A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
F O L IA O E C O N O M I C A 39, 1994
A n d r z e j B o/ow icz', Bożena M ik o ł a jc z y k *
PROBLEMY ORG ANIZACJI I F U N K C JO N O W A N IA O G N IW SPÓŁDZIELCZOŚCI M IESZKANIOW EJ
SZCZEBLA W OJEW ÓDZKIEGO
I. WSTĘP
„Zagadnienie organizacji syste m u spółdzielczego należy do bardzo skom plikow anych dziedzin życia społecznogospodarczego"1. S tw orz e -nie sp ra w n eg o system u o rg an iz ac y jn e g o w spółdzielczości u tru d n io n e
jest na sk u te k o d działyw ania n a s tę p u ją c y c h przyczyn:
a) konieczności jednoc z e sne go z apew nienia w tw o rz o n y c h ro z w ią z a -niach o r g a n iz ac y jn y c h możliwości skutecznej i ży w o tn ej działalności sam orządow ej, racjonalności m ikroekonom icznej oraz n a le ż y tej e f e k
-tyw ności m akroekonom icznej;
b) zróżnicow anych w a r u n k ó w działania je d n o s te k spółdzielczych w różnych dziedzinach życia gospodarczego, np. spółdzielczość z a o p a -trzenia i zbytu, spółdzielczość p rodukcyjna, spółdzielczość rolna, spół-dzielczość oszczędnościow o-pożyczkow a, spółspół-dzielczość m ieszkaniow a itp.;
c) konieczności d ostosow ania rozw iązań o r g a n iz ac y jn y c h do z a k r e su i rozm iarów działalności gospodarczej jed n o ste k spółdzielczych d a -nego ty p u w poszczególnych o k res a c h czasu; o tym, że rozm iary tej działalności m ogą być w czasie bardzo zróżnicowane, dobitnie ś w ia d -czy wielkość zadań rea liz o w a n y c h przez spółdzielczość m ieszkaniow ą w poszczególnych o k re s a c h rozw oju Polski Ludowej;
d) konieczności do sto so w an ia rozw iązań o rg a n iz a c y jn y c h do o g ó l-n y c h założeń polityki społeczl-no-gospodarczej d a l-nego okresu.
' Dr, a d iu n k t w Z a k ła d z ie E k o n o m ik i B u d o w n ic t w a i I n w e s t y c j i I n s ty t u t u E k o -n o m ik i P r o d u k c ji U L
i K . B o c z ą r, Z n a j n o w s z e j p r o b l e m a t y k i o r g a n i z a c j i i z a r z ą d z a n i a w p o l s k i e j
s p ó ł d z i e l c z o ś c i , „ S p ó łd z ie lc z y K w a r ta ln ik N a u k o w y 1974, nr 2.
Dalekim p u n k tem odniesienia dla rozw ażań na tem at ogniw a w o -jew ódzkiego spółdzielczości m ieszkaniow ej może być zjednoczenie przem ysłow e. P odobieństw o polega na tym, że w integracji pionowej zarów no zjednoczenie, jak i w ojew ódzkie ogniwo spółdzielcze z a j-m ują j-m iejsce pośre d n ie poj-m iędzy je d n o s tk ą szczebla p odstaw ow ego
i jed n o s tk ą szczebla centralnego.
Na tem a t zadań i funk cjo n o w a n ia zjednoczeń istnieje bogata lite -r a tu -ra stw o-rzona w opa-rciu o w ieloletnie badania w ielu auto-rów*. T ym czasem litera tu ra pośw ięcona p ro b le m a ty c e w ojew ódzkich
związ-ków spółdzielczych jest o wiele bardziej s k ą p a 3. Specyfika spółdziel-czości m ieszkaniow ej uniem ożliwia przeniesienie na jej g ru n t do ro b k u teo re ty c z n e g o i dośw iadczeń p r a k ty c z n y c h — zarów no polskich, jak i zagranicznych — z z a k re su k o n c e n tracji działalności gospodarczej w innych rodzajach spółdzielczości4. T ak więc poszukując odpowiedzi na pytanie, jak pow inny być zorganizow ane i na jakich zasadach p o -w inny funkcjono-w ać o rg an y spółdzielczości m ieszkanio-w ej szczebla w ojew ódzkiego, z b ra k u rozw ażań te o re ty c z n y c h należy w pierw szym rzędzie doko n a ć analizy rozw iązań dotychczas w tym zakresie stosowanych. O c e n iają c p rzy d a tn o ść każdego z nich z p u n k tu w idzenia k r y -teriów już w ym ienionych, a w szczególności n ie u tru d n ia n ia spra w n ej działalności sam orządu oraz w ysokiej e fe k ty w n o śc i mikro i m a k r o ekonom icznej, można w yrobić sobie pe w ie n przybliżony pogląd na te m at najk o rz y stn iejsz eg o kształtu o rg an iz ac y jn e g o i zasad fu n k cjo n o -w ania om a-w ia n e g o ogni-wa.
C elow ość badania re tro sp e k ty w n e g o tego problem u m ożna u zasad-nić rów nież tym, że cechą c h a ra k te r y s ty c z n ą naszego życia społeczno- gospodarczego jest niechęć do analizow ania ex post rozwiązań, z k t ó ry ch wcześniej zrezygnow ano. Prow adzi to niekiedy do sięgania . p o -n ow -nie do rozwiązań, k tó ry c h w adliw ość ujaw -niła się już w ok resa c h poprzednich. J e d n ą z przy c z y n takiego sta n u rzeczy może być fakt, że na ogół z w iększym z a in tere so w a n ie m studiuje się rozw iązania
sto-* P or. m . in . T. J a n u s z , F u n k c i e g o s p o d a r c z e z j e d n o c z e ń p r z e m y s ł o w y c h , W a r -s z a w a 1973, -s. 53 i n.
3 J a k m a ło u w a g i p o ś w i ę c a s i ę te m u p r o b le m o w i w p u b lik a c j a c h m o n o g r a fic z -n y c h i a r t y k u ło w y c h , m o ż e ś w ia d c z y ć le k t u r a m . i-n . -n a s t ę p u j ą c y c h p o z y c j i: K. B o - c z a r , S p ó ł d z i e l c z o ś ć , W a r s z a w a 1973; r o c z n ik i „ S p ó łd z ie lc z e g o K w a r t a ln ik a N a u k o -w e g o ” za o s t a t n ie la ta . 4 P or. m. in.: J. K 1 e e r, O n i e k t ó r y c h t e o r e t y c z n y c h a s p e k t a c h k o n c e n t r a c j i d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r c z e j w s p ó ł d z i e l c z o ś c i , „ S p ó łd z ie lc z y K w a r t a ln ik N a u k o w y ” 1975, n r 3; K. B o c z a r, K o n c e n t r a c j a d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r c z e j w p o l s k i e j s p ó ł d z i e l c z o ś c i h a n d l o w e j a s y s t e m z a r z ą d z a n i a , ta m ż e .
sow a n e w innych k r a ja c h [...], niż analizuje się z a k u m u lo w a n e (...] dośw iadczenia w ła s n e" 5.
II. CHARAKTERYSTYKA RO ZW IĄ ZA Ń Z LAT 1970— 1975 Analizę zasad organizacji i fu nkcjonow ania ogniw spółdzielczości m ieszkaniow ej szczebla w oje w ódz kiego rozpoczniem y od o m ów ienia rozw iązań w p ro w a d z o n y c h w początku lat siedem dziesiątych. W y b ó r tego m o m e n tu rozpoczęcia analizy jest uzasadniony, gdyż w ok resa c h w cześniejszych (lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte) funkcje i rozm iary działalności gospodarczej spółdzielczości m ieszkaniow ej by ły n iep o ró w n anie skrom niejsze. Stąd rów nież rozw iązania o rg an iz ac y jn e fu n k c jo n u jące w tam tych o k res a c h d o s to s o w a n e były do znacznie bardziej o g r a niczonych z a d a ń i p r z y r ó w n y w a n ie ich do obecnych, a zwłaszcza p r z y -szłych w a r u n k ó w działania i zadań spółdzielczości m ieszkaniow ej nie w y d a je się celow e6.
W latach sześćdziesiątych oraz w pierw szej połow ie lat s iedem dziesiątych ogniw a spółdzielczości m ieszkaniow ej szczebla w o je w ó d z k ie -go zorga n izo w a n e były jako w o j e w ó d z k i e o d d z i a ł y CZSBM. R ównolegle na te re n ie poszczególnych w o je w ó d z tw działały z a kłady CZSBM. Były to Z akłady Usług I n w e s ty c y jn y c h „ In w e stp ro je k t" oraz Z akłady Usług P ro je k to w y c h ,,In w e s tp ro je k t". Początkow o z a kłady p o d p o rzą d k o w an e były D yrekcji Zakładów CZSBM. J e d n a k ż e w ro k u 1971 D y re k cję rozw iązano, natom iast z a kłady „ In w e stp ro je k t" p o d p o -rząd k o w an o w ła ś c iw y m - te re n o w o oddziałom w ojew ódzkim CZSBM7. Posunięcie to wzmocniło znaczenie oddziałów w ojew ódzkich CZSBM, k tó re odtąd d y sp o n o w a ły pozostającą w ich gestii służbą p ro je k to w ą i inw estycyjną, rozszerzając dzięki tem u za kre s pełn io n y c h przez sie-bie funkcji gospodarczych.
P ow ołaną u c hw ałą n r 26 z 7 V 1971 r. zm ieniono rów nież r e g u
-5 J. G o r y ń s k i , P o l i t y k a b u d o w l a n a w P o l s c e L u d o w e j , W a r s z a w a 1971, s. 169. 6 P r o b le m a t y k ę w o j e w ó d z k ic h o g n iw s p ó ł d z i e l c z o ś c i m ie s z k a n io w e j w la t a c h s z e ś ć -d z i e s ią t y c h r e g u lu j ą m . in. n a s t ę p u j ą c e a k ty n o r m a ty w n e : u c h w a ła .nr 68 Z a r z ą -d u C Z S B M z 28 Ii 1962 r. w s p r a w ie r e g u la m in u o d d z ia łó w C Z S B M , „ I n fo r m a c je i K o -m u n ik a t y C Z SB M " 1962, nr 6, p o z . 51; z a r z ą d z e n ie w e w n ę t r z n e nr 4 Z a r z ą d u CZSBM ' z 2 6 II 1966 r. w s p r a w ie z m ia n y r e g u la m in ó w o d d z ia łó w C Z S B M , ta m ż e , 1966, n r 8, p o z . 59. 7 U c h w a ła nr 26 Z a r z ą d u C Z S B M z 7 V 1971 r. w s p r a w ie r o z w ią z a n ia D y r e k c j i Z a k ła d ó w C Z S B M , z m ia n y r e g u la m in ó w o d d z ia łó w i z a k ła d ó w C Z S B M o r a z z a s a d o r g a n iz a c j i i g o s p o d a r k i f in a n s o w e j z a k ła d ó w , „ I n fo r m a c je i k o m u n i k a t y C Z SB M " 1971, n r 7, p o z . 50.
lam iny działania oddziałów w o jew ódzkich Zw iązku oraz zakładów ,,In- w e stproje kt".
N ow y regulam in n a k ła d a ł na oddziały Zw iązku na s tę p u jąc e obo-wiązki :
— rozw ijanie spółdzielczego b udow nictw a m ieszkaniow ego na d a -n y m tere-nie;
— rep re z e n to w a n ie interesów spółdzielni m ieszkaniow ych wobec władz tere n o w y c h oraz w ojew ódzkich ogniw organizacji społeczno- -politycznych;
— k o o rd y n a c ję oraz nadzór prac y jednoste k spółdzielczości m iesz-k a niow ej n a d a n y m terenie;
— udzielanie pom ocy i opieki zrzeszonym spółdzielniom; — prow a d z en ie lustracji spółdzielni.
D y re k to ra oddziału, jego zastępców oraz głów nego k sięgow ego za-trudniać m ia ł i zwalniać Zarząd CZSBM na p o d sta w ie opinii rad y od-działu jako ogniw a sam orządu spółdzielczego.
Do p re r o g a ty w rad y oddziałow ej należało ponadto z atw ierdzanie p lanów działalności Z arządu oraz nadz o ro w an ie działalności oddziału.
A ktem n o r m a ty w n y m w y d a n y m rów nież w d n iu 7 V 1975 r. Za-rząd CZSBM rozszerzył upraw n ie n ia d y r e k to r ó w oddziałów CZSBM w sto su n k u do p r ac o w n ik ó w spółdzielczości m ieszkaniowej, m o ty w u ją c to posunięcie dążeniem do zw iększenia o p e ra ty w n o śc i działania j e d -nostek o r g a n iz ac y jn y c h Z w iązku8.
Bardzo istotną decyzją prze łam ując ą wcześniejsze s chem aty i je d -nolitość w sposobie tw orzenia i fu nkcjonow ania ogniw spółdzielczości m ieszkaniow ej szczebla w ojew ódzkiego było um ożliwienie spółdziel-niom m ieszkaniow ym z te re n u jednego w o je w ó d z tw a zrzeszania się w w o j e w ó d z k i e z w i ą z k i s p ó ł d z i e l ń i9. W e w stęp ie do pow ołanej uchw ały nr 16 Rady CZSBM stw ierdza się, iż p o d ję to ją ,,Stosow nie do zaleceń VI K rajow ego Zjazdu D elegatów Spółdzielni Budow nictwa M ieszkaniow ego [...]". In icjaty w a tego doniosłego po su -nięcia o c h a ra k te rz e z d ecydow anie prospółdzielczym w yszła więc z „ te re n u ' , od d e le g a tó w p r zy b y ły c h z całego k r a j u n a zjazd spółdzielczości m ieszkaniow ej i s ta n o w ią c y ch wspólnie jej najw yż sz ą w ła -dzę. 8 U c h w a la nr 28 Z a r z ą d u C Z S B M z 7 V 1971 r. w s p r a w ie r o z s z e r z e n ia u p r a w -n ie ń d y r e k t o r ó w o d d z ia łó w C Z S B M , „ I -n fo r m a c je i K o m u -n ik a ty C Z SB M ' 1971, -nr 7, p o z . 51. 8 U c h w a ła n r 16 R a d y C Z S B M z 12 V 1973 r. w s p r a w ie z a s a d z r z e s z a n ia s i ę s p ó łd z ie ln i b u d o w n ic tw a m ie s z k a n i o w e g o w w o j e w ó d z k ic h z w ią z k a c h s p ó łd z ie ln i, „ I n fo r m a c je i K o m u n ik a ty C Z SB M " 1973, nr 7, p o z . 52. •
Załącznikiem do uch w a ły były zasady, k tó ry m pow inny o d p o w ia dać statuty w ojew ódzkich zw iązków spółdzielni bu d o w n ic tw a m ie sz k a niowego. Jedn o cz e śn ie Zarząd CZSBM zobow iązany został do o p r a c o w ania i o publikow ania szczegółow ego p r o je k tu s ta tu tu w o je w ó d z k ie go zw iązku spółdzielni budow nictw a m ieszkaniow ego. P ro je k t ten o p u -b likow any został w u c h w a le nr 34 Z arządu CZSBM z dnia 19 V 1973 r.10 W myśl p o s ta n o w ie ń w nim z a w a rty c h w ojew ódzki zw iązek spółdziel-ni budow spółdziel-nictw a m ieszkaspółdziel-niow ego miał posiadać osobow ość p raw n ą i być członkiem CZSBM. Celem w oje w ódz kiego z w ią zku spółdzielni bu d o w n ic tw a m ie sz k an io w e g o miało b y ć :
— rozw ijanie spółdzielczej działalności in w e s ty c y jn ej i eksploatd c y jn e j na danym terenie:
— udzielanie zrzeszonym spółdzielniom pom ocy oraz k o o rd y n acja ich działań:
— czuw anie nad p rzestrzeganiem przez zrzeszone spółdzielnie p r a -worządności o raz d e m o k ra cji wew nątrzspółdzielczej:
— rep re z en to w a n ie interesów zrzeszonych spółdzielni w obec o r g a -nów w ładzy i adm inistracji państw ow ej:
— współdziałanie z wojew ódzkim i organam i w ładzy o raz in sta n c ja -mi organizacji społeczno-politycznych w z a sp o k a ja n iu potrzeb m
iesz-k a niow yc h ludności:
__ analizow anie zapo trzeb o w an ia na m ieszkania spółdzielcze na da-'nym terenie:
— prow adzenie działalności gospodarczej w zak re sie obsługi in w e -stycji i gospodarki zasobami m ieszkaniow ym i:
— p row adzenie działalności iń strukta ż ow o-propa ga ndow ej: — p ro w a d z en ie lustracji.
Chociaż zak re sy obow iązków w ojew ódzkiego oddziału CZSBM i w o-jew ódzkiego zw iązku spółdzielni b u d o w n ic tw a m ieszkaniow ego były, jak można zauw ażyć, podobne, to je d n a k w ojew ódzki związek był o r -ganem o zdecy d o w a n ie o dm iennym c h a ra k te rz e niż wojew ódzki od- ' dział. W ojew ódzki związek w przeciw ieństw ie do w ojew ódzkiego
od-działu b ył e le m e n te m s tr u k tu ry spółdzielczej tw o rzo n ej oddolnie. F o r-ma ta zakładała w iększą niezależność ogniw a w ojew ódzkiego od cen- : trali Związku, co w yrażało się m. in. w p raw ie do m ianow ania d \
r e k to r a w oje w ódz kiego zw iązku i jego z a stęp có w przez radę w o je wódzkiego zw iązku (organ sam orządu mieszkańców), a nie przez c e n -tralę Związku. P ostanow ienie to przy d a w ało w iększego znaczenia o g n i-w om s am orządu spółdzielczego. W iększa też była z a k ła d a n a
samo---.0 U c h w a ła nr 34 Z a r z ą d u C Z SB M z 1 9 V 1973 r. w s p r a w ie p r o j e k tu s t a t u tu w o j e w ó d z k i e g o z w ią z k u s p ó łd z ie ln i b u d o w n ic tw a m i e s z k a n io w e g o , „ I n fo r m a c je i K o -m u n ik a t y C Z SB M " 1973, nr 7, p o z . 53.
dzielność spółdzielni p odstaw ow ych. S tatut w ojew ódzkiego związku spółdzielni przew idyw ał jed y n ie k o o rd y n a c ją ich pracy, a nie, jak w p rz y p a d k u s ta tu tu w ojew ódzkiego oddziału CZSBM, nadzór nad dzia-łalnością zrzeszonych spółdzielni.
W y d a je się, iż form a zrzeszenia spółdzielni ja k o ogniw a spółdzielczości m ieszkaniow ej szczebla w ojew ódzkiego była bardziej a d e k w a t na do spółdzielczego sposobu gosp o d a ro w an ia niż form a w o je w ó d z k ie go oddziału centrali. W ojew ódzkie związki zostały u tw orzone i fu n k -c jonow a ły w lata-ch 1973— 1975 w n ie k tó ry -c h tylko w ojew ództw a-ch. Ich ilość oraz okres działania były zbyt ograniczone, a b y m ogły w y -kazać w pełni swoje rzeczyw iste wartość. Ew entualne p o z y ty w n e uogóln:enia z ich działalności s ta now iłyby ponadto d y s o n a n s wobec p rz e w aż ają c y c h w tam tych latach tendencji do c e n traliza cji’ i b iu ro -k raty z o w a n ia działalności spółdzielczości m iesz-kaniow ej. Efe-ktem tych n e g a ty w n y c h tendencji było rozw iązanie w 1975 r. z arów no w o je w ó d z -kich oddziałów, jak i w o jew ódz-kich zw iązków i pow ołanie na ich m iejsce w e w szystkich w o je w ó d z tw a c h w o j e w ó d z k i c h s p ó ł - d z i e l n i m i e s z k a n i o w y c h .
III. EW OLUCJA SŁUŻB INW ESTY CY JN O-PROJEKTOW YCH W SPÓŁDZIELCZOŚCI M IESZKANIOW EJ
J e d n y m z rodzajów działalności gospodarczej ściśle sk o re lo w a n ej z organizacją w ojew ódzkich ogniw spółdzielczości m ieszkaniow ej była obsługa procesu in w e sty c y jn eg o o ra z p ro je k to w a n ie . P roblem y p o -w stają c e -w tej działalności dosta rc zy ły istotnych p rze słan e k d o lanso-w ania poszczególnych koncepcji o rganiz acji i fu nkcjonolanso-w ania ognilanso-w
spółdzielczości m ieszkaniow ej szczebla w ojew ódzkiego. C elow e zatem w y d aje się prześledzenie e w olucji zasad organizacji i fu nkcjonow ania służb ¡n w e sty c y jn o -p ro je k to w y c h spółdzielczości m ieszkaniow ej dla ukazania, w jaki sposób trafne oraz n iep ra w id ło w e założenia o rg a n i-zacji tych służb rzutow ały na k o n c e p cje organii-zacji i fu nkcjonow ania ogniw spółdzielczości m ieszkaniow ej szczebla w ojew ódzkiego.
M om entem w yjśc iow ym analizy jest przełom lat sześćdziesiątych i siedem dziesiątych. W okresie ty m służby in w e s ty c y jn e oraz służby p r o je k to w e spółdzielczości m ieszkaniow ej zorganizow ane by ły w dw a oddzielne piony.
Służby in w e s ty c y jn e zorganizow ane by ły w tym czasie w sieć Z a -kład ó w Usług I n w e s ty c y jn y c h „ In w e stp ro je k t" CZSBM. M ogły też być po w o ły w a n e w ram ach w łasnych służb techniczno-ekonom icznych dzielni p o dstaw ow ych. Dopuszczano ponadto m ożliwość obsługi
spół-dzielczych inw estycji m ieszkaniow ych w system ie z astępstw a inw es ty c y jn e g o przez d y r e k c je inw eestycji m iejesk ic h 11. O d n o śn y akt n o rm a ty w n y 12 w sposób szczegółow y określał podział zadań pom iędzy w y -m ieniony-m i for-ma-mi o rganiz ac yjny-m i służby in w e sty c y jn ej.
P rzygotow anie inw estycji do realizacji miało być w y k o n y w a n e przez Z akłady Usług In w e s ty c y jn y c h „ I n w e s tp r o je k t'’. Z akłady te m ia -ły rów nież pełnić z astępstw o in w e s ty c y jn e w sto su n k u do spółdzielni prow a dz ąc yc h działalność in w e s ty c y jn ą w rozm iara ch do 35 min zł n a -k ład ó w in w e s ty c y jn y c h rocznie. Jeżeli rozm iary rocznej działalności
in w e s ty c y jn ej spółdzielni p rzew yższały tę kwotę, wów czas spółdziel-nia była u p raw n io n a do pełniespółdziel-nia obsługi inw estorskiej siłami własnej służby techniczno-ekonom icznej. O bow iązek nadzoru nad działalnością spółdzielczych służb in w e s ty c y jn y c h oraz d e c y d o w a n ia o formie obsłu-gi p rocesu in w e s ty c y jn e g o dla poszczególnych inw estycji spoczyw ał na w o jew ódzkich oddziałach CZSBM. W szczególności zgoda oddziału była w y m a g a n a na w y k o n y w a n ie przez w łasne służby techniczno-eko- nom iczne spółdzielni obsługi p rocesu in w estycyjnego. Oddział w o je -wódzki CZSBM z obow iązany był przed w yda nie m zgody sprawdzić, czy liczba i kw alifikacje osób m ają cy c h w y k o n y w a ć te zadania oraz stan org an iz ac y jn y służby spełniają w a ru n k i kon e czne do p raw id ło -w ego sp ra -w o -w a n ia obsługi in-w e styc yjnej.
Do sta tu to w e g o z a k re su obow iązków Zakładów Usług I n w e s ty c y jn ych ,,Ijnw estprojekt' jnależało pełjniejnie jna rzecz spółdzieljni m ie sz ka -n io w y c h usług w zakresie:
— ^zastępstwa inw estorskiego:
— p rzy g o to w a n ia i realizacji inw estycji: — n a d z o ru inw estorskiego:
— n a d z o ru techniczno-ekonom icznego nad robotam i budow lano- -m ontazow ym i realizow anym i system em gospodarczym :
— w y k o n y w a n ia d o k u m en ta cji geologicznej i g e o dezyjnej: — sporządzania d a n y c h w y jśc io w y ch do pro je k to w a n ia :
— spraw dzania jakości i kom pletności d o k u m en ta cji tec h n icz n e j13. O rg a n iz a cja służb in w e s ty c y jn y c h w spółdzielczości m ieszkaniow ej w b a d a n y m okresie była zatem stosunkow o zróżnicow ana, je d n a k d a
-11 D y r e k c j e i n w e s t y c j i m ie j s k ic h b y ł y to j e d n o s t k i p e łn ią c e f u n k c j e z a s t ę p s t w a i n w e s t y c y j n e g o w s t o s u n k u d o o g ó łu i n w e s t y c j i p la n u t e r e n o w e g o n a d a n y m t e r e -n ie . '* U c h w a ła nr 29 Z a r z ą d u C Z S B M z 7 IV 1970 r. w .s p r a w ie o r g a n iz a c j i i z a -d a ń s łu ż b i n w e s t y c y j n y c h w s p ó ł -d z i e l c z o ś c i m ie s z k a n io w e j , „ I n lo r m a c j e i K o m u n i-k a ty C Z SB M " 1970, n r 10, p o z . 46.
13 U c h w a ła nr 15 Z a r z ą d u C Z SB M z 17 III 1969 r. w s p r a w ie z a k r e s u u s łu g i w y n a g r o d z e n ia z a u s łu g i w y k o n y w a n e p r z e z Z a k ła d y U s łu g I n w e s t y c y j n y c h „1n- w e s tp r o j e k t " , „ I n f o r m a c je i K o m u n ik a ty C Z SB M " 1969, nr 9, p o z . 48.
w ały się już odczuć w y ra ź n e ten d e n c je do unifikacji tej służby oraz przejm ow ania głów nego ciężaru obo w ią z k ó w z w iązanych z obsługą p ro ce su in w e s ty c y jn e g o ze szczebla c e n traln e g o przez szczebel w o
-jewódzki. i
Służby p r o je k to w e spółdzielczości m ieszkaniow ej z organizow ane były w a n alizow anym okresie w:
— Z a k ład y P ro je k to w a n ia ,,Inw estprojekt" CZSBM;
— p rac o w n ie p r o je k to w e w Z akładach Usług I n w e s ty c y jn y ch „In- ' w e stp ro je k t" CZSBM;
— p rac o w n ie p ro je k to w e w spółdzielniach budow nictw a m ieszka-nio w e g o 14.
J e d n o stk a m i głów nym i by ły Z akłady P ro je k to w a n ia ,,Inwestpro- jekt". Z a k res ich obow iązków p o g ru p o w a ć można w trzy zbiory zadań:
I — ty p o w e zadania biura p ro je k to w e g o (o pracow yw anie założeń techniczno-ekonom icznych i p ro je k tó w technicznych o ra z pełnienie nadzoru autorskiego);
II — zadania zw iązane z obsługą p rocesu in w e sty c y jn eg o (nadzór i z a stęp stw o inw estycyjne);
III — zadania z z a k re s u tw orzenia i w drażania p ostępu w spół-dzielczym budow nic tw ie m ieszkaniow ym (studia nad postępem w za-resie p r o je k to w a n ia spółdzielczego bu d o w n ic tw a m ieszkaniowego, w drażanie now oczesnych m etod projektow ania, analizow anie e f e k t y w -ności i now oczes-ności rozw iązań proje ktow yc h).
Dwie pozostałe formy o rg an iz ac y jn e p ro je k to w a n ia (pracow nie p r o jektowe w Z akładach Usług In w e s ty c y jn y c h „ In w e stp ro je k t" oraz p r a -cownie p ro je k to w e w spółdzielniach) m ogły być tw orzone jedynie za zqodą Z arządu CZSBM, w p r z y p a d k a c h gospodarczo uzasadnionych: Z a k res ich obow iązków był o g raniczony i obejm ow ał je d y n ie sporzą-dzanie założeń techniczno-ekonom icznych i p ro je k tó w technicznych oraz d o k o n y w a n ie adaptacji p ro je k tó w typow ych.
O rg a n iz a cja służby p ro je k to w ej, podobnie jak służby in w e s ty c y j-nej, była w r o zp a try w a n y m o k resie stosunkow o zróżnicow ana. Możli-wość k o rzy sta n ia z tej różnorodności była jed n a k bardzo ograniczona i uzależniona od p o z y ty w n e j decyzji o rg an u spółdzielczości m ieszka-niow ej szczebla centralnego, tj. Z a rzą d u CZBSM.
W połowie 1970 r. d y r e k to r z y w ojew ódzkich oddziałów CZBSM u z y s k u ją k o lejn e u p raw n ie n ia w zak re sie n a d z o ru nad obsługą i p rz e -biegiem p ro c e s u in w e s ty c y jn e g o w zrzeszonych spółdzielniach.
Uchwa-H U c h w a la n r 19 Z a r z ą d u C Z S B M z 15 II 1970 r. w s p r a w ie t w o r z e n ia , o r g a n iz a c j i i iz a s a d d iz ia ła n ia j e d n o s t e k p r o j e k t o w a n ia s p ó ł d iz i e l c iz o ś c i m ie s iz k a n io w e j , „In -fo r m a c je i K o m u n ik a t y C Z SB M " 1970, n r 7— 8, p o z . 21.
łą Z arządu CZBSM15 zostają oni zobowiązani do z a tw ierdzania list osób u p raw n io n y c h do sp ra w o w a n ia funkcji p rzew odniczących komisji o d -biorów k o ń c o w y c h oraz do n a d z o ro w an ia praw idłow ości p o w oływ ania tych komisji.
W rok później w szystkie z a kłady „ In w e stp ro je k t" p o d p o rz ą d k o w a -ne zostały w łaściw ym te re n o w o oddziałam w ojew ódzkim CZBSM. W punkcie poprzednim w skazyw aliśm y na znaczenie tej decyzji dla um ocnienia rangi w ojew ódzkich ogniw spółdzielczości m ieszkaniow ej. W tym czasie d ały jed n a k znać o sobie u jem n e k o n s e k w e n c je n a d m iernej centralizacji odpow iedzialności za przebieg p rocesu i n w e s ty -cyjn e g o na szczeblu w ojew ódzkim . O d su w an ie od p rocesu in w e s ty c y jnego przyszłego uż y tk o w n ik a prow adzić m usiało n ieu c h ro n n ie do t a kich konse kw e ncji. M iały one sw oje źródło w tym, że jed y n ie p r z y szły u ż ytkow nik jest a u te n ty cz n ie z a in tere s o w a n y w sp ra w n y m p r z e -biegu p ro c e s u in w e s ty c y jn e g o i w y so k iej jakości zrealizow anego obiektu. W yspecjalizow a na służba in w e sty c y jn a szczebla w o je w ó d z -kiego nie jest tą k w e stią ró w n ie mocno zain tere so w a n a . Co więcej, p racow nicy jej, prem iow ani od ilości i tem pa realizacji zadań in w e -sty c y jn y c h , mogli świadom ie w sposób n ierz ete ln y prow adzić nadzór procesu inw estorskiego oraz d o k o n y w a ć odbiorów końcow ych b u d y n -k ów z n a d m ie rn y m w sto s u n -k u do w y -k o n a w c ó w liberalizmem.
T aka była geneza u c h w a ły Z arządu CZBSM z m arca 1972 r., zmie-n iającej sposób podejścia do zagadzmie-niezmie-nia odbiorów k o ń c o w y c h z re a lizow anych b u d y n k ó w 18. O dbiór ten miał, w m yśl p o w o ły w a n e j u c h w a ły, stać się d o m en ą spółdzielni podstaw ow ych. Rola ogniw a w o je w ó d z -kiego miała ulec ograniczeniu.
W m yśl n o w y c h przepisów odbiór b u d y n k u miał być d o k o n y w a n y przez osobę w y posażoną w pełnom ocnictw o z a rządu spółdzielni — przyszłego uży tk o w n ik a na zasadzie jednoosobow ej odpowiedzialności. O d b ie rając y m miał być p r ac o w n ik pełniący w tej spółdzielni funkcję k iero w n ik a lub z a stępcy k ierow nika osiedla, w k tó ry m z n ajd u je się odb iera n y obiekt, lub — w spółdzielniach o osiedlach gospodarczo nie w y o d ręb n io n y c h — członek zarządu spółdzielni do spraw e k sp lo a tacji b 'd ź inna osoba upow ażniona przez zarząd spółdzielni. Osoba odbie-rają ca m iała praw o do korzy sta n ia z opinii rzeczoznaw ców .
U c h w a ła nr 4 Z a r zą d u C Z S B M z 29 V I 1970 r. w s p r a w ie p r z e s tr z e g a n ia o b o w ią z u j ą c y c h z a s a d p r z y o d b io r a c h k o ń c o w y c h i t e r m in o w e g o u s u w a n ia w a d w o b ie k ta c h s p ó ł d z i e l c z e g o b u d o w n ic tw a m ie s z k a n io w e g o , „ I n f o r m a c je i K o m u n ik a -ty C Z SB M " 1970, nr 12, p o z . 59. >6 U c h w a ła nr 34 Z a r z ą d u C Z S B M z 24 III 1972 r. w s p r a w ie o d b io r ó w o r a z u s u w a n ia w o k r e s ie r ę k o jm i w a d o b ie k t ó w s p ó ł d z i e l c z e g o b u d o w n ic t w a m ie s z k a -n io w e g o , „ I -n f o r m a c je i K o m u -n ik a t y C Z S B M ” 1972, -nr 9, p o z . 34.
K olejnym p rzejaw e m tendencji do unifikacji o rg an iz ac y jn ej służb in w e s ty c y jn o p ro je k to w y c h oraz do lokow ania g łów ne go ciężaru o d powiedzialności za procesy inw estow ania w ogniwach szczebla w o je -w ódzkiego była uch-w ała nr 54 Z arządu CZBSM z czer-w ca 1974 r.” O kre śla ła ona, że spółdzielnie budow nictw a m ieszkaniow ego pow inny realizow ać in w e sty cje poprzez Z akłady Usług In w e s ty c y jn y c h i P ro -jek to w a n ia — „ In w e stp ro je k t" (powstałe z połączenia Zakładów Usług In w e s ty c y jn y c h „ In w e stp ro je k t" oraz Zakładów P ro je k to w a n ia „In- w e s tp ro je k fł), k tó ry m p o w ie rz a n e będzie sp ra w o w a n ie z astępstw a inw estorskiego. W szczególnie u z a sadnionych p rzy p a d k a c h za zgodą d y rek to ra w oje w ódz kiego oddziału CZBSM lub przew odniczącego za rz ą -du w ojew ódzkiego związku spółdzielni m ieszkaniow ych spółdzielnie budow nictw a m ieszkaniow ego m ogły zlecać obsługę in w e sto rsk ą innej jed n o stc e bądź prow adzić ją we w łasnym zakresie.
W yklu c z o n o zatem na mocy p o w o ły w a n e j uchw ały możliwość re a li-zacji obsługi inw estorskiej siłami w łasnym i spółdzielni podstaw ow ych, tra k tu ją c tak ą e w e n tu a ln o ś ć w yłącznie jako p rzy p a d e k szczególny. U praw nienia do w y d a w an ia zezw oleń na sam odzielną o bsługę in w e -s tor-ską przez -spółdzielnię p o d -sta w o w ą -scedow ano ze -szczebla central- n ego (Zarząd CZBSM) na szćzebel w ojew ódzki.
P odsum ow ując tre n d y w y s tę p u ją c e w organizacji służb in w e s ty -c y jn o -p ro je k to w y -c h spółdziel-czoś-ci m ieszkaniow ej w pierw szej połow ie lat siedem dziesiątych, należy połow skazać na dpołow ie d o m in u jąc e t e n -dencje.
Pierw sza polegała na o rg an iz ac y jn y m łączeniu tych służb w ram ach Z akładów Usług In w e s ty c y jn y c h i P ro je k to w a n ia „ In w e stp ro je k t" . By-ła to ten d e n c ja w zasadzie słuszna.
Druga te n d e n c ja w yra ż ała się w d ą żeniu do zlokalizow ania od p o -wiedzialności za p ro ce s 'inw estycyjny na szczeblu w ojew ódzkim na zasadzie o b lig a to ry jn eg o (z pew nym i w yjątkam i) zastępstw a in w e s ty -cyjnego. Tendencji tej nie można już ocenić rów nie jednoznacznie, gdyż ob o k p o te n c ja ln y c h korzyści, jak ie zawsze mogą w y n ik a ć z dzia-łalności p row adzonej na dużą skalę (wysoka jakość i niskie koszty św iadczonych usług oraz e fe k ty w n e w y k o rz y s ta n ie , kadr), niosła ona szereg zagrożeń m ają c y c h sw oje źródło w odsunięciu przyszłego u ż y t-k o w n it-k a od w pływ u na p rzebieg p ro ce su inw e sty c y jn eg o . Stąd też w b a danym okresie z a o bserw ow aliśm y również odstępstw o od tej g e -n e ra l-n ej te-nde-ncji w y ra ż o -n e w u c h w a le Z arządu CZBSM czy-niącej
17 U c h w a ła n r 54 Z a r z ą d u C Z S B M z 14 V I 1974 r. w s p r a w ie z a k r e s u d z ia ła n ia i z a d a ń s łu ż b in w e s t o r s k ic h , „ I n fo r m a c je i K o m u n ik a t y C Z S B M ” 1974, nr 7, p o z . 71,
prac o w n ik a spółdzielni po d sta w o w ej odpow iedzialnym za k o ń c o w y o d -biór b u dynku.
W y p rz e d z ają c rozw ażania zamieszczone w punkcie następnym , n a -leży zauw ażyć, iż dążenie do centralizacji obsługi in w e s ty c y jn ej na szczeblu w ojew ódzkim zostało w latach n a s tę p n y c h uwieńczone p r z y -jęciem rozw iązania krańcow ego. O gniw om w ojew ódzkim spółdzielczo-ści m ieszkaniow ej m iano bow iem nadać ran g ę już nie ty lk o obligato-r y jn e g o z a stępcy inw estycyjnego, ale w obligato-ręcz inw estoobligato-ra bezpośobligato-redniego inw estycji m iesz k an io w y c h realiz o w a n y c h dla zrzeszonych spółdzielni. Z adania zw iązane z obsługą in w e s ty c y jn o -p ro je k to w ą inw estycji m ieszk a n io w y c h realizow ać będą w latach 1975— 1980 Z a ieszk ład y Usług In w e -s ty c y jn y c h i P ro je k to w a n ia ,,Inw e-stprojekt" lub w ydziały ob-sługi inw estycji dzia łają c e inw c h a ra k te rz e pionóinw in inw e s ty c y jn y c h inw o je inw ó d z -kich spółdzielni m ieszkaniow ych. W p ro w a d z e n ie w życie tej formuły
obsługi procesu in w e sty c y jn eg o zam yka — jak d otąd — o k reś lo n y e ta p e w olucji służb in w e sty c y jn o p ro je k to w y c h , k tó re g o geneza w n a -wiązaniu do roli ogniw a w ojew ódzkiego spółdzielczości m ieszkaniow ej została tu om ówiona.
IV. GENEZA I PO D STA W O W E ZAŁOŻENIA W O JE W Ó D Z K IC H SPÓŁDZIELNI M IESZKANIOW YCH
U p o d sta w koncepcji utw orzenia w o jew ódzkich spółdzielni m iesz-k a n io w y c h leżała teza, iesz-k tó ra w sposób n a s tę p u ją c y sform ułow ana została n a początku 1975 r. przez Ryszarda Jajszczyka, jednego z g łó w -n y c h te o r e ty k ó w i działaczy spółdzielczości m ieszka-niow ej: „zada-nia,
jak ie realizuje spółdzielczość m ieszkaniow a, dzielą się na dwie grupy: a) nie d a ją c e się konc e ntrow a ć , któ ry c h w y k o n a n ie musi być o r g a n i-zow ane w skali poszczególnych osiedli (zespołów m ieszkaniow ych); są to zadania zw iązane z e k s p lo a ta c ją i obsługą a d m in istro w a n y ch zasobów m ieszkaniow ych, w y k o n a w stw e m p o d sta w o w y c h robót k o n s e rw a -cyjno-rem ontow ych, działalnością społeczno-w ychow aw czą i k u ltu r a lnoośw iatow ą; b) w y m a g a ją c e koncentracji i k o o rd y n acji daleko s z e r -szej niż w skali n a w e t w ielkich spółdzielni; są to zadania zw iązane z obsługą p ro ce su in w estycyjnego, rozdziałem mieszkań, o rg a n iz o w a -niem w y k o n a w stw a pow ażniejszych robót rem ontow ych, tra n sp o rte m i zaopatrzeniem , a u to m a ty z a c ją e w id e n cji operacji gospodarczych. (...) Pożądane b yłoby rozw ażenie możliwości d e k o n c e n tra c ji b e z p o śre d n ie -go zarządzania zasobam i m ieszkaniow ym i przez p o w o ły w a n ie spół-dzielni je d n o o sie d lo w y ch (w*zasadzię do 2000 mieszkań) p rzy
równo-czesnej konc e n tracji pionow ej świadczenia usług specjalistycznych na rzecz tych spółdzielni"18.
Równie istotne znaczenie m iała druga przesłanka pow ołania ogniw w ojew ódzkich o bardzo szerokim zakresie kom petencji, jakimi miały być spółdzielnie wojew ódzkie. Były to m ianowicie dom in u jąc e w po-łowie lat siedem dziesiątych te n d e n c je do konc e n tracji i centralizacji decyzji. W y s tę p o w a ły one rów nież np. w z akresie organizacji p r z e -m ysłu i budownictw a, gdzie szczególnie w ażną rolę w ty-m okresie
przyznano zjednoczeniom i kom binatom (koncepcja wielkich o rg a n i-zacji gospodarczych).
W św ietle tych dw óch isto tn y ch przesłanek m e ry to ry c z n y c h k o -nieczność dostosow ania organizacji spółdzielczości m ieszkaniow ej do n ow ego podziału a d m in is tra c y jn e g o k r a j u jawi się jako przesłanka 0 c h a ra k te rz e podrzędnym , n a tu r y form alnej. N em niej u c hw ała Rady CZSBM p ow ołując a do życia w ojew ódzkie spółdzielnie m ieszkaniow e na tę w łaśnie p rze słankę się p o w o ły w a ła 19. W załączniku do c y to w a n ej uch w a ły sform ułow ano zasady, k tó ry m pow inny o d pow iadać s ta -t u -ty w o jew ódzkich spółdzielni b u d o w n ic -tw a m ieszkaniow ego.
A ktem o c h a ra k te rz e w y k o n a w c z y m w obec om ów ionej uchw ały R a-dy Zw iązku była uchw ała nr 26 Z arządu CZSBM z 26 VI 1975 r. w spraw ie organizacji w o jew ódzkich spółdzielni bu d o w n ic tw a m ie sz k a -n io w e g o 20. Z a w a rto w -niej ram o w y s ta tu t spółdziel-ni w ojew ódzkiej, w y ty c z n e w spraw ie jej organizacji w e w n ętrzn ej oraz w ytyc z ne w spraw ie zasad i try b u organizow ania tych jednostek. J a k w ynikało z tych postanow ień, w ojew ódzka spółdzielnia m ieszkaniow a m iała: r e -p rez e n to w a ć zrzeszone s-półdzielnie wobec te r e n o w y c h o rg a n ó w wła- ' dzy i a dm inistracji państw ow ej, k o o rd y n o w a ć działalność zrzeszonych
spółdzielni, prow adzić działalność g ospodarczą w zakresie spółdzielcze-go b udow nictw a m ieszkaniow espółdzielcze-go i spółdzielcze-gospodarki zasobami m ie sz kanio-wymi oraz udzielać zrzeszonym spółdzielniom w sz e c hstronnej pom ocy w ich bieżącej działalności.
O rganam i spółdzielni w ojew ódzkiej były: w alne zgrom adzenie, r a -da i zarząd.
P odstaw ow ym i kom órkam i o rganiz ac yjnym i m iały być z akłady 1 wydziały. W ydz ia ły i sam odzielne stanow iska prac y miały być z g r u
-18 R. J a j s z c z y k , O n i e k t ó r y c h p r o b l e m a c h r o z w o j u s p ó ł d z i e l c z e j g o s p o d a r k i z a s o b a m i m i e s z k a n i o w y m i , „ S p ó łd z ie lc z y K w a r t a ln ik N a u k o w y " 1975, nr 1.
19 U c h w a ła nr 13 R a d y C Z S B M z 26 V I 1975 r. w s p r a w ie u s t a le n ia z a s a d s t a -t u -t o w y c h i o r g a n iz o w a n ia w o j e w ó d z k ic h s p ó łd z ie ln i b u d o w n ic tw a m ie s z k a n io w e g o ,
.I n fo r m a c je i K o m u n ik a ty C Z SB M " 1975, n r 9, p o z . 4,9. !0 „In form acje i K o m u n ik a ty C Z SB M " 1975, nr !f, p o z . 49.
p o w a n e w trzech pionach — ogólnoorganizacyjnym , ekonom iczno-fi-na n so w y m i technicznym .
Pozostałe kw estie n o rm u ją ce sposób funkcjonow ania p o w o ły w a -n ych orga-nizacji spółdzielczości m ieszka-niow ej u reg u lo w a -n e zostały odręb n y m i przepisam i21.
Zadania spółdzielni w ojew ódzkich w z a k re sie rep re z en to w a n ia i k o ordynacji zrzeszonych spółdzielni sprecyzow ała u c hw ała w y d a n a w p a -rę m iesięcy pó ź n iej22.
W początkow ej części tej uch w a ły znalazło się sym ptom atyczne zdanie: ,,W o je w ó d zk ie spółdzielnie realizują politykę społecznogospodarczą w o je w o d ó w oraz w spółdziałają z urzędam i wojewódzkim i, p r e -zydentam i i naczelnikam i m iast oraz gmin [...]". T ak więc naczelnym
zadaniem w ojew ódzkiej spółdzielni m ieszkaniow ej miała być realizacja polityki społeczno-gospodarczej w o je w o d ó w i innych przedstaw icieli tere n o w y c h władzy pa ństw ow ej. Była to, rzecz jasna, k o n cepcja słusz-na, jednakże z b ra k u akap itu m ów iącego o realizacji przez spółdziel-nie w oje w ódz kie także d e z y d e ra tó w o r g an ó w sam orządu spółdzielcze-go rodziła k ry ty c z n ą refleksję o nied o sta te c zn y m uw zględnieniu isto-ty spółdzielczej form y gospodarow ania.
W om aw ia nej u c hw ale im iennie o kreślone zostały funkcje w o je w ódzkiej spółdzielni w obec zrzeszonych w niej spółdzielni p o d s ta w o -wych. Były one n a stęp u jąc e :
a) p rze k a z y w a n ie w sk a ź n ik ó w i limitów gospodarczo-finansow ych do o p rac o w y w a n ia p lanów gospodarczo-finansow ych przez spółdziel-nie:
b) akcep ta cja p ro je k tó w p lanów gospodarczo-finansow ych spół-dzielni;
c) rozdzielanie m ateriałów , m aszyn i. urządzeń oraz śro d k ó w t r a n -sportu;
d) ustalanie p lanów rozdziału m ieszkań spółdzielczych;
41 S ą to n a s t ę p u j ą c e a k t y p r a w n e : u c h w a ła nr 14 R a d y C Z S B M z 26 V I 1975 r. w s p r a w ie z a s a d g o s p o d a r k i f in a n s o w e j w o j e w ó d z k ic h s p ó łd z ie ln i b u d o w n ic tw a m ie s z k a n io w e g o , „ I n fo r m a c je i K o m u n ik a ty C Z SB M " 1975, nr 9, p o z . 47, u c h w a ła nr 74 Z a r z ą d u C Z S B M z 19 IX 1975 r. w s p r a w ie r a m o w e g o r e g u la m in u r a d y w o -j e w ó d z k ie -j s p ó łd z ie ln i m ie s z k a n io w e j , „ In fo r m a c je i K o m u n ik a t y C Z SB M " 1975, nr 11, p o z . 60; u c h w a la nr 108 Z a r z ą d u C Z SB M z 24 XI 1975 r. w s p r a w ie z b y c ia Z a k ła d ó w P r o je k t o w a n ia i U s łu g I n w e s t y c y j n y c h „ I n w e s t p r o je k t " C Z S B M n a r z e c z w o j e w ó d z k ic h s p ó łd z ie ln i m ie s z k a n io w y c h , „ I n fo r m a c je i K o m u n ik a ty C Z SB M " 1975, n i 13, p o z . 78. ** U c h w a ła nr 106 Z a r z ą d u C Z S B M z 17 X I 1975 r. w s p r a w ie z a d a ń w o j e -w ó d z k ic h s p ó łd z ie ln i m ie s z k a n io w y c h w z a k r e s ie r e p r e z e n to w a n ia i k o o r d y n a c j i d z ia ła ń z r z e s z o n y c h w n ic h s p ó łd z ie ln i, „ I n f o r m a c je i K o m u n ik a t y C Z SB M " 1975, n r 13, p o z . 77,
e) zapew nianie zgodności działania spółdzielni z planam i gospodar* czo-linansow ym i i planam i rozdziału m ieszkań spółdzielczych;
f) op in io w an ie w niosków o celowości założenia spółdzielni i treści jej s ta tu tu oraz o celowości w p row adzenia zmian w s ta tu ta c h sp ó ł-dzielni;
g) w y stęp o w a n ie z przyczyn o k re ś lo n y c h ustaw ą z wnioskam i: — o zw oływ anie w aln y c h zgrom adzeń przez spółdzielnie oraz z a mieszczanie o k reślo n y c h spra w w porzą d k u obrad w alnego zgrom a -dzenia;
— o uch y la n ie u chw ał w a ln y c h zgrom adzeń i rad spółdzielni: — w sp ra w ac h d o ty cz ą c y ch likw idacji bądź upadłości spółdzielni;
— o odw ołanie członków z a rządu spółdzielni;
h) prow a dz enie polityki k a d ro w e j m. in. przez po d ejm o w a n ie d e cyzji w porozum ieniu z radam i spółdzielni w sp ra w ac h obsady k a d ro wej stanow isk kierow niczych spółdzielni oraz ustalania w ysokości w y
-nagrodzeń, premii nagród dla k ierow nictw a;
i) w y s tę p o w a n ie z w nioskam i o n a d a n ie odznaczeń pa ń stw o w y c h i spółdzielczych dla p rac o w n ik ó w i działaczy zrzeszonych spółdzielni.
J a k m ożna w y w n io s k o w a ć z przy to c zo n ej listy upraw nień, spół-dzielnia w o jew ódzka uzyskiw ała bardzo pow ażną władzę nad zrze-szonymi w niej spółdzielniami podstaw ow ym i. U praw nienia te były teo re ty c z n ie rów ne p re ro g a ty w o m najw y ż sz y c h o rg an ó w sam orządu spółdzielczego spółdzielni podstaw ow ych, tzn. w alnych zgrom adzeń i rad spółdzielni. W p ra k ty c e by ły one n a w e t wyższe, gdyż spół-dzielnia w ojew ódzka d y sp o n o w a ła pew nym i instrum entam i o ddziały-wania na spółdzielnie podstaw ow e, k tó ry c h pozbaw ione by ły ogniwa sam orządow e tych spółdzielni. W o je w ó d zk a spółdzielnia rozdzielać b o -wiem m iała pom iędzy zrzeszone spółdzielnie m ateriały, m aszyny i urządzenia oraz środki tra n sp o rto w e , co w sytuacji notorycznego nied o s ta tk u tych dóbr bardzo podnosiło jej rangę jako ich d y s t r y -butora.
Spółdzielnia w ojew ódzka upodabniała się ponadto do tzw. ogniw pośrednich w sektorze państw ow ym , stając się przekaźnikiem limitów i w sk a ź n ik ó w planisty c z n y c h ze szczebla centrali na szczebel jednostki pod sta w o w ej o raz strażnikiem d y s c y p lin y w ich przestrzeganiu. W p r o -w adzenie takiego m echanizm u ste ro -w a n ia działalnością gospodarczą spółdzielni m ieszkaniow ej rów nież pozostaw ało w sprzeczności z istotą spółdzielczej form y g o spodarow ania.
K olejnym aktem praw nym , zw ię ksz ają c ym stopień ingerencji w o je -wódzkich spółdzielni m ie sz k an io w y c h w działalność g ospodarczą spół-dzielni podstaw ow ych, nałożono na te ostatnie obow iązek uz yskiw ania zgody spółdzielni w ojew ódzkiej na przy jm o w a n ie zleceń z e w n ę trz n y ch
na usługi w łasnego zakładu r e m o n to w o -b u d o w lan e g o 23. T ak daleko idące wzm ocnienie roli ogniw a spółdzielczości m ieszkaniow ej szczebla w ojew ódzkiego, i to kosztem samodzielności spółdzielni p o d s ta w o -w ych, zrodziło -wśród działaczy spółdzielczych szereg oporó-w. Ś-w ia-d e c tw em ich istnienia jest pismo okólne Z arząia-du CZSBM w y ja ś n ia ją c e spółdzielniom w ojew ódzkim , że ich obiekcje w obec zasadności inge-row ania w kluczow e a sp e k ty działalności spółdzielni p o d sta w o w y c h są — w świetle n a d a n y c h im u p r a w n ie ń — n ieu z a s ad n io n e 24, W iele daje do m yślenia fakt, że w o w y m piśmie o k ó ln y m mowa jest w y
-łącznie o w ątpliw ościach spółdzielni wojew ódzkich, a więc ogniwa w no w y m układzie uprzy w ilejo w an e g o . M ożna się dom yślać, że w spół-dzielniach podstaw ow ych, k tó ry c h z a k re s sam odzielności uległ znacz-nem u ograniczeniu, w ątpliw ości te by ły o wiele silniejsze.
U zupełnieniem zespołu a k tó w p r a w n y c h o k re ś la ją c y c h zasady o r g a nizacji i funk cjo n o w a n ia w ojew ódzkich spółdzielni m ie sz kaniow yc h b y ły dw ie uc h w a ły p re c y z u ją c e z akres i sposób realizow ania przez te o g niwa spółdzielczości m ieszkaniow ej funkcji o c h a ra k te rz e g o s p o d a r -czym 25.
Pierwsza ze w s p o m n ia n y c h u chw ał n o rm o w ała z akres działalności gospodarczej w o jew ódzkich spółdzielni m ieszkaniow ych na stępując o:
— realizow anie spółdzielczego bu d o w n ic tw a m ieszkaniow ego i w ł a s n y c h inw estycji n iem ieszkaniow ych (inw estycje spółdzielczego b u d o w nictwa m ieszkaniow ego realizow ane m iały być przez spółdzielnię w o -jew ódzką jako inw estora be zpośre dnie go)2®;
— w y k o n a w stw o robót rem ontow obudow lanych, usług tra n s p o rto -wych, usług w zakresie zaopatrzenia m ateriałow ego, usług in w e s to r-skich i p r o je k to w y c h i innych robót i usług;
« P is m o o k ó ln e n r 22 Z a r z ą d u C Z SB M z 28 X I 1975 r. w s p r a w ie u s p r a w n ie n i» d z ia ła ln o ś c i z a k ła d ó w w y k o n a w s t w a w ł a s n e g o w s p ó łd z ie ln ia c h b u d o w n ic tw a m ie s z -k a n i o w e g o , „ I n fo r m a c je i K o m u n i-k a t y , C Z SB M " 1975, nr 14, p o z . 85. ! ł P ism o o k ó ln e nr 11 Z a r z ą d u C Z SB M z 15 V II 1976 r. w s p r a w ie w y k ła d n i u c h w a ły nr 106 Z a r z ą d u C Z S B M z 17 X I 1975 r. w s p r a w ie z a d a ń w o j e w ó d z k i c h , s p ó ł d z i e l n i m ie s z k a n io w y c h w z a k r e s ie r e p r e z e n to w a n ia i k o o r d y n a c j i d z ia ła ń z r z e -s z o n y c h w n ic h -s p ó łd z ie ln i, „ I n fo r m a c je i K o m u n ik a ty C Z SB M " 1976, n r 10, p o z . 64. M S ą to n a s t ę p u j ą c e u c h w a ły : u c h w a ła n r 14 R a d y C Z S B M z 29 V I 1975 r. w s p r a w ie z a s a d g o s p o d a r k i f in a n s o w e j w o j e w ó d z k i c h s p ó ł d z i e l n i m ie s z k a n io w y c h ( j e d n o lit y t e k s t ), „ I n fo r m a c je i K o m u n ik a ty C Z SB M " 1977, n r 2 2 , p o z . 10; u c h w a ła n r 7 9 Z a r z ą d u C Z S B M z 2 2 XI 1976 r. w s p r a w ie o r g a n iz a c j i j e d n o s t e k w y k o n a w s t w a w ł a s n e g o w o j e w ó d z k ic h s p ó ł d z i e l n i m i e s z k a n io w y c h , „ I n fo r m a c je i K o m u -n ik a t y C Z SB M " 1977, -nr 12, p o z . 51. *6 U c h w a ła n r 110 Z a r z ą d u C Z S B M z 24 X I 1975 r. w s p r a w ie z a d a ń i z a k r e s u d z ia ła n ia s łu ż b in w e s t y c y j n y c h , „ I n fo r m a c je i K o m u n ik a ty C Z S B M " 1975, nr 13, p o z . 80.
— prow adzenie na rzecz zrzeszonych spółdzielni pow ierniczo dzia-łalności gospodarczej i pozagospodarczej;
— reje s tra c ja zapotrzebow ania na m ieszkania spółdzielcze;
— prow a d z en ie działalności szkoleniow ej i socjalnej oraz św iadcze-nie innych usług pozagospodarczych na rzecz zrzeszonych spółdzielni. Druga uchw ała n a k a zy w a ła zorganizow anie w spółdzielniach w o je wódzkich jed n o ste k w y k o n a w stw a w łasnego m ających jako p o d s ta w o -w e zadania:
— kom pleksow ą realizację budow nictw a jednorodzinnego;
— w y k o n y w a n ie rem o n tó w i m odernizacji zasobów m ieszkanio-wych;
— w y k o n y w a n ie uz u p e łn iają c y ch robót in w estycyjnych, jak roboty drogowe, chodniki, d ro b n e formy a rc h ite k tu ry , zieleń itp.;
— św iadczenie sc entraliz ow anyc h usług z zakresu zaopatrzenia ma- - teriałowego, tra n sp o rtu i sprzętu zm echanizow anego oraz konserw acji dźw igów osobow ych, zbiorczych a n te n rad io w o -tele w izy jn y c h itp.;
— św iadczenie usług na rzecz m ieszkańców .
W okresie późniejszym dopuszczono możliwość realizow ania usług w y m ienionych w p u n k c ie p rze dostatnim przez głów ne z a kłady w y z n a -czonych spółdzielni p o d s ta w o w y c h 27.
P o d su m o w u jąc uwagi o w ojew ódzkich spółdzielniach m ieszkanio-w yc h można stieszkanio-wierdzić, iż z o rganizoieszkanio-w ane ieszkanio-w m yśl tej form uły ogniieszkanio-w a spółdzielczości m ieszkaniow ej szczebla w ojew ódzkiego były je d n o s t-kami a dm inistracyjno-gospodarczym i o bardzo szerokich upraw nieniach. W szczególności spółdzielnie w ojew ódzkie:
a) p rze k a z y w a ły spółdzielniom po d sta w o w y m limity i w skaźniki p la nistyczne, w y s tę p u ją c tym sam ym w podobnej roli, jak inne ogniw a p o -średnie działające w system ie nakazow o-rozdzielczym ;
b) s p ra w o w a ły w obec zrzeszonych spółdzielni bardzo istotne funkcje władcze z in g ere n cją w obsadę stanow isk k ierow niczych w ty ch spół-dzielniach włącznie;
c) prow adziły działalność gospoda rc z ą zarów no na rzecz spółdzielni zrzeszonych, jak i o c h a ra k te rz e a u to n o m ic z n y m (realizacja b u d o w n ic -twa jednorodzinnego).
Funk cjo n o w a n ie ogniwa pośredniego (wojewódzkiego) z orga nizow a nego w taki sposób było źródłem istotnych rozbieżności z p o d s ta w o w y -mi zasadam i spółdzielczego gospodarow ania, tzn. sam odzielnością spółdzielni p o d sta w o w y c h oraz zasadę g o sp o d a ro w an ia grupow ego. D epre
*7 U c h w a ła n r 4 R a d y i Z a r z ą d u C Z S B M z 18 IV 1978 r. w s p r a w ie w o j e w ó d z k ic h w i e l o l e t n ic h p r o g r a m ó w r o z w o j u s i e c i s p ó łd z ie ln i e k s p l o a t a c y j n y c h , „ In fo r m a -c j e i K o m u n ik a ty C Z SB M " 1976, nr 9, p o z . 38.
cjacji ulec musiała w takim układzie faktyczna rola ogniw sam orządu m ieszkańców poszczególnych szczebli.
W tej sytuacji oczekiwanie, iż spółdzielnie m ieszkaniow e dzięki n o -w em u podziało-wi zadań pom iędzy szczebel -w oje-w ódzki i p o d sta -w o -w y będą m ogły sk o n c e n tro w a ć się na g ospodarce zasobam i m ie sz k an io w y -mi i działalności społe c z no-w yc how a w c z ej28, co -miało być środkiem do lepszego zasp o k ajan ia p otrzeb m ieszkańców, nie spraw dziło się w spo-sób jednoznaczny.
V. AKTUALNE KONCEPCJE I KIERUNKI ZADAŃi
O żyw iona d y s k u sja społeczna podjęta w ram ach socjalistycznej o d n o w y bardzo szybko wykazała, iż „ele m e n t s kła dow y n a d b u d o w y o rg a -nizacyjnej spółdzielczości m ie sz kaniow ej"-9, jakim były w ojew ódzkie
spółdzielnie m ieszkaniow e, w ym aga przekształceń.
W dyskusji tej s c h a r a k te r y z o w a n e zostały głów ńe pow o d y c e n tr a -lizacji zarządzania w spółdzielczości m ie sz k an io w ej30. W sk a z y w a n o w niej, iż z dw óch funkcji w ojew ódzkich spółdzielni m ieszkaniowych, tj. k o o rd y n ac y jn o n a d z o rc z ej i usługow ej, przew ażała w d o ty c h c z a so w ym okresie pierw sza. O b ecnie w śród zadań e w e n tu a ln e g o ogniw a w o -jew ódzkiego spółdzielczości m ieszkaniow ej dom inow ać musi funkcja d r u g a 31. W wypow iedzi o c h a ra k te rz e bardziej p ogłębionym stw ie rd z o
-no: „nie do pogodzenia z właściw ie p o jętą spółdzielczością jest stosow anie stosow obec niej odgórnego, szczegółostosow ego i d y r e k ty stosow n e g o p la n o stosow a -n ia oraz stosu-nek h ie ra rc h icz -n ej zależ-ności w stru k tu rz e orga-nizacji i zw iązków spółdzielczych, a także pom iędzy nimi. D ysfunkcjonalne dla właściwie pojętej działalności spółdzielczej musi oka z ać się u p o d a b n ia -nie s tru k tu r o r g a n iz ac y jn y c h spółdzielni i ich zw iązków do s tru k tu r p a ństw ow ych. Inne też m uszą być formy i m etody działania
K onieczność zmian w sposobie organizacji i fu nkcjonow ania ogniw w o jew ódzkich spółdzielczości m ieszkaniow ej znalazła rów nież potw
ier-,s S t a n o w is k o b ę d ą c e w y r a z e m ta k ic h o c z e k iw a ń z n a le ź ć m o ż n a w u c h w a l e V II K r a j o w e g o Z ja z d u D e l e g a t ó w S p ó łd z ie ln i B u d o w n ic t w a M i e s z k a n io w e g o z 29 X 1977 r. w s p r a w ie k ie r u n k ó w r o z w o j u s p ó ł d z i e l c z o ś c i m ie s z k a n io w e j d o 1980 r., „ I n fo r m a c je i K o m u n ik a ty C Z SB M " 1977, nr 14— 15, p o z . 60. ** R. J a j s z c z y k , G o s p o d a r k a m i e s z k a n i o w a , W a r s z a w a 1979, s . 24. 30 R. P i o t r o w s k i , T e z y i m o d e l , „ D o m y S p ó łd z ie lc z e " 1980, nr 11. 3> P or. w y p o w i e d ź J . G o ł a c z e w s k i e g o w d y s k u s j i S a m i o s w o i c h s p r a - • w a c h , „ D o m y S p ó łd z ie lc z e " 1980, nr 11. A . P i e k a r a , C z y s p ó ł d z i e l c z o ś ć j e s t p o t r z e b n a ? , „ D o m y S p ó łd z ie lc z e " 1980, nr 10.
dzenie w w ypow iedziach jej przedstaw icieli — Ryszarda Jajs z c zy k a i S tanisław a K ukuryki.
S. K u k u ry k a w w yw iadzie dla „Życia W a rs z a w y " stwierdził, co n a -stępuje: „CZSBM także obecnie przychyla się do zdania, że spółdzielnie p o d s ta w o w e pow inny być inw e sto re m sw ego p r o g ra m u m ie sz k an io -w ego i sam e decydo-w ać, czy u trz y m y -w a ć -w łasną służbę in-w estorską, czy też zlecić te zadania innym ogniwom. Nie w ykluczam też sytuacji, że m ogą mieć własnych' p ro je k tan tó w , jeśli się im to op łac i"33.
W a rty k u le niniejszym w ykazano, że władze spółdzielczości m ieszka niow ej od lat dążyły do unifiieszkacji i centralizacji na szczeblu w o je -wódzkim sw ojej służby in w e s ty c y jn o -p ro je k to w ej. Stanow isko sform u-łow ane w c y to w a n ej wypow iedzi przez prezesa Z arządu CZSBM jest św ia dec tw e m zde cy d o w a n eg o zarzucenia tych koncepcji.
W e w spom nianym w yw iadzie dla „Życia W a rs z a w y " z a w a rta jest rów nież s y m ptom atyczna w ypow iedź R. Jajszczyka, w icep rz e w o d n icz ą -cego Z arządu CZSBM, na tem a t przyszłości w ojew ódzkich spółdzielni m ieszkaniow ych: „Jeżeli chodzi o w ojew ódzkie spółdzielnie m ieszka-niow e [...], to jeste śm y zdania, że w p e w n y m okresie by ły one nader pożyteczne, um acniały bow iem gospodarczo cały nasz ruch. Ta s tr u k t u -ra w y w o ły w a ła jed n a k pow ażne tarcia w e w n ątrz samej spółdzielczości. O becnie [...] u z n aje m y potrzebę zm iany funkcji i roli spółdzielni w o -jew ódzkich".
R. Jajs z c z y k w innej publikacji form ułuje swój pogląd n a tem a t p o działu ról pom iędzy spółdzielniami podsta w ow ym i o raz szczeblem w o jew ódzkim . „N ajpilniejsze jest p rz y w ró c e n ie spółdzielniom p o d s ta w o -w y m pełnej sam odzielności -w sp ra -w ac h s k ła d ając y c h się n a całość procesu zaspokajania potrzeb m ieszkaniow ych członków, a więc p e łn ie -nia funkcji:
— b e zpośre dnie go inw estora b u d o w n ic tw a m ieszkaniow ego, — d y sp o n e n ta i zarządcy zasobów m ieszkaniow ych,
— in sp irato ra i o rg an iz ato ra działalności społeczno-w ychow aw czej [.,.]"**
U zasadnione byłoby zastąpienie w o jew ódzkich spółdzielni m ieszka-n iow ych przez „ w oje w ódz kie związki spółdzielieszka-ni jako d o b r o w o l ieszka-n e [wyróżn. A.B., B.M.] zrzeszenia, k tó ry c h głów nym zadaniem jest: re -p rez e n to w a n ie in te resó w zrzeszonych s-półdzielni wobec władz lo k al-nych, sp ra w o w a n ie funkcji k o o rd y n ac y jn o -n a d z o rc z y c h oraz udzielanie pom ocy w w y k o n y w a n iu ich zadań sta tutow yc h. Działalność g o sp o d a
r-33 „ Ż y c ie W a r s z a w y " n r 2 7 3 z 20 X I 1980 r.
-czo-usługowa spółdzielni pow inna być p row a dz ona przez jednostki p od-s ta w o w e " 33.
Tezy o podobnie n ow a torskim i odm iennym od dotych c z a so w y c h tendencji c h a ra k te rz e znaleźć można w o p u b lik o w a n y m przez ce ntralą Zw iązku m a te ria ła c h 38. W zakresie p o ruszanego w niniejszej p u b lik a cji z agadnienia podziału zadań pom iędzy spółdzielnie pod sta w o w e i w o -jew ódzkie ogniwa spółdzielczości m ieszkaniow ej w m ate ria ła c h tych p ro p o n o w a n e są n a s tę p u ją c e rozw iązania.
Służby in w e s ty c y jn o -p ro je k to w e pow inny być z o rganizow ane jako spółdzielnie osób praw nych, zrzeszające spółdzielnie, n a rzecz któ ry c h św iadczone są usługi in w e sty c y jn o -p ro je k to w e (w ariant I), lub z akłady jed n o s te k spółdzielczych szczebla w ojew ódzkiego (w ariant II) n a d z o ro
-w a n e przez radę zleceniodw có-w złożoną z przedstw icieli o bsługi-w a-n y c h spółdziela-ni.
Zakłady w łasnego w y k o n a w stw a b u dow lanego p ro p o n u je się z o rg a nizować jako z a kłady międzyspółdzielcze, u tw orzone na podstaw ie p o -rozum ienia m iędzy zain tere so w a n y m i spółdzielniam i przy jednej z nich (w ariant I), jako spółdzielnie osób p r a w n y c h zrzeszające spółdzielnie, na rzecz k tó ry c h św iadczone są usługi b udow la ne (w ariant II), lub jako zakłady szczebla w ojew ódzkiego n a d z o ro w a n e przez radę z le c e n io d a w -ców (w ariant III).
W m iastach, w k tó ry c h działa kilka spółdzielni, s u g e ru je się stw o -rzenie w a ru n k ó w do reje stracji k a n d y d a tó w w je d n y m m iejscu oraz sk o o rd y n o w a n e g o w skali m iasta rozdziału mieszkań.
Dla realizacji zadań p rze k ra c z a ją c y c h in dyw idualne możliwości p o -szczególnych spółdzielni (np. w y k o n a w stw o bardziej skom plikow anych robót rem ontow o-m ode rniz a cyjnyc h, tra n sp o rt i zaopatrzenie, serw is techniczny m aszyn i urządzeń) pow inna być rozw ijana k o o p e ra c ja gos-podarcza między spółdzielniami. J e s t ona możliwa w edług jednego z trzech w a ria n tó w : specjalizacji zakładów w y b r a n y c h spółdzielni (w a-riant I), tw orzenia m iędzyspółdzielczych jednoste k gospoda rc z yc h jako spółdzielni osób p r a w n y c h (w ariant II), tw orzenie zakładów spółdziel-czych szczebla w oje w ódz kiego (w ariant III).
W y e lim in o w a n a pow inna być adm in istra c y jn a in g ere n cja w działal-ność org an ó w s am orządu spółdzielni, a w szczególności in g ere n cja w stosunki spółdzielni z innym i jednostkam i gospodarki uspołecznionej oraz w t r y b o b s a d y s t a n o w i s k k i e r o w n i c z y c h .
N a tem a t jed n o ste k spółdzielczych szczebla w ojew ódzkiego Mate
ria-ł y w y p o w ia d a ją się na stępując o. ss T a m ż e , s . 60.
30 M a t e r i a ł y d o d y s k u s j i o p o d s t a w o w y c h za sa d a c h d z i a ł a n i a s p ó ł d z i e l c z o ś c i m i e s z k a n i o w e j , W a r s z a w a 1981.
Z adaniem jednostki spółdzielczej szczebla w ojew ódzkiego pow inno być:
— rep re z e n to w a n ie in te resó w spółdzielni m ieszkaniow ych z tere n u d a nego w oje w ó d z tw a w obec w ładz tere n o w y c h :
— k o o rd y n a c ja poczynań społeczno-gospodarczych spółdzielni: — instruktaż i opieka m ery to ry c z n a nad działalnością spółdzielni: • — e w e n tu a ln e prow a d z en ie działalności usługow o-gospodarczej. Je d n o stk i spółdzielcze szczebla w ojew ódzkiego pow inny b y ć o r g a -nizow ane jako w ojew ódzkie związki spółdzielni m ie sz kaniow yc h (w a-riant 1) lub w ojew ódzkie spółdzielnie m ieszkaniow e (w aa-riant II).
Przynależność spółdzielni m ieszkaniow ych do jed n o ste k szczebla w ojew ódzkiego (tak w oje w ódz kiego zw iązku spółdzielni, jak i w o je -wódzkiej spółdzielni m ieszkaniow ej) pow inna być d o b r o w o l n a .
VI. ZAKOŃCZENIE
Analiza problem atyki organizacji i funk cjo n o w a n ia ogniw spółdziel-czości m ieszkaniow ej szczebla w ojew ódzkiego pozwoliła skonstatow ać, iż z arów no w głoszonych na ten te m a t poglądach, ja k i w e w p r o w a d z a nych w życie rozw iązaniach w y s tę p o w a ła duża zmienność. T e n d e n -cje tych zmian w y z naczane b y ły przez tre n d y w y s tę p u ją c e w życiu społeczno-gospodarczym kraju. Istnienie tej fu n k cy jn ej zależności, acz-kolw iek nie pozbaw ione kon se k w e n cji dodatnich, budzić jed n a k musi rów nież reflek sję k r y ty c z n ą. W ątpliw ości k ry ty c z n e d o tyczą s tw ie r -dzonego b ra k u pełnej samodzielności spółdzielczości m ieszkaniow ej w ro zw iązyw aniu swoich w e w n ę tr z n y c h p roblem ów o rg a n iz ac y jn o fu n k cjonalnych. Zm iany o m aw iane w a rty k u le m iały c h a ra k te r głów nie ro z wiązań w tó r n y c h w obec zjaw isk społecznogospodarczych zach o d z ą -cych poza spółdzielczością m ieszkaniow ą. Zatem skoro głów ne pow ody zmian w zasadach organizacji i f u n k cjo n o w a n ia spółdzielczości m ie sz k a -niow ej nie w yn ik a ły z przesłanek tkw iących w samej spółdzielczości m ieszkaniow ej, lecz źródłem ich b y ły zjaw iska w obec spółdzielczości zew nętrzne, to sytuacji takiej nie można ocenić pozytyw nie. Niezależ-nie bow iem od zm ieniającej się sytuacji ze w n ę trz n ej spółdzielczość m ieszkaniow a ma do rozw iązania długą listę ty c h samych, od dawna o c z ek u ją cy c h o p ty m a ln y c h i a d e k w a tn y c h rozw iązań problem ów . I w ła -śnie w ychodzenie n aprzeciw tym im m an e n tn y m problem om powinno d y k to w a ć głów ne kieru n k i prze m ia n organizacyjno-funkcjonalnych. S tw ierdzenie to można uznać za pierw szy w niosek g e n e ra ln y pły n ąc y z n in iejsz y c h rozw ażań.
-w iązania organ iz ac y jn o -fu n k cjo n a ln e -w spółdzielczości m ieszkanio-w ej pow inny w każdym p rz y p a d k u uw zględniać szczególne ce ch y spółdziel-czej form y g ospoda row ania . T ylko wów czas bow iem stw orzone zostaną szanse na pełne u a k ty w n ie n ie społeczne olbrzym iej rzeszy lokatorów dom ów spółdzielczych oraz k a n d y d a tó w spółdzielni m ieszkaniow ych zrzeszonych i dz ia łają c ych w o rg a n a c h sam orządów m ieszkańców róż-n ych szczebli.
W pro b le m aty c e organizacji i funk cjo n o w a n ia ogniw w ojew ódzkich spółdzielczości m ieszkaniow ej dostrzec można z agadnienia podniesione w dw óch poprzednich konkluzjach. T e n d e n cje do „uspółdzdelnienia" lego ogniwa, w y ra ż o n e przez VI Zjazd Delegatów Spółdzielczości M iesz-ka niow ej w 1973 r., zostały bardzo szybko ograniczone przez dążenie do centralizacji i unifikacji oraz n a danie spółdzielczości m ie sz k an io -wej cech w ziętych ze sfery gospodarki p a ń stw o w ej. Efektem ty c h ne g a ty w n y c h dla ruchu spółdzielczego tendencji było pow ołanie w 1975 r. w ojew ódzkich spółdzielni m ieszkaniow ych, k tó re w sposób z d e c y d o w a -nie zbyt da le ko idąćy in g ero w a ły w sam odzielne dec y zje spółdzielni podstaw ow ych, m ając p r e r o g a ty w y równe, a* w p r a k ty c e n a w e t wyższe od u p ra w n ie ń n a jw y ż sz y c h ogniw s a m o rz ąd o w y c h spółdzielni p o d s ta
-wow ych. Nic dziw nego, że gdy tylko w a runki zew n ę trz n e na to zezwoliły, spółdzielczość m ieszkaniow a zaczęła uw alniać się od tego g o r -s e tu zbyt -s z tyw nych i n ie a d e k w a tn y c h w obec -specyfikacji jej działania rozwiązań.
Konkluzja ostatnia p ły n ąc a z niniejszych rozw ażań jest n a s tęp u jąc a : spółdzielczość m ieszkaniow a jest ruchem o wielkim znaczeniu g o sp o -d a rczym i społecznym. W szelkie -dec y zje nietrafne -dotyczące zasa-d jej organizacji i funk cjo n o w a n ia p o w o d u ją zatem szereg w y m iern y c h i n ie -w y m iern y c h u jem n y c h k o n se k -w e n cji społecznych i ekonom icznych. W sze lk ie zatem decyzje tego ty p u pow inny być op a rte o analizę jak najw ię k sz ej liczby p rzesłanek. Isto tn y m źródłem ty c h przesłanek, i to o c h a ra k te rz e z obiektyw izow anym , pow inny być b a dania na ukow e . Duża skala zjaw isk i p ro ce só w zachodzących w spółdzielczości m ie sz ka niow ej w pełni uzasadnia celow ość ich analizy i opisu na poziomie b a -daw czym . T ym czasem b a d ają c p ro b le m aty k ę ogniw w o je w ó d z k ich spół-dzielczości m ieszkaniow ej można stwierdzić, iż ten w ażny problem nie został w y s ta rc z ają c o wnikliw ie o p rac ow any. O pinie na ten tem at, j a -kie można znaleźć w d ostępnej nam literaturze, częściow o c y to w a n e lub p o w o ły w a n e w niniejszej publikacji, m ają w w iększości p r z y p a d k ó w c h a ra k te r spostrzeżeń jednostkow ych. Są to zatem s tw ie rd z en ia subiek- ty w izu ją ce o w alorze tym bardziej ograniczonym , że osoby, k tó re je form ułują, z a in tere so w a n e są często w p refe ro w a n iu o k r e ś lo n y c h ro z -wiązań. Tak więc o b ie k ty w n a o c ena działalności w o je w ó d z k ich
spół-• dzielni m ieszkaniow ych tru d n a jest — e x post — do jednoznacznego przeprow adzenia. T rudno dzisiaj stwierdzić, które z m an k a m en tó w jej funkcjonow ania by ły w ynikiem w adliw ych założeń, a k tó re w y n ik a ły ze złej p ra c y k a d ry w tych ogniw ach d ziałającej. Postulat obserw acji i bieżącej oceny za pomocą in stru m e n tó w ba da w c z ych poszczególnych a sp ek tó w działalności spółdzielczości m ieszkaniow ej sk ie ro w a n y jest pod adresem centrali Związku. A nim ow anie badań p r z y d a tn y c h całem u ruchow i spółdzielczości m ieszkaniow ej uznać należy za jedno z n iezb y -w alnych zadań jego c e n traln e g o ogni-wa.
