Barbara Mikulska
Zainteresowania i świadomość
czytelnicza słuchaczy grup
polonijnych
Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców 14,
29-40
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S K S Z T A Ł C E N IE P O L O N IS T Y C Z N E C U D Z O Z IE M C Ó W 14, 2005 B a rb a ra M ik u ls k a Z A IN T E R E S O W A N IA I Ś W IA D O M O ŚĆ C Z Y T E L N IC Z A SŁ U C H A C Z Y G R U P P O L O N IJN Y C H 1. C E L , Z A K R E S I M E T O D Y BADAŃ
Zajm ow anie się czytelnictwem, stosunkiem do książki m oże się stać pu n k tem wyjścia do refleksji nad k u ltu rą społeczeństwa i nad nim sam ym , co znajduje potw ierdzenie w literaturze przedm iotu (Straus, W olff, 1996b). J a k kolwiek podstaw ą tej analizy są dane ilościowe, a celem obserwacja głównych tendencji, nie należy rezygnować z wychw ytyw ania zjawisk incydentalnych, nieistotnych statystycznie, ja k o że dopiero takie ujęcie odsłania całą różnorod ność społecznego funkcjonow ania literatury, książki (np. liczby książek prze czytanych w danym czasie d la w yznaczenia poszczególnych kategorii czytają cych), z drugiej zaś wydobycia z m asy jednostkow ych, zazwyczaj p rzy p ad k o wych zachow ań takich, k tó re m ogą być świadectwem czegoś interesującego. Celem artykułu jest przedstawienie wyników badań dotyczących zaintereso wań czytelniczych studentów uczących się w grupach polonijnych w Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców U niwersytetu Łódzkiego. Badanie zostało przeprowadzone w czerwcu 2001 r. Ze względu na różnorodność lingwistyczną studentów, łódzki ośrodek specjalizujący się w nauczaniu języka polskiego jako obcego jest szczególnie interesującym miejscem d o tego typu obserwacji. Badaniem objęto 50 studentów , którzy wypełniali kw estionariusz zawierający 19 pytań. Po wstępnej weryfikacji m ożna było poddać opracowaniu 43 ankiety.
W przebadanej grupie znalazło się 46,5% mężczyzn i 53,5% k obiet1. Jedynie 9,3% ankietow anych m ieszkało n a wsi, 16,3% - w m iastach do 100 tys., a 74,4% - w większych ośrodkach (powyżej 100 tys. ludności). Aż 65,1% badanych pochodziło z rodzin inteligenckich, 20,9% - z robotniczych, a w 14% nie uzyskano odpow iedzi na pytanie o pochodzenie. Studenci pochodzili z ośm iu różnych krajów . Ponad 1/3 (37,2% ) stanow iła młodzież z Białorusi, co odzwierciedla silne, historyczne pow iązania polsko-białoruskie.
1 M in im a ln a przew aga k o biet w ystępuje niem al we wszystkich b ad an iach . [29]
D ość liczną grupę reprezentow ali rów nież Polacy z U krainy (18,6% ). W śród badanych znaleźli się też studenci z M ołdaw ii i M ongolii m ający polskie korzenie.
O dpow iadając na pytanie o książki z literatury pięknej przeczytane podczas n auki w szkole średniej i rocznego pobytu w Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców U Ł, studenci podawali ich tytuły i nazwiska autorów bądź tylko tytuły. B adani wymieniali od 2 do 30 tytułów . Znam ienne jest, że bardziej w ytraw ni czytelnicy po długiej liście książek z ich dokładnym i tytułam i i nazwiskami autorów dopisywali: „to praktycznie wszystko” . N atom iast osoby, które wyszczególniły jedynie kilka książek, podsumowywały to ogólnym stwier dzeniem: „nie m ogę wymienić tytułów książek całego program u szkolnego ze względu na ograniczoną ilość miejsca i czasu”, „niestety na literaturę piękną nie m am czasu, a bardzo bym chciała” , „przeczytałem dużo książek rosyjskich i ukraińskich pisarzy, poezję ojczystego kraju, poezję rosyjskich poetów , niektóre książki z literatury obcej” , „poza tym czytałem dużo książek mniej znanych pisarzy, ale nie m ogę przypom nieć sobie ich nazw isk” .
T a b e l a 1 C echy społeczno-dem ograficzne a aktyw ność czytelnicza
C echy społeczno-dem ograficzne
Liczby bezwzględne
N = 43
Liczba książek przeczytanych w bad an y m okresie 0 -10 11-20 21-30 Płeć: męzczyzm 20 4 11 5 kobiety 23 4 13 6 Pochodzenie: ro botnicze 9 7 1 inteligenckie 28 7 12 9 b rak danych 6 - 5 1 M iejsce zam ieszkania:
wies 4 2 1 1
m iasto d o 100 tys. 7 - 5 2 m iasto powyżej 100 tys. 32 6 19 7 K raj: B iałoruś 16 3 9 4 K azach stan 5 _ 3 ? Litw a 4 _ 3 1 Ło tw a Ί 1 1 M o łdaw ia 3 _ 3 _ M o n g o lia 2 _ 1 1 R o sja 3 1 1 1 U k ra in a 8 3 3 2
Z ain tereso w an ia i św iadom ość czytelnicza stu d en tó w g ru p polonijnych 31 N a intensyw ność czytania oddziałują niektóre czynniki społeczno-dem o graficzne2. Z przeprow adzonych bad ań wynika, że płeć nie wpływa na zainteresow anie książką ja k o ta k ą (mężczyźni i kobiety sięgają po nią równie często) - różnią się jedynie ich czytelnicze w ybory. N ajistotniejsze znaczenie m a pochodzenie badanych. Ponad 30% studentów pochodzących z inteligen ckich rodzin znalazła się w grupie osób czytających najwięcej.
N atom iast wpływ m iejsca zam ieszkania nie jest jednoznaczny. W prawdzie 50% m ieszkańców wsi, znalazło się w przedziale osób najmniej czytających, ale nie była to g rupa reprezentatyw na (zaledwie 4 osoby)3.
2. Ź R Ó D Ł A IN F O R M A C JI O K S IĄ Ż K A C H I D O S T Ę P D O N IC H
N a pytanie o źródła inform acji o książkach, k tó re w arto przeczytać 72,1% badanych wymieniło kilka źródeł, a 25,6% podało tylko jed n o 4. Najpowszechniejszym sposobem pozyskiwania informacji były kręgi towarzys- ko-rodzinne (72% ). Zbliżone znaczenie m ają wiadomości pochodzące z prasy (42%), od nauczyciela (40% ) i z wystaw księgarskich (28%). Jedynie 14% respondentów w skazało n a katalogi biblioteczne, a 12% - n a bibliotekarza jako osobę inform ującą o książkach, które w arto przeczytać. Należy zwrócić uwagę n a fakt, że kobiety najczęściej czerpały inform acje z k o ntaktów osobistych (znajom i, nauczyciel, bibliotekarz), mężczyźni n ato m iast ze źródeł oficjalnych (prasa, wystawy księgarskie, radio). R o la bibliotekarza z pew nością nie jest tak a, ja k ą chcieliby j ą widzieć sami bibliotekarze (i czytelnicy). Interesujące jest rów nież to, w jak i sposób czytelnicy (kiedy ju ż zdobędą inform acje) docierają do książek, skąd je biorą. O koło 79% respondentów wskazało kilka takich źródeł, 21% - tylko jedno. N ajważniejszym źródłem dostępu do książek okazały się kręgi tow arzysko-rodzinne (74% ). T en nieform alny sposób dostępu zdom inow ał bibliotekę (67%), której tradycyjnie przypisuje się zasadniczą rolę w k o n tak tach czytelnika z książką. Należy pam iętać jed n ak , że książka biblioteczna często krąży w śród wielu osób i może nią być rów nież ta o trzym ana od kogoś z rodziny czy przyjaciół. Ponadto biblioteki obsługują przede wszystkim aktywniejszą czytelniczo część społeczeństwa. Z ak u p indyw idualny (40% ) zajm uje trzecie miejsce.
2 W o g ó lnopolskich b ad an iach czytelnictw a k ate g o ria intensyw ności dzieli o d b io rcó w słow a dru k ow anego n a odbio rcó w sporadycznych i rzeczywistych. S poradyczni czytają w ciągu roku mniej niż siedem książek, rzeczywiści p o n a d siedem.
3 Z ogólnopolskich b ad ań przeprow adzanych cyklicznie przez Insty tu t Książki І Czytelnictwa Biblioteki N arodow ej, a o p racow anych przez G . S traus i K . W olff, w ynika, że intensyw ność czytania w mieście je s t d u żo większa niż n a wsi. Z ob. Straus, W olff, 1996a: 27, tab . 14.
4 P rocenty nie su m u ją się d o stu, poniew aż byw ają p rzypadki odpow iedzi w yjątkow o nieprecyzyjnych: P o r. „N ie czytam nowych książek ze względu n a n ieodpow iednią ilość wolnego czasu” .
T a b e l a 2 Ź ró d ła inform acji o książkach
Ź ró d ła inform acji* B adani ogółem N = 43 Mężczyźni N = 20 K o b iety N = 23 Znajom i 31 10 21 P rasa 18 10 8 N auczyciel 17 6 11 W ystaw y księgarskie 12 8 4 K a ta lo g i biblioteczne 6 3 3 B ibliotekarz 5 1 4 R ad io 5 4 1 In tern et 3 2 1 Rodzice 1 0 1
* T u i w n astęp n ych tabelach (6, 8) w skazania p o d a n e są w liczbach bezwzględnych. B ad an i sp o śró d wielu m ożliwości w ybierali m aksym alnie trzy odpow iedzi. N a to m ia st we w nioskach d a n e w yrażone są w p rocentach.
T a b e l a 3 N ajczęstsze źródła do stęp u d o książek
Ź ró d ło Studenci polonijni (% ) O gólnopolskie b a d a n ia czytelnictw a 1992 (% ) 1996 (% ) Z a k u p indyw idualny 40 47 58 K ręgi lo w arzysko-rodzinne 74 53 41 Biblioteki ogółem 67 30 40 b ib lio tek a p ubliczna 60 25 23 K sięgozbiór domowyr 14 11 15
In n e 2 1 2
Ciekaw ie w ypada porów nanie tych danych z wynikam i ogólnopolskich b a d a ń nad społeczną sytuacją książki przeprow adzonych w 1992 i 1996 r. (Straus, W olff, 1998: 73, tab. 46). Jednym ze zjawisk uznanych przez au to rk i za najbardziej znam ienne dla tw orzenia się wolnego rynku książki są zm iany dostrzeżone w wykorzystywaniu źródeł dostępu do czytanej literatury. Chodzi zwłaszcza o zm ianę proporcji między różnym i form am i sprzedaży książek, bibliotekam i i nieform alnym i sposobam i pozyskiw ania literatury.
Ja k w ykazały b ad an ia z 1996 г., najpowszechniejszym sposobem z a o p a t ryw ania się w książki był dla Polaków zakup indyw idualny. Blisko 3/5 czytających (58% ) nabyw ało je albo bezpośrednio w księgarni, n a straganie
Z ain tereso w an ia i św iadom ość czytelnicza studentów g ru p polonijnych 33 lub w innych p u n k ta c h sprzedaży, albo za pośrednictw em rozm aitych form sprzedaży wysyłkowej. Innym i, rów norzędnym i p o d względem p o p u larności źró d łam i dostęp u d o książek były kręgi to w arzysko-rodzinne (41% ) oraz zbiory różnych bibliotek (40%). W łasny księgozbiór dom ow y to o sta tn ie ze znaczących źródeł dostęp u do książek (S traus, W olff, 1998: 72). M echanizm y nowego rynku książki sprzyjają nabyw aniu jej na własność. D latego liczba osób kupujących stale rośnie, co stanow i zapew ne wynik oddziaływ ania k ultury m asowej, k tó ra jest przede wszystkim kulturą nabywców.
D ane uzyskane w w yniku b ad ań przeprow adzonych wśród studentów polonijnych bliższe są wynikom ogólnopolskich bad ań z 1992 г., zwłasz cza jeśli chodzi o zakup i pożyczanie książek od znajom ych i rodziny. W ciągu zaledwie czterech lat zaszły znaczne zm iany w korzystaniu ze źródeł dostępu do czytanej literatury. M łodzież polonijna najczęściej po życzała książki od znajom ych i z bibliotek — uzasadnia to fakt, że sta n o wiła w yselekcjonow aną część rów ieśników w w ieku szkolnym . Należy jeszcze w spom nieć o Internecie, który zajm ow ał m arginalne miejsce (7% badanych wymieniło go ja k o źródło inform acji, a 2 % ja k o źródło d o stępu). Jego ro la je d n a k stale rośnie - zarów no ja k o źródła inform acji, jak i dostęp u do książek (zakup w księgarniach internetow ych).
3. N A J P O P U L A R N IE J S I A U T O R Z Y I N A J P O C Z Y T N IE J S Z E K S IĄ Ż K I
Lista ulubionych autorów i książek to je d n a z wielu list rankingow ych, uzyskiwanych w wyniku bad ań czytelnictwa. T ru d n o dociec, w jakim stopniu o jej składzie zadecydow ały stereotypy szkolne czy też nazw iska twórców, które z bliżej nieokreślonych pow odów wryły się w pam ięć w czasie edukacji; w jakim chodzi o „m odnych” w danym czasie pisarzy; w jakim o autorów książek zapam iętanych z ostatniej lektury lub tych, k tó re napraw dę się podobały; w jak im o jedyne w ogóle pam iętane nazw iska z literatury; w jakim , wreszcie o nazw iska tw órców faktycznie łubianych, tzn. takich, do których utw orów w raca się i w ogóle czyta się i zna ich dzieła (Straus, Wolff, 1996b: 138).
T a b e l a 4 N ajpopularniejsi au to rzy
A u to rzy i tytuł>’ u tw orów Liczba w skazań H. Sienkiewicz
Quo vadis? 10
K rzyżacy 3
Trylogia 2
№ pu styn i i w p u szczy 1
Z p a m iętnika poznańskiego nauczyciela 1 M . B u łhakow M istrz i M ałgorzata 12 Biała Gwardia 9 F. D ostojew ski Zbrodnia i kara 9 Biesy 1 B. Prus Lalka 5 Em ancypantki 2 Anielka 1 Faraon 1 Grzechy dzieciństwa 1 Placówka 1 L. Tołstoj W ojna i pokó j 4 Anna Karenina ? P iotr I 1 E. H em ingw ay
S ta ry człow iek i m orze 5
Fiesta 1 A. M ickiewicz Pan Tadeusz 4 Ballady 1 K onrad W allenrod 1 D . D efoe Robinson Cruzoe 5
N a liście tej znaleźli się ci pisarze, których książki podobały się przynaj mniej 10% badanych. P rzypatrując się zestawowi nazwisk autorów , których książki m iały stosunkow o największą poczytność, bardzo wyraźnie widzimy, że przew ażają w nim tw órcy powieści będących lekturam i szkolnymi: w 37,5% polscy i w 37,5% rosyjscy. O prócz nich E. H em ingway, który sw oją p o p ularność wśród młodzieży zawdzięcza książce Stary człowiek i mo
Z ain tereso w an ia i św iadom ość czytelnicza stu d en tó w g ru p polonijnych 35
zajmuje H . Sienkiewicz5, a u to r powieści uznanych za najbardziej polskie. Zauważm y także, że badani znają wiele utw orów autorów polskich, p o d czas gdy pisarze obcy cenieni są najczęściej za jed n o najbardziej p o p u lar ne dzieło.
T a b e l a 5 N ajpoczytniejsze książki
A u to r І tytuł Liczba w skazań M . B u łhakow , M istrz i M ałgorzata 12 H . Sienkiewicz, Quo vadis? 10 F. D o stojew ski, Zbrodnia i kara 9 D . D efoe, Robinson Cruzoe 5 E. H em ingw ay, S ta ry człow iek i m orze 5 B. Prus, L a lka 5 A. M ickiewicz, Pan Tadeusz 4 L. T o łstoj, Wojna І p o k ó j 4
W śród utw orów zaliczanych do ulubionych badani nie wymieniali litera tury trzeciorzędnej. N ie oznacza to, że litera tu ra niższego poziom u nie jest w ogóle czytana. Niewym ienianie jej w ynika praw dopodobnie z tego, że studenci umieli spośród swych lektur wyróżnić literaturę piękną, wartościową. W ysoka ran g a artystyczna tych utw orów ściśle związana jest z psychologiczną analizą postaci - sym boli reprezentujących w artości hum anistyczne.
4. B O H A T E R L ITER A C K I
W yboru ulubionego b o h atera literackiego m łodzież dokonuje n a p o d stawie różnych kryteriów odpow iadających potrzebom własnej osobow ości. Często jeden i ten sam b o h ater literacki ceniony jest za inne, a naw et sprzeczne cechy.
W 18,6% wypowiedzi m iały ch arak ter ogólnikowy m .in.: „w każdym utworze m am sw oją u lubioną p o stać” , „kiedy czytam prawie zawsze główny bohater staje się częścią m nie” , „praw dę m ów iąc nie pam iętam idealnych bohaterów z literatury pięknej” , „d ążę do stw orzonego przez siebie ideału, w którym widzę siebie pracującą i osiągającą ponadprzeciętne zyski” , „chyba współczesność zabiłaby takich ludzi” . A u to rk a ostatniego stw ierdzenia, ja k m ożna przypuszczać, sądzi, że w dzisiejszym zm aterializow anym świecie
s Sup rem acja H. Sienkiewicza zau w ażalna jest rów nież w b ad a n ia c h lego typu p rze prow adzonych w Polsce w ciągu ostatn ich kilkudziesięciu lat. Por. S lraus, W olff, 1996a: 32.
tru d n o o ideowe postaw y. K onkretnego, ulubionego b o h atera wymieniło 55,8% studentów .
B ohaterow ie literaccy najczęściej cenieni są za: - w ierność w artościom , o k tó re walczyli,
- w ym agania staw iane wobec siebie jak o człowieka, - cel, do którego dążyli, i sposób, w jak i go realizowali, - stosunek do innych ludzi.
W artości i cele wyznaczające postępow anie bohaterów , akceptow ane przez badanych, ilustrują ich wypowiedzi. Studenci tak uzasadniają swój wybór: M icha! W ołodyjow ski i Ja n Skrzetuski z Trylogii H. Sienkiewicza cenieni są za patriotyzm , bohaterstw o, odwagę; Stanisław W okulski z L a lki B. P ru sa za pracow itość, silę woli, w ierność, praw dom ów ność, uczciwość, szlachetność, filantropię; M ałgorzata z powieści M . Bułhakow a za silę, pośw ięcenie, altruizm , śm iałość; K o n rad W allenrod A . M ickiew icza za odwagę; Jerzy Żywago z powieści B. P astern ak a za w yrozum iałość wobec ludzi, w ierność swojej pracy, odwagę, serdeczność, ofiarność; H am let W. S hakespeare’a za odwagę, dobroć, m iłość, „praw dę w oczach” ; P iotr I z powieści L. T ołstoja za m ądrość i dobroć; Odyseusz H o m era za wy trw ałość i wierność; Stefcia z powieści H. M niszków ny Trędowata za ży czliwość, serdeczność, szczerość, uśmiech.
Ja k widać, studenci wybierali bardzo różnych bohaterów , ale zawsze pozytyw nych, reprezentujących wartości w ażne dla Człowieka. T akie wybory wcale nie są oczywiste, ja k pokazują podobne bad an ia przeprow adzone w śród m łodzieży w Polsce. D ynam iczne przem iany w zakresie przekazów audiow izualnych, a także praca z kom puterem pow odują, że bohaterow ie literaccy nie są w stanie opanow ać w yobraźni znacznej części młodzieży. W ynika to nie tylko z innego sposobu percepcji słowa i obrazu, ale także ze sposobu zachow ań bohaterów kultury obrazkow ej, w której decydujące znaczenie m a ruch, szybkość, gwałtowność reakcji, b rak m iejsca n a refleksję, psychiczne przeżycia, w ahania, motywacje zachowań. L iteratura działa w inny sposób, inspiruje przede wszystkim te sfery osobow ości, które wym agają bodźców w ysublim owanych: wrażliwość estetyczną, etyczną, szlachetność, głębię uczuć w stosunku do innej osoby, intelektualne w artości człowieka. Isto ta zagadnienia tkwi jed n ak w tym , że k u ltu ra obrazkow a fascynuje zachow aniam i zewnętrznym i, koncentruje uwagę widza na zdarzeniach dy nam icznych, charakterystycznych d la film u akcji. O bserwuje się wśród m ło dych pisarzy p róby tw orzenia bohaterów literackich na wzór bohaterów „o brazkow ych” . D latego pew na grupa młodzieży preferuje bohaterów z lite ratu ry popularnej. B ohaterow ie ci noszą znam iona osobow ości niekonw enc jonalnych, buntow niczych, poszukujących sensu życia. Cecham i bohatera charakterystycznego dla kultury masowej jest sprawność fizyczna, skuteczność w walce oraz brak psychicznych oporów wobec brutalnych zachow ań.
Z ain tereso w an ia i św iadom ość czytelnicza studentów g ru p polonijnych 37
W śród różnorodnych potrzeb czytelniczych osób sięgających po książki do ważniejszych należą:
1) estetyczne,
2) inform acji o świecie zewnętrznym, 3) rozrywki,
4) tożsam ości, 5) wzorów zachow ań, 6) akceptacji społecznej, 7) kom pensacji.
W ydaje się, że trzy pierwsze m otyw y, którym i kierują się czytelnicy nie wymagają dodatkow ego kom entarza.
Potrzeba tożsam ości sprow adza się do poszukiw ania zdarzeń, losów życiowych, postaw i poglądów bohaterów literackich, podobnych do postaw i biografii czytelnika. Jest to zatem chęć identyfikacji, przynależności do społeczeństwa, p otrzeba rodząca się z obawy przed sam otnością.
P otrzeba w zorów postaw i zachow ań w ynika z faktu, iż czytelnik (mniej lub bardziej św iadom ie) orientuje swoje zachow anie n a atrakcyjne dla niego zachow ania innych osób. Część z nich stanow ią fikcyjni bohaterow ie literac cy. N ależałoby tutaj raczej m ówić o potrzebie czerpania w zorów zachow ań ze źródeł społecznie uznaw anych (cenionych), bądź też znajdow ania się pod wpływem owych wzorów.
Jeśli chodzi o potrzebę akceptacji społecznej, m ożna stwierdzić, że czytanie pewnych książek lub ich typów m a ch arak ter prestiżotw órczy (W nuk-L ipińs cy, 1975: 26), n ato m iast czytanie innych jest źle oceniane przez środow isko (stanowi czynnik sprzyjający degradacji w ocenie grupy odniesienia).
T a b e l a 6 Preferencje czytelnicze
T e m aty k a książek B adani ogółem N = 43
Mężczyźni N = 20
K ob iety N = 23 Opisy przeżyć w ew nętrznych człow ieka
Opisy nieznanych k rajó w , o k olic o raz
24 8 16 przyrody 16 6 10 Obrazy wielkich w ydarzeń historycznych 15 10 5 Losy wielkich ludzi
Opisy życia ludzi w spółczesnych n a Ue ich
14 5 9 środow isk społecznych i politycznych 11 5 6 Rozryw ka 7 4 3 Powieści fantasty czno n au k o w e 6 4 2 Rom anse 5 0 5 Powieści krym inalno-sensacyjne 3 3 0
P otrzeba kom pensacji to potrzeba rozładow ania napięć spow odow anych przez przestrzeganie określonych norm społecznych bądź napięć wywołanych przez rozdźw ięk pom iędzy uznanym a realizow anym stylem życia. Jest to ucieczka w św iat urojony, istniejący jedynie na k artk ach książki.
Przew ażająca część m otyw ów m a ch arak ter nieuśw iadom iony, a niekiedy niezwerbalizowany.
T ab ela preferencji czytelniczych pokazuje, ja k bardzo różnią się wybory czytelników w zależności od płci. K obiety najchętniej czytają książki o te m atyce psychologicznej, obyczajowej, biografie i rom anse. M ężczyźni n a to m iast w ybierają raczej książki historyczne, a niekiedy fantastyczno-naukow e i krym inalno-sensacyjne.
5. C Z Y T E L N IC T W O C Z A S O P IS M
W odpow iedzi n a pytanie, jak ie czasopism a czytuje Pan/i regularnie, czytelnicy wymieniali od 0 do 9 tytułów. C zasopism a ogólnopolskie czytało 79% studentów, gazety ogólnopolskie 7% , a gazety lokalne 30% respondentów.
W śród czasopism n a pierwsze miejsce wysunęły się pism a, k tó re za prasoznaw cam i m o żn a nazw ać „czasopism am i opinii” . Były to: „P o lity k a” , „W p ro st” , „A n g o ra” . Czytało je 47% badanych. N a drugim m iejscu pod względem popularności znalazła się duża grupa czasopism p o p u larn o n au k o wych: „F o cu s” , „W iedza i Życie” , „N atio n al G eographic” , „Św iat W iedzy” , „Św iat n au k i” . Czytało je 40% studentów . Z a liderów prasow ych uznać należy także m agazyny adresow ane do kobiet, zarów no te obecne n a rynku od daw na, np. „Przyjaciółka” , ja k i ekspansyw ne, now e tytuły: „C osm opoli ta n ” , „P ani D o m u ” , „C la u d ia” , „O liw ia”, „Św iat kobiety” , „E lle” . Czytało je 19% badanych - sam e kobiety.
U dział pozostałych typów pism kształtuje się następująco:
- dzienniki: „D ziennik Ł ódzki” , „G azeta W yborcza” , „R zeczpospolita” „S uper E xpress” (37%),
- edukacyjne: „ C o g ito ” (9%),
- popularno-m edyczne: „V ilkakora” , „Z drow ie” , „Żyjm y dłużej” (7% ), - m łodzieżowe: „D ziew czyna” , „F ilip in k a” , „Jestem ” (5% ),
- gospodarcze: „ P ro fit” (5% ),
- m agazyny dla mężczyzn: „ C K M ” , „ F o rm a ” , „P layboy” (5% ), - ogólnokulturalne: „R espublica” (5% ),
- historyczne: „D zieje Polski” (2% ), - „lekkie” : „Tw ój W eekend” (2% ),
- m agazyny ilustrow ane o treści ogólnej: „P rzekrój” (2% ), - inne: „ F a n ta sty k a ” (2%).
Z ain tereso w an ia i św iadom ość czytelnicza studentów g ru p polonijnych 39 T a b e l a 7 N ajpoczytniejsze czasopism a T y lu ł M ężczyźni N = 20 K o b iety N « 23 „F o c u s” 7 9 „P o lity k a ” 8 7 „ W p ro s t” 9 5 „W iedza i Życie” 3 4 „G a z e ta W y b o rcza” 6 2 „C o g ito ” 0 4 „C o sm o p o lita n ” 0 4 7. S P O S O B Y S P Ę D Z A N IA W O L N E G O C Z A SU
W kw estionariuszu badań znalazło się również pytanie dotyczące sposobu spędzania wolnego czasu. M iało to n a celu zbliżenie się do problem atyki ogólnie pojętego prestiżu książki i czytelnictwa.
T a b e l a 8 Fo rm y sp ędzania wolnego czasu
R o d zaje zajęć M ężczyźni K obiety N = 20 N = 23 C zytanie książek 12 15 C zytanie czasopism 5 8 Słuchanie ra d ia (w tym m uzyki) 6 13
T eatr 2 2
Kino 7 3
O glądanie TV 8 9 Uprawianie sportu І oglądanie zawodów sportowych 3 4 Rozm owy tow arzyskie 10 14
Inne 8 2
Z zamieszczonej tabeli w ynika, że czytanie książek w czasie wolnym preferowało 62,8% badanych. M ożna stąd wyciągnąć wniosek, że czytanie jako w artość uznaw ana sytuow ane jest wysoko w hierarchii w artości czasu wolnego, n ato m iast ja k o faktyczne zachow anie w niższych rejonach (jak wynika z analizy aktyw ności czytelniczej). D rugie m iejsce zajm ują k o n tak ty z rówieśnikam i (55,8% ), trzecie słuchanie radia i m uzyki (44,2% ). Dalsze miejsca zajm ują: oglądanie telewizji (39,5% ) i czytanie czasopism (30,2 %). Chociaż telewizja wniosła ogrom ne zm iany i stworzyła niemal nieograniczone
m ożliwości zapełniania czasu wolnego, to zabawy kom puterow e system atycz nie w ypierają program y telewizyjne, naw et telewizji kablowej i satelitarnej. W ydaje się, że dynam iczny proces zapełniania czasu wolnego przez telewizję został zaham ow any. Z m ianom ulegają także inne form y zachow ań: np. sport staje się w coraz większym stopniu widowiskiem, a nie fizycznym uczestnict wem w rywalizacji z rówieśnikam i (zaledwie 16,3% studentów deklarow ało upraw ianie sp o rtu i oglądanie zaw odów sportow ych). W ydaje się pewne, że to głównie młodzież opanow uje now e techniki, w ykorzystując je przede w szystkim w celach zabaw owych. W ostatnich latach ta k ą now ą form ą przekazu treści stał się Internet. C hociaż jego głów ną funkcją nie jest zapełnianie czasu wolnego, to jed n ak potrzeba coraz to nowych rozrywek pow oduje, że w ykorzystuje się go bardzo często w tym właśnie celu.
W chodzenie tych samych pokoleń w coraz to now e form y przekazu treści pow oduje gwałtow ne zm iany zastanych sposobów życia, przy je d n o czesnym zaniedbaniu systemu w artości m oralnych. W zory zachow ań wy pracow ane przez wieki ulegają więc odrzuceniu.
B IB L IO G R A FIA
A n d r z e j e w s k a J . (1988), D efinicje pojęć w badaniach czytelnictw a, „R o czniki Biblioteczne” , z. 1, s. 307-328.
A n d r z e j e w s k a J. (1989), Kultura czytelnicza je d n o stk i ja k o program edukacji czytelniczej
i p rzedm iot badań, „S tu d ia o K siążce” , t. 18, s. 23-64.
G o r z k o w i c z S. (1972), C zytelnictwo studentów: studium nad zagadnieniem humanizacji
inteligencji technicznej, Zakł. N a r. im . O ssolińskich, W rocław.
L e p a l c z y k 1. (1965), Problem y czytelnicze uczniów s zkó l średnich, Państw . Z akł. Wyd. Szkolnych, W arszaw a.
S t r a u s G. , W o l f f K . (1996а), Czytanie i kupowanie k sią żek w Polsce w 1994 r.: (raport
z bad a ń ), B ib lio tek a N a ro d o w a , W arszaw a.
S t r a u s G. , W o l f f K . (1996b), Polacy i książki: społeczna sytuacja k sią żk i w Polsce 1992, B ib lio tek a N a ro d o w a , W arszaw a.
S t r a u s G. , W o l f f K . (1998), Zainteresowanie książką w społeczeństwie polskim w 1996 r.
( raport z badań), B ib lio tek a N a ro d o w a , W arszaw a.
S t r a u s G. , W o l f f К . (2000), C zytać, nie czytać..., kupować, nie kupować: sytuacja książki w społeczeństwie polskim w 1998 r., B iblioteka N a ro d o w a , W arszaw a.
W n u k - L i p i ń s c y E . І E . (1975), P roblem atyka kształtowania się potrzeb czytelniczych, W arszaw a.
Z i e l i ń s k i A . (1988), Społeczny zasięg k sią żk i w Polsce (raport z badań), B iblioteka N a ro d o w a, W arszaw a.
