A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 15, 1982
J a n S z u p i ł o *
RYNEK PRACY W REJONIE UPRZEMYSŁAWIANYM
(NA PRZYKŁADZIE ZESPOŁU GÓRNICZO-ENERGETYCZNEGO "BEŁCHATÓW")
T e r m in r y n e k p r a c y w y s t ę p u j e w podwójnym z n a c z e n i u . W p i e r w -szym pod p o j ę c i e m r y n k u p r a c y rozum iem y " . . . k s z t a ł t o w a n i e s i ę p o p y t u i p o d a ż y s i ł y r o b o c z e j , r o z m i a r y p o p y t u i p o d a ż y , i c h s t r u k t u r ę , r o z m i e s z c z e n i e o r a z w zajem ne z w i ą z k i i l o ś c i o w e i j a k o ś c i o w e " . Pod p o j ę c i e m p o p y t u n a 1 p r a c ę rozumiemy po-t r z e b y k a d ro w e z a k ł a d ó w p r a c y , z a ś p o d p o j ę c i e m p o d a ż y p r a c y l u d z i o f e r u j ą c y c h g o to w o ś ć p o d j ę c i a p r a c y . W d r u g im z n a c z e -n i u r y n e k p r a c y t r a k t u j e s i ę j a k o p r z e s t r z e ń . M. O l ę d z k i r o z -r ó ż n i a s o c j a l i s t y c z n y r y n e k p r a c y w z n a c z e n i u dosłownym " j a k o m i e j s c e s p o t k a ń p o s z u k u j ą c y c h p r a c y i z a t r u d n i a j ą c y c h w c e l u z a w a r c i a umowy o p r a c ę p o d p o r z ą d k o w a n ą " i w z n a c z e n i u p r z e n o ś n y m " j a k o o b s z a r w zajem nego o d d z i a ł y w a n i a p o p y t u i p o d a ż y s i ł y r o -2 b o c z e j " . J e s z c z e s i l n i e j a k c e n t u j e s i ę e l e m e n t p r z e s t r z e n i u w a ż a j ą c , i ż " . . . r y n e k p r a c y w y s t ę p u j e j a k o g e o g r a f i c z n a p r z e s t r z e ń s k ł a d a j ą c a s i ę z s i l n i e p r o m i e n i u j ą c e g o c e n t r u m o r a z o t a c z a j ą c y c h t e r y t o r i ó w , c h a r a k t e r y z u j ą c y c h s i ę wzajemnymi f u n k c j a m i i w s p ó ln y m i i n t e r e s a m i . W y s t ę p u j e w ię c on j a k o u k ł a d p r z e s t r z e n n y , r o z w i j a j ą c y s i ę w w yn ik u t e r y t o r i a l n e g o p o d z i a -ł u p r a c y . T e r y t o r i a l n y s p o ł e c z n y p o d z i a ł p r a c y l e ż y u p o d s t a w * Mgr, s t a r s z y a s y s t e n t w Z a k ł a d z i e P l a n o w a n i a i P o l i t y k i Eko-n o m i c z Eko-n e j I Eko-n s t y t u t u P o l i t y k i R e g i o Eko-n a l Eko-n e j UŁ. 1 J . O b o d o w s k i , S. S p o t a n , P o l i t y k a z a t r u d n i e -n i a w PRL, Warszawa 1 9 6 5 , s . 4 , 5 . 2 М. 0 1 ę d z к i , P o l i t y k a z a t r u d n i e n i a , Warszawa 1 9 7 4 , 4 . 29.
t w o r z e n i a s i ę i f o rm o w a n ia r y n k u p r a c y w p r z e s t r z e n i " " 1. M i e j -s c e n a o b s z a r z e r y n k u p r a c y b ę d ą c e m i e js c e m s t y k u p o d a ż y z p o p y te m na p r a c ę nazywamy c e n t r u m , z a ś p o z o s t a ł ą c z ę ś ć z a -p l e c z e m r y n k u -p r a c y . P r z y j m u j e m y , i ż e l e m e n t a r n y m i s k ł a d n i k a m i r y n k u p r a c y s ą z j e d n e j s t r o n y z a k ł a d p r a c y - j a k o p r z e d s t a w i c i e l e f e k ty w n e g o p o p y t u na p r a c ę o r a z z d r u g i e j o s o b a p o s z u k u j ą c a p r a c y - j a k o p r z e d s t a w i c i e l p o d a ż y p r a c y . D l a t e g o t e ż c a ł o k s z t a ł t r e l a c j i m ię d z y p o p y tem na p r a c ę ( r e p r e z e n t o w a n y m p r z e z p o j e d y n c z y z a -k ł a d p r a c y ) a p o d a ż ą p r a c y ( r e p r e z e n t o w a n ą p r z e z g r u p ę o s ó b c h c ą c y c h p o d j ą ć p r a c ę w danym z a k ł a d z i e ) n a z w a lib y ś m y e le m e n -ta r n y m r y n k i e m p r a c y . Z a s i ę g p r z e s t r z e n n y t a k i e g o r y n k u wy-z n a c wy-z a j ą o d l e g ł o ś c i m ię d z y p u n k t a m i , z k t ó r y c h n a s t ę p u j ą c o -d z i e n n e d o j a z d y l u b d o c h o d z e n i e do z a k ł a d u p r a c y . Podstawowym s k ł a d n i k i e m p r z y r o s t u m i e j s c p r a c y j e s t p r z e d e w s z y s t k i m z a p o t r z e b o w a n i e r o z w o jo w e , k t ó r e w y n ik a z budowy i p r z e k a z y w a n i a do u ż y t k u nowych o b i e k t ó w i n w e s t y c y j n y c h . P r z y -r o s t p o p y t u na p r a c ę o s i ą g a n y i n n y m i s p o s o b a m i ma m n i e j s z e z n a c z e n i e . S z c z e g ó l n i e d u ż e z a p o t r z e b o w a n i e na nowe k a d r y w y s t ę p u j e na o b s z a r a c h g d z i e z l o k a l i z o w a n o w i e l k ą i n w e s t y c j ę p r z e m y s ł o -wą. N a s tę p s tw e m z l o k a l i z o w a n i a i n w e s t y c j i p r z e m y s ł o w e j s ą g w a łto w n e p r z e o b r a ż e n i a s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e . O b s z a r b ę d ą c y w J e j z a s i ę g u o k r e ś l a s i ę J a k o r e j o n u p r z e m y s ł a w i a n y . Z a s a d n i c z ą p r z e s ł a n k ą p o w s t a n i a r e j o n ó w u p r z e m y s ł a w i a n y c h j e s t s k o n c e n t r o -w a n i e n a o k r e ś l o n y c h o b s z a r a c h p o w ażnych p r z e d s i ę w z i ę ć i n w e s t y -c y j n y -c h z m i e r z a j ą c y c h do p o w i ę k s z e n i a w k r ó t k i m o k r e s i e c z a s u r o z m ia r ó w d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r c z e j . N a s tę p s tw e m t e g o J e s t g w a ł-to w n e p r z y s p i e s z e n i e p r o c e s u a b s o r b c j i c z y n n ik ó w w z r o s t u i ł ą -c z e n i e i c h z e s o b ą . W k o n s e k w e n c j i p o w o d u je t o p r z y s p i e s z e n i e d y n a m i k i p r o c e s ó w s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y c h n a d a n y c h o b s z a r a c h zaró w n o w s t o s u n k u do p o p r z e d n i o n o to w a n e g o tam t r e n d u , j a k i t r e n d u c h a r a k t e r y z u j ą c e g o c a ł o ś ć p r o c e s u g o s p o d a r c z e g o w k r a j u \ ^ M. L i s i e c k i , Rynek p r a c y w Ł o d z i w l a t a c h 1 9 6 0 - 1 9 7 0 , " Z e s z y t y Naukowe UŁ" 1 9 7 3 , S. I I I , z . 4 0 , s . 1 1 , 1 2 . ^ B . W i n i a r s k i , F. W i n i a r s k a , Model s t e r o w a -n i a rozw ojem r e j o n u u p r z e m y s ł a w i a n e g o , [w:] K s z t a ł t o w a n i e ro z w o ju s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n e g o r e j o n ó w u p r z e m y s ł a w i a n y c h (Wybór s t u d i ó w ) , r e d . A. S t e l m a c h o w s k i , Warszawa 1 9 7 5 , s . 7 8 .
G r a f i c z n ą i l u s t r a c j ę p o w s t a j ą c e g o k o m p le k su p r z e m y s ł o w o u -s łu g o w e g o w r e j o n i e B e ł c h a t o w a p r z e d s t a w i a r y s . 1 . Nowo p o w s t a -j ą c y k o m p lek s i n w e s t y c y j n y , k t ó r e g o z a s a d n i c z ą c z ę ś c i ą j e s t z a -k ł a d p r o d u k c j i p o d s t a w o w e j , s t a n o w i c e n t r u m nowo t w o r z ą c e g o s i ę ry n k u p r a c y r e j o n u u p r z e m y s ł a w i a n e g o . Z a p le c z e m r y n k u p r a c y j e s t o b s z a r , z k t ó r e g o d o c h o d z ą l u b d o j e ż d ż a j ą p r a c o w n i c y do nowo b udow anego, a n a s t ę p n i e u r u c h a m i a n e g o z a k ł a d u p r a c y .
Z w i ą z k i m ię d z y nowo budowanym z a k ł a d e m głównym a r y n k ie m p r a c y r e j o n u u p r z e m y s ł a w i a n e g o m a ją c h a r a k t e r d w u s t r o n n y . Z J e d n e j s t r o n y z a p o t r z e b o w a n i e i n w e s t y c j i na k a d r y k s z t a ł t u j e o k r e ś l o n ą s t r u k t u r ę p o p y t u na p r a c ę , z d r u g i e j z a ś z a s o b n o ś ć r y n k u p r a c y d e c y d u j e o m o ż l i w o ś c i z a s p o k o j e n i a t e g o p o p y t u , a tym samym wpływa na p o w o d z e n ie p r o c e s u r e a l i z a c j i i n w e s t y c j i .
Wpływ j a k i w y w iera i n w e s t y c j a g łó w n a na r y n e k p r a c y k s z t a ł t o w a n y j e s t p r z e z w i e l e c z y n n ik ó w . N a l e ż ą do n i c h : w i e l -k o ś ć nowo budow anych z a k ł a d ó w p r z e m y s ł o w y c h , r o d z a j p r o d u k c j i , w ybór t e c h n o l o g i i w y t w a r z a n i a i ś c i ś l e s i ę z nim w i ą ż ą c y s t o -p i e ń m e c h a n i z a c j i i a u t o m a t y z a c j i p r o c e s u p r o d u k c y j n e g o . Zna-jo m o ść t y c h c z y n n ik ó w wpływa b e z p o ś r e d n i o na o k r e ś l e n i e g l o -b a l n e j w i e l k o ś c i z a t r u d n i e n i a , j a k i s t r u k t u r y z a p o t r z e b o w a -n i a w e d łu g k w a l i f i k a c j i , zawodów o r a z p ł c i . P o ś r e d n i o wpływa t a k ż e na w i e l k o ś ć i s t r u k t u r ę z a t r u d n i e n i a p ra c o w n ik ó w budow-l a n y c h .
P r o c e s p o w s ta w a n ia nowego p r z e d s i ę b i o r s t w a w r e j o n i e u p r z e -m ysław iany-m w i ą ż e s i ę z w y s tę p o w a n ie m dwóch typów z a p o t r z e b o -w a n ia na c z y n n i k p r a c y ż y w e j , p r z y z a c h o w a n iu pew nej k o l e j -n o ś c i w c z a s i e . N a j p i e r w p o j a w i a s i ę z a p o t r z e b o w a n i e na p r a c ę w w y k o n a w stw ie i n w e s t y c j i . J e s t t o w z r o s t z a t r u d n i e n i a z w i ą z a n y z budową p r z e d s i ę b i o r s t w a , c z y l i z a p o t r z e b o w a n i e m z t y t u ł u t w o r z e n i a s i ę i r o z r a s t a n i a z a ł o g i b u d o w l a n e j . P ó ź n i e j n a s t ę p u j e z a p o t r z e b o w a n i e na p r a c ę w e k s p l o a t a c j i u r u c h a m i a -n y ch o b i e k t ó w , c z y l i t z w . z a ł o g i p r o d u k c y j n e j ^ . Dane z a w a r t e w t a b . 1 p r z e d s t a w i a j ą c e w i e l k o ś ć z a t r u d n i e n i a w k o p a l n i a c h " B e ł c h a t ó w " i " S z c z e r c ó w " , e l e k t r o w n i a c h "Rogo-w i e c " i " O s in y " o r a z w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h r e s o r t u b u d o w n ic tw a 5 J . F i e r 1 a , G o s p o d a r k a c z y n n i k i e m l u d z k i m , [ w : ] K s z t a ł -t o w a n i e r o z w o j u . . . , s . 1 3 2.
p r a c u j ą c y c h p r z y b u d o w ie Z e s p o ł u G ó r n i c z o - E n e r g e t y c z n e g o (ZGE) p o t w i e r d z a j ą p r z e d s t a w i o n ą p r a w i d ł o w o ś ć . W obu p r z y p a d k a c h j e s t t o z a p o t r z e b o w a n i e na r o d z a jo w o i n n y s k ł a d n i k zasobów p r a c y . Wynika s t ą d k o n i e c z n o ś ć s z y b k i e j z m ia n y s t r u k t u r y zawodowej i k w a l i f i k a c y j n e j l u d n o ś c i . N ie b e z z n a c z e n i a j e s t t u f a k t o g ó l n e j w i e l k o ś c i z a p o t r z e b o w a n i a na z a t r u d n i e n i e p r z y b u d o w i e , a p ó ź -n i e j p r z y p r o d u k c j i w głównym z a k ł a d z i e przem ysłow ym i we wszy-s t k i c h p o z o s t a ł y c h z a k ł a d a c h p o w s t a j ą c y c h w z w ią z k u z z a s a d n i -c z ą i n w e s t y c j ą . Aby można b y ł o mówić o r e j o n i e u p r z e m y s ł a w i a -nym z a k ł a d a s i ę , i ż w z r o s t z a t r u d n i e n i a , k t ó r y d o p ro w a d z a do n a r u s z e n i a i s t n i e j ą c e g o p o r z ą d k u p o w i n i e n w y n o s ić 8 - 1 2 t y s . o s ó b ^ . T a b e l a 1 Z a t r u d n i e n i e w ZGE " B e ł c h a t ó w " w l a t a c h 1 9 7 5 - 1 9 9 0 L a t a Ogółem ZGE k o p a l n i e i P r z e m y s ł e l e k t r o w n i e Budow nictw o z w i ą z a n e z ZGE w t y s . o s ó b % w t y s . o s ó b % w t y s . o s ó b % 1975 4 , 6 100 1,1 2 3 , 9 3 , 5 7 6 , 1 1980 2 4 , 3 100 1 0 , 2 41 ,9 1 4 ,1 5 8 ,1 1985 2 6 , 9 100 1 6 , 9 6 2 , 8 1 0 , 0 3 7 , 2 1990 2 0 , 6 100 1 8 , 8 91 ,2 1 , 8 8 , 8 Ż r ó d ł o : O b l i c z e n i a w ł a s n e na p o d s t a w i e : S tu d iu m z a t r u d -n i e -n i a , d o ja z d ó w do p r a c y i s t a -n u l u d -n o ś c i w ВОР. B i u r o P l a -n o w a -n i a P r z e s t r z e n n e g o w P i o t r k o w i e T r y b u n a l s k i m 1978 o r a z d a n y c h Gene-r a l n e j D y Gene-r e k c j i Budowy ВОР. O g ó ln ą l i c z b ę p r z y r o s t u m i e j s c p r a c y w l a t a c h 1 9 7 1 - 1 9 8 0 wy-w o ła n ą k i e r u n k i e m z m ia n z a g o s p o d a r o w a n i a B e ł c h a t o w s k i e g o Okręgu P rz e m y sło w e g o (ВОР) o c e n i a s i ę , po w y ł ą c z e n i u r o l n i c t w a , na o k . 29 t y s . , w tym p r z y r o s t z a t r u d n i e n i a w l i c z b i e 24 t y s . o s ó b o r a z H. M o r t i m e r - S z y m c z a k , M. T r i p p n e r , Z. K a ź m i e r c z a k , P ro b le m y d e m o g r a f i i i z a t r u d n i e n i a w r e -j o n i e w ł o c ł a w s k i m , Warszawa 1 9 7 8 , s . 1 2 6 . ^ D. G a ł a j , B a d a n i a s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n e w r e j o n a c h u p r z e m y s ł a w i a n y c h , [w j] R e jo n y u p r z e m y s ł a w i a n e , p r o b l e m a t y k a i b a -d a n i a , r e d . E. J a g i e ł ł o - Ł y s i o w a , Z. L a c h e r t , A. R o m a n o w , Warszawa 1 9 7 1 . s . 2 9 , 3 0 .
0 w g łó w n y c h z a k ł a d a c h p r a c y . S t r u k t u r a z a t r u d n i e n i a w e d łu g k w a l i -f i k a c j i i g r u p zawodowych w K o m b in a c ie P a l i w o w o - E n e r g e ty c z n y m " B e ł c h a t ó w " p r z e d s t a w i a ć s i ę b ę d z i e n a s t ę p u j ą c o : 1) z w y k s z t a ł c e n i e m wyższym - 1 , 4 t y s . o s ó b ( 5 , 8 % ) , 2 ) z w y k s z t a ł c e n i e m ś r e d n i m zawodowym i o g ó l n o k s z t a ł c ą c y m - 4 , 8 t y s . o s ó b (20%), 3 ) r o b o t n i k ó w w y k w a l i f i k o w a n y c h i praco w n ik ó w ró w n o r z ę d n y c h z w y k s z t a ł c e n i e m z a s a d n i c z y m zawodowym i podstawowym - 1 1 , 4 t y s . (4 7 ,596). 4 ) p ra c o w n ik ó w n i e w y k w a l i f i k o w a n y c h - 6 , 4 t y s . ( 2 6 , 7 % ) .
Ad 1 . Wśród z a t r u d n i o n y c h z w y k s z t a ł c e n i e m wyższym dom ino-wać b ę d z i e z a p o t r z e b o w a n i e n a p ra c o w n ik ó w p r z y g o t o w a n y c h do p r a c y p r z e z p o l i t e c h n i k i , w y ż s z e s z k o ł y i n ż y n i e r s k i e i Akademię G ó r n i c z o - H u t n i c z ą - o k . 9 3 0 o s ó b , ponad 210 a b s o lw e n tó w s t u d i ó w m edycznych i f a r m a c e u t y c z n y c h , o k . 1 3 0 p ra c o w n ik ó w po s t u d i a c h ek o n o m ic z n y c h i o k . 120 p ra c o w n ik ó w po r ó ż n y c h k i e r u n k a c h s t u -d ió w u n i w e r s y t e c k i c h . ' I n n e k i e r u n k i w y k s z t a ł c e n i a w y r a ż a j ą s i ę b a r d z o n i s k ą l i c z b ą . Ad 2 . Wśród z a t r u d n i o n y c h z w y k s z t a ł c e n i e m ś r e d n i m zawodo-wym i o g ó l n o k s z t a ł c ą c y m n a j w i ę k s z e z a p o t r z e b o w a n i e z g ł a s z a n e j e s t na g r u p ę zawodów t e c h n i c z n y c h - o k . 3,1 t y s . o s ó b , w tym na t e c h n i k ó w mechaników 1 3 1 0, t e c h n i k ó w e l e k t r y k ó w i e l e k t r o m e -c h a n ik ó w 5 5 8 , t e c h n i k ó w b u d o w n ic tw a 3 3 0, t e c h n i k ó w e l e k t r o n i k ó w 280 o s ó b . Z g ł o s z o n e z a p o t r z e b o w a n i e na t e c h n i k ó w g ó r n i k ó w n i e p r z e k r o c z y ł o l i c z b y 7 0 o s ó b . Ad 3 . W z a p o t r z e b o w a n i u tym n a j l i c z n i e j r e p r e z e n t o w a n a j e s t g r u p a m e c h a n ic z n a 4 , 2 t y s . o s ó b , b u d o w la n a 2 , 3 t y s . , kom unika-c y j n a 1 0 7 0 , e l e k t r y c z n a 9 1 3 , m a s z y n i s t ó w maszyn u m i e j s c o w i o -n y c h 7 4 3 i s ł u ż b y z d r o w i a 340 o s ó b . Równie ważnym c z y n n i k i e m r z u t u j ą c y m na w i e l k o ś ć i s t r u k t u -r ę z a p o t r z e b o w a n i a na p ra c o w n ik ó w j e s t r o z ł o ż e n i e w c z a s i e r e a l i z a c j i i n w e s t y c j i i o d d a w a n ia do e k s p l o a t a c j i k o l e j n y c h j e j o b i e k t ó w . W ram ach e ta p ó w z a p o t r z e b o w a n i e na k a d r y wykazu-j e c h a r a k t e r skokowy. Ź ró d łe m b r a k u c i ą g ł o ś c i j e s t g ł ó w n i e
O
E. M a j e k , P r o b l e m a t y k a z a b e z p i e c z e n i a s i ł y r o b o c z e j d l a K o m b in atu P a l i w o w o - E n e r g e t y c z n e g o " B e ł c h a t ó w " , [w :] R e g i o n ł ó d z -k i . S t u d i a i m a t e r i a ł y , t . V, Łódź 1 9 7 6 , s . 3 5 , 36.
n i e p o d z i e l n o ś ć p r o c e s u i n w e s t y c y j n e g o . N a j w i ę k s z e z a p o t r z e b o w a -n i e na p ra c o w n ik ó w zaró w n o z a ł o g i b u d o w l a n e j , j a k i przem y-s ł o w e j w y s t ę p u j e w e t a p i e r e a l i z a c j i i n w e s t y c j i . C h a r a k t e r y s -t y c z n e d l a t e g o o k r e s u s ą p o d e t a p y u r u c h a m i a n i a k o l e j n y c h d z i a ł ó w nowo budowanego z a k ł a d u . R o z ł o ż e n i e na d ł u ż s z y o k r e s p o d e ta p ó w p o w o d u je w z g l ę d n i e w o l n i e j s z e tempo w z r o s t u z a p o -t r z e b o w a n i a na p ra c o w n ik ó w , a n i ż e l i k u m u l a c j a p r z e d s i ę w z i ę ć i n -w e s t y c y j n y c h w k r ó t k i m o k r e s i e . C z y n n ik t e n wpływa na ź r ó d ł a r e k r u t a c j i s i ł y r o b o c z e j . K r ó t s z y o k r e s budowy z a k ł a d u ( p r z y danym s t o p n i u m e c h a n i z a c j i r o b ó t b u d o w l a n y c h ) o r a z s z y b s z e p r z e k a z y w a n i e do e k s p l o a t a c j i k o l e j n y c h j e g o o b i e k t ó w z w i ę k s z a r o l ę m i g r a c j i s t a ł y c h i w a h a d ło w y c h . P r z e d ł u ż e n i e c z a s u budowy Q p o w o d u je z w i ę k s z a n i e s i ę r o l i ź r ó d e ł z m ie js c o w e g o r y n k u p r a c y . T a b e l a 2 P r z y r o s t y l u b u b y t k i z a t r u d n i e n i a wywołane r e a l i z a c j ą i n w e s t y c j i b e ł c h a t o w s k i c h w l a t a c h 1 9 7 6 -1 9 8 5 W y s z c z e g ó l n i e n i e L a t a 1 9 7 6 - 1 9 8 0 1 9 8 1 -1 9 8 5 P r z e m y s ł 1 0 , 8 8 , 2 w tym: k o p a l n i a 8 , 2 3 , 8 e l e k t r o w n i a 2 , 0 2 , 5 Budownictwo 1 0 , 7 - 3 , 6 R o l n i c t w o i l e ś n i -ctwo - 7 , 6 - 5 , 9 P o z o s t a ł e d z i a ł y 5 , 7 3 , 2 Razem 1 9 , 6 1 , 9 Ż r ó d ł o ; J a k w t a b . 1 . Dane t a b . 2 w s k a z u j ą na f a k t w y s o k i e j k o n c e n t r a c j i p r a c w e t a p i e r e a l i z a c j i i n w e s t y c j i b e ł c h a t o w s k i e j . Wywołuje t o z w i ę k s z o n e z a p o t r z e b o w a n i e na k a d r y , k t ó r y c h p r z y r o s t z w ł a s z c z a w l a t a c h 1 9 7 6 - 1 9 8 0 w y n i e s i e 1 9 , 6 t y s . o s ó b i b ę d z i e p o n a d 1 0
-- k r o t n i e w i ę k s z y n i ż w l a t a c h 1 9 8 1 1 9 8 5 . Wysoki p r z y r o s t z a t r u d -n i e -n i a wywrzeć musi d o n i o s ł y wpływ n a r u c h y m i g r a c y j n e wahad-ło we w ca ły m w o je w ó d z tw ie i w j e g o s ą s i e d z t w i e , j a k r ó w n ie ż na r u c h y m i g r a c y j n e s t a ł e i c z a s o w e .
W yraźny j e s t t a k ż e wpływ ry n k u p r a c y na z a s p o k o j e n i e po-t r z e b k a d ro w y c h nowo budow anych z a k ł a d ó w . Do po d staw o w y ch c z y n -ników k s z t a ł t u j ą c y c h t e n wpływ z a l i c z y ć n a l e ż y w i e l k o ś ć z a s o -bów, a s z c z e g ó l n i e r e z e r w s i ł y r o b o c z e j w c e n t r u m r e j o n u u p r z e m y s ł a w i a n e g o i na j e g o z a p l e c z u , w tym i c h s t r u k t u r y pod względem p ł c i , w ie k u o r a z k w a l i f i k a c j i zawodowych. Z aso b y p r a c y s t a n o w i ą f u n k c j ę w i e l k o ś c i i s t r u k t u r y l u d n o ś c i , z a l e -ż ą w i ę c b e z p o ś r e d n i o od c h a r a k t e r y s t y k i sam ej l u d n o ś c i . W ie l-k o ś ć i s t r u k t u r a zasobów p r a c y w a r u n k u j ą w dużym s t o p n i u moż-l i w o ś c i z a t r u d n i e n i a m i e j s c o w e j l u d n o ś c i w nowo p o w s t a j ą c y c h z a k ł a d a c h . C h a r a k t e r g o s p o d a r k i r o l n e j t a k ż e j e s t c z y n n i k i e m w pływ ającym n a p o d a ż p r a c y z r o l n i c z e g o z a p l e c z a . G o s p o d a r k a i n t e n s y w n a , p r a c o c h ł o n n a , w y s o k o to w a ro w a , p r z y n o s z ą c a d u ż e do-c h o d y , wpływa na m n i e j s z y o dpływ l u d n o ś c i do p r a c y w nowym z a k ł a d z i e , n i ż z t e r e n ó w o g o s p o d a r c e m n ie j i n t e n s y w n e j i p r z y n o s z ą c e j n i e w i e l k i e d o c h o d y 1 0 .
P ie r w o tn y m c z y n n i k i e m r e g i o n o t w ó r c z y m w r e j o n a c h u p r z e m y s ł a -w i a n y c h j e s t nowo p o w s t a j ą c y k o m p lek s p r z e m y s ł o w o - u s ł u g o w y , w k tó ry m d e c y d u j ą c ą r o l ę odgryw a i n w e s t y c j a g łó w n a . I n w e s t y c j a t a z aró w n o pod w zględem w i e l k o ś c i n a k ła d ó w i n w e s t y c y j n y c h , j a k i z a p o t r z e b o w a n i a na s i ł ę r o b o c z ą w i e l o k r o t n i e p r z e w y ż -s z a z a p o t r z e b o w a n i e p o z o s t a ł e j c z ę ś c i k o m p le k s u . W z w i ą z k u z tym w y d a je s i ę , ż e można p r z y j ą ć z a ł o ż e n i e , i ż z a s i ę g rynków p r a c y , s t w o r z o n y c h p r z e z z a k ł a d y p r o d u k c j i p o c h o d n e j o r a z z a -k ł a d y o b s ł u g i t e c h n i c z n e j i s p o ł e c z n e j , m i e ś c i s i ę w g r a n i c a c h ry n k u p r a c y z a k ł a d u g łó w n eg o r e jo n ó w u p r z e m y s ł a w i a n y c h . Każdy r y n e k p r a c y c h a r a k t e r y z u j e s i ę o k r e ś l o n ą s t r e f ą w pły-wów. P a r a m e t r a m i o k r e ś l a j ą c y m i t ę s t r e f ę j e s t z a s i ę g p r z e s t r z e n -ny i k s z t a ł t r y n k u p r a c y . W p r a k t y c e d o k ł a d n e u s t a l e n i e t y c h dwu w i e l k o ś c i j e s t s p r a w ą b a r d z o t r U d n ą . Wpływają na t o r ó ż n o -ro d n e c z y n n i k i p o w o d u ją c e z m ia n y w c z a s i e , z a s i ę g u , j a k i k s z t a ł c i e r y n k u p r a c y . 10 T am że, s . 1 3 2 .
R o la o d l e g ł o ś c i j a k o b a r i e r y w y z n a c z a j ą c e j s t r e f ę o d d z i a -ł y w a n i a c e n t r u m r y n k u b ę d z i e s i ę z m n i e j s z a ł a w raz z rozwojem śro d k ó w k o m u n i k a c j i , a d a l e j w p r o w a d z a n ia nowych ś ro d k ó w l o k o -m o c j i . Obok c z y n n i k a o d l e g ł o ś c i w ażną r o l ę w w y z n a c z a n i u g r a -n i c y d o ja z d ó w odgryw a s y s t e m p o w ią z a ń k o m u n i k a c y j n y c h . Sprawny i d o b r y u k ł a d p o w o d u je ,, i ż z a s i ę g s i ę z w i ę k s z a , z a ś n i e k o r z y -s t n y u k ł a d p o w o d u je z m n i e j -s z a n i e -s i ę z a -s i ę g u . C h a r a k t e r y s t y c z n ą c e c h ą ry n k u p r a c y w r e j o n a c h u p r z e m y s ł a -w ia n y c h j e s t z a l e ż n o ś ć j e g o z a s i ę g u od f a z u p r z e m y s ł a w i a n i a . N a j w i ę k s z y z a s i ę g w y s t ę p u j e w e t a p i e budowy, w k tó r y m z g ł a s z a n e j e s t n a j w i ę k s z e z a p o t r z e b o w a n i e n a k a d r y . Nowo p o w s t a j ą c y kom-p l e k s i n w e s t y c y j n y p o w o d u je w y c z e r p y w a n i e s i ę r e z e r w s i ł y r o b o -c z e j z p o b l i s k i c h t e r e n ó w , k t ó r e w k r ó t k i m o k r e s i e c z a s u t r a k t o w a ć n a l e ż y j a k o d a t ę e k o n o m ic z n ą . Z t e g o t e ż powodu p r z e d -s i ę b i o r -s t w a zm uszone s ą do a n g a ż o w a n i a w i e l u p ra c o w n ik ó w mie-s z k a j ą c y c h w d u ż e j o d l e g ł o ś c i od o ś ro d k ó w u p r z e m y s ł a w i a n y c h . W w i e l u p r z e d s i ę b i o r s t w a c h p r a c o w n i c y t e g o t y p u s t a n o w i ą w i ę -k s z o ś ć w śró d z a ł ó g . P o k r y c i e p o p y t u , s z c z e g ó l n i e n a p r a c o w n i -ków b u d o w la n y c h , n a s t ę p u j e w d r o d z e s t a ł e g o w z r o s t u d o ja z d ó w do p r a c y . I c h o d l e g ł o ś ć u l e g a s z y b k ie m u z w i ę k s z a n i u . Cha-r a k t e Cha-r y s t y c z n y j e s t f a k t , ż e p r a c o w n i c y d o w o ż e n i s ą ś r o d k a m i l o k o m o c j i z a p e w n ia n y m i p r z e z p r z e d s i ę b i o r s t w o , p o n a d t o d o j a z d y t e z n a c z n i e p r z e k r a c z a j ą m aksym alny c z a s d o j a z d u u znaw any z a u z a s a d n i o n y , w y n o sz ą c y n i e w i ę c e j n i ż 3 0 - 4 5 min1 1 . W idoczne j e s t t u t w o r z e n i e s i ę t z w . "wymuszonego" p r z e z p r ę ż n y p o p y t na p r a c ę " r o z s z e r z o n e g o " r y n k u p r a c y , k t ó r y w s w o i c h g r a n i c a c h z a w i e r a " n o r m a ln y " r y n e k p r a c y , t j . w y zn aczo -ny p r z e z i z o c h r o n ę do 45 min o r a z t e r e n y , z k t ó r y c h d o j e ż d ż a -j ą p r a c o w n i c y s p o z a t e g o t e r e n u . P o d o b n i e j a k z a s i ę g t a k ż e k s z t a ł t ry n k u p r a c y z a l e ż n y j e s t od w i e l u c z y n n ik ó w . Jednym z p o d sta w o w y c h j e s t s y s t e m p o w ią -z a ń k o m u n i k a c y j n y c h o ś r o d k a z z a p l e c z e m . Ł a tw o ś ć d o j a z d u do p r a c y p o w o d u je , i ż s z c z e g ó l n e n a s i l e n i e d o j e ż d ż a j ą c y c h u k ł a d a s i ę w z d łu ż s z l a k ó w k o m u n i k a c y j n y c h 1 2 . Innym c z y n n i k i e m j e s t b l i s k o ś ć p o ł o ż e n i a i s i ł a o d d z i a ł y w a n i a p o b l i s k i c h rynków p r a -11 B. W i n i a r s k i , P o l i t y k a r e g i o n a l n a , Warszawa 1 9 7 6 , s . 32 9 .
с у . I s t n i e j ą c e s t r e f y wpływów p o s z c z e g ó l n y c h rynków p o w o d u ją , i ż nowo t w o r z o n y r y n e k p r a c y k i e r o w a ć s i ę p o w i n i e n w s t r o n ę t e r e n ó w o nad w y żk ach s i ł y r o b o c z e j . O znacza t o , ż e u z u p e ł n i e -n i e s i e c i k o m u n i k a c y j n e j w inno być p r o w a d z o n e z g o d n i e z r o z -p o z n a n y m i z a s o b a m i s i ł y r o b o c z e j w e d łu g g e o g r a f i i i c h r e z e r w . N i e d o s t a t e c z n y ro z w ó j s i e c i k o m u n i k a c y j n e j w r e j o n i e u p r z e m y s -ła w ia n y m p o w o d u je bowiem, ż e g o s p o d a r s t w a c h ł o p s k i e p o ł o ż o n e p r z y t r a s a c h k o m u n i k a c y j n y c h z n a j d u j ą s i ę w s y t u a c j i n i e d o b o r u s i ł y r o b o c z e j , p o d c z a s g d y w tym samym p r o m i e n i u , we w s i a c h o d d a l o n y c h od k o l e i i d r ó g b i t y c h , p o z o s t a j ą n i e w y k o r z y s t a n e r e z e r w y s i ł y r o b o c z e j 1 3 . S ł a b y ro zw ó j s i e c i k o m u n i k a c y j n e j j e s t w i ę c jed n y m z c z y n n ik ó w w z m a g a ją c y c h k o n k u r e n c y j n o ś ć po-s z c z e g ó l n y c h ry n k ó w , z n a j d u j ą c y c h s i ę we wzajemnym o d d z i a ł y w a n i u . R o z w a ż a n ia na t e m a t z a s i ę g u i k s z t a ł t u nowo t w o r z ą c e g o s i ę r y n k u p r a c y i l u s t r u j ą d a n e t a b . 3- P r z e d s t a w i o n o w n i e j n i e k t ó r e t r a s y a u to b u s ó w d o w o ż ą c y c h p ra c o w n ik ó w do K o p a l n i Węgla B r u n a t n e g o KWB " B e ł c h a t ó w " s p o z a i z o c h r o n y 50 m in. Pod-stawowym c e l e m j e s t t u o k r e ś l e n i e k s z t a ł t u i z a s i ę g u " n o r m a l-n e g o " ( o k . 50 m il-n ) i " r o z s z e r z o n e g o " (p o n a d 50 m in ) r y n k u p r a c y . I n f o r m a c j e t a b . 3 p o s ł u ż ą do g r a f i c z n e g o w y k r e ś l e n i a r y n k u p r a -c y s t w o r z o n e g o p r z e z nowo p o w s t a j ą c y z a k ł a d g łów ny ВОР. T a b e l a 3 Wybrane t r a s y a u t o b u s ó w d o w o ż ą c y c h p ra c o w n ik ó w do KWB " B e ł c h a t ó w " s p o z a i z o c h r o n y 50 min w 1978 r . S t a c j a w yjazdow a ( b a z o w a ) P r z y s t a n e k o d d a l o n y o o k . 50 min od s t a c j i d o c e l o -wej nazwa c z a s d o j a z d u do s t a c j i d o c e l o w e j (w m in ) o d l e g ł o ś ć od s t a c j i d o c e -l o w e j (w km) nazwa o d l e g ł o ś ć (w km) 1 2 3 4 5 W ie lu ń 145 85 W iew iec 29 P i o t r k ó w Tryb. 90 48 L a s k i 28 P i o t r k o w Tryb. 125 82 M a z u rk i 32
13 S. I g n a r , P r a c e K o m i t e t u Badań Rejonów U p r z e m y s ła w ia -n y c h PAN, [w :] K s z t a ł t o w a -n i e r o z w o j u . . . , s . 2 1 .
T a b e l a 3 ( c d . ) 1 2 3 4 5 P i o t r k ó w T r y b . 100 66 B e ł c h a t ó w 33 P a b i a n i c e 95 60 K ą c ik 28 Ł ask 135 87 K l u k i 31 Zelów 60 40 Wygoda 33 P a b i a n i c e 125 75 G r o c h o l i c e 31 Zelów 120 82 S u l m i e r z y c e 32 P a b i a n i c e 115 75 Wygoda 30 Z d u ń sk a Wola 140 92 Wola M ik o r - s k a 37 Radomsko 75 50 L o g o t a W ie l-ka 35 P i o t r k ó w T ry b . 90 66 N i e c h n i c a 29 P i o t r k ó w Tryb. 80 51 Wygoda 30 P i o t r k ó w Tryb. 7 0 43 Wygoda 30 W ie lu ń 165 102 O s t r o ł ę k a 38 W ielu ń 135 86 K l u k i 32 Z d u ń s k a Wola 165 118 B e ł c h a t ó w 35 Z d u ń sk a Wola 145 95 B e ł c h a t ó w 35 Zelów 60 38 Wygoda 30 Ł a s k 120 80 S z c z e r c ó w 32 Ź r ó d ł os Dane u z y s k a n e w D z i a l e Przewozów KWB " B e ł c h a -tów I " . * N a j d ł u ż s z y c z a s d o j a z d u z a o b se rw o w a n o na t r a s a c h Zduńska W ola-R ogow iec o r a z W i e l u ń - R o g o w ie c . D ł u g o ś ć t r a s w y n o s i o d p o -w i e d n i o 118 i 102 km, a c z a s d o j a z d u w J e d n ą s t r o n ę 2 h 45 min C z a s d o j a z d u w o b i e s t r o n y w y n o s z ą c y 5 h 30 min j e s t n i e w i e l e k r ó t s z y od c z a s u t r w a n i a p r a c y . P o n a d t o do i n n y c h p r z e d s i ę -b i o r s t w n p . " E n e r g o b l o k " p r a c o w n i c y d o j e ż d ż a j ą z S i e r a d z a (125 m i n ) , P a j ę c z n a (120 m i n ) , Tomaszowa Maz. (115 m in ) o r a z Ł o d z i ( 1 3 0 m i n ) . Z a s i ę g p r z e s t r z e n n y o r a z p r z y b l i ż o n y k s z t a ł t r y n k u p r a c y w y zn a c z o n y z a pomocą k r y t e r i u m d o ja z d ó w do p r a c y p r z e d -s t a w i a r y s . 2 . A n a l i z a r y s u n k u p o z w a l a n a s p r e c y z o w a n i e t r z e c h n a s t ę p u j ą -c y -c h w niosków : 1) o d d z i a ł y w a n i e nowo t w o r z ą c e g o s i ę r y n k u p r a c y ZGE " B e ł
-1 - ZAKŁA DY PRODUKCJI PODSTAWOWEJ
2 - ZAKŁADY PRODUKCJI POCHODNEJ
3 - ZAKŁADY OBSŁUGI TECHNICZNEJ I SPOŁECZNEJ
R ys. 1 . T e r y t o r i a l n y k o m p le k s p r z e m y s ł o w o u s ł u g o w y w r e j o n i e B e ł -c h a t o w a . Podano z a H, R e t k i e w i -c z e m , P l a n o w a n i e kom p le-k s u p a l i w o w o - e n e r g e t y c z n e g o w o k r ę g u b e ł c h a t o w s k i m , [ w : ] R e g io n
ł ó d z k i . S t u d i a i m a t e r i a ł y , t . V, Ł ódź 1 9 7 6 , s . 43
R e a l i z a c j a i n w e s t y c j i g ł ó w n e j p r o w a d z i do p o w s t a n i a p o c h o d -n y c h i n w e s t y c j i p rz e m y s ło w y c h o r a z i n w e s t y c j i t o w a r z y s z ą c y c h w p o s t a c i i n f r a s t r u k t u r a l n e g o z a g o s p o d a r o w a n i a r e j o n u u p r z e m y s ł a -w i a n e g o . W z w i ą z k u z tym n a l e ż y mówić o nowo p o w s t a j ą c y m kom-p l e k s i e p r z e m y s ło w o -u s łu g o w y m w s k ł a d k t ó r e g o w chodzą z a k ł a d y :
1) p r o d u k c j i p o d s t a w o w e j , 2 ) p r o d u k c j i p o c h o d n e j ,
3) o b s ł u g i t e c h n i c z n e j ( tz w . i n f r a s t r u k t u r a t e c h n i c z n a zwana t a k ż e e k o n o m ic z n ą ) i s p o ł e c z n e j ( t z w . i n f r a s t r u k t u r a s p o ł e c z n a \
c h a t ó w " k i e r u j e s i ę w s t r o n ę w ojewództw p ó ł n o c n o - z a c h o d n i c h , t j . w ojew ództw a s i e r a d z k i e g o i m i e j s k i e g o ł ó d z k i e g o ; 2 ) z a s i ę g p r z e s t r z e n n y " r o z s z e r z o n e g o " r y n k u p r a c y J e s t b l i s k o 3 - 4 r a z y w i ę k s z y od r y n k u " n o r m a l n e g o " ; 3 ) z a s i ę g p r z e s t r z e n n y " n o r m a l n e g o " ry n k u p r a c y w z a s a d z i e pokryw a s i ę z g r a n i c a m i a d m i n i s t r a c y j n y m i BPO. Leg*nda ; --- granic« województw
” *--- granica .. rozszerzonego" rynku pracy ■— " ■ ■ g ra n c a ., normalnego M rynku pracy
---granica Belthatowskiego Okręgu ft-zemysłowego
R ys. 2 . Z a s i ę g i k s z t a ł t nowo t w o r z ą c e g o s i ę r y n k u p r a c y ZGE " B e ł c h a t ó w " w 1978 r . S p o rz ą d z o n o na p o d s t a w i e d a n y c h t a b . 3
o r a z d a n y c h u z y s k a n y c h w D z i a l e Przewozów E n e r g o b l o k
I s t o t n ą s p r a w ą z p u n k t u w i d z e n i a r a c j o n a l n e g o g o s p o d a r o -w a n ia j e s t z a g a d n i e n i e w z a je m n e j r e l a c j i g r a n i c r e j o n u u p r z e -m y s ła w ia n e g o w s t o s u n k u do g r a n i c j e d n o s t e k a d m i n i s t r a c y j -n y c h . Mogą t u w y stęp o w ać dwa n a s t ę p u j ą c e u k ł a d y :
1) g r a n i c e r e j o n u u p r z e m y s ł a w i a n e g o m i e s z c z ą s i ę w z a s i ę g u g r a n i c j e d n o s t e k a d m i n i s t r a c y j n y c h ( w o je w ó d z tw ) ,
2 ) g r a n i c e r e j o n u u p r z e m y s ł a w i a n e g o w y k r a c z a j ą p o z a g r a n i c e j e d n o s t e k a d m i n i s t r a c y j n y c h .
D r u g i p r z y p a d e k uw ażać n a l e ż y z a z d e c y d o w a n i e n i e k o r z y s t n y z p u n k t u w i d z e n i a p r a w i d ł o w e g o ro z w o ju r e j o n u . W ydaje s i ę , i ż s k a l a z j a w i s k n i e k o r z y s t n y c h z a l e ż y m. i n . od p o w i e r z c h n i r e -j o n u z n a j d u j ą c e g o s i ę p o z a g r a n i c a m i a d m i n i s t r a c y j n y m i o r a z J e g o z a l e ż n o ś c i od r ó ż n e j l i c z b y z e w n ę t r z n y c h j e d n o s t e k a d m i n i -s t r a c y j n y c h . P r z y c z y n ą n i e k o r z y s t n y c h z j a w i s k j e s t f a k t , i ż w p r z y p a d k u p r z y n a l e ż n o ś c i o b s z a r u o k r ę g u do dwóch l u b w i ę c e j w o je w ó d z tw , d l a c a ł o ś c i r e j o n u u p r z e m y s ł a w i a n e g o b r a k j e s t n i e t y l k o w s p ó ln e g o p o d m io tu k i e r o w a n i a , a l e n a w e t w s p ó ln e g o p o d m io tu ko-o r d y n a c j i t e r e n o w e j , p r z e w i d z i a n e j w a k t a c h p r a w n y c h r e g u l u j ą -c y -c h z a d a n i a i u p r a w n i e n i a w ła d z t e r e n o w y c h 1 \ Jednym z w i e l u e le m e n tó w r e g i o n o t w ó r c z y c h j e s t r y n e k p r a c y . N i e k t ó r z y b a d a c z e u w a ż a j ą n a w e t , ż e s t o s u n k o w o n a j p r e c y z y j n i e j można u s t a l i ć g r a n i c e o d d z i a ł y w a n i a p o w s t a j ą c e g o p r z e m y s ł u i tym samym g r a n i c e r e j o n u u p r z e m y s ł a w i a n e g o z a pomocą z a s i ę g u r e k r u t a c j i p ra c o w n ik ó w ^ . P u n k ta m i krańcow ym i r e j o n u b y ł y b y m i e j s c o w o ś c i n a j b a r d z i e j o d d a l o n e od c e n t r u m p r z e m y s ł o w e g o , z k t ó r y c h p r a c o w n i c y d o j e ż d ż a j ą do z a k ł a d u . J e s t t o s p o s ó b pow-s z e c h n i e p r z y j ę t y p r z y w y t y c z a n i u s t r e f m e t r o p o l i t a r n y c h w i e l -k i c h m i a s t i może być t e ż z a s t o s o w a n y w p r z y p a d k u r e j o n u u p r z e m y s ł a w i a n e g o . Z d a n y c h t a b . 3 w y n i k a , i ż nowo t w o r z ą c y s i ę r y n e k p r a c y ZGE " B e ł c h a t ó w " o b e j m u j e z a s i ę g i e m p r z e s t r z e n n y m c z t e r y w o je -w ództ-w a: p i o t r k o w s k i e , s i e r a d z k i e , m i e j s k i e ł ó d z k i e o r a z c z ę s -t o c h o w s k i e . M ie js c o w e z a s o b y p r a c y o r a z m i g r a c j e s t a ł e i c z a -sowe n i e s ą w s t a n i e p o k r y ć c a ł k o w i t e g o z a p o t r z e b o w a n i a na s i ł ę r o b o c z ą w BPO. K o n i e c z n o ś c i ą w t e j s y t u a c j i s t a j e s i ę po-w i ę k s z e n i e ro z m ia ró w m i g r a c j i w ah ad ło w y ch . Aby p o k r y ć n i e d o b o r y s i ł y r o b o c z e j ( p o r . d a n e t a b . 4 ) z a -k ł a d a s i ę , i ż s a l d o m i g r a c j i w a h a d ło w y c h , k t ó r y c h ź r ó d łe m s ą ww. w ojew ództw a o ś c i e n n e , w in n o być równe tym n i e d o b o r o m . B ra k na o b s z a r z e f a k t y c z n e g o o d d z i a ł y w a n i a r y n k u p r a c y , w s p ó l
-1Zł W i n i a r s k i , W i n i a r s k a , o p . c i t . , s . 8 1 . 1 ^ P o r . P. Ł ą c z k o w s k i , W arunki s t a b i l i z o w a n i a s i ę z a ł ó g p r a c o w n i c z y c h w r e j o n i e u p r z e m y s ła w ia n y m , Warszawa 1 9 7 7 , s . 1 6 , 1 7 .
nego p o d m io tu k i e r o w a n i a z n a c z n i e u t r u d n i a p r a w i d ł o w ą r e g u l a -c j ę t y c h p rz e p ły w ó w . T a b e l a 4 M i e j s c a p r a c y i w i e l k o ś ć zaso b ó w s i ł y r o b o c z e j na o b s z a r z e ВОР (w t y s . o s ó b ) L a t a M i e j s c a p r a c y Z a s o b y s i ł y r o b o c z e j N i e d o b o r y s i ł y r o -b o c z e j 1975 8 7 , 8 7 6 , 5 - 1 1 . 3 1980 1 0 7 , 4 9 5 , 4 - 1 2 , 0 1985 1 0 9 , 3 9 9 , 4 - 1 0 , 0 1990 1 1 8 , 8 11-5,7 - 3 , 0 Ż r ó d ł o : Opracowano na p o d s t a w i e : S tu d iu m z a t r u d n i e n i a , d o ja z d ó w do p r a c y i s t a n u l u d n o ś c i ВОР. B i u r o P l a n o w a n i a P r z e -s t r z e n n e g o w P i o t r k o w i e T r y b u n a l -s k i m 1 9 7 8 . Z n ajo m o ść z a s i ę g u , k s z t a ł t u o r a z . p r z e s t r z e n n e g o r o z m i e s z c z e -n i a r e z e r w s i ł y r o b o c z e j j e s t w a ru n k ie m k o n ie c z n y m do p r a w i d ł o -wego z a s p o k o j e n i a p o t r z e b k a d ro w y c h nowo t w o r z ą c e g o s i ę c e n t r u m r e j o n u u p r z e m y s ł a w i a n e g o . Innym r ó w n i e ważnym w a ru n k ie m j e s t u m i e j ę t n o ś ć w y k o r z y s t a n i a zasobów r y n k u w c e l u z a s p o k o j e n i a po-t r z e b k a d ro w y c h z g ł a s z a n y c h p r z e z nowo budow aną i n w e s t y c j ę g ł ó w n ą . J e g o s p e ł n i e n i e w i ą ż e s i ę z p r a w i d ł o w ą o r g a n i z a c j ą nowo p o w s t a j ą c e g o r y n k u p r a c y . Celem o g r a n i c z e n i a e le m e n tó w ż y w i o ł o w o ś c i w d o p ł y w i e s i ł y r o b o c z e j do r e j o n u u p r z e m y s ł a w i a n e g o n a l e ż y p r a w id ło w o w y k o rz y s -t a ć s y s t e m i n s t r u m e n t ó w e k o n o m ic z n y c h s t o j ą c y c h do d y s p o z y c j i podm iotów o d p o w i e d z i a l n y c h z a p r a w i d ł o w y p r z e b i e g t e g o z j a w i s -k a . W s k ł a d t e g o s y s t e m u w chodzą: s y s t e m p l a n o w a n i a r e g i o -n a l -n e g o , s y s t e m o r i e n t a c j i i p o r a d n i c t w a zawodowego o r a z s y s t e m p o ś r e d n i c t w a p r a c y 1 Z a s o b y l u d n o ś c i o w e i i c h s t r u k t u r a w r e j o n i e s t a n o w i ą pewne d a t y d l a p l a n o w a n i a , o k r e ś l a j ą c e m a k s y m a ln ie m ożliw ą w i e l k o ś ć p o z y s k a n i a z o b s z a r u r e j o n u c z y n n i k a p r a c y żyw ej d l a 16 J . P i e t r u c h a , P o d s ta w y t e o r i i i p o l i t y k i z a t r u d n i e -n i a , Kraków 1 9 7 5 , s . 1 9 7 .
p o t r z e b ro z w o ju w danym c z a s i e . Z n ajo m o ść zaso b ó w w ł a s n y c h u m o ż l i w i ł a b y o k r e ś l e n i e w i e l k o ś c i zaso b ó w p r a c y j a k i e n a l e ż y p o z y s k a ć z t y t u ł u p r z e p ł y w u m i ę d z y r e g i o n a l n e g o . W p r a k t y c e w żadnym z r e j o n ó w u p r z e m y s ł a w i a n y c h n i e p r z y g o t o w a n o p la n ó w r a -c j o n a l n e g o d z i a ł a n i a w tym z a k r e s i e , n i e r o z p o z n a n o w c z e ś n i e j r o z m i e s z c z e n i a zaso b ó w s i ł y r o b o c z e j , n i e w y ty c z o n o t r a s d o j a z - > 17 dow . B a rd z o c z ę s t o z d a r z a s i ę , i ż p o b i e ż n i e p r z e p r o w a d z o n e s z a c u n k i r e z e r w s i ł y r o b o c z e j w r e j o n i e s ą b ł ę d n e i n i e r e a l n e 18. Podstawowym s p o s o b e m , k t ó r y u m o ż l i w i a u n i k n i ę c i e t a k i e j s y -t u a c j i j e s t p r a w i d ł o w e z a s t o s o w a n i e m e to d y b i l a n s o w a n i a s i ł y r o -b o c z e j . P o s ł u g u j ą c s i ę m e to d ą b i l a n s o w ą możemy p o z n a ć r e z e r w y s i ł y r o b o c z e j o r a z u k i e r u n k o w a ć s z k o l e n i e k a d r w e d łu g z a p o -t r z e b o w a n i a na p ra c o w n ik ó w o o k r e ś l o n y c h k w a l i f i k a c j a c h . J e ż e -l i w w y n ik u z a s t o s o w a n i a s y s te m u rach u n k ó w k o o r d y n u j ą c y c h w i e l k o ś c i zaso b ó w s i ł y r o b o c z e j z z a p o t r z e b o w a n i e m z g ł a s z a n y m p r z e z nowo budowany k o m p le k s p r z e m y s ł o w o - u s ł u g o w y o k a ż e s i ę , ż e m i e j s c o w e z a s o b y l u d z k i e n i e w y s t a r c z a j ą n a j e g o p o k r y c i e t o n i e z b ę d n y m s t a j e s i ę o k r e ś l e n i e w i e l k o ś c i i s t r u k t u r y i m i g r a -c j i z z e w n ą t r z . Tak w ię c b i l a n s s i ł y r o b o c z e j J e s t p o d s t a w o -wym i n s t r u m e n t e m u m o ż l i w i a j ą c y m z a z n a j o m i e n i e s i ę z s y t u a c j ą na ry n k u p r a c y r e j o n u u p r z e m y s ł a w i a n e g o , o c z y w i ś c i e pod w a r u n k ie m , i ż g r a n i c e b i l a n s o w a n i a b ę d ą s i ę p o k r y w a ł y z g r a n i c a m i o d d z i a -ł y w a n i a r y n k u p r a c y . W p r a k t y c e s p o r z ą d z a s i ę j e d n a k b i l a n s e s i ł y r o b o c z e j w o p a r c i u o u s t a l o n e g r a n i c e j e d n o s t e k a d m i n i s t r a c y j n y c h . Z t e g o powodu celowym s t a j e s i ę w p r o w a d z e n ie w ż y c i e od dawna z g ł a -s z a n y c h dwóch p o -s t u l a t ó w : 1 . Gdy g r a n i c e nowo t w o r z ą c e g o s i ę r y n k u p r a c y m i e s z c z ą s i ę w g r a n i c a c h a d m i n i s t r a c y j n y c h j e d n o s t k i m a c i e r z y s t e j po-s t u l u j e s i ę , a b y w p r a c a c h nad b i l a n s o w a n i e m s i ł y r o b o c z e j , w tym z arów no w b i l a n s a c h o g ó l n y c h j a k i s z c z e g ó ł o w y c h ( z w ł a -s z c z a k a d r k w a l i f i k o w a n y c h ) u w z g l ę d n i ć p o t r z e b y nowo p o w s t a ł y c h z a k ła d ó w p r z e m y s ło w y c h r e j o n ó w u p r z e m y s ł a w i a n y c h 17 R i e r 1 a , o p . c i t . , s . 1 3 8 . 18 T am że, s . 1 3 4 ; I . F r e n k e l , A k t y w i z a c j a r e z e r w s i ł y r o b o c z e j , [w :] Rozwój s p o ł e c z n o g o s p o d a r c z y r e j o n u u p r z e m y s ł a w i a n e -g o , r e d . D. G a ł a j , Warszawa 1 9 7 3 , s . 1 9 5 . 19 P ro b le m y d e m o g r a f i i . . . , s . 1 5 3 .
2 . Gdy g r a n i c e r y n k u p r a c y w y k r a c z a j ą p o z a t e r e n g r a n i c a d m i n i s t r a c y j n y c h , p o s t u l u j e s i ę u t w o r z e n i e r e j o n u b i l a n s o w a n i a s i ł y r o b o c z e j i w y z n a c z e n i e j e d n o s t k i z a j m u j ą c e j s i ę k o o r d y n a -c j ą g o s p o d a r o w a n i a s i ł ą r o b o c z ą na danym t e r e n i e “- 0 .
S p e ł n i e n i e i c h p r z y c z y n i ł o b y s i ę do p o m y śln e g o r o z w i ą z a n i a w i e l u p roblem ów z w i ą z a n y c h z k o m p le to w a n ie m z a ł ó g w nowo po-w s t a j ą c y c h r e j o n a c h u p r z e m y s ł a po-w i a n y c h .
J a n S z u p i ł o
LABOUR MARKET IN REGIONS UNDER INDUSTRIALIZATION
( C a s e s t u d y o f t h e M in in g - P o w e r I n d u s t r i a l Complex a t B e ł c h a t ó w )
The a r t i c l e d i s c u s s e s some phenomena a c c o m p a n y in g c r e a t i o n o f t h e l a b o u r m a r k e t i n r e g i o n s u n d e r i n d u s t r i a l i z a t i o n . As a r e f e r e n c e s y s t e m t h e a u t h o r t o o k t h e s o c a l l e d e l e m e n t a r y l a -b o u r m a r k e t , i n w h i c h „demand f o r l a b o u r i s d e c l a r e d by t h e m a in company i n t h e a n a l y z e d r e g i o n . T here w e r e d i s c u s -s e d f a c t o r s d e t e r m i n i n g t h e v o lu m e and s t r u c t u r e o f t h i s d e -mand a s w e l l a s c o r r e l a t i o n s b e t w e e n a n i n d u s t r i a l p l a n t u n d e r c o n s t r u c t i o n an d t h e l a b o u r m a r k e t . A c h a r a c t e r i s t i c f e a t u r e was f o u n d t o be g e n e r a t i o n o f t h e s o - c a l l e d " e x p a n d e d " l a b o u r m a r k e t by a g r o w i n g demand f o r l a b o u r , w h ic h i n t h e a n a l y z e d c a s e h a s a s p a t i a l c o v e r a g e o f f o u r a d m i n i s t r a t i v e p r o v i n c e s : P i o t r k ó w , S i e r a d z , C z ę s t o c h o w a , and t h e U rb a n P r o v i n c e o f Ł ódź. The s p a t i a l c o v e r a g e o f t h i s m a r k e t i s a l m o s t 3 t o 4 t i m e s b i g g e r t h a n t h e s o - c a l l e d " n o r m a l " m a r k e t l y i n g w i t h i n t h e a d m i n i s t r a t i v e b o u n d a r i e s o f t h e P i o t r k ó w P r o v i n c e . A c c o r d i n g l y t h e a u t h o r p o s t u l a t e s t h a t t h e r e s h o u l d b e e s t a b l i s h e d a l a b o u r - - b a l a n c i n g r e g i o n ( e n c o m p a s s i n g a r e a s o f t h e f o u r p r o v i n c e s ) and m o r e o v e r t h e r e s h o u l d b e s e t u p u n i t s d e a l i n g w i t h c o - - o r d i n a t i o n o f l a b o u r m anagem ent i n t h i s a r e a . 20 W i n i a r s k i , W i n i a r s k a , o p . c i t . , s . 84—8 7 ' A. R a j k i e w i c z , B i l a n s e s i ł y r o b o c z e j j a k o i n s t r u m e n t y r e g i o n a l n e j p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a (w y b ra n e z a g a d n i e n i a ) . [ w 1 T e o r e t y c z n e p o d s t a w y r e g i o n a l n e g o b i l a n s o w a n i a s i ł y r ó b o c z e i r e d . J . P i e t r u c h a , K a t o w i c e 1 9 7 1 , s . 3 1 , 3 2 .
