• Nie Znaleziono Wyników

Friedrich Baron de La Motte Fouqué und Josef Freiherr von Eichendorff. T. 1

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Friedrich Baron de La Motte Fouqué und Josef Freiherr von Eichendorff. T. 1"

Copied!
412
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)
(3)
(4)
(5)

D e u t f c f y i ?

(6)

Deutfcbe

B a t i r r n a l - I t t t t e r a t u r

^ i f t o r i f c ^ f r i t i f c f y e 2 l u s g a f ) < >

U n t e r U l i t n n r f u n g

oon

D r. ftrnolb, D r. o3. “üSalfte, p r o f. D r. Ui. SSartfdj, p r o f, D r. ij , tZSedJftein, p r o f. Dr. iß). 2ßeDag[jef, p r o f, D r. SSirfinger, p r o f . D r. U). OSItimner, D r. jp, OSoöertag, D r. iß. ‘üSopöcrgcr, D r.

W.

(&rei3enacfj, D r. 3Jolj* d ntger, P r o f. D r. ft). 3Dimtser, P r o f. D r.

%,

jfrep, X . jpulba, p r o f. D r. X . o5ciger, D r. fi. ft)amel, D r. t£. ft)enrici, D r. jm . Uiocff/ p ro f. D r. U), Xambel, D r. ijj, jprDr. tu X iliencton, D r. u3, anailcljfadt, p r o f. D r. gf. smainor, D r. jp. f u n d ie r , D r. ft), .laertlidj, D r. U). (©eiterlep, P r o f. D r. U). ft)alni, p r o f. D r. ft), p ip er, D r. U), pröDIe/ D r. ?CöoIf ilofenbecg, p r o f. D r.

%,

patter, p ro f.

D r. Ui. ^.cfjröer, ift. iSteincr, P r o f. D r. ?C. S teril, P r o f. D r. jp. ft)etter, D r. (ft. üDenbcIer, D r. fCij* EoHing u. a.

f y e r a u s g e g e b e n oon 3 o f e p f y B ü r f c f y r t e r H 4 6 . S a n b g i ü e i t e A b te ilu n g I ^ r i e b r t d j B a r o n b e £ a B T o t t e ^ o u q u £ unb 3 o f e f ^ r e t f y e r r o o n © c f y e n b o r j f <£rfter S e il

3 t u t t $ a v t

S t t t ü m U e n tf d ie D e r la g s g e f e tlf c b a f t

(7)

Jrirbrid) fnron i r f n iollc JFoiique

u ttb

Wcf JFrrUjErr uou |id)fiitojf

<E r ft e r iE e 1 1

S t u t t g a r t

(8)

[198210

(9)

( E i n f e t t u n g .

i .

„2 B enn m a n , roie fo n ft jebem © d jo la ftife r fein e n 3 3 ein am en , fo jeb em S i n t e r fe in e n g ä b e , fo m üfjte $ o u q u 6 b e r t a p f e r e fjeifjen. H nb b a n n to b t m a n iljn f t a r f ; b en n b ie iftoefie m a t t a l§ © ieg ü b e r b ie 2Birf= lid ife it fic^ eb en a m fd jö n ften in b e r £ a p f e r f e it, toeldje n o n i n n e n a u 3 fieg t n n b fo ftdj n n b £ e b e n o e rE Iä rt."

S c a n i ß a u l i n b er SRejenfion be§ „ © i g u r b " 1809.

■**Trt b er H i s t o i r e d e l a G u e r r e d e s e p t A n s fü g t g rieb rid ) ber ($ro(je ^ f e i n e r © djilberung Don © e n eral gouqueiS SBiberftanb u n b Slieberlage Sei £anbesit)Ut (24. ig u n i 1 7 6 0 ) bie SDBorte Bei: „ C e t te b e l l e a c tio n n ’e n t r o u v e d a n s l ’b i s t o i r e q u i l u i p u is s e § tr e c o m p a r e e q u e c e lle d e L e o n i d a s e t d e s G re c s q n i d e f e n d i r e n t le s T h e r m o p y le s , e t q u i e u r e n t u n s o r t ä p e u p r e s s e m b la b le a u s i e n “ . ®iefe§ ©reigniei, u r te ilt Seopolb non 3tante, geige au t m eiften ben © Ijarafter ber preu(iifd)en iBiSgipttn u n b 2Baffenfül)rung üfierfjaupt. U nb biefer burd) Ijeilig ge* Baltene g-am ilienüB erlieferuitg, eigene Steigung u n b SBaffenbienft gefeftigte iS^avattep e rh ä lt in bem © nfel beS ruljnroolt SSefiegten bu rd j angeborene

(10)

bichterifcfie ^ß^antafie u n b mächtige © inroirtungert b et S to m an til in ja£)IIofert poetifcijen SBerlen einen eigentüm lichen, leinesroegg im m er an m u ten b en StuSbrucJ. ® ie © re n je n non g o u q u e g S e g a b u n g , bag rotrütch ® o n G u ü jotefclje in feinen Slrbeiten j u erten n en u n b b a rü b e r 3 11 fpotten, ift leidft genug, obroof)! bie ttm fchau u n te r ben ffiftorifctjen Siom anen u n b ©ich- tu n g e n b er © egenroart efjer j u r P rü f u n g au ffo rb ern foltte, ob roir benn roirtlicfi © ru n b haben, u n g bem ©efdjmacfe g o u q u e g u n b feiner Sefer fo unenblicfj überlegen j u fügten.

griebrich §einric£i S a r t tß a ro n be S a JRotte g o u q u e , roie b er ® idfter ben 3RemotrenftpI © äfarg eiroag u n n atü rlic h nacijabinenb in feiner Stuto» Biographie*) non fid; fetbft in b r itte r iperfon fpricfjt, „ro arb in ber ur-- a lte n © ta b t S ra n b e n b u rg a. b. Igaoel geboren am 1 2. g e b r u a r 1777, u n b jro a r in bem älteften S e it berfelben, a u f bem ® o m , u m welchen her bie erften chriftlichen g nw ofjner fich nad) u n b ttac^ ongefiebett h a tte n , roie bag in ben m efjrften © tä b te n ®eutfcf)tanbg ju g eg an g en ift" . g m ® r a m a „S Jta rlg raf S ß alb en tar" rü h m te er alg

„ a lte h rb a re n D rt

5; ® ieg S ra n b e n b u rg , fo luftig auch babei, g n S iitte n feiner Sßiefen u n b © eroäffer".

>,© eine B u t t e r S u ife ftam m te aug bem altfächfifcfjen^aufe berer non ©chtegell, ®odf)ter beg beffaufcfjen grofmarfcfjaKg n o n ©chtegell, ber, objroar nie Äriegg» m a n n , burcf) feine faft fprichroörtlich gew orbene ÄüEmheit a u f ben b am alg b o rt übirihen g q g b ritte n ft<h alg ro a d re r 5Jacf)fomme ritterlich er S ä te r erroieg." ® ie j h k f r ia tlja t, bu rd j welche SBolf ©chleget einftenS ben älbel feineg § d u fe ä ,'b e g riin b e te ,. h a t ber „bem Sßolf nerro a n b te " in ein er 83altabe b e fu n g e rt^ o mie er „ a u g lieber SJiutter äTcunbe ber © a g e f ila n g " gehört. © ct|on:.brH g a lfre n o r beg © ä n g erg © e b u rt roar b er feit bem § u h ertu S * B ürger g rte b e n bie 9tuf)e u n b © in lü n fte einer ® om herrnftelte i n 33ranben= Burg gentefjenbe © ro fjo ater „ u n te r ber im m er gleich tre u e n u n b gleich holben p fle g e feineg ß ö n ig g " * * ) entfchtum m ert (3. 3Rai 1 7 7 4 ), aber bie © u n ft

*) Sebenägefdiicbte beä Saron griebridj be la SOlotte gouque. Süufgeieidjnet burcf) ifjtt felbft. cgalfe 1840. 868 S. 8°. ®ie SBibmung beä Sudieä lautet: „®em atteften unb Einem ber getiebtefien meiner nod) leöenben greunbe, cperrn fjofrat gr. mocpltp, in ©tauben, Kunft, SDBiffenfcpaft unb Seben mir innig nape." — ©ie Sebenägefcfrfcfite fdiliefit mit ben Sefreiungä» Jriegen; auä ben folgenben galten ift nur nod) einjeineS anfjangäroeije ermähnt.

**) g o u q u e , griebricb ber ©rofje unb ber ©eneral gouqub; ber Kronprinj unb fein greunb; ber König unb fein getbfjerr; ber König unb fein greunb. gm 2. »be. ber „Sefiibie, Silber unb Slnficfjten. Sammlung Heiner profaifdfer Schriften". Seipjig 1819. ©ie brei Sluffäbe maren nur Heine Sorproöen beä nach fünf gafiren folgenben umfang» reichen (ö08 Seiten gr. 8°) SBerfeä: Sebenäbefcbreibung beä König!. Spreufj. Senerafä ber gnfanterie fjeinridi ätuguft Saron be ta SWotte gouqub. »erfajjt non feinem Snlet griebricb Saron be ta SDlotte gouquö, König!. Sfäreufj. 3J!ajor a. ©. u. Sitter. SJfit einem ißlan beä SEreffenä bei Sanbäfmt Serlin 1824. Saä Sud) ift König griebrich SBilpelm III. jugeeignet unb enthält ben Sriefroecpfet jinifdien gouque unb griebricf) bem ©rofsen in be'utfcher Überfe?ung. $toei Seiiagen beä Siograqhen panbeln: „Über bie ©icbtergabe griebricfiä II." unb „Über bie retigiöfen ainfiditen griebricEiä II." Einige ®ebict)te beä Königä finb non gouque überlebt unb eine älntmort auf bie fönigiicbe ISpltre an gouque fomie eine Elegie „Sanäfouci" hinjugebictftet.

(11)

be§ lö ntglidjen greu n b eS blieb ber g a m ilie jugeroenbet unb griebrieß ber ©rofje n a h m bte ißatenftelle bet bem fett 1 7 6 7 nergeblicf) erfefinten © nlel feineä S a tja r b an.

g n ben jafim en X enten gebeult ©oetlje b er Slbhangigfeit be§ © injelnen no n ber Ü b erlieferu n g :

äBenn ÄinbeSblicI Begierig feffaut, © r finbet be§ SBaterS £ a u 3 gebaut . . . . © eroalfrt er bieS u n b jen es n a h , 50!an fabelt ihm , roaS fern gef^alj.

©iß ^am ilißngefdjtdjtß i>ßr .iFouquSs. I I I

fcfjlethteS. ißeltegrin ben Jlo rn ta n n n a n n te er fiel; felber anx Schluffe be§ „ © a lm tj" . g m gmeiten g e lb e n be§ „ S a u b e r r in g S " , ber m it feiner ©e* m a ljlin © abriele auch in b er „ S in tra m S f a g e " als baf> nollenbete ffiorbilb aller ritterlichen © ugenben erfdfeint, in g o llo non 9Rontfaucon feierte g o u q u ö ben JieuB egrünber feiner eigenen g a m ilie , „b en n g o u q u e S l)ief>en rotr in ä lte r e n . S e ite n u n b jro ar m utm ajjlich non bem StorblanbS nam en g o llo " , ben © orotfjea Schlegel auch m B rie fe n a n g o u q u e gebraucht, „o b e r g u llo h erg eleitet, u n b eine S u r g äJtontfaucon gehörte j u u n fre n bam alig en © e fi^ tu m en ". © e r ®elb b er © idftung, roie frü h e r feffon S titter © a lm q , fü h rt ben n auch feineS ©icliterS Sßappen, beit golbnen © .uerballen u n b b ru n te r eine golbne Ä uget im him m elblauen g e lb , roie b er g o u q u e S S ta m m b u rg in ber ÜUormanbte fie ü b er bem ©hore geigte. 33ei Slsincourt (25. D lto b er 1415), auS © h o leffen e® ©einrict; V ., einem SieblingSroerfe

(12)

g o u q u e g , mot)l b e ta n n t, § a t SBitlfelm be Ia 3Jtotte g o u q u d ben ©cf)tachtentob gefunben. „ I I y f in it g l o r ie u s e m e n t s a v i e .“ g n ben igugenottentriegen beg 16. g a h rfiu n b e rtg t r a t bie bem refo rm ierte n © tauben anfiängenbe g a m ilie n irg en b g befonberg fjeroor. © in S a r o n oon S fio m aib o u to n n e, nue bie g o u q u e g nach bem © rw erb einer großen tö aro n ie a n ber © a ro n n e Ijiefjen, liat o o r S a Stod^elle bie Sßaffenrulje oe rm itte lt. ® ie A ufhebung beg ©bifteg oon Stanteg trieb ben c a d e t d e f a m i ll e S tari be Ia SJtotte g o u q u e in bie g re m b e , u n b lieber lief; er nadj beg a lte rn S ru b e rg S o b e bag gange alte ©rbe in frem be Sbänbe über» getjen atg ein m al bie ÜJteffe ju b efugen. „@ ine ® a rfte ttu n g ber in n e rn u n b äu jjern S te llu n g jen er © taubengflücfittinge" u n b ifjrer Stadjtom m en in bem itjnen fo gaftlidjen 9torbbeutfd)Ianb fmt g o u q u e „oerw oben m it ßam p feg b itb ern aug bem g re ilje itg trie g e " 1 8 2 4 in bem breibänbigen Stom an „ ® e r if te f u g if i o b e r § e i m a t u n b g r e m b e " u n tern o m m e n K a rl be (a SDtotte g o u q u e hotte fid) in älm fterbam in einer gleich ifjrn au g bem „füfjen g ra n tre ic h " Stuggeroanberten, S o u fa n n c be Siobitlarb, eine S ebenggefät)rtin gew onnen, g fjr jroeiter ©ot)n tgeinrid) Sluguft (geb. 4. g e b r u a r 1 698) m ürbe ißage am § o fe oon ® effau. 2ltg er bei b er S e ta g e ru n g © tra lfu n b g einen © o lb aten falten fat), fp ran g er oom ißferbe, n a h m ÜJiuglete unb- iß atro n ta fd je u n b ertäm p fte fic£> fo eine Offigierftelle im ^Regiment beg alte n ® effauerg fetbft. ® urd) fin ftre S tre n g e folt ber D berft u n b © e n erat g o u q u ö aud) fp äter a n feinen ge» fürchteten m ilitä rifd jen Seljrm eifter e rin n e rt Ijaben, feine 33ilbung aber erm arb itjm ben © in tritt in ben g r e u n b e g lre ig , ben K ro n p rin j g rie b rid j u n t fid) gefam m elt hatte. Sttg g riebrich j u S tüftrin in ftren g er fbaft fafi, e rb a t f ia u p tm a n n g o u q u e oom K önig bie © rtau b n ig bem © efangenen ©efeltfchaft leiften ju b ü rfe n , u n b in biefen trü b e n S a g e n tn iip fte fid> ber bau ern b e greunbfchaftgbunb. 9tad) griebrichg ®hr£in66fteigung w arb g o u q u e , ber injwifcfjen in bänifcfje ® ienfte getreten w a r, atg D berft unb S tegim entgtom m anbeur nach ^ßotgbam gejogen. g m SJlarj 1742 to n n te er fidj in fchroieriger Kriegg» u n b ©efecE)tSIage glänäenb bew äh ren , um b a n n bie folgenbett g a fjre atg © o u o e rn eu r oon © t a | eine mannigfache S h ä tig te it 5U en tfalten . ® ie gegen g o u q u e g beffere © infidjt oom König fetbft o eran tafite Schlacht bei S a n b e g h u t, oom © nfet im „ © ren ab iertieb bei S a n b g tiu t" nach Süeife beg ® effauer Sftarfdjeg befungen u n b in ber b iato g ifierten g b p lle „ ® ie g n o a tib e n " tebenbig gefchilbert, brachte ben oerw unbeten gelbE jerrn, „ b e r tr ä g t w ohl frem ben 9 tam en , boch beutfchen 9Jtut su m a t" , in öfterreichifc§e Kriegggefangenfcfiaft. g h r folgten nach bem § u b e rtu g b u rg e r g rie b e n bie ru h ig en , oon griebrichg untm anbelbarer g reu n b fd ja ft u n b S o r g f a lt oerfchönten Sebengjahre atg ® om f)err p S ra n b e n b u rg .

Studj Jjjeinrictj Sluguft oon g o u q u e h atte ficfj m it einer 9Jefugie'=Sod)ter, ber bürgerlichen ©tifabettj SDiaffon, o erh eira te t, fo bafs w oht n u r griebrichg beg © r o fe n ©inftufs bag ® o m fap itet ju ,§aoelberg bewog, ben nicht ftiftg»

(13)

D i e t ö t e n . t ö i n b J j c t e t n ö r i t e . V

fähigen Soljn unb ©nfel beg ©eneralg aufpneljm en. S e r V ater Heinrich Jtarl Ijatte roegen üräntlicfjfeit n u r turje g e it ßrieggbienfte tljun tonnen, unb aud) ber S id jter fdjeint aug törperlidjen © rünben anfänglich einem anbern Sebengberufe beftimmt geroefen p fein. Vrentano fanb, er f)abe einen Slnfah jum V udel gehabt. 2ßie roeit „bie auggejeidjnet fdjöne unb Ijotbfelige SRutter", bie erfte Seutfdje in ber altfranpfifcfjen 2lbelgfamilie, auf ben poetifdjen S in n üjreg Soljneg geroirtt Ejat, roiffen roir nidjt. Otto non Srautroangen im „ g au b e rrin g ", Sllroin unb S in tra m jeigen ein befonberg innigeg Verljättnig p r üKutter, bag einen SRüdfdfjlujj auf beg S idjterg eigene „järtlidjfte Slnfdjliefjung an fein §o!be§ äJiütterlein" (©ebidjte IV , 280: „ S a g Vitb ber SJiutter") geftattet. ©in für S in tra m unb bie Vooelle „Jtofaura unb ifjre Verroanbten" nerroerteteg ®ioti», „ein entfejslid)er S ra u m " , beffen Slnbenten ben Sßadjenben Saljre Ijinburd) m it Sdjauer erfüllt, gehört p m ©elbfterlebten ber Äinberseit. S ie Somfjerrn» roofjnung, in roelcher ber tiinftige Stomantifer bie erften Sjaljre nerlebte, roar bem auftlärenben Seitalter p m S r o |e roegen ©efpenfterumgeljeng nerrufen roie fo matidjeg Schloß in gouqueg © rpfjlungen unb ihm roar „alg ob jene rätfelljaften ©eroalten aug ber V ranbenburger Jturie ihn angehaucht hätten m it einer füfj fchaurigen Suft fü r bag Unerfafjlidje ber ©eifterroelt". S e r © inbrud ber riefengrofjen geharnifchten Diolanbfäule p V ranbenburg, audj im „ÜJiartgraf SBalbemar" unb in ber „© orona" eigeng ermähnt, bie einmal bem trän ten träum enben Kinbe ihr ungefjeureg ©chroert aufbrängen roollte, ift für ben S ä n g e r ber „Dfomanjen »om S hale Vonceoal" bebeutfam geroorben.

Seitbem , fo oft bieg Vilb m ir ift erfdjienen g n ber © riitnrung, fpitr’ idj frifdje Suft g u alten Sßaffenftüden, Schroertern, Schienen, Unb Stitterfang fdjroillt m ir in ftoljer V ruft; S e n gelben unb ben g r a u ’n bam it p bienen, gü fjl’ ich geheimer Sßeifje mich beroufjt;

S ru m fdjeltet nicht, roenn burch ^er SSorgeit SBeiten Sch ftetS eudj mahne, m it m ir fort p fdjreiten.

Sllg er einige Safjre fpäter im üiaturalientabinett beg SBaifenfjaufeg p fjalle bie erfte dütterrüftung unb ein grofjeg jroeiljanbigeg Schroert fah, roar eg, „alg ob jene g e it, bem finaben aug feinen früljeften SEEjnungert tjer fo ehrroürbig unb anjieljenb, n u n plöfdich in ©eiftergeftalt aufgeftiegen fei, roie beg S änentönigg Jgamlet ©rfcheinung »or ben ftaunenben SSächtern feiner V ttrg". R atten bodj fchott feine ßinberfpiele „ a llp n ta l ein tleineg fortgefehteg dtitterepog" gebilbet, unb in ber „© orona" erpljW er, bah sr

no$

äRann fich tm Speerwerfen gleich feinen dlorbtanbg* reden geübt

fyahe.

SRan roirb auch h ^ r Qn 3 eKs ® af)n, ber in feinen altbeutfchen Sichtungen ftofflich f° oft p r Vergleichung m it gouque heraugforbert, unb feine Sdjilberung ber ßnabenfchladjten im erften,

(14)

fßoefie burcfjtränften V an b e ber „ © rin n e ru n g e n " gem ahnt. Stuf bent oon b er £ a o e t um floffenen S an b g u te © a cro mochte ftcE» b er K n ab e o o n feinem e ie rte n big jelfnten g affre nad) Jgerjengluft tu m m e ln . S a n n oerliefs bie g a rn iß e nad) isalBjäljrigem S tufentljalte in ber © to b t felßft ba§ Bei i)3ot§> b am gelegene S a n b g u t, u m ba§ n eu erm orbene S e n a te Bei gefirB ellin ju bejief)en. © ta n b Bisher ber alte rn b e lönigtic^e g re u n b feineg © rofsoaierg o o r ben Stugen be§ KnaBen, fo tauchte j e | t bie © e ftalt be§ © d()ü|erg ber Siefugieg u n b ©djroebenbefiegerg n o r if)m auf. © in bramatifdEjeg Oebidtjt g o u q u ö g „ S i e £ eim !eljr beg grofjen K u rfü rfte n " 18 1 3 Ijat Bie burd) Ü berfall erfolgte B efreiu n g ber © ta b t Statljenoro u n m itte lb a r o o r ber ©d^tacf»t Bei g efjrbellin ju m g n lfa lt.

S3atb nad) ber Ü Berfiebtung nad) Sendete, am 28. SiooemBer 1 788, ftarB bie SDtuiter, u n b ber plfantafiereiifie K nabe »erfiel burd) © dfinerj unb S tufregung felBft in fern e re K rantljeit. S e r SRutter tiatte b er K nabe oerfprod)en nietjt in bie Strmee ein$utreten. S tB jeboefj bie preujsifdjen K äm pfe gegen bie fid) um geftaltenbe alte § e im a t ber g o u q u e g Begannen, ermadfte b er Sßunfdj O ffizier j u m erben in n eu er © tä rfe . S a aud) ber m it ber g a rn iß e jufam m enleBenbe © ra f © dfjm ettau, oon bem g o u q u e 1817 Bei SBibmung b er ,,©ebic£)te au § bem S Ä annegalter" r ü )m te :

„ 3 ß a § irg e n b g u t in m ir ift, bag ift fein; SEßag n idft g u t ift in m ir, ift e in jig m ein "

bie Slnfictft o e r tra t, b er © rofsoater m ürbe in fold)er Q eit ben © nlet lieber u n te r ben SBaffen, roie alg © tu b en ten in igalle feljen, roarb fein © in tritt ta g § e e r befdfloffen. SBiS^eu m a r fein U n ie rrid jt burd) igauglelirer geleitet roorben. S e r b ritte u n b leiste biefer ©rjielfer m a r Stuguft Subm ig J g ü t f e n * ) (1 7 6 5 — 1 8 1 0 ), ber, nadj g o u q u e g Stufgeben beg gem einfam en lln io erfitätg b efu d jeg , in K iel eifriger 2tnl)änger g id jteg u n b einer ber menigett SR itarbeiter a n bem ©d^tegelfdßen „Sttfjenäum " m ürbe, f ü r bag. er „ ü b e r bie natürliche ©leidjijeit ber SJJenfdjen" u n b „S iatu rb etrad ftu n g en a u f einer Steife burd) bie © d jroey" fdfrieb. g o u q u e blieb feinem ein= ftigen S e lfre r, ber burd) Jgeirat m it ein er © oufine g o u q u e ’g aud) fein V erm anbter m ü rb e , big a n fein ©nbe ein treu fo rg en b er g re u n b . SBo)l burd) £>ülfeng V erm ittlu n g ift er g id jie aud) perfönlic) n ä ) e r getreten. S i e „pffilofopljifdien g ra g m e n te au g Igülfeng litte ra rijd je m ■Radflafs" gab g o u q u e m it einem V o rm o rte (© . 2 6 4 ) in @d)elltagg „alt* gem einer geitfcljrift o o n Seutfdfjen fü r S e u tfd je " fjeraug.

g m S M rj 17 9 4 t r a t g o u q u e alg ü 6 e rä ä )lig e r K o rn ett (== 5ßortepee= fähnricf») in bag ju Slfd)ergleBen g arnifonierenbe K ü raffierre g im en t fgeräog

* ) Ü b e r h ü l f e n , 3 iu b . ß a t j r n , b ie r o m a n t i f d j e © d j u l e © . 4 4 5 f. u n b g o lf . ® g - SW i f t , S e b e n S e r in n e r u n g e n . © o t l ja 1 8 8 0 . 1 , 5 9 . SWift c r p ü j l t , § U l f e n ( e i iljm e v f d iie n e n i r i e m a n ftdb b ie a l t e n fEEnlofopEjen b e u l t , e in e e i f e r n e n i e r l a n t i g e © e f ta l t, Ejocf) a l l e a n b e r n ü b e r « r a g e t t b , t i e f e r ( r r n f t i n b e n t g e f u r z t e n EEEntlib. g n a l t e n S p r a c h e n , S E la tb e m a til u n b S p ü tlo fo p ^ ie t i e f b e r o a n b e r t , t r i e b e r f e in e n « S p o tt m i t b e m l o f e n S B iffen u n b l o d e r n S t i u n b e r f j e i t , tm erfc& ö p flid ) reicl) a n S d u o ä n l e n u n b a l t e n S ie b e r n .

(15)

»ott SBeitng» etrt u n b nadj tu r je r ftb u n g im ® epot b u rfte er b ereits j u bem im fjelbe fieljenben 3tegim enie ftofjen, t»o er ber Seibfdjroabron ju g e te ilt t»arb. f ia r l Sluguft felbft fiatte fidE) jro ar Bereits »om SriegS= bienfte jurücfgejogen, »on iljm u n b ©oetlje mochte g o u q u e aber »on ben Ä am erab en , bie in ber C ham pagne u n b » o r 9Jtainj m it bem fjerjjog u n b feinem g re u n b e ©uteS u n b SöfeS geteilt R atten, o ft. genug e r ja g e n ijBren. 2lm 2 3 . 9)tai erhielt g o u q u d bie erfte g e u e rta u fe u n b roar »on b a a n b is ju m © djluffe beS StheinfelbjugeS*) a n einer 9teif)e »on ©e= fedjten Beteiligt. SllS jroeiter S lb ju ta n t feines Stegim entSfom m anbeurS u n b buröfj bie g re u n b fd ja ft beS © eneralftabS m ajorS » o n SJtaffenbadj gew ann er einen Befferen © in b lid in ben (Sang ber ßriegS ereigniffe a l s einem fo ju n g en i n b er ® ru p p e ftetjenben O ffizier fonft m'oglicfj geroefen roare, u n b baburd) bie Steigung j u friegSgefchidjtliclien © tu b ie n , bie er fein ganjeS Seben ü b e r eifrig betrieb. @S roaren im g an jen ^eitre SCage, » o n benen er roof)l m it 9ted)t fingen to n n te :

© in roeidjeS fiers im S u fe n , © in friegrifdj g tü h ’n ber © in n , SRand) Ijolber SBint ber Stufen, ® aS roarb m ir ju m (Seroimt. Unb fri'if) befonnte Salinen, ©ie fdqloffen iljm fid) auf. S e ifä ltig fal)n bie Sinnen Sluf iljreS © ntels S au f.

Stadj bem bftüdguge ü b e r ben St^ein h atte g o u q u ä fein S B in terq u a rtier 1 7 9 4 /9 5 tn g r a n f f u r t, in baS er in fm tn b lid je r (Erinnerung ber b o rt »erbrachten S e it auch t>en g e lb e n feines „ S a u b e rrin g S " (7. u . 9. S a p ite l) Bei feiner 3 lu S fa ljrt in bie 3Belt j u r erften Staft einjieljen lief) (© .2 3 0 ). V orstellungen ber ®öbbelinfd)en ©djaufpielgefellfchaft in V e rü n h a tte b er a n eignem Ifiuppenfpiel fid) g ern ergötjenbe S n a b e g r i p fdiott in frü ^ efter g u g en b Beigeroohnt. 8 e | t Befugte er fleißig bie g r a n f f u r te r S ü h n e , ber j u jener g e i t ja auch 3 * a u ^ a t tf)re lebhafte X eilnahm e fc^enlte, bie fich freilich ü b er ben V ücfjug ber sroanjigtaufenb S ta n n Ißreufien in bie g r a n f f u r te r S ö in te rq u a rtie re fel)r braftifch a u S b rü d te (8. S e je m b e r 17 9 4 a n ©oethe). 17 9 5 rourbe baS » o n StaffenBad) ’ fo fdjarf » e ru rte itte Ä orbonfpftem auS= g efü h rt u n b g o u q u ö S R e g im en t, ju beffen ©hcf n u n *>er ih 'n won g u g e n b a n Befreunbete © e n eral » o n S p e r n e rn a n n t roar, bejog roedjfefnbe D.uar= tie re i n SBeftphalen. g n S tin b e n fü h lte fich i>er K o rn e tt »on aroei from m en S la u a u g e n gefeffelt, aber fein Veiterfdjicffal rtjs ih n f o rt unb erft nach b er 9tücffel)r in bie © a rn ifo n SlfdjerSleben „rooB fich

na§

u n b «ach ein neues V e rh ä ltn is im m er lieblicher u n b fefter ju fam m e n u n b

* ) f ö e tn r id j ü . < S g b e I , © e f d jid jte b e r 9 t e ü o lu tio n § $ e tt 93b. 3 . S )ilf fe I b o rf 1 8 6 0 . — & f c i t u f f e r , SDeutjdfe © efd ;ic b te . S e i p j tg 1 8 5 4 . 3 , 6 4 3 f. — 8. r . 9 t a n i e , £ a r b e n f > e r g u n b b ie © e fd )id )te b e § p r e u $ if d ; e n S t a a t e ^ 1 7 9 3 — 1 8 1 3 . © a m t l . S ö e rle S b . 4 6 — 4 8 . S e i p j ig 1 8 7 9 .

(16)

<5ebteE) nadj g a h re n äu ^ ettetm V ra u tfta n b u n b ©IjeBunb". S i e © djulb b er bereite nad) einigen g a lire n „ n o n Beiben © eiten m it ern fter u n b in ilb er S ßeljm ut" erfolgten T re n n u n g biefer feiner erften ©fje h a t g o u q u e in b er „SebenSgefchicljte" ritterlich etnsig u n b allein fid) felBft sugefdjrieBen. S i e ©fjefclieibungen w a re n in ben rom antifcljen Jtre ife n , in bie g o u q u e etroaS fp ä te r e in tra t, a n ber S ag eS o rb n u n g . © eine jroeüe ® a ttin Ä aro lin e o o n V rie ft, 17 7 3 a u f bem ©Ute Stenntiaufen Bei SiatljenoTO geboren, h a tte fdjon bie Siebe be§ Ä naben en tjü n b e t, 1 7 8 0 aber fich m it einem § e r r n oon Stocfjoro oerm äf)lt. g fjr oäterlidjeS § a u S u n b einen ü jre r V o rfa h re n , ben S a n b r a t gatoB g rie b rid j n o n SBrieft, h a t g o u q u e in b er „ ^ e im le h r beS grofjen f iu rfü rfte n " in feiner äßeife ibealifierenb bargeftellt. © r felbft erjcih lt, g r a u oon 3todjow fei Sßitw e gewefen, anbere w iffen n u r oon ih re r ©cljeibung j u Berichten, a ls iljm 1802 bie H offnung a u f Jta ro lin en S Veftfs fid) auftl)at. g n ber „ § ifto rie oom eblen ERitter © a lm p " u n b auch in manchen an b e rn S ich tu n g en g o u q u e S ift biefe fdjeinbar hoffnungSlofe, gxileijt aber Belohnte Siebe p r g r a u eines Stnbern w ie im V ornan „2tletfjeS o o n S in b e n fte in " bie Saufcf)ung in äßaljl ber erften SebenSgefaljrtin au § be§ S id jte rS eignem SeBen in bie S ich tu n g übergegangen. 2luS b er th aten lo fen g rie b e n S je it u n b noch äweifelljaften SBerbung um ß a ro lin e , in welche bie m itte lb a re S ln ln ü p fu n g m it ©d;legel f ä l l t, ftam m t ber „ © e u fje r"

$w ei ebte firan je raufchen gernher 3U meinem ipreiS, ® ie m ödjt’ ich 0erne taufdjen U m ein bem iit’geS SteiS; Um’S 9teiS ber füjjen SKinne,

® ie w eltenb m ir oerblid). Umfonft. g m füllen ©inne V e re h rt mein @ef)nen mich!

ß a r o lin e , 31t beren tgodjäeit ber eingelabene Slug. 2ß. ©djtegel ein hübfcheS © lüdw ünfchungS fonett einfanbte, h a t bie erft n u r „ in geiftootlen B riefen ficfj aufjernbe ®ichtergaBe" nach ih re r V erh eiratu n g i n einer U nm affe oon V om anen u n b S t ä h l u n g e n — bie erfte SluSgabe o o n ©oebeteS © runbrifs gießt m ehr a ls 70 S ite l a n — tunbgegeben, suerft pfeubonqm a ls „ © e re n a " , b a n n u n te r ihrem echten V am en. Slls g o u q u ä s © eliebte u n b V e r tra u te , ein ein g ro ß es u n b fchöneS SEßeib h a t ©fjamiffo fie 1806 be3eidjnet; o erftän b ig , g a n s liebenSw ürbig unb äujjerft w a h r i n allem rü h m te fie Stachel fed)S g a f r e fp äter. ,,©S ift eine fe m m e c o n s o m m e e ; u n b ich fjaBe a n bie breifjtg © u tm ü tig teiten a n ih r bem ertt: u n b noch w ehr © ro fja rtig te ite n ." S i e ©he ^ a r eine ü b e ra u s glüd= lidje, Bis bie „ fe it fo oielen g a h re n a ls © entralfonne tneineS SebenS" ©rfdjeinenbe am 2 7 . g u l i 1831 „ u n te r m einen § ilfe leiftenben, u n te r m einen Betenben J p n b e n fta rb " .

(17)

g o u q u e ß a t ber 33eroerbung u m Ä arolinenS fganb bag fü r iß n b e n tb a r fcßroerfte D pfer gebracht. „ ® ie ritterlich burcßroattete 33aßn, bureß* w altet in freubigfter SGBaffen&rüberlicfjfeit fa tn t eblen © enoffen" ra u fte er oertaffen, w ollte er ben „SiebeSbunb beg rü n b en ". Stacß ber 0fiücESeE)r auS bem M ßeinfeEbpge Eiatte fiel) b er S ie u te n a n t in Slfcßergleben, roo „ficß ein geiftig roiffenfeßaftticßeS u n b frößlicßeS Seben regte u n b la u te r frifcß anregenbe ©Eemente p r © efeltigteit" o o rß an b en roaren, g a r rooßt gefüßtt. © in tan g e re r U rla u b fü ß rie iß n noeß ein m al p m V a te r u n b bem oäterticßen g re u n b e S cß m ettau naeß S en ate, balb u n b jro a r felbft in t ® u e ll m it einem D ffiäier feineS Megimenieg o errounbet, noeß ein m al p m StegräbniS be§ SSaterS a n bie g u g e n b ftä tte . S a g Megiment V p ern ftan b bei biefem ^weiten tr a u rig e n Mitte in bie fje im a t bereits in b er 35em artationStinie bei Stücteburg. SBenn ber ju n g e D fftjier beS © ra fe n SBitßetm »on ber Sippe, uon bem er in ben rom antifeßen g b p lle n eine angeblicße „V o ttS fag e" in S e i n e n erjäßEte, berüßm te SJlufterfeftung im S te in ß u b e r S e e ftu b ierte, fo moeßte bie © rin n e ru n g a n ben E rb a u e r aueß bie a n SEßomaS Stöbt, ber in fo ßerrtießen SBorten „o o m S o b e fi'irS V a te rla n b " gefeßrieben, unb fje rb e r, ogl. M at.=2itt. Stb. 7 4, erroecten. Stuf bie b am aligen Q uftänbe im preufifeßen fjeere roirft eg ein eigentümlicßeS Sicßt, b a f in bem arifto» tratifeßen D ffijierto rp S m it V orliebe bie SRarfeillaife gefungen rourbe; ein franjöfifcßer Stgent n a ß m ßieroon S tn ta f g o u q u e p m © in tritt in Vona* p a rte g 3)ienfte p ü b e rre b e n , u n b roirfEicß roäre biefer bem gldnjenben Stngebote aueß gefolgt, roenn iß n nießt SiebeSneigung prücfgeßaE ten ßätte. § m V o rw o rt p r „ S ä n g e rlie b e " beießtet e r , b a f er eine Qeit lan g ficß g a n j ber g ra n te n fp ra e ß ’ u n b S i t t e „ i n Sieb u n b X ß a t" ergeben ßabe big er p r ©infteßt tarn, „ b a f auS beutfeßem V tu t

© n tfp ro f ber M itterm ut

U n b ftrenge © ßr’ u n b ja r te r V tinne S eßeue, U nb ßing a n SDeutfeßtanb m it jroiefaeßer SEreue".

©ben biefe beutfeße Stbftam m ung beS frangöftfeßen Stbetg, a u f bie g o u q u e ficß ßier b eru ft, rourbe o o n ben V e rtre te rn beg t i e r s e t a t b er S lrifto tratie oorgeroorfen u n b iß re M iebertoerfung atS ein S ie g beS galEifcßen VotteS gefeiert, g n b er © rroiberung au f griebricßS beS © ro fe n e p i t r e a n ben © e n erat g o u q u e e rfiä rte er:

Q roar a u f fransöfifeß m u f ber © nfet feßon oersießten, ffio’g g ilt ein beutfeßeg Sieb p bießten.

© r roarb au § frem bem © a ft feßon g a n j ein beutfeßer SJtann 9 tu n jeber ntaeßt eg roie er ta n n ."

S o fteßt g o u q u ö jeß t u n te r ben K äm pfern u n b S ä n g e r n ber VefretungS* friege. 3 n feinem Eeßten, b retbänbigen M ontan: „ S lb faE E u n b S t u f e ober bie SeelenfpiegeE. ©in M ontan aug b er ©renäfeßeibe beg 18. unb 19. g a ß r ß u n b e rtS " V e rlin 1 8 4 4 ß a t er bag tragifeße V itb , roelcßeg eine Ä u ffo rtc ru n g ju ra ffiin triit in frcntjiiftfcljctt D ftn ft. I X

(18)

b er 93erfudE)ung folgenbe SeBengtoenbung ^erbeigefüEirt Ijä tte , auggem alt. S e r m ütterlicljerfeitg oon ben ©omteg b e © h a m fo rt abftam m enbe fju farero lie u te n a n t © ra f Siorbed w irb S lb ju ta n t beg ben g rie b e n n o n SeoBen ergroittgenben repuBlil'atiifchen © e n e ra lg , Begleitet ifpt nad) Slgpptert unb © p rie n , roirb oerrounbet u o n SlraBern g efan g en , n o n einem c^riftticljen S ru fe n fü rfte n , Bei bent er b a n n m ehrere g a ^ re oerroeilt, Befreit unb to m m t nach g-rantreid) g u r ü d , u m alg ß o m m a n b e u r eine® ©haffeur* regim enteg Bei S tuerftäbt m itgutäm pfen u n b in einem folgenben ©efedjte bie Sobegrounbe gu finben. © r ftirB t a u f bem ©djloffe ber o o n

it)m

»ertaffenen 3ugenbgelie6ten. S i e eingefiocBtenen S agebudfer roä£)renb beg ägpptifcifen gelbgugg u n b ein £iebers© pllug roätfrenb ber SJieerfatirt (© . 26 6 ) oerbienen S o b , roie ber gange Siom an Bei alier Überfchroanglidjteit Be= fonberg in ber © djilberung © o n a p a rte g * ) oiei © uteg e n th ä lt. S i e Siebe, roetdpe g o u q u ä fetBft oom Ü b e rtritt gurüdgelfalten Ijatte, rie f inbeffen aud) SBertfierfche, Big gurn © ntfdjlujj beg © elbftm orbg fü ß ren b e © tim m u n g en in il)m ^eruor. S a g „recht B)erj£)afte U n g iü ct", bag © R iegel f ü r bie poetifcfie © ntroidelung feineg ©cßülerg f ü r fo o o rte ilh a ft gehalten h ätte, roollte fidj freilich nicht einftellen. S e m burch fioffefte Belebten fian to n n em en t Bei © üdeBurg folgte ein roeniger u n terh attn n g g reid jeg in Jfnlbegbeim u n b enbiich fetjrte bag Ä ü raffierre g im en t roieber nad) SlfcijergleBen gurüd.

S a g ^Regiment fü h rte fta tt feiner alten ©egeidjnung „ S ß e in ta r" j e | t ben, neuerbingg burch SöilbenBrud) roieber in E rin n e ru n g gebrachten, Stam en „D uifsoro", gehörte jeboclj neBft brei a n b e rn Ä aoalleriereg im en tern gur S n fp e ftio n beg Jgergogg o o n S ßeim ar. Stach Sßeim ar gog eg ben m eh r u n b m ehr ben SJtufen fich guneigenben Dffigier. ©chon in © acro h atte ber ÄnaBe Heine © rgählungen u n b ©djaufpielcfjen ,,m it noch giemlid) ung eü b tem S ie l" aber in freubigfier S tim m u n g h w g e W |e lt, Bei ber Ü berfieblung nach S enßde gelang bag erfte ein igerm aßen regelrecht ge= reim te © ebidjtlein; au g ber erften Sriegggeit hflt ei>te Steil)e oon ©elegenheitggebic[)ten fp ä te r oeröffentlicht, bie m a n n ig fa ltig fte n bidfterifchen ip iä n e tauchten auf. © in „fcfjier unüberroinblicheg @ ebäd)tnig" h alf ber iphontafie bie © inbriide ein er frü h Begonnenen eifrigen S efung in eigne Sicßtunggoerfuche umgufeßen. S n SlfchergleBen le rn te e r ©chillerg „Ig o re n " te n n e n , au g benen il)it „ e in gang n eu erft heraufbefdiroorener u n b bocf» fcßon u r a l t geheimnigreich roirtenber © eift an fp ra ch "; a n ben „© efprädien beutfdjer S tuggeroanberten", Stat.=£Ut. 93b. 9 5, fanb er feine lieBfte g re u b e . „3 Jtit bem eignen © efange roollte fich’g ab er noch im m er nicht gum rechten ©chrounge Bei bem S ü n g lin g e geftalten. 2ßof)l regte fich’g. 2l«chi fla tte rte n eingetne S ieber auf. SlBer fie fan ten roieberum g u rü d , felbft ih rem © ä n g e r nicht genügenb. © r fing a n gu groeifeln an bem w a h rh a fte n SeBen feiner © angeggaB e." © rft a u f bem Stüdtnarfche oon © üdeBurg „ro ä h re n b beg 2lufentf)attg in einem ©täbtchen © ro n a u roucßg in g o u q u e g S e ifte bie *) 93et n o n 9 te in f > a r b f tö ttn e r „ N a p o l e o n I . i n b e r s e itg e n ö f fifd je n SD icfjtung", 2 tu ffä lje u n b S ib f ja n b l a n g e n , B e r l i n 1 8 8 7 , n icfjt e r m ä h n t .

(19)

© abe b e t ißoefte im m er ftitier u n b en tfter em p o r, aber freilich n u r faft au§fcf)Iie^tidj Iprifdjer © a ttu n g . S i e S eele be§ ju n g en 9Banne§ m a r altju lebhaft oon eigner Sefjnfud)t, eignen feltfam g eahnten SBonnen, eignem tief em p fu n b n em , allen atib ern -Dtenfchen oerfdjloffenem SBeli e rg riffen , u m fiel; a n epifdje ober bram atifcfje S a rfte llu n g e n m it gehöriger g re ilje it roagen j u b ü rfen ober auch n u r ju roollen". Ü ber feinen S id ite rb e ru f aber roollte er K larh eit g ew in n en , inbem er ©oetfje 3u m 3tid)ter a n rie f; u n b fo r i t t er u m beffen U rte il einjulioten in ben lebten S a g e n be§ g a n u a r 180 2 nadj Slöeimar. Stuf ben fiebgig S e ite n beg S8ttc§lein§ „©oetfje u n b einer feiner iBew unberer. © in S t ü d Sebenggefchidjte". Slerlin 1840 h a t g o u q u ä feine roieberljolten U n terre b u n g en m it © oetlje*) ergäl)lt, etw ad entpfinblid) manche ifjm j u D fjren getom m enen U rteile bed „apollinifdjen S ä n g e r lö n ig d " ü b er feine eignen S id jiu n g e n u n b ben ©egenfaj; feiner c£»riftlid£)en ju ©oetfied t)el[eniW er ^ oef 'e befprodjen. S o n ©oetf)e roarb b er ju n g e D ffijier foroof)l a u f b er Uteboute am 29. g a n u a r mie bei einer ber Sluffülfrung ber S u ra n b o t folgenben ißidniddgefeltfchaft im eignen § a u f e * * ) , bei roeldfjer aud) S ch iller m it g o u q u e fprad), freu n b ü d j auf= genom m en; a llein j u einem ©efprad) ü ber bie S ic h tu n g e n bed „recht m a d e rn ju n g en 3 )tan n e§ " lieg e§ feer ffu fall nicht tom m en. SKit S chiller, beffett htftorifche S ra g ö b ie n ih m frü h e r mie S te r n e am S p ä th im m e l anf= geleuchtet h a tte n , tr a f g o u q u ä im g u l i 1803 in Sauchftäbt nodj einm al ju fam m e n , aber b er © egenfah ber D iom antifer ju Schiller hielt ^ e lle g rin ab o o n feinen eignen noch bed S r u d e d h arre n b en S ich tu n g en ju fpredjen. g n feinen B riefen au d £ au d )ftäb t h a t S c h ille r, ber fich b o rt in ber „Sliaffe frem b er gem ifd)ier ©efellfd)aft leid)t u n b h eiter" fühlte, g o u q u e nicht g e n a n n t. 9tacf) S d )ilterd S o b e lieg fid) g o u q u e burd) bie ifJa rte itritit nicht ab h alten gem einfam m it 33ernf)arbi einen P ro lo g „ S d ) i l l e r d S o t e n f e i e r " S e r lin 18 0 6 (mieber abgebrucft 1841 in ben audgeroäfjtten S ßerten X II, 88 ) j u bichten, burd) e in , irrtü m lich a n ben S ch lu g g e ra te n e g , SBibm ungdfonett ©oetlje ju g eeig n et, ben ber un= gefchidte S o n oon S e rn lja rb id © inleitungdoerfen j u ben bem trä u m e n b m K naben S ch iller erfcfieinenben © eftalten f)öd)lid) ärg erte . S p ä te r f»at g o u q u ä bem Sctnlterfcijen S o n K arlo d fein eigne§ fech§a!tigeg S ra u e rfp ie l „ S o t t © a r l o g g n f a n t oon S p a n ie n " ( S a n j ig 1823) entgegengeftellt m it einer ben fan g ed lrä ftig en Sieid;Befrängtett feiernben, p ietäto o ll a n bie freuttb= liehe B egegnung in Sauchftäbt erin n ern b e n Q ueignung a n g r . oon S ch iller:

SOtein ©arlog ift ein rafet; entlobernb g e u er, S o mie ’§ hiaq u o tt burd) fiebend Sßirtlichteit. S e in K arlo d bleibt ben ja rte n f e r s e n teuer, S i e fich bem S chw ung be§ g b e a ld geweiht.

*) be* ü - 93ieb erm annfcfjen (S a m m lu n g b e r ©oetljefcfyen © efp räd je ift b iefer e rfien U n te rre b u n g nicf)t g e b a u t, bie Pom $ a l; r e 1813 fie le n im b r it te n 33a n b e , i n ben a ttb e rn m anche <SoetJ>efd^e U rte ile ü b e r $ o u q u6.

**) © oet^e§ £agebürf>er i n b e r SB eim arifdjen 2t u3g ab e I I I , 4 8.

(20)

S o d j auch ln ein © arloS ift lein U ngeheuer, U nb ift oon beinent Ä arloS nicht fo w eit, SUS eS im S p ie g e l M ißt ber SB elterfdjeinung; — U nb 2tH’n unS lacht einft felige V ereinung!

S e r fchon in ©djillerS S ic h tu n g ^eroovtretenbe fen tim en tale 3 u g an fiö n ig P h ilip p , ber einfant freublofe § e rrfd je r a u f bem forgenoollen a ^ r o n e , ift in g o u q u e S © djilberung allein beftimm enb gew orben; ben g ro fjen , auch ™ ber V orelle „ S i e beiben § a u p tle u te " gefeierten eblen g e lb fje rrn A lb a u n b beS g n fa n te n ©rjiefjer Vut) © om ej fjat er b u r d f aitä fpmpatfjifd; bargeftellt. S i e gefteigerte ®amletfd)e 3JJifdE)nng oott to ller SBilbheit, un terb rü cltem § e lb e n tu m u n b S ie ffin n in ffarlo S felbft ift uorjüglich gelungert, g o u q u e h a t hier nicht n u r im © e g e n fa |e ju rn ©chitlerfchen m eh r ben gefdjiditlidjen Ä arloS gegeben, er h a t jugleicf» eine fern e re poetifche A ufgabe nid jt übel gelöft. V om erften g u fam m en treffen beS g n f a n te n m it ©lifabetlj a n geht aber bie fefte g iiljru n g ber © tjarattere uerlo ren . V eben bem V tan fu erfe tre te n in größeren A bfdjnitten S rim e te r u n b BefonberS in Jta rlo S ’ Sieben freie V hpthm en u n b ber m it S M fterfd jaft behanbelte Veim ein. SBenn auch a n © djillerS © ebantenfülle u n b htnreifjenbeS V atljoS nichts in g o u q u e S J ta rlo S e rin n e rt, a ls S r a m a » erb ten t bie erfte § ä lf ie be§ fljafefpearifierenben lan g g eraten en ffierleS (287 © eiten) m ehr Sob alS D troapS flaffijiftifdje T ra g e c ly D o n C a r lo s , P r i n c e o f S p a in . ©ine nochmalige, freilich a n d e rsa rtig e V erü ljru n g m it ©chillerS S ichtung Brachte fü r g o u q u e feine breiBänbige „© efdjichte ber g u n g f ra u oon O rle a n s nach authentifcljen U rtu n b e n u n b bem franjofifchen SBerte beS £ e V r u n be © ham etteS". V e rlin 1826.

Sßäfjrenb g o u q u e' Bei bem Vefucfje in VSeimar fein S ich ten o o r ben © roßen geheim hielt, gab er fich ber oon ©oetlje u n b ©ctjiller Begünftigten S id jte riit ber „© djiueftern »on SeSboS", A m alie » o n g m ljo ff* ) a ls ©enoffe a u f bem ißarnaffe j u erfennen u n b Blieb m it ih r in freunbfdjaftlidjem V erfehre.

©ntfdjeibenb fü r g o u q u e S litterarifche S te llu n g Bahnte fich aßer un= g efäh r gleichseitig m it bem Vefuche in Sßeim ar ein anbereS V e rh ä ltn is an . § ü lf e n h a tte nach feiner V üdfeljr a u s ber ©djroeiä fich a u f g c u q u ä S m ärtifchem © u te n ieb erg elaffen , u n b roäfjrenb eines lä n g e re n U rla u b s * fudfjte § ü lfe n feinen herangereiften Z ö g lin g in bie gidjtefche Eßhitofop^ie u n b bie neueften rom antifdjen S o ttr in e n etn ju fü ljren , roährenb fie roie in a lte r g e it roieber § o m e r in ber U rfpradie lafen. © e it bem A ufenthalte in V üdeB urg ro ar bie „lüngftfjer eingefchlafene S u ft beS © tu b iu m S " in g o u q u ä roieber erroacht. h ü lfe n legte ben V rü b e rn ©chlegel, »gl. Vat.» S itt. Vb. 1 4 3 , goüquefdje S ich tu n g en » o r u n b b er „feim enbe poetifche

* ) & a § S ieben b e r fD id U c rin 2C m aIie » o n .‘o e i m g , g e b . g V e iin » o n ffm ijo ff » o n .pen= v i e l t e » o n S i f f i n g . i ö e r l i n 1 8 8 9 . :£ . 3 2 2 jto e i (SebicEite ffo iu m C ö a n f e in e 3JlitE ieran§= g e b e r i n b e r S e g e n b e n .

(21)

D i e H o m m t l i t i e r i n B e r l i n . X I I I

©eniug roirb freunbticß anerfannt". Macß einer aug greunbfcßaftgpfticßt unternontmeneu ßeimticßen Meife naeß S ie l, roeteße bent Vegeifterten ben erften SlnblicE beg Mteereg geroäßrte, Begann fü r ben p m erfeßnten f?erjen§Buttbe ©elangten bie g e it ber 3Rufe unb SJtufen „au f bem feßönen, non finnigen, roeit auggebeßnten iß artpffanpngen umgebenen Sanbfiße Mennßaufen, ba§ n u r eine Heine Stagreife non S3erltn entfernt, nun oft genug bie g ü ß re r unb jü n g e r ber MomantM al§ ©äfte beßerbergte. ütnbrerfeitg tarn gouque felbft ßäufig naeß V erlin, roo Stuguft SSJitßetm ©cßlegel feit bem g eb ru ar 18 0 1 fein H auptquartier aufgefeßlagen ßatte, naeßbem gießte feßon 1799 non g en a naeß ber preufifeßen Haupt* ftabt übergefiebelt roar. 2tug. 355. ©eßtegetg brei SBinter (1 8 0 1 — 1804) ßinbureß in SterRn geßaltene Vortefungen über bie Sunftteßre, bie ©efcßicßte ber ttaffifeßen unb romantifeßen S itteratu r bitben ben große* punft be§ jroeiten g e lb p g g ber Momantit p r ©roberung ber preu* fifeßen §auptftabt. Qm erften ftanben griebrieß ©eßteget uno ©eßteier* maeßer an ber ©piße beg umg Sttßenäum gefeßarten romantifeßen Häufteing, g n ben jübtfeßen © atong, aug benen griebrieß ©cßlegel ficß feine Sucinbe taperte, ßatten fie ißre erften Stnßänger gefitnben. Stueß gouque ftanb roie fein rittertießeg gbeat iprinj Subroig gerbinaitb felber unter b em g au b er ber ißn berounbernben Maßet Seoin. „SJerltn, roie eg roar, alg gießte unb ©eßteget ißre Vortefungen bort geßatten ßatten, eine ßübfeße unb entfeßiebene ©arftettung bamatiger Suttur*. unb © ittenoerßattniffe" fanb Mtießaet 33eer (23. g u n i 1830 an gm m erm ann) in bem fettfamen Vücßtein „ ® i e V e rfu cß e u n b H i n b e r n i f f e S a r l g , eine beutfeße ©efcßicßte aug neuerer g e it" V ertin unb Seipjig 1 808. g r . SB. Meumann, S a r t oon S arn ß ag en , S3ernßarbi, gouque unb ©ßamiffo (22. g a n u a r u. Dttober an gouque, 7. Mooember 1808 an Varnßagen) ßaben an bem in ber Mlänter beg äBitßetm Mteifter geßattenen Momane pfamm en* gearbeitet. 355. ©rimm (3. Dftober 1809 an gatob) jeießnete befonberg bie oon gouque gefeßriebenen Sapitel a u g , roie aueß SSrentano in ber intereffanten 355alboerirrunggreife unb ber teßten guten Srieggfcene gouqueg Statent p m © rjäßten beroäßrt finbet, bagegen über bie oer* äcßttieße ©infüßrung SBitEietm 2Jteifterg entrüftet ift unb alte'biefe ©cßüter ©iectg unb ©eßtegetg (angroettige ©impet feßitt.

®en erften bebeutenben ©inbruct oon ber neuen ©cßute ßatte gouque aug ben „© ßaratteriftilen unb Jtrititen " (Königsberg 1801) ber V rüber ©eßteget empfangen. Sluguft 355itßetmg b e rlin er Vortefungen, oon benen er „m it reeßter ©eßnfucßt reben" ßbrte, ßat er n u r teitroeife a(g g u ß ö re r beigerooßnt, ißren g n ß a tt aber oottftänbig in ficß aufgenommen. Ha9m ßat eg unter bie Serbienfte ©eßtegetg gereeßnet, roie er bag SEatent beg jungen go u q u e m it Mat unb S ß a t geförbert ßabe. ©iefer füßtte ficß benn einige g e it aueß oottftänbig in ben Kreig ber ©cßute gebannt. Segt er boeß bag bejeießnenbe ©eftänbnig ab , b a f er im ©ommer 1803 bei einem gufamm entreffen m it Heinrieß oon Steift (Mat.=Sitt., 33b. 149 I)

(22)

itt S re S b e n , roo er ju m erftentnale bie »on ©cfjtegel bichterifd) »er* herrlichte © em älbefam m tung fa b , m it bem feit 1795 b ereits il)tn Be= freunbeten, ihm „ a l s SJtenfcb ntxb S ich ter gleich S ieben", nicht » o n Sßoefie gefprodjen hab e, ,/ioeiI ß le ift ber SBielanbfcben S ch u le, g o u q u e ber © tbtegelfdjen angehörte, u n b Beibe roaren, roaS fie roaren, im m e rb a r auS glühenber ©eele g a n j. © ie hielten fich k a n n in ih re n © efprädjen a n bie $ rie g S ftm ft." Ä leift ftan b allerbingS bam alS in freunblicfjfter V ejiehung j u SBielanb, a u f beffen © u te er geroeilt h atte, u n b gehörte nicht ber rom an* ttfcfjen Schule im engern © in n e an . (Einige g a lfre fp ä te r (1 8 0 9 ) m ufite g o u q u e felbft ©chlegelS fü lle © ntfrem bung Bitter em pfinben, roeil er a u s ber S chule fich en tfern te u n b S e a n B a u t g erü h m t h atte (©fjantiffo S e p te m b e r 1 8 1 0 auS © hauntont a n g o u q u ä ) . ©egen bie Iprifchen Seiftungen ber ©chule, roie fie i n © cblegeüSiedS SRufenalmanacb f ü r 1802 » o rlag en , roar ihm fchon in SBeimar ftren g er S a b e l j u © bren gelom m en. © r felßft ab er h a tte in beffen g e h e ite r te r g o r tf e |u n g a u fju tre te n gehofft, a ls er „roie befeffen ro ar » o n einer albernen S u ft, fich gebrucft j u roiffen", roenn er fich auch f e h l t e m it feinem Stam en b e r o o rp tr e te n . Stacbbetn Schlegel baS ipfeubonpm ©öteftin »erroorfen h a tte , fcljrteb er bei ber S tüdfenbung einiger S ich tu n g en a n g o u q u ö S © a ttin ben VerS B e trarcaS (1 6 5 . © o n e tt in V i t a d i M a d o n n a L a n r a VerS 6 ): D o lc e p a r o l e , o n e s te e p e l l e g r i n e (© üfje SBorte, ehrbare u n b fre m b a rtig e ), u n b a ls „ b r a m a t i f c h e S p i e l e » o n t p e l l e g r i n " * ) ( = ^ ilg e r) . §erauS » gegeben »on Slug. SB. © djtegel, erfchien S3erlin 1804 bei bem V erleger »on ©chillerS 3 u n 0fr a u »on O rle a n s u n b ©oetljeS „n eu en S c h rifte n " , 3oh- g r . l l n g e r , baS erfte Vuch g o u q u d S . S a S jroeite, bie „ V o m a n je n » om S h a le Stonceoal" (B e rlin , in ber V ealfcijulbucbbanblung 1 805) tr ä g t g a r leinen V erfaffernam en, bie » ier folgenben roieber ben Stam en Ißellegrin, Bis 1809 beim © ig u rb baS V ifir aufgefchlagen roirb.

„SieblicheS © chülerroerf, e n tfp ru n g en auS innerlich im ©eift aufs gefüegenen © ebilben, gefertigt m it Siebe u n b S n ft u n b »oll ern fter S re u e " n a n n te g o u q u d felbft bie fecljS bram atifchen © p iele, bie erften fü n f „ in ben lu n ftreid jen g o rm e n b er ©panifchen Ißoefie", bie SBinnefinger in „fo rg fä ltig ctuS b er SJtaneffifchen S a m m lu n g " , b.

t).

bod) .roobt Bobm erS S a m m lu n g » o n SRinnefingern 1 7 5 8 /5 9 , u n b S. S ie d S N eubearbeitung b er „SR innelteber au § bem fchroäbtfchen 3 e ü a l t e r " »on 1 8 0 3 , ftu b ie rten SRafjen gearbeitet. S e r S b eore^ el’ © c h ^g el, roelcher fo gerne bie burch igarbenbergS frü h seitig en S o b geriffene S ü d e im rom antifchen S ich terlreife a u sfü lle n w o llte, h atte erft 1803 m it bem »on ihm poetifd) etngeführten a n o n y m en ©chaufpiele „ S a c rim a S " (»on g . SB. »on © cf)ü|) eine Stieberlage e rlitte n , bie er nicht fo leicht »erroanb (©ham tffo 11. Stooember 1810 a n

* ) g o u q u 6 3 © a t t i n e n t f l i e h fid; groifd^ett b e n n o n © d it e g e l o o r g e f d j l a g e n e n M a n ie n 9 t o f e n a n f e r u n b R e i t e r i n g u © u n f t e n b e3 le tz te re n , b e r b a n n i n ^ e S e g r i n g e ä n b e r t n m r b e . 2 ln b e n f r a n g ö f if d je n S i e b t e r , b e n & o r a j ü b e r f e | e r S tb b e © i m o n S o f e f ^ e l l e g r i n , 1 6 6 3 — 1 7 4 5 , ty a b e n m o t)l r c e b e r © c jle g e l n o d ; f t o u q u e ivab ei g e b a u t

(23)

g o u q u e ). ißellegring bramatifefje S p ie le lie fe n ixicfjt Diel Veffereg h°ffen/ felbft ber © djule freunbtid) © efinnte ließen Um n u r f ü r einen fleißigen, formen» fertig en V adjahm er beg ©dtjlegclfc^en © alberon gelten, g o u q u e felbft m einte fp ä te r, er fei „n o n ben ® ü fte n ber ©alberonfcßen © a rte n roie b eraufdjt" geroefen. ®iefe lieblichen © ilbenm aße, benen SUroing ißoefte fe^nfudfitänolt nachftrebte, „fin b © enien, bie u n fre freunbtießen © ebanlen a n ©oib» unb iß u rp u rfä b e n in felige S an b e fü h re n " . ® ie beiben © piele „Siebe u n b © tr e it" , „ S t r e i t u n b S iebe" finb benn aucE) n u r eine freie V a ria tio n aug b er non ©cßleget 1803 überfeßten C o m e d ia „ ® ie ©cßärpe u n b bie S lu m e " . ® iedg berühm te V erherrlichung ber rom antifchen ^Soefie im Slufjug ber V o m an je ift jro ar erft 1801 im ® r u d e erfchienen, h at a b e r g o u q u d jroeifel» log bei ber Slbfaffung non „ © tr e it u n b S iebe" jurn V orbilbe gebient. S u m „ V ü b e ja h l" h a t g o u q u e im „S llro in " ein feßerähafteg © egenftüd ein» geflochten, © a n j u n g en ieß b ar ift „ S lq u ilh t" m it feinem allegorifchen Sroifchenfpiel. ® ie V erherrlichung ber „V tin n e fin g e r" roeift einerfeitg au f einen frü h e r geplanten V ornan „ ® e r 2J!innefänger", anbrerfeitg auf bie freie ®ichtergefellfchaft im „S llroin" Ijin. ® ie V erherrlichung ber bag VeichtgeheimniS roafjrenben ißrieftertreue in „® eg

t)l.

g o ß a n n ig Vepotnuceni 2Jtärtprer»® ob", n o n © oetße 1820 in ben an m u tig en Verfen ,,© t. V epom udg V o rab en b " g efeiert, geigt auch g o u q u e n o n ber tatholi» fierenben Vicßtung b er V o m a n til ergriffen. Vocß 1813 beflam ierte bag SBoIfffcße © ßepaar biefe gugenbbicßiung roäßrenb g o u q u e g älnroefenheit in Sßeim ar. ® ied h atte 18 0 0 in b er © enooeca ben ߣ- V onifaäiug ben P ro lo g fprechen (o ffen , 3tat.»S itt. V b. 1 4 4 1 © . 1 0 7 , g o u q u e' fchrieb in tunftreteßen SJtaßen ein (ungebrudieS ) „(ßoem a oon beg

t)tilia,en

V o n ifa jiu g V eru f, © ieg u n b S V artprtob". V om leßten ber in g ra n tre ic h anfäffig gebliebenen latßolifdjen S in ie b rr g o u q u e g , einem em ig rie rten unb roieber äu rü d g eteß rte n ißriefler, erg in g a n ben entfrem beten V erroanbten bie (Diaßnung, in ben ©cßoß ber Itircße ä u rü d ju le ß re n u n b barnit ben © la n j beg roegen feiner foärefie gefuntenen alten © tam m eg roieber 3U er» n euern. „ ® ie ® id)tungen ber neurom antifchen ©chule, b er ich angehörte m it Seib u n b © eele, bie Jgerrlicßteiten beg tatßolifcßen © ottegbienfies" h a tte n g o u q u e g ©ntfcßluß ju biefem S c h ritte bereitg beftim m t, er trä u m te Don Slnbacßtgftätten a n ben geßeimften © teilen beg g o rfte g 311 V ennhaufen, o o n V eifefaßrten nach g ta lie n u n b roeit rounberlicßern ® in g en . „ ® e r roirlticßen S lugführung jener © auteleien ftem m te fid) glüdKcßerroeife m annig» fach bie Slufjenroett entgegen, u n b bie ® räu m e felbft rourben gereinigt, g eab elt, erhoben burd) bte V elanntfcßaft m it g a lo b Vößm eg S ö erlen ."

„©in Vtaienfeft ooll frifeßer jugenblidjer, poetifcher Sebengluft, ein •Stunftroert, in bem bie Sßafferftraßlen beg Sebeng roie in einem ßunft» garten glänsenb burch einanber fpielen, in tetne fteifen langen Vrunnen» röhren eingefangen" hat g e an ißaulg Vejenfion ißeltegring „ S l lr o i n " ge» rü h m t, ber alg Vornan in sroei Vänben V erlin (bei g r . Vrauneg) 1808 erfchien. ©r fah in biefem guten Vornan aug ber romantifchen filaffe

(24)

„ b a g Seben eineg ritterlichen S id jte rg ober bichterifcfjen S iitterg fidf» burch beutfche £ o flu ftb a rle ite n , ©chlachtftücle, Siebegfpiele, prooenjalifche SidE)ter= fpiele hinburd) frei u n b jugenbücf) u n b int P u r p u r ber © inlteibung be= toegenb". S e r in t Slnfang beg breifjigiäfjrigen K rieges fpietenbe Strnnan, „o o ll feliger © rin n eru n g en au g bem S en je feineg Seben§ burchhaucht", e n th ä lt g o u q u e g religibfe u n b äftfjetifche Sinfcfjauungen, bie fiel) jnnfcfjen 1804 u n b 1808 roefentlicf) geän b ert ha t t en - ® er § elB lä m p ft au f proteftantifcljer © eite unb o erläfjt in ber burdj Stnneiie oon S ro f te ^ ü lg lfo f f oerherrlicfiten ©cEflacht im S oener G rud) alg b er leijte bag oom tollen © h riftian o e rlo rn e ©chlacfjtfelb. ©g ift inbeffen m ehr Q ufall, bafj ber § a tb e rftä b te r ® e rp g u n b SJiannSfelb gefeiert toerben. © ans anberS hat e r fp ä te r im Siom ane „ S i e to u n b erb are n Gegebenheiten beg © rafen Siletheg o o n S in b e n fte in " (S eip jig 1817) f ü r bie iß ro ieftan ten u n b gegen bie U m triebe beg SBiener £ o fe § Spartei ergriffen, ©leich im Slnfang toirb bag Seben beg ©tnfieblerS in Siooalig’ SBeife überfchroänglich gefeiert; auch Bie Jgauptgeliebte SRathilbe — bag 2I6bilb feiner jioeite n © a ttin K aro lin e, toie ihm bei ber au fgebrungenen u n b oerlaffenen G r a u t G eatrip feine erfte, gefdfjiebene g r a u oorfefnoebte — ha t „Heinrich oon , D fte rb in g e n " ben Siam en em pfangen. S ie fe m oon Sllioin auggelfenben Sobe toeifj ber unpoetifche, aber alg buvehaug tüchtig gefdpilbet'te © e tre tä r beg § e rjo g g , S h orn)a^B, recht überäeugenb en tg e g e n p tre te n . Slltoin ä u ß e rt toohl ein m al ben © eb an ten , aug bem leeren g e lb ooll b ü r re r a b ftra tte r G egriffe (bem iß ro te fta n tig m u g ) to ie b e rp le lire n in bag Sie ich Ber h efigen © e fta ltu n g e n , e rte n n t b am t jeboch feinen g r r tu n t. g lo rig m a rte erfcheint a lg ein traftgenialifcher Göfetoidj)t, ber a n Siedfg „SB üliam SooeK" oorüber= g eftreift ift, in fein er © tra fre b e gegen bie in einem K lofter luftig lebenbe poetifefje ©efellfdjaft fpricht er inbeffen beg S icljterg ernfte SReinung a u g ; ,,2 ß ir finb j a grofjenteilg tß ro te fta n te n , bem © laubengbetenntniffe roie bem © em üte nach, u n b reben u n g babei e in , bie Slnbetung beg ^ e ilig e n m üffe m a n fchon m ttm adjen, toeil fie etroag hoch ißoetifcfieg fei. Sich, bag ift fie n u r , too m a n m it glühenbem Igerjen, m it innigem V e rtra u e n , m it hoffenber © in falt j u ben geroeihten V ilb ern emporblicft. V ier fie fich erft evftövt, u n b fie etw a u n te r gennffen G ebittgungen a n n im m t, ioer nicht bag G eb ü rfn ig , bag in n ig fte fü h lt, fie alg g ü r b itte r jtoifchen fich unB bie lm b e ta n n te , u n e rle n n b a re , fchauerlicfj göttliche Slllmadht p ftelleji, ja ioer nicht ohne S e u te tn alleg g la u b t, toie eg bie Kirche oorforglid) f ü r feinen K in b erfin n georbnet unb aufgefiellt

fyat,

ber bleibe bodj toeg oon ben © ebräuchen, bie n u r herjerhebenb f ü r ben ecljten Kat£)olifett finb, alg ein blofjeg poeiifcheg © piel ab er toenig ta u g e n , u n b ben proteftantifchen © in n n u r o era n la ffe n , fich felBft m it b er fünbtjafteften S lffeltation bie © p o rn e n j u geben."

g o u q u e h a t b e n , auch ©oethe an ftö ^ig en „S lrbinghello" Jgeinfeg, 9lat.=Sitt. G b. 136, a lg fchlimmen bäm onifchen Singelhalen f ü r bie ©eelen bejeidjnet; aber bie bei Jgeinfe a u f ben feligen g n fe ln in g Seben tretenbe

(25)

frohe B e rein ig u n g alter ber tünftlerifchen Kraftmenfchen fdjroebte il)tn o o r, «Id er int Stlw in bad uon b er roljen SBirttid^feit abgefonberte S re ib e n ber S ich ter in einem P p re n ä e n llo fte r o o rfü h rte , eine ibeale S d jitb e ru n g ber in ber rom antifcljen Schule uereinten g re u n b e j u ein er g e it, al§ bad Sehen u n b in n e re ©egenfäfse bie Schule b ereits aufgelöft h atten , g u g letä) lägt e r aber bie in n ere fja ltlo fig te it einer foldjen n u r a u f © eift u n b SEBig gegriinbeten B erein ig u n g erfennen. S e r S ch ü ler ber B o m a n ti! w irb u n te r bem © rn ft ber ffeit auch Su ih retn d ich ter. S a d Slutobiographifctje iw „311min" t r it t fta r! Ijeroor. 3 iu r bad u n g ü n ftig e ©efdjicl, bad Sllroin a u d bem K riegdieben reifst — 9taE>et uerglich fich 1809 nach fcem Slbfall aller ben B e rg htnauffteigenben gouquefchen § elb en — , h a t feinen S i n n gem altfam nach in n e n g e b rä n g t u n b ih m ben rein en lieblichen Stofen= g a rte n erfdjloffen, ,,bie Boefie aud beinen eignen K räfte n erblühenb, aud) burd) tein e fchmeidjlerifchen Sßinbe um fächelt, b a m it ih re © e ftalt fich nicht nach ben Sßinfen ber oorbetjielienben S ß an b rer form en m öge, fonbern n u r a u d bem h e ru o r, mad b ir S ro f t u n b © rquictung in ben SBüften beined SebenS oerleil)t". S i e Slnfpielung a u f bie Schlegel gegenüber erru n g e n e S e lb ftä n b ig le it ift beutlid) genug, ab er aud) a n ©hantiffoS Bericht w erben m ir burd) bad „ u n g ü n ftig e © efchid" e rin n e rt: „ g o u q u ö h a t, w egen Ber= h ä ltn iffe , bad fchwere, freiw illige D pfer gebracht, bie 3eid)en abjulegen, m eint ab er entfet)lid)e S h rä n e n , w enn er beffen gebeult, u n b feiner felbft, u n b feined S t a m m e s , benn n u r nach 3Baffentf)aten fteht fein S i n n , unb fein S e h n e n nach ihnen u e rje h rt ih n , ohne bag ih n retteten bie SiebeSs tö n e ." g m S ra u e rfp ie l „ S i e P ilg e rf a h r t" legt g o u q u e bem alten Stitter S h ü rin g bie auch S ßolfram o o n ©fchenbadjd S i n n entfprechenben Berfe in ben 3Jiunb:

SßaS auch Bon Sieiw u n &’ ü n b .3itt)ertrang S i e reben m ö g en , roie’S m it füger K unft * © in b rin g en foll i n jebeS ÜJienfchenherj — S e d Slbeld befted S ßerljeug bleibt bed Schw ert. SBad finb m ir g lo ru d a r t ’ge Sßiegenlieber 9Jtit einem folchen Slnblicl im B ergleich, SEßo b u oon m eines § au feS g a r b e leuchtenb g n Jgarnifchdringen ^ell, a n beinen g e rfe n S i e golbnen S p o r e n l l i r r ’n b, aud bem ©ebüfd) S e i n 9iog herüberfdjnaubenb — wo bu fo, ©in ablig ftolger Dtitter oor mid) trittft!

3llm in tr ä g t nicht n u r bie gouquefchen Stom anjen oom S l)a l Stonceoal a n ber gew eihten S a g e n ftä tte felbft o o r, fo n b ern flögt babei auch m it bem K r itita fte r D r. 311)1 ju fam m e n ; 3lt)t w a r eine p arobierenbe Stejenfion ber B o m a n je n in ber Stilgem einen genaifdfen S itte ra tu rje itu n g unterfchrieben. g n 3thl u n b bem S a n b w irte Dieidling finb bie älteren © egner b er Dtom antil w ie Bog, Sticolai nach Siedfchem DJtufter oerfpottet.

© e l a 2 J io tte $ o u q u6 u . o o n © icfje nborff. I . b

(26)

Stlg Q u elle ber „ a u g tief aßnenber ßriegerfeele entfproffenen" geßn 5Ronceoal=9iomangen Bejeidlqnet g o u q u e bag altbeutfdje igelbengebicßt beg © tr id e r .* ) g r . ©djlegelg a u g S u rp in g © ß ro n it fcßöpfenbeg ^elbengebicßt Siolanb in 15 Sftomangen erfcljien erft 1806 int poetifcßen SafcßenBucß u n b ift g o u q u e auch erft in t S r u d e B etannt getoorben. SBenn er fag t, m annig* fach h ä tte n bie anfprudjSlofen, in Slffonangen gebidjteien Siomangen ge= günbet, fo roar bie Siacßroirtung bodj n id jt lange an h alten b . g n gm m er= rn an n g © rief a n g o u q u e uont 6. ©eptemBer 1 8 1 8 , in bent er, oereß ru n g g o o lt gu g o u q u e alg feinem Süieifter aufB tidenb, ben iß lan feiner SRolanbtragobie au g einanberfeßt, 3tat.»S itt. ©b. 159 I I © . X V III, roeiß er n u r g r . ©cßlegel u n b ben © tr id e r alg © o rg än g er gu nennen, g o u q u e felbft hotte in ber 3roifdjengeit © elegenßeit gehabt, bie S arlg » u n b Siolanbgfage aug echteren Q u ellen le n n e n gu le rn e n , benn bag b ritte u n b w e rte § e f t feiner ,$eit= fcßrift „ S i e SDtufen" Brachte 1 8 1 2 U hlanbg bahnbrecßenbe älBljanblung „Ü b e r bag altfrangöfifche © pog" neBft g ro b e n aug altfrangöfifdjen ©ebicßten, roieber ab g e b ru d t in ben „ S c h rifte n gur ©efcßicßte ber S ic ß tu n g unb © a g e " © tu ttg a r t 1 869. I V , 3 2 7 — 1 0 6 . S a g 1 8 1 6 (SiütnB erg) burch g r a n g Igotrt herauggegebene © itterlieb „ in ben tunfireichen © laßen beg S i t u r e l " „ f i a r l g b e g © r o ß e n © e b u r t u n b g u g e n b " roar bereitg 1809 ab= gefcßloffen. SBenn § o r n - bie © e lb ftän b ig teit b er go u q u efd jen S ich tu n g gegenüber feiner Q u elle Betont, Ijat er redjt, fta r! eingufdjranten aber ift fein Sob beg au g burcßaug freier © ru ft, einem in fich felBft oollenbet ge= fieberten ©eifte entfprungenen ©ebichteg, roenngleicß eg in ben 42 S ieb ern nicht a n hübfeßen © ingelnßeiten fehlt roie ber a n Sßaltßer uon ber ©ogelroeibe aitflingenben © tropl)e:

S eu tfcß lan b , b u © u rg b er © ß ren , S u § a u g ber reinen SJiinne, S e in ©egen muß fid) meßren

©om tiefen g o rft big

t)o<S)

auf ©ergeg g inne! S e in Sieid), roo aug getreuen §ergen tonen Sreußerg’ger ©praeße Saute,

©cßüßt Sieb unb Sicßt, iroß S rä itu n g unb ©erhößnen. ©ine Befanntere ©pifobe ber fiarlg fag e alg bie gugenbK ebe beg oort feinen © rü b ern o erjag ten , in faragenifeßen S ie n fte n u n e r ta n n t lebenben g e lb e n ßot g o u q u e in „ © g i n ß a r b u n b © m m a , e i n © c ß a u f p i e l in brei Slufgügen" (Siürnberg 1 811) Beßanbelt. © eine ©orlieBe f ü r bag © tü d ß a t er bureß bie Slufnaßm e in bie auggeroäßlten Sßerfe beroiefen, roo ißnt ein b ra m a tifie rte g Slbenteuer beg im © adjfenlanbe o e rirrte n f ia r l „ S i e S t a c ß t i m S B a l b e " , guerft 1812 im „SafcßenBudj ber S a g e n u n b Segenben"

*) S t r y c k e r i R h y t h m u s a n t i q u u s g e r m a n i c u s d e C a r o l i m a g n i e x p e d i t i o n e h i s p a - n i c a . E d i d i t J . G . S c h e r z i u s . U l m a e 1 7 2 7 . S3gl. 2t. 2B. © d )le g e l§ b e r l i n e r 3 3 o rle f u n g e n

I i r , 1 4 2 u n b ü b e r b ie „ 9 to m a n g e " I I I , IGO. — SEljeobor @ i d e , $ u r n e u e r e n S i t t e r a t u r ? g e fd )id )te b e r 9 to l a n b § f a g e i n S D eu tfd jlan b u n b ^ r a n f r e i d ; . ß e t p j i g 1 8 91 © . 2 3 m e ift ofyne ^ o u q u e § e ig n e 2X n gabe s u f e n n e n b e n © t r i d e r a l s d u e l l e n a d > ; f. ß e itfd & rift f ü r g le id je n b e £ i t te r a t u r g e f d ) i c l) t e V I , 2 5 7 .

(27)

oeröffentlidjt, b a n n ©ebicbte 1Y, 2 53, folgt, in bem ffliotioe non ber 2lu3= föhnung be§ © acbfenritter§ m it bem g ra n fe n fö n ig ftd) m it 35ahn§ @r= äählung au § ber 3 e i t ^ a r t § be8 © rofien „ B i8 ju m .S o b e g e tre u " (1881) berüljrenb. Jiocb in ber © a rn ifo n j u 2tfcber3leben h atte bie non §elferidj ißeter © t u r j au§ bem © ^ ro n tto n S au ri§ h am en fe im Stuguftfjefte be§ „iSeutfcben 3Dtufeum3" 1776 üf>erfe|te*), non B enebifte ü i a u b e r t 1785 äu einem Stom an au§gefponnene „©efchidjte ©ginfjarbS u n b © m rnaS" g o u q u e j u r B e a rb e itu n g a n g e re ijt, „ a b e r ein b am at§ if)n trü g en b er 2Ba£)tt non puriftifd) roeidblicljem ©c£)ön^eitäibeal rooltte fic§ nicfjt m it jenem g o r ttr a g e n be§ © eliebten ü b er ben ©ctjnee burch bie ©eliebte ner* tra g e n " . Ü ber bie ttadj foicben Siebenten ein g a b r je b n t fp ä te r au§= geführte SDic^tung u rte ilte g e a n Sßaul ju m ä r g e r Sßilfjelm © rim m S , ber baS ©ebidft burd) u n b burd) £)ot|t, m anchm al big ju m Sächertidjen alb ern fan b , in ben £>eibelberger gahrbüdfjern: „D t)ne B erlejsung ber 2öeiblicfj= feit u n b ber SUännlidjfeit b u rfte ber B erfaffer einer fiaifer§ to d )ier einen fü tm e rn 2lu§brucf ber Siebe leiben al§ bem bürgerlichen Schreiber, © g inbarb als! Sieberfam m ler Ä a r B be8 © rofien" — feit M opftocf tr u g m a n fid; m it ber nergeblidjen Jjjoffratng, biefe B a rb en lieb er roieber au fju fin b en — „ f ä n g t im © djaufpiele m it einem abgebrochenen S t ü d e beb Dtibelungen-- Itebe§ a n u n b fcljliefjt e8 ab m it ber erh alten en g o rtfe jm n g einige ©cfjritte B o rn T r a u a l t a r ; fo fdjlingen ficb a n m u tig bie bicbterifcben B lu m e n ju m üDtprtem u n b ^ o c h se its fra n j." ä h n lich fcbrieb ©. Sh- § o ffm a n n , ber fü r bie g n fc e n iru n g beä ® ra m a § bei ber 2luffü£)rung in B am b erg , im 2 lp ril 1814, ju m B eften ber B eroaffnung oon g reiro illig en oon Siebhabern öffentlich mW meiern B e ifall » e ra n fta lte t, fo rg te: ,,© o roie eine herrliche B lu m e in ben b u n fetn g rü n en B lä tte r n ru ljt ba§ g a n je ©tiicS im Siebe b er S tibelungen." g h r © rjäh ler, b e r 'a l t e Äöf)ler Bufching — ben SK'ametf t r ä g t er bem © e rm a n ifte n g o fia n n © u ftao B üfdjing ju @hr ^n — m üffe bem © a n je n S o n u n b S a f t, j a ben g a n je n rom antifcben © dum m er geben.**) SBie © hafefpeare in „9tom eo u n b g u lie " u n b 3tici)arb Sßagner in „ S r i f t a n u n b g fo lb e " bie a lte g o rrn be§ S agliebe§ benujsen, fo fcbeucht g o u q u ^ im älnfcfjlufs a n bie SJtinnefinger, 3 tat. = S it. B b . 8 1 , bie Siebenben burch t>en ® efang be§ 3Bäd)ter§ au f:

geh ftel) a u f bem S u rn t, Borbei ift ber © turm ;

Unb ÜKonb hat flare, freie Slugen. Sind; © onn’ ift nid)t roeit: 3Bo Sieb ift bei Seib,

* ) S c h r i f t e n . S e i p j ig 1 7 8 2 . I I , 2 9 2 . 33gl. SDlaj U o e t ; . .'o e(ferid ) $ e t e r © t u r j . S JU in d ien 1 8 7 9 © . 2 0 4 . H e r m a n n S J a r n i j a g e n , © g i n ß a r b u n b @ m m a , e in e b e u tf d je © a g e u n b tEjre © efebidpte. S lrd jit) f. S itt.» @ e f d jid ) te X Y , 1. @ in e ü b e r f e ß u n g a u § b e r S o r f d i e r ( S ß ro n if f a n b a u d ; i n b e n „ © e u tfe ß e n © a g e n " b e r i ö r i i b e r © r t m r n d i r . 4 5 7 SCUfs n a ß m e .

* * ) ff. C . CMtjig, ß o f j i n a i m ä S e b e n u n b It a d f l a f ; . d r i t t e S lu fl. © t u t t g a r t 1 8 3 9 . 1 IT , 2 0 7 .

b *

Cytaty

Powiązane dokumenty

Celem kwerend bibliotecznych i poszu- kiwań w archiwach było przede wszystkim uzupełnienie treści zawartych w artykułach poświęconych recepcji twórczości Josepha von Eichendorffa

Jeszcze  dekadę  temu  [12]  panowało  powszechne  przekonanie,  że  zasoby  naukowe  należą  do  tzw.  sieci  głębokiej  (ang.  Deep  Web),  nie 

»iebßöfen fann bie Berwerthung ber fjäute unb beg gleifcßeg »on Stiperen, welche bei ber Untertuchung im lebenben unb gefchlachteten guftaube gefunb befunben worben

Zgodnie z warunkami umowy umorzeniowej Gmina zobowiązana jest do podjęcia stosownej uchwały wekslowej Rady Miejskiej w Krynicy-Zdroju zabezpieczającej zwrot umorzonej kwoty

Monogram Maryi - to księga otwarta, Z której czystości wychyla się kwiat- Lilia Dziewicza, przed którą zdziwiony W cichym podziwie zatrzymał się świat.. A gwiazd

A gross margin without direct payments divided by 4, namely calculated for 1 year, was 3-4 times lower for a gross margin of production of shrubby willow cuttings (Stolarski et

1) Otwarcie obrad. 2) Wybór Przewodniczącego Walnego Zgromadzenia. 3) Stwierdzenie prawidłowości zwołania Walnego Zgromadzenia i jego zdolności do podejmowania uchwał. 5)

Podjęcie uchwały w sprawie udzielenia Mariuszowi Banaszukowi jako byłemu Przewodniczącemu Rady Nadzorczej Spółki absolutorium z wykonywania przez niego obowiązków w 2015