis tre śc i zam yka ro zpraw ę.

K siążk ę czyta się z zain tereso w an iem . W ątek ro zu m o w a n ia je st p ro ­ w adzony zw ięźle i jasno. W d ługich p rzy p isa ch n ag ro m a d ził a u to r w iele ciekaw ych szczegółów ilu s tru ją c y c h i u zu p e łn ia ją cy ch z d a n ia te k ­ s tu głów nego. P o d ał n az w isk a n ie p u b lik o w a n e w A n n u a rio P ontificio.

P ro b le m został n aśw ietlo n y w szechstronnie. Ściśle b io rąc p ełn ą p o d ­ sta w ę źródłow ą m ożna by uzy sk ać po w y k o rz y sta n iu a k t ta jn y c h , za­

w ie ra ją c y c h propozycje n azw isk k an d y d a tó w , za strze że n ia przeciw nim .

w y su w an e, polem iki n a te n te m a t m iędzy S tolicą Ap. a rz ą d a m i o ra z zw iązan e z ty m p osunięcia papieskie. P o niew aż są to sp raw y p ro w a ­ dzone „sub secreto p o n tific io ” i rzą d y zo bow iązują się w k o n k o r­

d a ta c h do za ch o w an ia d y sk re c ji albo fak ty c zn ie p rz e strz e g a ją ta je m ­ nicy w ty c h sp raw ac h , n ie p rę d k o b ę d ą m ieli h isto ry c y dostęp do tego ro d z a ju a k t arc h iw aln y c h . Dziś trz e b a z konieczności ograniczyć się do te k stó w opublikow anych.

C iekaw e je st dostrzeżenie ro zw o ju in s ty tu tu n o m in a cji p a p ie sk ie j' oraz p rz e su w a n ia się a k c e n tu z ty p o w a n ia osób przez głow y p a ń stw poprzez p raw o w eta , do w g ląd u i k o n su ltac ji, od obow iązku p raw n eg o do m oralnego i „dyplom atycznego” u w zg lę d n ia n ia zastrzeżeń ze stro n y p ań stw a. P rz y k ła d H iszpanii św iadczy, że n ie będzie to d ro g a łatw a.

C h a ra k te ry sty c z n e je st o d rzucenie „desy g n acji lu d o w e j” i pozostaw ie­

n ie m ożliw ości d y sk re c ji a n k ie ty w śró d w y b ra n y c h d u chow nych i św ie­

ckich. Idzie o w yk lu czen ie w szelkiej a g ita c ji i publicznego osądzania, kan d y d a tó w . W ażne je st z a k re śle n ie in g e re n c ji p a ń stw a ty lk o do ty c h biskupów , k tó rzy s p ra w u ją ju ry sd y k c ję sam o d zieln ie i w sw oim im ie­

niu.

W całości ro z p ra w a je st ciek a w ą pozycją z dziedziny publicznego p ra w a kościelnego.

B p W a le n ty W ó jcik

P i o F e d e l e , Discorso generale suIFordinamento canonico, Roma 1977 (nakładem Autora), ss. 233; cena 6500 lirów (w sprzedaży u B ul-

zoni Editore, Roma).

N in iejsze dzieło z a w iera ponow ne w y d a n ie trz e c h p ra c prof. P. 'Fe­

dele: a) książki, k tó ra u k a z a ła się pod ty m sam y m ty tu łe m w P a d w ie w 1941 r. (ss. 7— 166); b) a rty k u łu z ro k u 1943 (w A rch iv io di D iritto E cclesiastico, 5, 1943, ss. 47—67, 189— 199, 267—270, 381—183), w k tó ­ ry m A. za ją ł stan o w isk o w obec głosów k ry ty k i n a te m a t w sp o m n ia­

n e j k sią żk i (ss. 167—200); oraz c) a rty k u łu , n ie d aw n o w ydanego w po ­ niżej om ów ionej książce D iscorsi sul d iritto canonico (R om a 1973), s ta ­ n o w iąc ej ro zw aż an ia —• zw ią za n e z p rze d m io te m p o p rze d n ich p ra c — n a te m a t p ra w a kanonicznego po S oborze "W atykańskim II (ss. 202—

230). .T e trz y p ra c e zostały obecnie o d tw orzone w id en ty czn ej fo rm ie ty p o g rafic zn e j ja k w pierw szy m w y d an iu , to te ż k aż d a z n ic h p isa n a je st o d rę b n ą czcionką.

a. P ierw sza z w sp o m n ia n y ch prac, n a p isa n a p rze d 38 la ty , je st n ie ­ w ą tp liw ie o dw ażnym przedsięw zięciem m łodego w ów czas k a n o n isty św ieckiego, p o d ejm u jąceg o w ysiłek, by odczytać i n aśw ietlić isto tn e .